Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych. Problemy i zagrożenia

Transkrypt

1 Sylwia Silska-Gembka * Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych. Problemy i zagrożenia Wstęp Podstawowym problemem rachunkowości w jednostkach realizujących kontrakty długoterminowe jest pomiar wyniku finansowego w sposób zapewniający jego rzetelną prezentację w sprawozdaniu finansowym. Rozwiązanie tej kwestii sprowadza się do właściwego rozłożenia przychodów i kosztów pomiędzy poszczególne okresy sprawozdawcze, przez cały czas wykonywania prac. Aby wypełnić ten ustawowy obowiązek jednostki muszą przede wszystkim przestrzegać nadrzędnych zasad rachunkowości: memoriału, współmierności i ostrożności w wycenie. Zgodnie z zasadą memoriału należy w księgach rachunkowych ujmować wszystkie osiągnięte przychody oraz związane z nimi koszty w momencie ich naliczenia a nie pod datą zapłaty. Zasada współmierności nakazuje z kolei, aby przychodom przeciwstawiać jedynie tę część kosztów, która służyła ich osiągnięciu. Ostrożność w wycenie przejawia się w ujmowaniu w danym okresie sprawozdawczym wszystkich poniesionych kosztów i przewidywanych strat nawet, jeśli przedsiębiorstwo nie otrzymało dokumentów potwierdzających ten fakt. Celem artykułu jest przedstawienie problemów związanych z właściwym rozliczeniem kontraktów długoterminowych i wynikających z tego zagrożeń. 1. Specyfika kontraktów długoterminowych Długi okres wykonania usług długoterminowych 1 [Helin, Bernaziuk, 2003, s.8], a także szereg okoliczności towarzyszących przedsięwzięciom tego typu rzutuje na sposób ich rozliczenia. Do najważniejszych czynników wyróżniających omawiane usługi należą: stosunkowo długi okres realizacji, powodujący, że dzień rozpoczęcia i zakończenia działalności objętej umową przypada w większości przypadków na różne okresy sprawozdawcze, z czym wiąże się znaczny stopień nieprzewidywalności i związanego z tym ryzyka, finansowanie przez zamawiającego prac już w trakcie ich realizacji, co oznacza, że zamawiający nie rozlicza się jednorazowo w momencie odbioru zamówienia, * Mgr, doktorantka Wydziału Zarządzania UG. 1 Przez usługi długoterminowe rozumie się umowy o okresie realizacji dłuższym niż 6 miesięcy. Zaliczyć należy do nich w szczególności: kontrakty na budowę nowego obiektu, jak również rekonstrukcję, rozbudowę oraz rozbiórkę obiektów już istniejących, wdrożenie zintegrowanych systemów informatycznych, a także usługi projektowe, konsultingowe oraz doradcze.

2 196 Sylwia Silska-Gembka ponoszenie kosztów jeszcze przed rozpoczęciem wykonania właściwych robót np., kosztów prac planistycznych, udziału w przetargach itp., różna rentowność poszczególnych etapów prac [Helin, Bernaziuk, 2003, s.8]. Jeżeli okoliczności te nie będą odpowiednio uwzględnione w polityce rachunkowości to sprawozdania finansowe przedsiębiorstw mogą istotnie wypaczać ich jasny i rzetelny obraz. Aby informacje zawarte w księgach rachunkowych były zgodne z rzeczywistością należałoby: rozłożyć przychody i odpowiadające im koszty na poszczególne okresy sprawozdawcze, tak aby zapewnić zachowanie zasady współmierności, ustalać wynik finansowy z umowy długoterminowej w sposób uwzględniający wysoki stopień ryzyka towarzyszący usługom tego typu do czego obliguje zasada ostrożności, nie zaliczać do przychodów kwot nie ujętych w fakturach, co stoi w sprzeczności z zasadą memoriału. W kontekście długoterminowych umów o usługę równoczesne spełnienie wszystkich trzech warunków jest praktycznie niemożliwe. 