NOWE PRZEPISY ODNOŚNIE PODAWANIA INFORMACJI O WARTOŚCI ODśYWCZEJ wg ROZPORZADZENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. W dniu 12 grudnia 2011 r. weszło w Ŝycie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat Ŝywności, zmiany Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2005 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz. Urz. UE L 304 z dnia 22.11.2011 r.). 1
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. wprowadza jednolite zasady odnośnie zarówno znakowania ogólnego, jak i znakowania wartością odŝywczą we wszystkich państwach członkowskich Przepisy rozporządzenia ustalają zakres informacji, które muszą być obowiązkowo przekazane konsumentowi (łatwe do zrozumienia) oraz odpowiednie wymagania odnośnie rzetelności przekazywanych informacji (zwiększona odpowiedzialność podmiotów za przekazywane informacje o środkach spoŝywczych). 2
Ma ono, przede wszystkim, na celu: ZAPEWNIENIE KONSUMENTOM PODSTAW DO DOKONYWANIA ŚWIADOMYCH WYBORÓW DOTYCZĄCYCH SPOśYWANEJ PRZEZ NICH śywności UNIEMOśLIWIENIE PRZEDSIĘBIORCOM WPROWADZANIA KONSUMENTÓW W BŁĄD Rozporządzenie stosuje się do podmiotów działających na rynku spoŝywczym na wszystkich etapach łańcucha Ŝywnościowego, których działania dotyczą bezpośrednio lub pośredni przekazywania konsumentom informacji na temat Ŝywności. Odnosi się do wszystkich środków spoŝywczych przeznaczonych dla konsumenta finalnego, w tym równieŝ do środków spoŝywczych dostarczanych przez zakłady Ŝywienia zbiorowego i środków spoŝywczych przeznaczonych do dostarczenia do zakładów Ŝywienia zbiorowego, a takŝe do usług gastronomicznych świadczonych przez przedsiębiorstwa transportowe (jeŝeli połączenie transportowe rozpoczyna się na terytorium państw członkowskich, do których zastosowanie mają traktaty). 3
NAJWAśNIEJSZE KWESTIE PORUSZANE W ROZPORZADZENIU PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r.: MINIMALNA WIELKOŚĆ CZCIONKI (czytelność- co oznacza wymagania względem rozmiaru czcionki, odstępów między literami, między wierszami, grubości linii pisma, barwy i rodzaju czcionki, stosunku szerokości liter do ich wysokości, kontrastu między pismem a tłem) Minimalna wielkość czcionki dla obowiązkowych informacji tj.: - nazwa Ŝywności, - wykaz składników, - ilość netto Ŝywności, - data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spoŝycia, - warunki przechowywania i uŝycia, - nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spoŝywczym, - kraj lub miejsce pochodzenia w przypadku przewidzianym w art. 26, - ilość określonych składników lub kategorii składników, - składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie (wymienione w załączniku II lub uzyskane z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, uŝyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu Ŝywności i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeŝeli ich forma uległa zmianie), - informacja o wartości odŝywczej, - w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niŝ 1,2 % objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu, 4
- instrukcja uŝycia (gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie uŝycie danego środka spoŝywczego byłoby utrudnione), wynosi: 1,2 mm Odstępstwo od tej wielkości wprowadzono tylko dla małych opakowań lub pojemników, których największa powierzchnia wynosi poniŝej 80 cm 2 w takim przypadku moŝna zastosować minimalną wysokość X czcionki wynoszącą 0,9 mm. Określenie wysokości x 6 - wysokość x 7 - rozmiar czcionki 5
WARTOŚĆ ODśYWCZA Rozporządzenie wprowadza obowiązek umieszczania informacji o zawartości 7 składników odŝywczych: 1. wartość energetyczna. 2. tłuszcz. 3. kwasy tłuszczowe nasycone. 4. węglowodany. 5. cukry. 6. białko. 7. sól. W odpowiednich przypadkach moŝna zamieścić, bezpośrednio w pobliŝu o wartości odŝywczej, komunikat, Ŝe zawartość soli wynika wyłącznie z obecności naturalnie występującego sodu. Z ww. obowiązku będą zwolnione produkty wymienione w załączniku V do rozporządzenia: - produkty nieprzetworzone, które zawierają pojedynczy składnik lub pojedynczą kategorię składników - produkty przetworzone, w przypadku których jedynym procesem przetwarzania, jakim je poddano, jest dojrzewanie i które obejmują pojedynczy składnik lub pojedynczą kategorię składników - słodziki stołowe - sól i substytuty stołowe 6
