Dobre Praktyki Leśne w ochronie organizmów saproksylicznych - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Olsztynie. Puszczykowo,

Transkrypt

1 Dobre Praktyki Leśne w ochronie organizmów saproksylicznych - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Olsztynie Puszczykowo,

2 Uwarunkowania: - PRZYRODNICZE - PRAWNE: 1. PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO 2. PRAWA KRAJOWEGO 3. REALIZACJA W PRAKTYCE 2

3 Znawcy przedmiotu twierdzą, że wspólnie z nami na naszej planecie żyje 13 milionów różnych gatunków roślin, zwierząt i bakterii, z których jedynie 1,75 miliona dotychczas zostało nazwanych i opisanych. W codziennym naszym życiu w sposób naturalny, mniej lub bardziej świadomy, korzystamy pośrednio i bezpośrednio z dobrodziejstw różnorodności biologicznej. 3

4 Rożnorodność biologiczna: * rożnorodność gatunkowa- bogactwa roślin i zwierząt występujących na Ziemi * rożnorodność genetyczna (wewnątrzgatunkowa)- zroznicowanie genów zawartych w pulach genowych poszczególnych gatunków * rożnorodność ekosystemów bogactwo siedlisk warunkujących bogactwo ekosystemów. 4

5 Trudno nawet sobie wyobrazić, co by się stało jeśli nastąpiłby zanik unikalnych gatunków, na których człowiek zbudował swoją gospodarkę. Podobnie, do właściwego funkcjonowania ekosystemów przyrodniczych konieczna jest ich różnorodność biologiczna. W naszych lasach jednym z takich przykładów jest martwe drewno, jako naturalny i niezbędny składnik ekosystemu leśnego. 5

6 Najczęściej wymieniane są (najlepiej rozpoznane) gatunki saproksylicznych bezkręgowców, których środowiskiem życia jest martwe drewno, tj. kambiofagi, saproksylofagi, ksylofagi, mykofagi, drapieżcy, parazytoidy, koprofagi, nekrofagi, gatunki odżywiające się sokami z ran na drzewach, wykorzystujące drewno do budowy swoich gniazd, gatunki wykorzystujące dziuple jako miejsca zimowania lub letniej hibernacji. Gatunki saproksyliczne żyją również na martwym drewnie w wodzie. 6

7 Konferencja Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. i ogłoszona tam Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej mówi między innymi o tym,że: 7

8 Zasoby leśne i grunty leśne winny być zagospodarowane na zasadzie trwałości i zrównoważenia, tak by wyrażane wobec lasów potrzeby społeczne, ekonomiczne, kulturalne i duchowe człowieka były zaspakajane obecnie jak i dla przyszłych pokoleń zrównoważone zagospodarowanie oznacza ukierunkowanie i wykorzystanie lasów i gruntów w sposób i w tempie, które zachowają ich różnorodność biologiczną, produktywność, potencjał regeneracyjny, żywotność i zdolność do wypełniania teraz i w przyszłości ważnych ekologicznych ekonomicznych i społecznych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów, np. przy zalesieniach. 8

9 Ustalenia wymienionej i innych międzynarodowych konferencji, w tym : Ministerialnej Konferencji dotyczącej ochrony lasów w Europie (Helsinki 1993) z uchwalonymi rezolucjami o trwałym rozwoju lasów oraz o ochronie różnorodności biologicznej stały się podstawą wdrażanego wielofunkcyjnego proekologicznego modelu leśnictwa na terenie wszystkich obszarów leśnych Lasów Państwowych. Decydującym jednak aktem prawnym realizacji przedstawionych idei, jest Ustawa o lasach z września 1991 r., która była prekursorem wielu postanowień w omawianym zakresie, nawet w skali międzynarodowej. 9

10 (cyt. z wystąpienie Sekretarza Generalnego ONZ Ban Ki-moona - strona internetowa Ministerstwa Środowiska -2010) Nasze życie zależy od różnorodności biologicznej. Gatunki i ekosystemy są niszczone w sposób niezrównoważony. To my ludzie jesteśmy tego przyczyną. Zmierzamy ku utracie bogatej różnorodności środowiskowych dóbr i usług, których bardzo dużo zużywamy. Konsekwencje tego dla gospodarki i ludzi będą ogromne, zwłaszcza dla tych najbiedniejszych w świecie. 10