2. Wymiar bilansowy wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych 2.1. Metody pomiaru wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych W warunkach kontraktów długoterminowych zasadniczy problem badawczy polega na doborze procedury pomiaru wyniku finansowego z nie zakończonej usługi. Ustawa o rachunkowości dopuszcza tu dwie metody, w zależności od możliwości wiarygodnego oszacowania stopnia postępu prac objętych umową: metodę stopnia zaawansowania oraz zysku zerowego. Jeżeli stopień zaawansowania umowy długoterminowej można ustalić w sposób wiarygodny, to przychody z wykonania nie zakończonej usługi za okres od dnia zawarcia kontraktu do dnia bilansowego ustala się proporcjonalnie do stanu realizacji umowy, po odliczeniu przychodów, które wpłynęły na wynik finansowy w ubiegłych okresach sprawozdawczych 2. Najczęściej wykorzystywanym sposobem szacowania stopnia zaawansowania prac jest określenie udziału poniesionych kosztów w całkowitych kosztach wykonania usługi. Właściwe stosowanie tej metody jest zatem możliwe jedynie w przypadku posiadania przez jednostkę aktualnego, wiarygodnego budżetu kosztów. W związku z tym, że koszty są ściśle powiązane z ilością i wartością rzeczywiście wykonanych robót ich określenie nie jest możliwe bez ścisłej kooperacji służb finansowych z działem technicznym realizującym usługę. Poza tym różne okoliczności, jakie mogą mieć miejsce w trakcie realizacji 2 Jeżeli przy tym umowa przewiduje, że wynagrodzenie za wykonaną usługę ustala się w wysokości ryczałtu to przychód mierzy się proporcjonalnie do stopnia zaawansowania wykonania usługi, natomiast w przypadku tzw. umów koszt plus przychodem są rzeczywiście poniesione koszty powiększone o narzut zysku.

3 Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych kontraktu długoterminowego (jak np. zmiana zakresu robót, czasu ich trwania) mogą wpływać na korektę pierwotnych szacunków. Konieczna jest, zatem bieżąca weryfikacja prognozowanych wielkości kosztów i przychodów. Dlatego też w kwestii rzetelnego odzwierciedlenia kontraktu w sprawozdaniu finansowym realizującego go podmiotu nie do przecenienia jest przepływ informacji między działem technicznym, który realizuje kontrakt a ewidencjonującą go księgowością [Helin, Bernaziuk, 2003, s.5] Stopień zaawansowania usługi można ponadto zmierzyć poprzez: dokonanie obmiaru wykonanych prac, ustalenie liczby przepracowanych godzin bezpośrednich przy wykonywaniu usługi. Pierwsza z metod jest bardzo praco- i kosztochłonna, gdyż wymaga specjalistycznych pomiarów stopnia zaawansowania prac. Z kolei druga stwarza niebezpieczeństwo uwzględnienia pozycji wynikających z niegospodarności (złej organizacji pracy i niskiej wydajności). [Waśniewski, Gos, 2002, s.192] Przy tych metodach pomiaru to głównie służby techniczne są odpowiedzialne za poprawne ustalenie wyniku z kontraktu, który jest pochodną otrzymanych od nich informacji. W przypadku, gdy z różnych przyczyn nie jest możliwe określenie w sposób wiarygodny stopnia zaawansowania nie zakończonej usługi, wynik finansowy kontraktu powinien być mierzony zgodnie z metodą zysku zerowego. Przychód ustala się wówczas w wysokości poniesionych w danym okresie kosztów, których pokrycie przez zamawiającego jest prawdopodobne. Tym samym przedsiębiorstwo nie wykazuje zysku (względnie wykazuje stratę), aż do zakończenia i ostatecznego rozliczenia całego kontraktu Konsekwencje stosowania przyjętych metod pomiaru wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych Za obraną metodę pomiaru, jak i za wiarygodność wyników odpowiada kierownik jednostki. Dlatego wybór winien uwzględniać specyfikę kontraktu, możliwość wiarygodnego określenia wyniku z tego kontraktu oraz wszechstronną analizę wad i zalet danej metody. Przyjęte procedury powinny zapewnić szereg korzyści w postaci: lepszego sterowania kosztami i przychodami poprzez wprowadzenie systemu budżetowania kosztów i przychodów (wymaga to jednak rozbudowanej rachunkowości zarządczej i dobrego systemu kontroli wewnętrznej oraz bieżącego monitorowania realizowanych zleceń), usprawnienia pomiaru kosztów i przychodów w kolejnych okresach spra- wozdawczych realizacji kontraktu długoterminowego, lepszej synchronizacji rachunkowości finansowej z rachunkowością zarządczą [Paczuła, 2001, s.24] Metoda stopnia zaawansowania sprawia ponadto, że prezentowane w rachunku zysków i strat przychody są adekwatne do faktycznego postępu prac i są proporcjonalne do rzeczywiście poniesionych kosztów. Tym samym zapewnio-

