Raport 3 Koncepcja zmian w unijnej polityce energetycznoklimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji wraz z uzasadnieniem i oceną skutków

Transkrypt

1 Projekt: Opracowanie analiz, materiałów merytorycznych i koncepcji działań mających na celu poprawę warunków rozwoju elektroenergetyki polskiej w tym także poprzez modyfikację unijnej polityki energetyczno-klimatycznej lub ograniczenie jej negatywnego wpływu na Polskę. CZĘŚĆ 2 Raport 3 Koncepcja zmian w unijnej polityce energetycznoklimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji wraz z uzasadnieniem i oceną skutków Załącznik 4 Porównanie cen energii elektrycznej i gazu ziemnego w UE i w wybranych krajach spoza UE Wersja końcowa z dn Pracę wykonała firma na zlecenie TAURON Wytwarzanie S.A., PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA, ENEA Wytwarzanie SA, Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej i Krajowej Izby Gospodarczej Warszawa, maj 2013

2 Spis treści CEL I ZAKRES ANALIZY CENY ENERGII ELEKTRYCZNEJ DLA PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ W UE I INNYCH KRAJACH ROZWINIĘTYCH METODYKA ANALIZ PORÓWNAWCZYCH WYNIKI PORÓWNAŃ CENY GAZU ZIEMNEGO I INNYCH WYBRANYCH NOŚNIKÓW ENERGII DLA PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ PODSUMOWANIE

3 Cel i zakres analizy Przedstawiona analiza ma na celu wstępną ocenę konkurencyjności producentów przemysłowych w UE w stosunku do producentów z innych krajów, pod względem cen energii, a także rozpoznanie możliwości wykorzystania porównania cen energii do oceny polityki energetycznej UE w aspekcie konkurencyjności. Analiza oparta jest na porównaniu zmian cen głównych nośników energii dla produkcji przemysłowej w UE i w innych krajach rozwiniętych. Wstępnie przyjęto porównanie cen energii elektrycznej i gazu ziemnego dla odbiorców przemysłowych. Analiza została wykonana na podstawie danych z Bazy Danych Eurostat oraz danych OECD z roczników EnergyPrices and Taxes IEA/OECD oraz bazy Data Service On-Line. Ze względu na ograniczenia w dostępie do danych opracowanych w jednakowy sposób, dla UE porównywane były z danymi dla grupy ok. dziesięciu krajów rozwiniętych. 1. Ceny energii elektrycznej dla produkcji przemysłowej w UE i innych krajach rozwiniętych 1.1. Metodyka analiz porównawczych Analiza porównawcza została wykonana w dwóch częściach: 1) Porównanie dynamiki zmian cen w szeregu czasowym, w tym ocena wpływu systemu EU ETS 2) Porównanie poziomu cen w roku Porównanie dynamiki zmian cen w szeregu czasowym i wpływu systemu EU ETS Celem analizy jest ocena ewentualnego wpływu systemu EU ETS na zmiany konkurencyjności pomiędzy krajami Unii a innymi krajami przemysłowymi nieobjętymi wpływem systemu ETS. Dla tak sformułowanego celu istotna jest ocena różnic w tempie zmian poziomu cen czynników produkcji a nie stwierdzenie samych różnic w bezwzględnym poziomie cen. Dzięki powyższemu podejściu metodycznemu możemy wykorzystać do porównań obliczenia dynamiki zmian cen pozyskanych z różnych zestawień statystycznych, zależnie od dostępności danych, w celu otrzymania jak najszerszej i najbardziej reprezentatywnej bazy do porównań: Kraje UE dane z Bazy EUROSTAT Kraje poza UE dane ze statystyki IEA/OECD Dane w statystyce Eurostat nie są porównywalne pod względem poziomu cen z danymi ze statystyki IEA/OECD. Nie eliminuje to jednak możliwości porównania dynamiki zmian cen, obliczonych na podstawie wymienionych danych. 2