11 Międzynarodowy Rok Lasów Spoczywa na nas odpowiedzialność za działania na rzecz lasów i wszystkich gatunków roślin i zwierząt, których życie zależy od lasów. Jan McAlpine, Dyrektorka Sekretariatu Forum ONZ ds. Lasów 11

12 FAO ocenia, że co roku na świecie tracimy lasy pokrywające 13 milionów hektarów powierzchni. Lasy te pochłaniają 20% emisji dwutlenku węgla, co z kolei przyczynia się do ocieplenia klimatu na świecie. Jednocześnie lasy zamieszkuje 80% wszystkich gatunków organizmów żywych na ziemi. Istnieje ścisły związek między zdrowymi lasami, a zdrowym środowiskiem i dobrobytem człowieka. 12

13 13 Prawo Ochrony Środowiska Art. 5. Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów. Art. 4. Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

14 Ustawa o Lasach Art Trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu, z uwzględnieniem w szczególności następujących celów 2) ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na: a) zachowanie różnorodności przyrodniczej. 14

15 Ustawa o Lasach Art. 8. Gospodarkę leśną prowadzi się według następujących zasad: 1) powszechnej ochrony lasów; 2) trwałości utrzymania lasów; 3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów; 4) powiększania zasobów leśnych. W Instrukcji Ochrony Lasu - cz. I 4 i II 212 pkt. 5b znajdują się zapisy o pozostawianiu martwego drewna. 15

16 Zgodnie z Zarządzeniem Nr 23 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie z dnia 18 sierpnia 2008 r. w sprawie szczególnej ochrony zasobów rozkładającego się drewna w wybranych ekosystemach leśnych, na terenie RDLP w Olsztynie zostały wyznaczone ostoje różnorodności biologicznej gatunków roślin i zwierząt żyjących na martwym drewnie. 16

17 HCVF 3. Obszary obejmujące rzadkie, ginące lub zagrożone ekosystemy HCF tj. np. buczyny storczykowe, świetliste dąbrowy, lasy zboczowe, bory bagienne, brzeziny i świerczyny bagienne, murawy kserotermiczne, jeziora dystroficzne itd. 17

18 W ochronie tych ekosystemów wyznaczono i wyłączono z użytkowania, w skali RDLP, ponad 5% powierzchni, tzw. drzewostanów referencyjnych (ostoi organizmów saproksylicznych, czyli takich, których naturalnym środowiskiem jest martwe drewno). Przedstawione działania przeprowadzane są w szerokiej konsultacji ze społeczeństwem, prezentowane w systemie map numerycznych na stronie internetowej RDLP i nadleśnictw. 18

19 W ramach tej grupy drzewostanów podstawowym wskazaniem jest pozostawiane ich do pełnej starości i naturalnego rozpadu. Prowadzenie prac związanych z usuwaniem drzew lub krzewów może być związane jedynie z wymogami ochronnymi cennych gatunków flory lub fauny oraz w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa ludzi. Ogólna powierzchnia tej grupy drzewostanów maksymalnie, na ile to możliwe zróżnicowana siedliskowo, obejmuje 5% powierzchni nadleśnictw. 19

20 20 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych -

21 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych Na terenie RDLP wyznaczono ok. 30 tys. ha powierzchni referencyjnych (powierzchni lasów wyłączonych z użytkowania) co stanowi 5,22% powierzchni. Powierzchnie te stanowią bardzo ważne źródło martwego drewna, którego masę oszacowano na ok. 215 tys. m 3. 21

22 22 Wybrane procedury dotyczące pozostawiania zapasu martwego drewna w lesie podczas zabiegów pielęgnowania i odnawiania lasu. - Uprawy i młodniki (pniaki, gałęzie, pozostałości po zabiegach pielęgnacyjnych) - Drzewostany średnich klas wieku ( pozostałości po zabiegach pielęgnacyjnych, przestoje, drzewa martwe) - Drzewostany rębne ( drzewa ekologiczne, drzewa martwe i zamierające stojące, leżące i drzewa dziuplaste)