4 198 Sylwia Silska-Gembka na zostaje rzetelna prezentacja wygospodarowanego na kontrakcie wyniku. Ponadto pozwala ona na zachowanie jednakowej (średniej) rentowności dla wszystkich lat realizacji umowy, dzięki czemu wzrasta przewidywalność wyników finansowych. Trzeba jednak zauważyć, że stosowanie opisywanej metody zawiera istotne ryzyko popełnienia błędu co do rzetelności pomiaru stopnia zaawansowania, co w konsekwencji rzutuje na wynik finansowy. Główne niebezpieczeństwo to potraktowanie przekroczeń kosztów, wywołanych wyższymi cenami, marnotrawstwem materiałów, niską wydajnością pracy itp. za przejaw większego zaawansowania robót. [Fedak, 2001, s.21] Nawet bardzo dokładne preliminarze ulegają dezaktualizacji wskutek zmiany zakresu rzeczowego robót, wpływu zmian cen i płac. Częstym korektom wobec długiego okresu realizacji prac ulegają ceny zużywanych materiałów, usług transportowych, a także innych składników kosztów, zwłaszcza w warunkach inflacji. [Bobula, 2001, s.23] Poza tym w przypadku przedsiębiorstw realizujących kontrakty w dużej skali, lecz nieosiągających przychodów w pierwszych latach ich realizacji, dotychczas wykazywana strata na działalności usługowej może przerodzić się w zysk. Stąd niezwykle istotna jest informacja o strukturze przychodów, tak aby uniknąć sytuacji podziału przez właścicieli zysku wynikającego tylko z szacunków, a nie wiążącego się z realnymi wpływami pieniężnymi. Mogłoby to zagrozić płynności finansowej tych podmiotów. [Karwowski, 2002, s.12] Stosowanie metody zysku zerowego skazuje z kolei przedsiębiorstwo na straty, spowodowane niemożnością pokrycia kosztów ogólnego zarządu, ujemnego wyniku na pozostałych przychodach (kosztach) operacyjnych, czy na operacjach finansowych. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być utrata premii przez zarząd i załogę, gorsze postrzeganie przez banki itp. [Gierusz, Umowy...,2000, s.283]. Z tego względu sprawozdanie finansowe jednostek stosujących metodę zerową ujawni niższe wskaźniki rentowności w całym okresie realizacji kontraktu niż przedsiębiorstwa, które wykorzystują metodę stopnia zaawansowania. Dobór metody pomiaru kosztów i przychodów z realizacji kontraktów długoterminowych ma więc zasadniczy wpływ na obraz rentowności przedsiębiorstwa. Zastosowanie każdej z wymienionych metod niesie za sobą odmienne wyniki. Co więcej, nawet przyjęcie tej samej procedury (w przypadku metody stopnia zaawansowania) może prowadzić do różnych rezultatów. Ustalanie wyniku na umowie długoterminowej komplikuje dodatkowo konieczność, a zarazem niemożność przestrzegania nadrzędnych zasad rachunkowości. Każda z przyjętych metod pomiaru kosztów i przychodów, podnosząc rangę jednej z trzech nadrzędnych zasad rachunkowości, ogranicza znaczenie pozostałych dwóch. [Gierusz, Metody..., 2000, s.105] O ile metoda procentowego zaawansowania na plan pierwszy wysuwa zasadę współmierności, co pozwala na wykazywanie takiej samej rentowności na poszczególnych etapach realizacji umowy, to metoda zysku zerowego eks-