4 Konieczność wykorzystania danych z obu zasobów statystycznych wynika z faktu, że dane Eurostat zasadniczo dotyczą krajów Unii Europejskiej i zawierają bardzo ograniczone informacje na temat krajów spoza Unii. Z drugiej strony, dane w statystyce IEA/OECD dostępnej w systemie Data Service On-Line i w rocznikach EnergyTaxes and Prices zawierają niekompletne dane dla wielu krajów Unii, co silnie ogranicza reprezentatywność wniosków opartych na tak szczupłej bazie statystycznej. Ponadto przy analizie ograniczonej do porównania dynamiki zmian cen, unika się trudnej analizy porównywalności przeliczeń przy pomocy kursów rynkowych lub parytetów siły nabywczej, zbędnej przynajmniej na tym etapie analizy. Porównanie dotyczy średniorocznych stóp wzrostu a nie indeksów wzrostu. Porównanie zostało wykonane dla wybranych podokresów: okres odniesienia, w którym zasadniczo dynamika procesów cenowych nie powinna odnotować wpływu wprowadzenia systemu ETS na ceny energii elektrycznej lata II okresu rozliczeniowego w systemie EU ETS, w którym nastąpiło sukcesywnie nasilające się zjawisko dokupowania uprawnień do emisji, co mogło relatywnie przyspieszyć wzrost cen energii elektrycznej w krajach Unii Cały okres Wybranie do porównań średniorocznych stóp wzrostu umożliwia wykorzystanie do celów porównawczych również danych dla krajów, w których są one częściowo niepełne. Dość częstym zjawiskiem jest sytuacja, gdy dane są opublikowane od roku 2001 lub kiedy ostatnie dostępne dane są dla roku Analiza porównawcza wykonywana jest na podstawie dynamiki cen nominalnych w walutach krajowych a nie w cenach przeliczonych na wspólną walutę. Przedmiotem oceny jest wpływ zmian cen energii na koszty produkcji i jej konkurencyjność w poszczególnych krajach, a wpływ ten dokonuje się w warunkach cen krajowych. Ceny wyrażone w jednolitej walucie - na przykład euro lub US$ - byłyby istotne wówczas, gdyby interesował nas obrót energią elektryczną jako przedmiotem samodzielnej wymiany międzynarodowej. Dynamika cen przeliczonych na jednolitą walutę z reguły jest inna niż dynamika cen w walucie danego kraju. Wynika to ze zmian kursu danej waluty w poszczególnych okresach. Nas interesuje analiza trendów i ocena zmian konkurencyjności z tytułu zmian cen energii dla przemysłu w cenach krajowych. Porównanie poziomu cen w roku 2012 Obliczenie aktualnego poziomu średnich cen energii dla przemysłu w analizowanych grupach krajów zostało wykonane dla danych roku 2012, po przeliczeniu cen na dolary amerykańskie [US$]. 3