23 Drzewostany rębne - drzewostany w tej fazie rozwojowej charakteryzują się najmniejszym udziałem drewna martwego, co związane jest głównie z zakończeniem naturalnego procesu wydzielania się drzew. W takich drzewostanach powinno pozostać co najmniej 3-5 drzew różnej grubości, w tym drzewa martwe i zamierające stojące, leżące i drzewa dziuplaste. W cięciach rębnych należy pozostawiać arowe ekologiczne kępy starego drzewostanu, stanowiące również przyszłe źródło martwego drewna. 23

24 Na dokumentach związanych z pracami gospodarczymi (np. zlecenia, protokoły przekazania powierzchni), dokonywane są zapisy potwierdzające obowiązek ochrony przez zleceniobiorcę wszystkich obiektów przyrodniczych wymagających szczególnej ochrony z uwzględnieniem takich elementów ekosystemu leśnego jak: wykroty, leżanina, drzewa zamierające, martwe stojące i dziuplaste. 24

25 Od 1995 roku stosuje się w polskich lasach pozostawianie kęp drzewostanu w cięciach rębnych, pozostawianie na zrębach 5 % powierzchni do następnej kolei rębu, pozostawianie do biologicznej śmierci drzew dziuplastych i wybranych drzew martwych oraz w drzewostanach zdrowych pozostawianie drzew martwych i zamierających do naturalnego rozkładu. W Leśnych Kompleksach Promocyjnych do 10%. 25

26 26 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych -

27 Na powierzchniach zrębowych pozostawia się minimum 5% powierzchni wycinanego lasu w postaci kęp starego drzewostanu o powierzchniach arów będące miejscem występowania martwego drewna bądź stanowiące jego przyszłe źródło i jako refugia organizmów żyjących na odnawianej powierzchni. 27

28 Foto T. Pampuch 28

29 29 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych -

30 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych W drzewostanach rębnych pozostawia się co najmniej 3-5 drzew różnej grubości na jeden hektar, w tym drzewa martwe i zamierające stojące, leżące, drzewa dziuplaste oraz gatunki, w których łatwo mogą tworzyć się dziuple np. : brzoza, osika czy lipa. 30

31 31 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych -

32 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych Nie usuwa się drzew dziuplastych, jeśli nie zagraża to bezpieczeństwu ludzi. Przed wycięciem sprawdza się czy drzewo nie posiada dziupli. W nadleśnictwach prowadzona jest ewidencja tzw. drzew ekologicznych. 32

33 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych drzewostany objęte następującymi formami ochrony przyrody: rezerwat przyrody, użytek ekologiczny, stanowisko dokumentacyjne i ochrona strefowa rzadkich gatunków roślin i zwierząt strefa ochrony całorocznej Na terenie tych form ochrony przyrody powinny dominować naturalne procesy bez prowadzenia cięć rębnych w starszych drzewostanach. Wszystkie prace na terenie tych form ochrony przyrody wykonywane mogą być za zgodą władz ochrony przyrody. 33

34 34 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych -

35 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych Na podstawie inwentaryzacji wielkoobszarowej przeprowadzonej na terenie RDLP w Olsztynie w 2007 roku określono, iż miąższość drzew martwych stojących i leżących wynosi ok. 5,3 m 3 /ha. Po uwzględnieniu masy pozostających pniaków po ściętych drzewach jest to ok.6.1 m3/ha. Naturalne elementy ekosystemów leśnych (np.: wykroty, leżanina, drzewa zamierające, martwe stojące drzewa, drzew dziuplaste) nie są eliminowane w wyniku gospodarki leśnej. Drewno martwe pozostawiane w lesie, zróżnicowane jest pod względem formy i gatunku. 35