5 Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych ponuje ostrożność w wycenie, na tyle silnie, że nie pozostawia już miejsca na współmierność i memoriał. Położenie nacisku na zasadę współmierności powoduje, że osiąganie przez przedsiębiorstwo zysku nie może być utożsamiane z generowaniem przez nie środków pieniężnych. W obydwu metodach odejście od zasady memoriału prowadzi do poważnych różnic w pomiarze przychodów i kosztów, a w konsekwencji także wyniku finansowego pomiędzy prawem bilansowym i podatkowym. Tym samym efekt realizacji kontraktu może być wyrażany w trzech wymiarach: bilansowym - ustalanym zgodnie z przepisami prawa bilansowego, w tym ustawy o rachunkowości, podatkowym zgodnym z o przepisami ustawy o podatku dochodowym i ustawy o vat, pieniężnym wyrażonym jako różnica pomiędzy wpływami a wydatkami pieniężnymi. 3. Wymiar podatkowy wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych Ustalony na dzień bilansowy wynik finansowy z realizacji nie zakończonej usługi nie jest tożsamy z wynikiem stanowiącym podstawę opodatkowania. Odmienny moment uznania przychodów i kosztów bilansowych oraz podatkowych u podatników podatku dochodowego od osób prawnych rodzi obowiązek ustalenia odroczonego podatku dochodowego. W ujęciu podatkowym przychody ujmowane są na podstawie wystawionych faktur (częściowych lub końcowej), odpowiadających wymogom przepisów dotyczących podatku od towarów i usług. Przychodów ujętych w notach księgowych nie można uznać za należne. Tymczasem, jeżeli pomiar stopnia zaawansowania umowy następuje od strony kosztów, a więc wsadu, to przy znanych kosztach wytworzenia ustala się współmierne do nich przychody. W efekcie, przychody zarachowane w rachunku zysków i strat różnią się od kwot zafakturowanych. Różnice między tak określonymi przychodami, a wartościami ujętymi wcześniej w ewidencji ujawnia się jako rozliczenia międzyokresowe przychodów. Relacje, jakie mogą wystąpić pomiędzy opisywanymi kategoriami zestawiono w tablicy 1. Jeżeli pomiar stopnia zaawansowania następuje od strony efektów, czyli w inny sposób niż w relacji kosztów faktycznie poniesionych do całkowitych kosztów umowy, to współmierny do przychodów koszt wytworzenia stanowią koszty wyznaczone w oparciu o zakres zrealizowanych prac. Kwota różnicy pomiędzy zarachowanymi, a rzeczywiście poniesionymi kosztami jest wówczas wykazywana w bilansie jako rozliczenia międzyokresowe kosztów.

6 200 Sylwia Silska-Gembka Tablica 1. Relacje pomiędzy przychodami księgowymi a przychodami uznanymi dla celów podatkowych przy realizacji kontraktów długoterminowych Relacje pomiędzy przychodem księgowym a przychodem podatkowym Charakterystyka Skutki księgowe relacja możliwa w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo wystawiłoby fakturę z KSIĘGOWY = PODATKOWY KSIĘGOWY > PODATKOWY KSIĘGOWY < PODATKOWY uwzględnieniem stopnia zaawansowania robót, bez uprzedniego pobierania zaliczek na gruncie podatku dochodowego przychód powstałby w dniu wystawienia faktury niezależnie od tego, czy roboty lub ich część zostały wykonane, czy też nie relacja możliwa w sytuacji, gdy za przychody uznano kwoty nie potwierdzone fakturami, wskutek podwyższenia przychodu ze sprzedaży do poziomu wynikającego ze stopnia zaawansowania prac jeżeli nastąpił częściowy odbiór robót i nie wystawiono faktury, to przychód uznawany jest z końcem miesiąca, w którym roboty wykonano relacja możliwa w sytuacji, gdy nastąpiło obniżenie przychodu ze sprzedaży do poziomu wynikającego ze stopnia zaawansowania prac konto Rozliczenia m/o przychodów nie wykazuje salda, różnice przejściowe nie występują, bo: (WK) wartość księgowa = 0 (WP) wartość podatkowa = 0 dla rozliczeń m/o przychodów konto Rozliczenia m/o przychodów wykazuje saldo Wn wystąpi przejściowa różnica dodatnia, bo: WK = saldo Wn WP = (PP)*=0 nastąpi utworzenie rezerwy lub odpisanie aktywów na odroczony podatek dochodowy konto Rozliczenia m/o przychodów wykazuje saldo Ma wystąpi przejściowa różnica ujemna bo: WK = saldo Ma WP = WK _ (PP)=0 nastąpi utworzenie aktywów lub rozwiązanie rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego * (PP) oznacza kwotę, która w przyszłości nie będzie stanowiła przychodu Źródło: Opracowanie własne na podstawie : B.Gierusz (2002), Podatek odroczony a długoterminowe umowy o roboty, Rachunkowość nr 12, s. 11; A.Helin, A.Bernaziuk (2003), Kontrakty długoterminowe, ODDK, Gdańsk, s. 85.

