Ochrona lasu a ochrona przyrody

Transkrypt

1 Ochrona lasu a ochrona przyrody Andrzej Grzywacz, Ewa Referowska-Chodak (Wydział Leśny SGGW) IX Zimowa Szkoła Leśna IBL Sękocin Stary, marca 2017 r.

2 Metodyka badań R. Rogoziński

3 Zakres prac Szczegółowa analiza ewolucyjnych zmian w ostatnim stuleciu w zakresie: definicji pojęć celów Przegląd następujących materiałów źródłowych: kolejno obowiązujące ustawy o lasach i ustawy o ochronie przyrody instrukcje ochrony lasu podręczniki akademickie i encyklopedie leśne materiały z prac nad Narodowym Programem Leśnym (tomy: Ochrona, Synteza, Rekomendacje )

4 Analizowane ustawy o lasach 1927: Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 czerwca 1927 roku o zagospodarowaniu lasów, niestanowiących własności Państwa. Dz. U (tekst ogłoszony) 1928: Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 roku o zagospodarowaniu lasów państwowych. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1936: Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1936 roku o państwowym gospodarstwie leśnym. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1948: Dekret z dnia 26 kwietnia 1948 roku o ochronie lasów nie stanowiących własności Państwa. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1949: Ustawa z dnia 20 grudnia 1949 roku o państwowym gospodarstwie leśnym. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1973: Ustawa z dnia 22 listopada 1973 roku o zagospodarowaniu lasów nie stanowiących własności Państwa. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1991: Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1997: Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 2017: Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach. Dz. U. nr (tekst aktualny na dzień )

5 Analizowane Instrukcje ochrony lasu 1954: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. (na zlecenie Ministerstwa Leśnictwa) Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. (na zlecenie Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego) Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1972: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. (na zlecenie Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych) Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. (na zlecenie Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych i Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej) Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1999: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Warszawa (cz. 1) 2004: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2012: Instrukcja ochrony lasu. Wyd. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa

6 Analizowane ustawy o ochronie przyrody 1934: Ustawa z dnia 10 marca 1934 roku o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1949: Ustawa z dnia 29 kwietnia 1949 roku o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 1991: Ustawa z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 2000: Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 roku o zmianie ustawy o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 2004: Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst ogłoszony) 2017: Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Dz. U. nr (tekst aktualny na dzień )

7 Ochrona lasu R. Rogoziński

8 Sformułowanie ochrona lasu Pojawiło się w dokumentach legislacyjnych w 1927 r. (Rozporządzenie PR o zagospodarowaniu lasów, niestanowiących własności Państwa) i 1936 r. (Dekret PR o państwowym gospodarstwie leśnym) W 1949 r. (Ustawa o PGL) zaznaczono, że ochrona lasu jest częścią gospodarki leśnej W 1991 r. (Ustawa o lasach) o ochronie lasu mówi się przy definicji gospodarki leśnej, zasadach o celach gospodarki W 1997 r. (Nowelizacja Ustawy o lasach) dodano, że ochrona lasów ma na celu również zachowanie różnorodności biologicznej

9 Definicja ochrony lasu Ochrona lasu to dziedzina wiedzy leśnej oraz działalności gospodarczej, mająca na celu zabezpieczenie lasu przed szkodami wyrządzanymi przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne R. Rogoziński

10 Zmiany obszaru merytorycznego pojęcia ochrony lasu ochrona pojedynczych drzew lub fragmentu lasu ochrona drzewostanu ochrona lasu ochrona ekosystemu leśnego ochrona różnorodności biologicznej R. Rogoziński ochrona przyrody w lasach zagospodarowanych Od ochrony procesów produkcji surowca drzewnego do ochrony lasu jako tworu przyrody