5 Celem obliczeń jest ocena różnic w poziomie cen energii elektrycznej, jako pomocniczego wskaźnika oceny skuteczności polityki unijnej w zapewnianiu akceptowalnych cen energii dla odbiorców przemysłowych i wspieraniu konkurencyjności UE. Ze względu na konieczność zachowania porównywalności cen przy zestawianiu bezwzględnego poziomu cen, porównanie to oparto na danych z jednego źródła danych IEA/OECD. Oznacza to jednocześnie, że cena średnia oszacowana dla Unii Europejskiej nie obejmuje krajów unijnych, dla których nie ma danych w tej bazie Wyniki porównań Na tym etapie analizą zostały objęte tylko niektóre spośród docelowej grupy krajów grupy odniesienia spoza obszaru EU ETS dla których były dostępne aktualne dane uzyskane z bazy IEA/OECD Data Service On-Line: Kanada, USA, Japonia, Korea, Norwegia, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja Dodatkowo, z powyższej grupy wydzielono grupę pięciu państw, kierując się skalą gospodarki, poziomem uprzemysłowienia i notowanym wysokim tempem wzrostu gospodarczego tych państw: Kanada, USA, Japonia, Korea, Norwegia Wyniki analiz dynamiki zmian cen w badanych podokresach przestawiono poniżej w tabl W tabl. 3 i na rys. 1 pokazano kształtowanie się poziomów średnich cen energii elektrycznej dla przemysłu w porównywanych grupach krajów, w roku Tablica 1. Średnioroczne tempo wzrostu cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych w krajach systemu EU ETS w latach / [%/a] Wyszczególnienie 2008/ / /2000 Dynamika cen brutto (z podatkami pośrednimi) 0,0% 0,0% Unia Europejska (UE-25) 5,2% 4,6% 5,0% Kraje starej Unii (EU-15) 5,1% 4,2% 4,7% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 2/ 5,2% 5,4% 5,4% Dynamika cen bez podatku VAT Unia Europejska (UE-25) 5,4% 3,5% 4,7% Kraje starej Unii (EU-15) 5,1% 3,6% 4,4% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 2/ 5,9% 3,5% 5,0% 1/ obliczone jako średnia arytmetyczna ze stóp wzrostu w poszczególnych krajach danej populacji 2/ New Member States - Czechy, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Węgry, Cypr, Malta Źródło: obliczenia własne na podstawie: 4

6 Tablica 2. Średnioroczne tempo wzrostu cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych w wybranych krajach spoza UE i systemu ETS w latach / [%/a] Wyszczególnienie 2008/ / /2000 Kanada, USA, Japonia, Korea, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 5,7% 1,8% 4,2% w tym: dynamika podatków pośr. w cenie 3,1% 0,8% 2,3% Kanada, USA, Japonia, Korea Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 3,8% -0,5% 2,3% w tym: dynamika podatków pośr. w cenie 2,1% -0,4% 1,3% 1/ obliczone jako średnia arytmetyczna ze stóp wzrostu w poszczególnych krajach danej populacji Źródło: obliczenia własne na podstawie: Energy Prices and Taxes, I Quarter 2013, IEA/OECD Paris 2013 i roczniki wcześniejsze, baza danych Data Service On-Line Tablica 3. Średni poziom cen energii elektrycznej dla przemysłu w porównywanych grupach krajów w 2012 r. 1/ Wyszczególnienie Cena z podatkami pośr. Cena bez podatków pośr. Relacje do ceny netto w EU ETS US$/MWh US$/MWh % Kraje EU (UE ETS) 136,8 122,8 100 w tym: Kraje starej Unii (UE-15) 2/ 139,5 122,4 100 Nowe kraje członkowskie 3/ 130,6 124,2 101 Państwa spoza UE 4/ 113,1 104,0 85 w tym: - Kanada, USA, Japonia, Korea 5/ 101,1 90,6 74 1/ obliczone jako średnia arytmetyczna cen w poszczególnych krajach danej populacji 2/ w tym: Belgia, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Wielka Brytania - rok 2011, 3/ Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry rok 2012, Estonia - rok / USA, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja rok 2012, Kanada rok 2010, Japonia, Korea rok 2011, 5/ USA rok 2012, Kanada rok 2010, Japonia, Korea rok 2011 Źródło: jak w tabl. 2. 5