7 Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych Rozbieżności pomiędzy bilansowym, a podatkowym pomiarem kosztów kontraktu długoterminowego wynikają ponadto z faktu, że nie wszystkie poniesione koszty można uznać za koszty uzyskania przychodu oraz tylko koszty współmierne do zafakturowanych przychodów są akceptowane podatkowo. Może to doprowadzić do powstania w ujęciu podatkowym produkcji w toku w wysokości nadwyżki kosztów rzeczywistych ponad koszty uzyskania przychodu. Relacje pomiędzy kosztami księgowymi a podatkowymi ujęto w tablicy 2. Tablica 2. Relacje pomiędzy kosztami księgowymi a kosztami podatkowymi przy realizacji kontraktów długoterminowych Relacje pomiędzy kosztem księgowym a kosztem podatkowym Charakterystyka Skutki księgowe konto Rozliczenie kosztów działalności nie wykazuje salda = UZNANE ZARACHO- WANE = RZECZYWI- STE ZARACHO- WANE < RZECZYWI- STE > UZNANE = UZNANE relacje możliwe w sytuacji, gdy koszty ujęte w rachunku zysku i strat nas podstawie stopnia zaawansowania usługi są równe kosztom rzeczywiście poniesionym. Stopień zaawansowania musi być jednak wyznaczany od strony wsadu. Równość ta zachodzi ponadto w warunkach stosowania metody zerowej pomiaru kosztów i przychodów relacje możliwe w sytuacji gdy koszty ujęte w rachunku zysków i strat na podstawie stopnia zaawansowania usługi są niższe aniżeli koszty rzeczywiście ponie- różnice przejściowe nie występują nie wystąpi podatkowa produkcja w toku ani rozliczenia m/o kosztów konto Rozliczenie kosztów działalności nie wykazuje salda, nie wystąpi przejściowa różnica ujemna, bo dla kosztów działalności podstawowej: WK = WP = 0 KUP czyli podatkowa produkcja w toku, rodzi to obowiązek ujawnienia aktywów z tytułu podatku odroczonego lub rozwiązania wcześniej utworzonej rezerwy dla rozliczeń m/o kosztów nie wystąpi różnica przejściowa konto Rozliczenie kosztów działalności wykazuje saldo Wn wystąpi przejściowa różnica dodatnia, bo dla rozliczeń m/o kosztów Wk = saldo WN konta Rozliczenie m/o kosztów WP =- KUP = 0 rodzi to obowiązek utworzenia rezerwy lub odpisania aktywów podatkowych produkcja w toku w ujęciu podatkowym nie występuje konto Rozliczenie kosztów

8 202 Sylwia Silska-Gembka > UZNANE sione. Stopień zaawansowania usługi wyznaczony jest od strony efektów. działalności wykazuje saldo Wn wystąpi przejściowa różnica ujemna, bo dla kosztów działalności podstawowej: ZARACHO- WANE > RZECZYWI- STE = UZNANE > UZNANE relacje możliwe w sytuacji, gdy koszty ujęte w rachunku zysków i strat na podstawie pomiaru stopnia zaawansowania usługi są wyższe aniżeli koszty rzeczywiście poniesione. Stopień zaawansowania jest wyznaczony od strony efektów. WK WP 0 KUP czyli podatkowa produkcja w toku, co rodzi obowiązek ustalenia aktywów podatkowych wystąpi przejściowa różnica dodatnia bo dla rozliczeń m/o kosztów : WK=saldo Wn konta rozl.m/o kosztów WP =- KUP = 0 rodzi to obowiązek utworzenia rezerwy z tytułu podatku odroczonego (zgodnie z art. 37 ust., 7 ustawy o rachunkowości w tym przypadku możliwa jest kompensata) konto Rozliczenie kosztów działalności wykazuje saldo Ma wystąpi przejściowa różnica ujemna, bo dla rozliczeń m/o kosztów: WK = saldo Ma konta Rozl.m/o kosztów WP = WK KUP = 0 co skutkuje utworzeniem aktywów lub rozwiązaniem rezerwy podatkowej WK WP produkcja w toku w ujęciu podatkowym nie występuje konto Rozliczenie kosztów działalności wykazuje saldo Ma. wystąpi przejściowa różnica ujemna czyli podatkowa produkcja w toku, bo dla kosztów działalności podstawowej: 0 WK>WP KUP dla rozliczeń m/o kosztów, również wystąpi przejściowa różnica ujemna, bo: WK = saldo Ma konta Rozl.m/o kosztów WP = WK KUP = 0 tytuły te skutkują powstaniem aktywów lub rozwiązaniem rezerw z lat ubiegłych Źródło: Opracowanie własne na podstawie B. Gierusz (2002), Podatek odroczony a długoterminowe umowy o roboty, Rachunkowość nr 12, s Odmienne ujęcie uznawanych bilansowo i podatkowo kosztów i przychodów z realizacji kontraktów długoterminowych stwarza poważne problemy w