11 Zmiany ideowe w ochronie lasu Doraźne zabiegi ochronne akcje ratownicze zwalczające organizmy uszkadzające drzewa (owady, grzyby) długofalowa, kompleksowa ochrona wszystkich elementów ekosystemu leśnego i zachodzących w nim procesów przyrodniczych (spontanicznych i pielęgnacyjnych) Użytkowanie drewna użytkowanie lasu użytkowanie przyrody pod względem gospodarczym, ochronnym i społecznym

12 Specyfika współczesnej ochrony lasu Dotyczy wszystkich obszarów na terenie całego kraju (nie tylko najcenniejszych przyrodniczo) Ma charakter wielkopowierzchniowy Wspiera trwałe i zrównoważone użytkowanie wszystkich funkcji i dóbr lasu Wspiera stałe i przemyślane odnawianie zasobów leśnych Kładzie akcent na ochronę czynną (profilaktyka, terapia) Uwzględnia też problemy ekonomiczne, społeczne, gospodarcze i techniczne (nie tylko przyrodnicze) Działanie z punktu widzenia antropocentrycznego

13 Ochrona przyrody R. Rogoziński

14 Definicja ochrony przyrody Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody R. Rogoziński

15 Zmiany obszaru merytorycznego pojęcia ochrony przyrody 1934: Ochrona zasobów przyrody w rozumieniu pewnych ograniczeń w działalności człowieka 1949: do zachowania zasobów dochodzi restytuowanie i właściwe użytkowanie 1991: zamiast restytuowanie odnawianie, zamiast właściwe użytkowanie właściwe wykorzystanie 2004: zamiast właściwe wykorzystanie zrównoważone użytkowanie R. Rogoziński

16 Kierunki ochrony przyrody konserwatorski biocenotyczny planistyczny ochrony środowiska ochrony różnorodności biologicznej trwałe i zrównoważone użytkowanie zasobów przyrodniczych Fot. R. Rogoziński

17 Obszarowe zwiększanie się zakresu ochrony przyrody mały rezerwat, większy obszarowo rezerwat park narodowy, park krajobrazowy obszar chronionego krajobrazu rezerwat biosfery, międzynarodowy rezerwat biosfery (transgraniczny obszar) Europejska Sieć Ekologiczna Natura

18 Zróżnicowanie ochrony przyrody Zakres: ochrona obszarowa, indywidualna, gatunkowa Reżim: ochrona ścisła (bierna), częściowa (czynna), krajobrazowa Miejsce: ochrona in situ (w miejscu naturalnego występowania np. w rezerwacie przyrody, w lesie) ochrona ex situ (poza miejscem naturalnego występowania) ochrona inter situ (w kolekcjach założonych w naturalnym siedlisku, w kolekcjach ogrodów zoologicznych i botanicznych)

19 Formy ochrony przyrody park narodowy rezerwat przyrody park krajobrazowy obszar chronionego krajobrazu obszar Natura 2000 pomnik przyrody stanowisko dokumentacyjne zespół przyrodniczo-krajobrazowy użytek ekologiczny Fot. R. Rogoziński ochrona gatunkowa (roślin, zwierząt, grzybów)

20 Formy ochrony przyrody Forma ochrony przyrody Liczba obiektów w Lasach Państwowych Liczba obiektów w Polsce Park narodowy - 23 Rezerwat przyrody Park krajobrazowy Obszar chronionego krajobrazu Obszar Natura obszarów ptasich (PLB) 722 obszary siedliskowe (PLH) 145 obszarów ptasich (PLB) 849 obszarów siedliskowych (PLH) Pomnik przyrody Użytek ekologiczny* Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej Zespół przyrodniczokrajobrazowy Strefa ochronna (wokół stanowisk wybranych gatunków) *różna metodyka liczenia w Lasach Państwowych i w Polsce

21 Chronione prawnie gatunki organizmów w Polsce Grupa organizmów Ochrona gatunków* ścisła częściowa razem Zwierzęta Rośliny Grzyby i porosty Ogółem * w pozycjach rejestru w Rozporządzeniach Ministra Środowiska z 2014 i 2016 r. Fot. R. Rogoziński