7 USA, Kanada, Japonia, Korea Wybrane kraje poza EU-ETS Nowe kraje członk. Kraje UE-15 Unia Europejska 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 [ cena netto, US$/MWh ] Rys. 1. Średni poziom cen energii elektrycznej dla przemysłu bez podatków (netto) w porównywanych grupach krajów w 2012 r. Otrzymane wstępne wyniki na podstawie analizy cen energii elektrycznej dla przemysłu potwierdzają tezę, że wprowadzeniu systemu ETS w krajach Unii towarzyszy relatywne pogorszenie się warunków konkurencyjności kosztowej przemysłu w porównaniu z krajami spoza tego systemu. 1) W latach cena energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych zwiększała się w krajach Unii średniorocznie w tempie minimalnie niższym niż w całej porównywanej grupie krajów (cena brutto odpowiednio 5,4% i 5,7%), a o 50% wyższym niż w wybranej grupie najbardziej uprzemysłowionych i/lub najszybciej rozwijających się krajów (3,8%); 2) Wysokie długookresowe średnioroczne wzrosty w tym czasie były powodowane głównie czynnikami koniunkturalnymi i wysokimi cenami paliw w przytoczonej ocenie wymienione zróżnicowania stóp wzrostu służą za punkt odniesienia do oceny późniejszych zmian, po wdrożeniu II okresu rozliczeniowego w systemie EU ETS; 3) Lata w krajach poza systemem EU ETS są okresem silnego zahamowania dynamiki wzrostowej, a nawet bezwzględnego spadku cen energii elektrycznej dla przemysłu, głównie wskutek odwrócenia oddziaływania wymienionych wyżej czynników koniunkturalnych; 4) W krajach Unii objętych systemem ETS w okresie średnioroczna stopa wzrostu ceny brutto spada z 5,4% do 3,5%, niemniej dynamika ta jest ponad 2-krotnie wyższa niż w całej badanej dziesiątce krajów spoza Unii (1,8%), podczas gdy w wybranej grupie pięciu krajów dynamika ceny jest ujemna (-0,5%); 5) Poziom średnich cen energii elektrycznej dla przemysłu w roku 2012 był w krajach Unii o ponad 35% wyższy niż średnio w wybranej grupie wysokorozwiniętych państw nieobjętych systemem EU ETS (netto odpowiednio ok. 123 US4 i 91 US$ za MWh), a o blisko 20% wyższy niż w całej badanej grupie państw non-ets (104 US$ za MWh). Przy dalszej presji kosztotwórczej systemu ETS, wynikającej z sukcesywnego wprowadzania powszechnej odpłatności uprawnień do emisji, sytuacja przemysłu europejskiego stanie się coraz trudniejsza. 6

8 2. Ceny gazu ziemnego dla produkcji przemysłowej w UE i innych krajach rozwiniętych Wyniki analiz cen gazu ziemnego wypadają także niekorzystnie dla odbiorców przemysłowych w krajach EU w porównaniu do sytuacji w krajach rozwiniętych spoza EU. Wyniki porównania dynamiki zmian cen przedstawiono w tabl. 4 i 5 a porównanie aktualnych wartości cen w tabl. 6. Tablica 4. Średnioroczne tempo wzrostu cen gazu ziemnego dla odbiorców przemysłowych w krajach UE w latach /2/ [%/a] Wyszczególnienie 2008/ / /2000 Dynamika cen brutto (z podatkami pośrednimi) 0,0% 0,0% Unia Europejska (UE-25) -3,6% 6,2% -1,7% Kraje starej Unii (EU-15) -11,1% 4,4% -7,2% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 3/ 7,6% 8,9% 6,7% Dynamika cen bez podatku VAT Unia Europejska (UE-25) -3,6% 5,7% -1,8% Kraje starej Unii (EU-15) -10,9% 3,9% -7,2% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 3/ 7,3% 8,3% 6,3% 1/ dane z Bazy EUROSTAT ceny taryfowe w I połowie roku (I semestrze) dla środkowej grupy odbiorców przemysłowych o przeciętnym poziomie zużycia energii i zapotrzebowania na moc: o lata Grupa I3-1 : Zużycie roczne = GJ o lata Grupa I3 : GJ < Zużycie roczne < GJ 2/ obliczone jako średnia arytmetyczna ze stóp wzrostu w poszczególnych krajach danej populacji 3/ New Member States - Czechy, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Węgry, Cypr, Malta Źródło: obliczenia własne na podstawie: Tablica 5. Średnioroczne tempo wzrostu cen gazu ziemnego dla odbiorców przemysłowych w wybranych krajach spoza UE w latach / [%/a] Wyszczególnienie 2008/ / /2000 Kanada, USA, Japonia, Korea, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 9,5% -2,3% 4,4% w tym: dynamika podatków pośr. w cenie 9,2% 1,0% 6,8% Kanada, USA, Japonia, Korea Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 3,8% -4,7% 2,9% w tym: dynamika podatków pośr. w cenie 3,3% -3,6% 1,9% 1/ obliczone jako średnia arytmetyczna ze stóp wzrostu w poszczególnych krajach danej populacji Źródło: obliczenia własne na podstawie: Energy Prices and Taxes, I Quarter 2013, IEA/OECD Paris 2013 i roczniki wcześniejsze, baza danych Data Service On-Line 7