9 Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych zakresie ujawniania rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego a w konsekwencji pomiaru wyniku finansowego. 4. Wymiar pieniężny wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych Powszechne stosowanie w odniesieniu do czynników kształtujących wynik finansowy zasad rachunkowości powoduje, że osiąganie przez przedsiębiorstwo zysku nie może być utożsamiane z generowaniem przez nie środków pieniężnych. Zgodnie z zasadą memoriału koszty i przychody ujmuje się, bowiem w tych okresach, których one dotyczą, bez względu na wpływy lub wydatki środków pieniężnych. Stosowanie natomiast zasady współmierności pozwala, co prawda na proporcjonalne do stanu realizacji prac rozłożenie w czasie wyniku z całego kontraktu, ale jednocześnie przychód nie wynika z sumy wystawionych faktur, lecz jest ustalony niejako sztucznie, w oparciu o stopień wykonania usługi. Tym samym wynik finansowy, którego pomiar następuje zgodnie z prawem bilansowym informuje jedynie o rentowności lub deficytowości jednostki gospodarczej, charakteryzując się przy tym pewną sztucznością. Trudno natomiast określić na jego podstawie płynność finansową, czyli zdolność do terminowej regulacji zobowiązań, a w konsekwencji również przewidzieć perspektywę bankructwa. Jednostka może być, bowiem rentowna i zbankrutować, gdyż będzie niewypłacalna. Z tych też względów równolegle do bilansowej procedury wyceny kontraktów długoterminowych należy prowadzić rachunek ekonomiczny projektu. Pomiar zyskowności umów wydaje się być także najwłaściwszym miernikiem finansowych efektów umowy długoterminowej z innych przyczyn, wynikających ze specyfiki tego typu kontraktów. Do najważniejszych należy zaliczyć: długie okresy realizacji zleceń i stosunkowo długie odroczenie terminów płatności kwot wynikających z faktur powodujące, że zamiana uzyskanych przychodów ze sprzedaży na wpływy pieniężne następuje ze znacznym opóźnieniem, poważny wpływ pojedynczych umów na kształtowanie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, wynikający z faktu jednoczesnego realizowania nielicznych kontraktów o dużej wartości umownej, co z jednej strony daje możliwość generowania dużych wpływów pieniężnych, z drugiej zaś wiąże się z ogromnym ryzykiem ze względu na wysoką kosztochłonność takich zleceń i poziom ponoszonych wydatków, silne występowanie efektu sezonowości, głównie w branży budowlanej, pociągającego za sobą zmienne zapotrzebowanie na środki pieniężne w ciągu roku. [Wieczorek, 2003, s ] O ile dla krótkiego horyzontu czasowego miarą efektywności finansowej przedsiębiorstwa może być wynik finansowy w wymiarze bilansowym, to już w dłuższej perspektywie czasowej większe znaczenie powinien mieć wynik wyra-

10 204 Sylwia Silska-Gembka żany w wymiarze pieniężnym, bowiem wielkość ta determinuje wzrost wartości przedsiębiorstwa w długim okresie czasu. Zakończenie Przyjęte regulacje w zakresie rozliczania kontraktów długoterminowych stwarzają możliwość wiarygodnej oceny stopnia zaawansowania prac, tak, aby została zapewniona rzetelna prezentacja wygospodarowanego wyniku. Niezbędna jest przy tym rzetelność wyceny wartości wykonanych robót na dzień bilansowy, a nade wszystko ustalenie realnych, przewidywanych kosztów realizacji całej usługi. W przeciwnym razie może dojść do zniekształcenia wyniku finansowego, zmniejszenia wykazywanych zysków i równoczesnego zwiększenia zewnętrznych źródeł finansowania jednostki. Warto pamiętać, że sposób określenia kosztów i przychodów kształtujacych wynik finansowy kolejnych okresów realizacji długoterminowej umowy nie jest obojętny dla obrazu rentowności przedsiębiorstwa. W zależności od opcji kontraktu, jak również możliwości wiarygodnego określenia wyniku z tego kontraktu, a w konsekwencji w zależności od zastosowanej metody pomiaru, można otrzymać różne wartości przychodów i kosztów