- zioła, przyprawy lub ich mieszaniny - wody przeznaczone do spoŝywania przez ludzi, w tym wody, których jedynymi dodanymi składnikami są dwutlenek węgla lub środki aromatyzujące - produkty objęte dyrektywą 1999/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lutego 1999 r. odnoszącego się do ekstraktów kawy i cykorii, całe lub zmielone ziarna kawy oraz całe lub zmielone bezkofeinowe ziarna kawy - środki aromatyzujące - dodatki do Ŝywności - substancje pomocnicze w przetwórstwie - enzymy spoŝywcze - Ŝelatyna - składniki powodujące zestalanie się dŝemów - droŝdŝe - gumy do Ŝucia - octy fermentowane i substytuty octu, w tym te, których jedynymi dodanymi składnikami są środki aromatyzujące - napary ziołowe i owocowe, herbata, herbata bezkofeinowa, herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt herbaty, bezkofeinowa herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt herbaty, które nie zawierają innych dodanych składników niŝ środki aromatyzujące, które nie zmieniają wartości odŝywczej herbaty - Ŝywność w opakowaniach lub pojemnikach, których największa powierzchnia jest mniejsza niŝ 25 cm2 7
- Ŝywność, w tym Ŝywność wytwarzana ręcznie, dostarczana bezpośrednio przez wytwórcę małych ilości produktów konsumentowi finalnemu lub miejscowym placówkom handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrującym konsumenta finalnego Przepis informuje takŝe, które składniki odŝywcze, na zasadzie dobrowolności, będzie moŝna zadeklarować: - kwasy tłuszczowe jednonienasycone - kwasy tłuszczowe wielonienasycone - alkohole wielowodorotlenowe - skrobia - błonnik - kaŝda z witamin lub kaŝdy ze składników mineralnych wymienionych w załączniku XIII do rozporządzenia części A pkt 1 i obecnych w znaczącej ilości z godnie z jej definicją zawartą w załączniku XIII do rozporządzenia w części A pkt. 2. Przepisy dotyczące informacji o wartości odŝywczej nie mają zastosowania do środków spoŝywczych objętych zakresem stosowania: - Dyrektywy 2002/46/WE odnoszącej się do suplementów Ŝywnościowych - Dyrektywy 2009/54/WE w sprawie naturalnych wód mineralnych Ponadto przepisy stosuje się bez uszczerbku dla Dyrektywy 2009/39/WE w sprawie środków spoŝywczych specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego i dyrektyw szczegółowych, o których mowa we wspomnianej dyrektywie 8
POCHODZENIE PODSTAWOWEGO SKŁADNIKA Rozporządzenie nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011r. przewiduje konieczność deklarowania pochodzenia,,podstawowego składnika, jeśli jest ono inne niŝ komunikowane w znakowaniu pochodzenia całego produktu. Jako składnik podstawowy rozumie się składnik lub składniki produktu spoŝywczego, które stanowią więcej niŝ 50 % tego środka spoŝywczego lub które są na ogół kojarzone przez konsumenta z nazwą tego wyrobu i w odniesieniu do których jest wymagane w większości przypadków oznakowanie ilościowe. Rozporządzenie obecny asortyment (wołowina, cielęcina, miód, owoce, oliwa z oliwek), na którym ciąŝy obowiązek podawania informacji o jego pochodzeniu, rozszerza o wieprzowinę, baraninę, mięso kóz oraz mięso drobiowe. 9