9 Unia Europejska Kraje UE-15 Nowe kraje członk. Wybrane kraje poza EU-ETS USA, Kanada, Japonia, Korea Załącznik 4: Porównanie cen energii elektrycznej i gazu ziemnego w UE i w wybranych krajach spoza UE Tablica 6. Średni poziom cen gazu ziemnego dla przemysłu w porównywanych grupach krajów w 2012 r. 1/ Wyszczególnienie Cena z podatkami pośr. Cena bez podatków pośr. Relacje do ceny netto w EU ETS US$/tys. m3 US$/tys. m3 % Kraje EU 48,7 45,4 100 w tym: Kraje starej Unii (UE-15) 2/ 48,8 44,7 99 Nowe kraje członkowskie 3/ 48,7 46,8 103 Państwa poza EU 4/ 41,9 37,7 83 w tym: - Kanada, USA, Japonia, Korea 5/ 39,6 36,6 81 1/ obliczone jako średnia arytmetyczna cen w poszczególnych krajach danej populacji 2/ w tym: Belgia, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Włochy - rok 2011, 3/ Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry rok 2012, Estonia - rok / USA, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja rok 2012, Kanada, Japonia, Korea rok 2011, 5/ USA rok 2012, Kanada, Japonia, Korea rok 2011 Źródło: jak w tabl. 2. [ cena netto, US$/tys.m3 ] 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Rys. 2. Średni poziom cen gazu ziemnego dla przemysłu bez podatków (netto) w porównywanych grupach krajów w 2012 r. Analiza zmian cen gazu ziemnego dla przemysłu pokazuje znaczące różnice w trendach cenowych: W latach cena gazu ziemnego dla odbiorców przemysłowych obniżała się w krajach piętnastki starej Unii, natomiast szybko rosła w tempie ok. 7,5% rocznie w grupie nowych krajów Unii; w tym okresie cena gazu dla przemysłu rosła również w krajach poza systemem EU ETS - w tempie ponad 9%/a w całej analizowanej grupie, 8