22 Gatunki zagrożone wyginięciem Rodzaj opracowania i rok wydania Czerwona lista zwierząt (2002) Czerwona lista roślin ( ) Czerwona lista grzybów (2006) Liczebność taksonów Ogółem Grupy systematyczne zwierzęta kręgowe i bezkręgowe rośliny naczyniowe, wątrobowce i glewiki, glony grzyby wielkoowocnikowe, grzyby zlichenizowane, śluzowce stanowi to ponad 10% wszystkich zarejestrowanych organizmów bytujących w Polsce

23 Specyfika współczesnej ochrony przyrody Dotyczy wybranych cennych obszarów, obiektów i gatunków na terenie całego kraju Kładzie akcent na ochronę konserwatorską, zachowawczą (działania krok za przyrodą ) Uwzględnia przede wszystkim problemy przyrodnicze, rozpatrywane w skali indywidualnej i lokalnej Działanie z punktu widzenia ekocentrycznego R. Rogoziński

24 Zbieżności i rozbieżności pomiędzy ochroną lasu i ochroną przyrody Fot. R. Rogoziński

25 Zbieżności w zakresie pojęciowym Las jest częścią przyrody, a zatem ochrona lasu zawiera się w ochronie przyrody Współczesna definicja trwale zrównoważonej gospodarki leśnej uwzględnia zarówno ochronę lasu, jak i ochronę przyrody, nie widząc między nimi sprzeczności, tylko współpracę ( działalność zmierzająca do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego, żywotności i zdolności do wypełniania, teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów ) W rdlp są Wydziały Ochrony Ekosystemów, w których są zarówno specjaliści ds. ochrony lasu, jak i specjaliści ds. ochrony przyrody

26 Różnice w zakresie pojęciowym Nowelizacja ustawy o lasach z 1997 roku oraz aktualna wersja tej ustawy zawiera takie sformułowanie: w związku z wykonywaniem badań z zakresu leśnictwa i ochrony przyrody a zatem w tym paragrafie ochrona przyrody nie jest włączana do leśnictwa, które z kolei obejmuje ochronę lasu W DGLP są osobne wydziały: ochrony lasu i ochrony przyrody Fot. R. Rogoziński

27 Wspólne obszary zainteresowania Zabezpieczanie takich grup organizmów, jak np. mrówki, ptaki, nietoperze (okazy, siedliska, miejsca rozrodu) Podobny motyw ochrony mrówek i ptaków (organizmy pożyteczne dla gospodarki człowieka) Od 1972 roku w ochronie lasu przedmiotem opieki są dodatkowo m.in. źródła, cieki i zbiorniki wodne, a od 1999 roku szczególnej opiece powinny podlegać także torfowiska, bagna, łąki śródleśne, murawy kserotermiczne, wydmy i inne ekosystemy. Przybliża to ochronę lasu do ochrony przyrody, która odnosi się do szerszej różnorodności siedlisk

28 Niektóre różnice w obszarach zainteresowania W ochronie przyrody pielęgnujemy (obejmujemy specjalną ochroną) przedstawicieli świata zwierząt, roślin i grzybów, w ochronie lasu głównie przedstawicieli świata zwierząt, w mniejszym zakresie świata roślin Fot. R. Rogoziński Z punktu widzenia współczesnej ochrony przyrody, niektóre początkowe wskazania z instrukcji ochrony lasu (1954, 1960, 1972) nie były korzystne np. stwierdzenie, że żmija zygzakowata nie zasługuje na pełną ochronę