PREZENTACJA Informacje o wartości odŝywczej (zarówno obowiązkowe, jak i dobrowolne) mają znaleźć się w tym samym polu widzenia. Nie będzie moŝna w sposób dowolny powtarzać informacji o składnikach odŝywczych na froncie opakowania lub w innych miejscach etykiety. Pewne ograniczone ilościowo informacje moŝna powtórzyć wyłącznie w,,głównym polu widzenia i wówczas bez wyjątków naleŝy zastosować do nich minimalną wielkość czcionki wynoszącą co najmniej 1,2 mm. Pojawi się moŝliwość dobrowolnego podawania informacji o wartości odŝywczej w porcji produktu, w tym deklarowania zawartości procentowej w odniesieniu do referencyjnych wartości spoŝycia dla poszczególnych składników (pojawia się tu konieczność dokonania zmian systemu GDA). Obowiązkowe informacje na temat Ŝywności muszą być podawane w języku łatwo zrozumiałym dla konsumentów państw członkowskich, w których dany środek spoŝywczy jest wprowadzany na rynek. W przypadku szklanych butelek przeznaczonych do ponownego uŝycia, które są trwale oznakowane, i które z tego powodu nie mają etykiet, opasek, pierścieni obowiązkowe jest 10
tylko podanie informacji dot. nazwy Ŝywności, wszelkich składników lub substancji pomocniczych w przetwórstwie wymienionych w załączniku II lub uzyskanych z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujących alergie lub reakcje nietolerancji, uŝytych przy wytworzeniu lub przygotowywaniu Ŝywności i nadal obecnych w produkcie gotowym, nawet jeŝeli ich forma uległa zmianie, ilości netto Ŝywności, daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spoŝycia i wartości odŝywczej produktu. W przypadku opakowań lub pojemników, których największa powierzchnia jest mniejsza niŝ 10 cm2, obowiązkowe jest zamieszczanie na opakowaniu lub na etykiecie jedynie danych szczegółowych dot. nazwy Ŝywności, wszelkich składników lub substancji pomocniczych w przetwórstwie wymienionych w załączniku II lub uzyskanych z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujących alergie lub reakcje nietolerancji, uŝytych przy wytworzeniu lub przygotowywaniu Ŝywności i nadal obecnych w produkcie gotowym, nawet jeŝeli ich forma uległa zmianie, ilości netto Ŝywności, daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spoŝycia. Wykaz składników jest wtedy podawany za pośrednictwem innych środków lub udostępniane na Ŝyczenie konsumenta. 11
PODAWANIE WYKAZU SKŁADNIKÓW NIE JEST WYMAGANE W PRZYPADKU: - świeŝych owoców i warzyw (w tym ziemniaki, które nie są obrane i nie są pokrojone), - wody gazowanej (kiedy jej opis wskazuje, Ŝe została nasycona dwutlenkiem węgla), - octu uzyskanego z jednego podstawowego produktu metodą fermentacyjną, kiedy nie zostały dodane inne składniki), - sera, masła, fermentowanego mleka i śmietany/śmietanki, do których nie zostały dodane składniki inne niŝ przetwory mleczne, enzymy spoŝywcze i kultury drobnoustrojów niezbędne do produkcji lub, w przypadku sera innego niŝ ser świeŝy i ser topiony, sól potrzebna do jego produkcji - środka spoŝywczego, który zawiera jeden składnik gdy nazwa środka spoŝywczego jest identyczna z nazwą składnika lub nazwa środka spoŝywczego umoŝliwia zidentyfikowanie charakteru składnika. 12
Dane szczegółowe (wartość energetyczna, ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka, soli oraz kwasy tłuszczowe jednonienasycone, kwasy tłuszczowe wielonienasycone, alkohole wielowodorotlenowe, skrobia, błonnik, kaŝda z witamin lub kaŝdy ze składników mineralnych wymienionych w załączniku XIII do rozporządzenia części A pkt 1 i obecnych w znaczącej ilości z godnie z jej definicją zawartą w załączniku XIII do rozporządzenia w części A pkt. 2) muszą być zawarte w tym samym polu widzenia, zaprezentowane w czytelnym formacie, w stosownych przypadkach w kolejności prezentacji określonej w załączniku XV. Dane, o których mowa powyŝej, muszą być zaprezentowane (jeŝeli jest na to miejsce) w formacie tabeli z wyrównanymi liczbami. JeŜeli jednak nie ma na to miejsca dopuszcza się moŝliwość prezentowania w formacie liniowym. 13
Załącznik XV Sposób wyraŝenia i prezentacja informacji o wartości odŝywczej wartość energetyczna (energia) tłuszcz g w tym - kwasy tłuszczowe nasycone (kwasy nasycone) g kj/kcal - kwasy tłuszczowe jednonienasycone (jednonienasycone) g - kwasy tłuszczowe wielonienasycone (wielonienasycone) g węglowodany g w tym - cukry g - alkohole wielowodorotlenowe (poliole) g - skrobia g błonnik białko sól witaminy i składniki mineralne g g g jednostki określone w załączniku XIII część A pkt 1 Gdy wartość energetyczna lub ilość składników odŝywczych w produkcie jest znikoma, informacje dotyczące tych elementów moŝna zastąpić komunikatem,,zawiera ZNIKOME ILOŚCI. Taki zapis umieszcza się bezpośrednio w pobliŝu informacji o wartości odŝywczej, o ile taka informacja występuje. 14