36 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych Dotychczasowy stan martwego drewna w RDLP w Olsztynie. Na podstawie inwentaryzacji wielkoobszarowej miąższości drzew martwych stojących i leżących z 2007 roku na terenie RDLP w Olsztynie, miąższość martwego drewna stanowiła ok. 5,3 m3 na jeden hektar lasu i wynosiła ogółem m3, w tym m3 stanowi miąższość martwych drzew leżących i m3 martwych drzew stojących.w III-V klasach wieku znajduje się 75% masy martwego drewna. Nie wliczono tu pozostającej w lesie masy karpiny i drobnicy po pozyskanym drewnie, która stanowi ok. 30% masy każdego pozyskanego drzewa. 36

37 Rozmieszczenie i liczebność pachnicy dębowej Osmoderma eremita (Scopoli 1763) w ZAPOROWO MŁYNARY SROKOWO SUSZ STRZAŁOWO OLSZTYNEK BARTOSZYCE DOBROCIN STARE JABŁONKI IŁAWA NOWE RAMUKI JEDWABNO NIDZICA LIDZBARK MYSZYNIEC 37

38 38 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych

39 Foto. K.Komosiński 39

40 Pachnica dębowa Jedno ze stanowisk występowania pachnicy dębowej - Nadleśnictwo Myszyniec (fot. K. Komosiński) Nadleśnictwo Srokowo 40

41 41 Foto. Nadleśnictwo Srokowo

42 Ochrona organizmów saproksylicznych w szczególności pachnicy dębowej na terenie Dla każdego stwierdzonego stanowiska pachnicy dębowej (podobnie jak i dla innych ginących i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt) zakłada się tzw. kartę stanowiskową, dzięki której możliwa jest skuteczna ochrona tych miejsc w trakcie wykonywania prac gospodarczych w lesie. Każdego roku prowadzony jest monitoring tych miejsc. 42

43 Dobre praktyki leśne w ochronie organizmów saproksylicznych 43 - lasy w strefach ochronnych (ścisłych) ptaków ok ha x 300 m 3 x 140 zł = zł. - lasy zalane przez bobry ok ha x 250 m3 x 140 zł = lasy w rezerwatach przyrody ok ha x 300 m3 x 140 zł = zł. - Pozostawiane decyzją L.P. minimum 5 % a w LKP do 10% starego drzewostanu do jego fizycznego rozpadu, na terenie RDLP jest to już ok ha x 300 m3 x 140 zł = zł Powierzchnie referencyjne (ostoje ksylobiontów) ok ha x 300 zł x 140 zł = zł.

44 Zapasy martwego drewna w lasach wybranych krajów Europy przeciętna zasobność martwego drewna w lasach wybranych państw w m3/ha (za opr. Ministerstwa Środowiska - Natura 2000 w leśnictwie): Austria 0,6 w lasach produkcyjnych(88% lasów ogółem), dla drewna o średnicy powyżej 35 cm, Belgia - 9,1- przeciętna dla regionu Walonii; drewno stojące i leżące, Finlandia 2-10 przeciętnie w lasach produkcyjnych, Francja 2,2 - średnia krajowa, Niemcy 1-3 przeciętna dla Bawarii, Luksemburg 11,6 średnia krajowa, Szwecja 6,1 średnia krajowa, Szwajcaria 12 Średnia krajowa. 44

45 Za cyt. Tomasz Borecki Las a Człowiek 45 Kończąc można stwierdzić, że wzajemne relacje człowieka i przyrody (człowieka do lasu) zależą od zdolności, umiejętności, chęci ludzi do racjonalnego korzystania z tej przyrody. Myślący człowiek zrobi wszystko, żeby zachować jej bogactwo i bioróżnorodność, gdyż zdaje sobie sprawę, że jest jej nieodłączną częścią. Niezależnie jednak, jaki mamy emocjonalny stosunek do otaczającego nas świata przyrody, człowiek pozostaje zawsze najważniejszy, niezależnie od tego na jak cennych przyrodniczo obszarach przyszło mu żyć. Bardzo trafne jest stwierdzenie, że traktowanie przyrody jako nietykalne tabu albo jej niszczenie jest taką samą nieprawidłowością.

46 Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych ul. Kościuszki 46/ Olsztyn tel , fax