10 w tym o ok. 3,5%/a w grupie najwyżej rozwiniętych państwa; w tym okresie widać głównie wpływ czynników koniunkturalnych i geopolitycznych na ceny gazu, W latach II okresu rozliczeniowego w systemie EU ETS , w krajach Unii następuje ogólne zwiększenie cen gazu, zarówno w krajach EU-15 jak i w grupie NMS-10, ponad 2-krotnie szybsze w tej ostatniej grupie (ceny netto odpowiednio 3,9%/a i 8,3%/a); w tym samym okresie w krajach poza systemem ETS następuje obniżka cen gazu, średniorocznie w tempie w granicach -2,5% do -4,5%/a, Zmiany cen gazu w innych krajach poza UE miały odmienny charakter, w latach szybko rosły, by w okresie znacząco spaść. Różnice te wynikać mogą z różnych warunków kontraktowych, w tym formuł cenowych, które w krajach europejskich najczęściej wiążą ceny gazy z cenami ropy. Zastanawiające są jednak bardzo duże różnice w dynamice cen gazu w grupie bogatszych i biedniejszych krajów UE. Przedstawione dane pokazują, że na przestrzeni wielu lat (od roku 2000) nastąpiło realne zmniejszenie cen gazu płaconego przez kraje bogate, kosztem silnego wzrostu cen gazu w grupie krajów biedniejszych. Taki proces byłby w pewnym zakresie zrozumiały, gdyby w punkcie wyjścia ceny gazu dla nowych krajów członkowskich były znacząco niższe i prowadziłby do wyrównania cen. Jednak proces ten poszedł dalej i doprowadził do sytuacji, gdy biedniejsze kraje płacą za gaz więcej niż bardziej rozwinięte kraje UE (por. tabl. 6). Świadczy to o tym, że w warunkach monopolistycznych dostaw Gazpromu - o cenie płaconej przez odbiorców na rynku UE decyduje wyłącznie siła negocjacyjna. Porównując ceny unijne z cenami innych krajów można zauważyć, że poziom średnich cen gazu ziemnego dla przemysłu w roku 2012 był w krajach Unii o ponad 20-25% wyższy niż grupie państw nieobjętych systemem EU ETS (por. tabl. 6 i rys. 2). 3. Podsumowanie Porównanie cen energii elektrycznej pokazuje, że poziom średnich cen energii elektrycznej dla przemysłu w roku 2012 był w krajach Unii: ponad 35% wyższy niż średnio w wybranej grupie pięciu wysokorozwiniętych państw nieobjętych systemem EU ETS (netto odpowiednio ok. 130 US4 i 94 US$ za MWh), blisko 25% wyższy niż w całej badanej grupie państw non-ets (106 US$ za MWh). Około połowa tej różnicy powstała w okresie , w którym działał system EU ETS i kiedy wdrażano ambitne cele dot. rozwoju OZE. Wobec tych samych zewnętrznych uwarunkowań światowych w obu porównywanych grupach krajów, znaczące pogorszenie warunków cenowych w UE w okresie 2008/2012 wskazuje na negatywny wpływ unijnej polityki klimatycznej na konkurencyjność przemysłu UE. 9

11 Przy dalszej presji kosztowej systemu UE ETS wynikającej z sukcesywnego wprowadzania powszechnej odpłatności uprawnień do emisji, sytuacja przemysłu europejskiego stanie się coraz trudniejsza. Negatywny wpływ polityki klimatycznej na ceny energii elektrycznej w latach (drugi okres rozliczeniowy) był szczególnie wyraźny w mniej rozwiniętych, nowych krajach członkowskich UE. Porównanie cen gazu prowadzi do podobnych wyników jak w przypadku energii elektrycznej. Ceny gazu dla odbiorców przemysłowych są w krajach poza UE ok. 20% niższe niż średnio w UE. Warto też zauważyć, że ceny gazu w biedniejszych krajach unijnych są wyższe niż w bogatszych krajach UE. Szczególnie zastanawiające jest porównanie zmian cen gazu od roku 2000 w krajach UE. Pokazuje ono zupełnie przeciwstawne tendencje w grupie krajów bogatszych i biedniejszych. Rosnącym bardzo szybko cenom gazu w nowych krajach członkowskich można przeciwstawić odwrotną tendencję w bogatych krajach UE. Podsumowując warto zauważyć, że z przedstawionych danych wynika, że największe wzrosty cen energii i gazu w całym okresie wystąpiły w nowych krajach członkowskich UE. W przypadku cen energii elektrycznej wzrost ten jest jedynie niewiele wyższy niż w bardziej rozwiniętych krajach UE. Jednak w przypadku zmian cen gazu silny wzrost cen gazu w krajach biedniejszych dokonywał się równolegle ze spadkiem cen gazu w krajach bogatych. Taki wynik stawia pod znakiem zapytania skuteczność, uczciwość i solidarność unijnej polityki klimatycznej. 10