ZNIKOME ILOŚCI: - tłuszcz, węglowodany, cukry, białko, błonnik, poliole, skrobia: 0,5 g/100g lub 100 ml lub ilości niewykrywalne - kwasy tłuszczowe nasycone, jednonienasycone, wielonienasycone: 0,1 g/ 100 g lub 100 ml lub ilości niewykrywalne - sól: ilości niewykrywalne lub ilość 0, 0125 g/ 100 g lub 100 ml POWTÓRZENIE WYBRANYCH ELEMENTÓW INFORMACJI O WARTOŚCI ODśYWCZEJ: JeŜeli etykieta Ŝywności opakowanej zawiera obowiązkowe informacje o wartości odŝywczej, moŝna powtórzyć informacje odnośnie wartości energetycznej lub wartości energetycznej i ilości tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukrów i soli. W drodze odstępstwa, w powtórzonej informacji o wartości odŝywczej, ilość składników odŝywczych lub wartość procentowa referencyjnych wartości spoŝycia (określonych w załączniku XIII część B) moŝe być wyraŝana jedynie w przeliczeniu na porcję lub na jednostkową ilość Ŝywności. Powtórzone elementy informacji o wartości odŝywczej są prezentowane w głównym polu widzenia, z zastosowaniem czcionki o wymiarze co najmniej 1,2 mm, w formacie tabeli lub liniowym.,,główne pole widzenia to pole które konsument prawdopodobnie zobaczy przy pierwszym spojrzeniu na produkt w momencie zakupu i które umoŝliwia natychmiastową identyfikację produktu (charakter, rodzaj, marka). JeŜeli opakowanie ma kilka identycznych głównych pól widzenia, to,,główne pole widzenia wybiera sam podmiot działający na rynku spoŝywczym. 15
WYRAśANIE ILOŚCI W PRZELICZENIU NA 100 g/100 ml Ilość składników odŝywczych i wartość energetyczna jest wyraŝana przy uŝyciu jednostek miary wymienionych w załączniku XV. JeŜeli podana jest informacja o witaminach i składnikach mineralnych, jest ona wyraŝana równieŝ jako wartość procentowa referencyjnych wartości spoŝycia (określonych w załączniku XIII, część A, pkt. 1) w przeliczeniu na 100g lub 100 ml. Wartość energetyczna i ilość składników odŝywczych jest wyraŝana w przeliczeniu na 100 g/ 100 ml. Wartość energetyczna i ilość składników odŝywczych (energia, tłuszcz, kwasy nasycone, węglowodany, cukry, białko, sól) w stosownych przypadkach mogą być wyraŝone jako wartość procentowa referencyjnych wartości spoŝycia (określonych w załączniku XIII część B) w przeliczeniu na 100 g / 100 ml. W przypadku oferowania nieopakowanych środków spoŝywczych, wartość odŝywcza i ilość składników odŝywczych lub wartość procentowa referencyjnych wartości spoŝycia moŝe być wyraŝana jedynie w przeliczeniu na porcję lub na jednostkową ilość Ŝywności. 16
SPRZEDAś NA ODLEGŁOŚĆ Zgodnie z treścią rozporządzenia, bez uszczerbku dla wymogów informacyjnych (dot. danych szczegółowych, których podanie jest obowiązkowe), w przypadku Ŝywności opakowanej oferowanej do sprzedaŝy (za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość), obowiązkowe informacje na temat Ŝywności, z wyjątkiem danych szczegółowych dotyczących daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spoŝycia, muszą być dostępne przed ostatecznym dokonaniem zakupu i muszą znajdować się w materiałach towarzyszących sprzedaŝy na odległość lub być dostarczane z uŝyciem innych środków wyraźnie określonych przez dany podmiot działający na rynku spoŝywczym. Obowiązkowe informacje dotyczące Ŝywności dostarcza się bez obciąŝania konsumentów dodatkowymi kosztami. Obowiązkowe dane szczegółowe muszą być dostępne juŝ w momencie dostawy. 17