kształtujących wynik finansowy. Ponadto, dodatkowe problemy stwarza konieczność a zarazem brak możliwości przestrzegania nadrzędnych zasad rachunkowości. Zasady te nie tylko w istotny sposób wpływają.na występowanie różnic przejściowych pomiędzy prawem bilansowym a prawem podatkowym, z czego wynika obowiązek ujęcia odroczonego podatku dochodowego, (w przypadku kontraktów długoterminowych jest to szczególnie trudne), ale również wymagają prowadzenia rachunku ekonomicznego realizowanego projektu. Wynika to z faktu, iż różnice pomiędzy wynikiem bilansowym, podatkowym i pieniężnym mogą być znaczne, zwłaszcza w trakcie realizacji kontraktu. Wobec powszechnego traktowania wyniku bilansowego jako podstawowej miary efektywności jednostki, może to rodzić poważne problemy dla funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Pokonanie szeregu trudności związanych z rozliczeniem kontraktu długoterminowego jest jednak bardzo opłacalne. Dobra realizacja umowy to wizytówka jego wykonawcy o znaczeniu promocyjnym, mogącym zaowocować w przyszłości nowymi zleceniami, co w konsekwencji podnosi wartość firmy. Literatura 1. Bobula A. (2001), Roboty budowlane w toku dziś i jutro, Rachunkowość nr Fedak Z. (2001), Długoterminowe umowy o roboty budowlane, SKwP, Warszawa 3. Gierusz B. (2002), Podatek odroczony a długoterminowe umowy o roboty, Rachunkowość nr 12

11 Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych Gierusz J. (2000), Metody pomiaru wyniku finansowego przy realizacji kontraktów długoterminowych, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej nr 56, Warszawa 5. Gierusz J. (2000), Umowy o budowę, Rachunkowość, nr 5 6. Helin A., Bernaziuk A., (2003) Kontrakty długoterminowe, ODDK, Gdańsk 7. Karwowski P. (2002), Wycena kontraktów długoterminowych, Prawo Przedsiębiorcy, nr Paczuła Cz.(2001), Roboty w toku w kontraktach długoterminowych firm budowlano-montażowych przed i po nowelizacji ustawy o rachunkowości, Rachunkowość komentarze do ustawy, nr Waśniewski T., Gos W.(2002), Rachunkowość przedsiębiorstw, FRR w Polsce, Warszawa 10. Wieczorek D.(2003), Rachunek przepływu środków pieniężnych jako instrument zarządzania finansami w przedsiębiorstwach budowlanych, Praca doktorska, Sopot Streszczenie Pomiar wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych jest zadaniem trudnym, zwłaszcza, że efekt realizacji kontraktu może być wyrażany w trzech wymiarach: bilansowym, podatkowym i pieniężnym. Rozpiętość pomiędzy poszczególnymi wynikami może być bardzo duża szczególnie w trakcie realizacji umowy długoterminowej. Może to rodzic pewne problemy dla funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Celem tego artykułu jest przedstawienie podstawowych problemów związanych z właściwym rozliczeniem kontraktu długoterminowego i wynikających z tego zagrożeń. Przedmiotem rozważań w artykule są następujące zagadnienia: 1. Specyfika kontraktów długoterminowych. 2. Wymiar bilansowy wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych. 3. Wymiar podatkowy wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych. 4. Wymiar pieniężny wyniku finansowego z kontraktów długoterminowych. Valuation of The Financial Position for Long-term Contracts Problems and Threats (Summary) The valuation of financial position for long-term contracts is extremely difficult. The main reason for this is the difference between accounting tax income and cash flow, which is striking especially while realizing the contract. In fact, it may cause problems as far as the prosperity of the firm is concerned. The aim of this article is to present the basic problems connected with a proper accounting of long term contracts. The paper discusses the following issues: 1. Characterization of long-term contracts. 2. Balance measure of financial position for long term contracts. 3. Taxation measure of financial position for long-term contracts. 4. Monetary measure of financial position for long-term contracts.