29 Wspólne zakresy działań Ochrona różnych grup organizmów, jak np. mrówki, płazy, gady, ptaki, nietoperze, obejmuje działania odnoszące się do: ich okazów (np. ustalanie terminów zabiegów leśnych poza okresem lęgowym ptaków, dokarmianie i pojenie ptaków, tworzenie przejść lub przenoszenie płazów, tworzenie warunków do wyżywienia, np. czatowni dla ptaków drapieżnych) zachowania lub kształtowania siedlisk (np. ochrona drobnych zbiorników wodnych dla płazów, tworzenie stosów kamieni dla gadów) i ostoi ochrony czy tworzenia miejsc rozrodu (np. wywieszanie budek lęgowych/schronów, zabezpieczanie/ochrona mrowisk)

30 Wspólne zakresy działań (c.d.) Wspólnym zagadnieniem w ochronie przyrody i ochronie lasu jest racjonalne zagospodarowanie naturalnych ekosystemów, jakimi są lasy Zwraca się uwagę na wartość zróżnicowanych gatunkowo drzewostanów (dopasowanych do możliwości siedliska) i potrzebę takiego ich kształtowania W pewnych przypadkach względy ochrony lasu przemawiają za zwiększeniem wieku rębności drzewostanów, co jest zbieżne z celami ochrony przyrody

31 Wspólne zakresy działań (c.d.) Edukacja dotycząca gatunków wymagających ochrony ze strony człowieka Ochrona przed zagrożeniami ze strony środowiska oraz człowieka, monitoring zagrożeń i stanu przyrody, a od 2012 r. - monitoring wybranych form ochrony przyrody Stosowanie chemicznych preparatów (w ochronie przyrody m.in. w przypadku konserwacji i pielęgnacji pomników przyrody, mogą być także wykorzystywane na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody, jeśli zostaną przewidziane w planach ochrony lub zadaniach ochronnych)

32 Pewne różnice zakresu działań Z punktu widzenia współczesnej ochrony przyrody, niektóre początkowe wskazania z zakresu ochrony lasu (1954, 1960) nie były korzystne np. regulowanie liczebności krogulca i gołębiarza ze względu na ochronę ptaków owadożernych W ochronie lasu w mniejszym stopniu, niż w ochronie przyrody, stosuje się wyłączanie powierzchni leśnej z gospodarki ze względu na potrzeby ochrony elementów środowiska (np. gatunków)

33 Podsumowanie Fot. R. Rogoziński

34 Podsumowanie W ochronie przyrody uwaga i działalność skierowana jest głównie na biocenozę, ekosystem i krajobraz, a w Fot. R. Rogoziński ochronie lasu na zasadniczy składnik biomasy lasu na drzewostan Ochrona lasu i ochrona przyrody w lasach mają wiele wspólnych celów i niesprzecznych zadań, choć występują pewne różnice w metodach i środkach działania, w sposobach interpretacji zjawisk, procesów i określania potrzeb przyrody

35 Podsumowanie Przenikanie się ochrony lasu i ochrony przyrody jest wieloaspektowe wyspecjalizowane służby ochrony lasu w Lasach Państwowych (ZOL) obejmują swoją działalnością lasy wszystkich form własności, także wszystkie typy obszarowej ochrony przyrody (ustawowej) na terenach lasów gospodarczych obowiązują zasady wypracowane w ustawie o ochronie przyrody i w rozporządzeniach wykonawczych, we współpracy z RDOŚ i samorządami wszystkich szczebli ochrona przyrody w lasach jest składową wielofunkcyjnej, zrównoważonej gospodarki leśnej i integralną częścią planu urządzenia lasu (Program ochrony przyrody)

36 Podsumowanie Wspólną misją i zadaniami ochrony lasu i ochrony przyrody jest dobro i trwałość lasu, jako głównego zasobu przyrodniczego kraju, stanowiącego infrastrukturę ekologiczną, dającego miejsce bytowania ok. 65% gatunkowej różnorodności biologicznej Polski Zarówno w ochronie przyrody, jak i w ochronie lasu, obowiązują zasady zrównoważonego rozwoju, godzenia użytkowania z ochroną zasobów

37 Dziękuję za uwagę Fot. R. Rogoziński