ALERGENY Informacje o alergenach muszą być dobrze widoczne dla konsumentów. Oznaczenie danych szczegółowych, o których mowa w art. 9 ust. 1 lit. c) (tj.,,wszelkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie wymienione wymienione w załączniku II lub uzyskane z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, uŝyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu Ŝywności i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeŝeli ich forma uległa zmianie ) nie jest wymagane w przypadkach, gdy nazwa środka spoŝywczego wyraźnie odnosi się do danej substancji lub produktu. Nazwa substancji lub produktu wymienionego w załączniku II musi być podkreślona za pomocą pisma wyraźnie odróŝniającego ją od reszty wykazu składników, np. za pomocą czcionki, stylu lub koloru tła. 18
śywność NIEOPAKOWANA W przypadku oferowania środków spoŝywczych konsumentom finalnym lub zakładom Ŝywienia zbiorowego bez opakowania lub pakowania środków w pomieszczeniu sprzedaŝy na Ŝyczenie konsumenta lub ich pakowania do bezpośredniej sprzedaŝy obowiązkowe jest podanie danych szczegółowych dotyczących wszelkich składników lub substancji pomocniczych w przetwórstwie wymienionych w załączniku II lub uzyskanych z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujących alergie lub reakcje nietolerancji, uŝytych przy wytworzeniu lub przygotowywaniu Ŝywności i nadal obecnych w produkcie gotowym, nawet jeŝeli ich forma uległa zmianie. Przekazanie innych danych, określonych w art. 9 i 10 rozporządzenia (m. in. wykaz składników, specjalne warunki przechowywania, informacja o wartości odŝywczej, data minimalnej trwałości, termin przydatności do spoŝycia) nie jest obowiązkowe, chyba Ŝe państwo członkowskie przyjmie przepisy krajowe zawierające wymóg przekazania części lub wszystkich tych danych szczegółowych, lub elementów tych danych szczegółowych. ------------------------------------------------------------------------------------------------ 19
Do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. przynaleŝą następujące załączniki: I Szczegółowe definicje II Substancje lub produkty powodujące alergie lub reakcje nietolerancji III Środki spoŝywcze, w przypadku których etykietowanie musi zawierać co najmniej jeden dodatkowy rodzaj danych szczegółowych IV Określenie wysokości X V Środki spoŝywcze, które są zwolnione z wymogu przedstawiania obowiązkowej informacji o wartości odŝywczej VI Nazwa środka spoŝywczego i konkretne towarzyszące mu dane szczegółowe VII Oznaczanie i określanie składników VIII Oznaczenie ilościowe składników XIX Oznaczanie ilości netto X Data minimalnej trwałości, termin przydatności do spoŝycia i data zamroŝenia XI Rodzaje mięsa, w odniesieniu do których obowiązkowe jest określanie kraju lub miejsca pochodzenia XII Zawartość alkoholu XIII Referencyjne wartości spoŝycia XIV Współczynniki przeliczeniowe XV Sposób wyraŝenia i prezentacja informacji o wartości odŝywczej 20
Przepisy opisanego rozporządzenia (odnoszące się do znakowania wartością odŝywczą) moŝna stosować juŝ teraz, na równi z regulującymi te kwestie przepisami krajowymi rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania Ŝywności wartością odŝywczą. Przepisy rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 maja być stosowane od dnia 13 grudnia 2014 r. Informacja o wartości odŝywczej na wszystkich (z wyjątkami określonymi w rozporządzeniu) opakowanych środkach spoŝywczych będzie obowiązkowa od dnia 13 grudnia 2016 r. ŚRODKI PRZEJŚCIOWE dla środków spoŝywczych wprowadzonych na rynek lub opatrzonych etykietą przed datą zastosowania rozporządzenia (tzn. wprowadzonych przed dniem 13 grudnia 2014 r. oraz przed dniem 13 grudnia 2016 r. w przypadku obowiązku znakowania wartością odŝywczą), które nie spełniają wymogów rozporządzenia, będą mogły pozostawać w obrocie do czasu wyczerpania zapasów tych środków 21
Niestety, istnieje wiele niejasności w interpretacji powyŝszego rozporządzenia oraz brakuje konkretnych wytycznych dla przemysłu w tym zakresie. OBECNIE, NA POZIOMIE KOMISJI EUROPEJSKIEJ, TRWAJĄ DYSKUSJE, KTÓRE MAJĄ DAĆ ODPOWIEDŹ NA, NURTUJĄCE PRZEDSIĘBIORSTWA, PYTANIA DOTYCZĄCE NOWEGO PRZEPISU. Opracowane przez: mgr inŝ. Alina Maciąg Oddział Higieny śywności, śywienia i Przedmiotów UŜytku Wojewódzka stacja sanitarno Epidemiologiczna w Poznaniu 22