KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

Transkrypt

1 Kod ucznia - - pieczątka WKK Dzień Miesiąc Rok DATA URODZENIA UCZNIA KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP WOJEWÓDZKI Drogi Uczniu! GRATULACJE! Witaj na III etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 18 stron i zawiera 30 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 90 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 90 Pracuj samodzielnie. Powodzenia! Strona 1 z 18

2 Zadanie 1. (0-2 pkt) Podczas koniugacji dwie bakterie łączą się ze sobą za pomocą specjalnych wypustek fimbrii i przekazują sobie fragmenty DNA. W jakim celu bakterie wymieniają się materiałem genetycznym podczas koniugacji? Koniugacja jest procesem płciowym. Czym różni się proces płciowy od rozmnażania płciowego? Zadanie 2. (0-6 pkt) A. Jądro komórkowe jest składnikiem komórki, posiadającym otoczkę jądrową, przez którą mogą przenikać różne substancje. Uzupełnij poniższe zdania wpisując wybrane przez siebie związki chemiczne: nukleotydy, aminokwasy, RNA, DNA. Z jądra komórkowego do cytoplazmy przedostaje (-ją) się Z cytoplazmy do jądra komórkowego przedostaje (-ją) B. Zazwyczaj komórki eukariotyczne zawierają jedno jądro komórkowe. Niekiedy jednak w dojrzałych komórkach brak jest jądra, albo posiadają większą ich ilość. Podaj odpowiednie przykłady: komórki roślinnej pozbawionej jądra komórkowego komórki z dwoma jądrami komórkowymi wielojądrowej komórki grzybowej wielojądrowej komórki zwierzęcej Strona 2 z 18

3 Zadanie 3. (0-2 pkt) Gatunki zwierząt pogrupowane są w wyższe jednostki systematyczne wyższego rzędu zwane rodzajami. Rodzaje tworzą rodziny. Jak nazywają się kolejne wyższe jednostki systematyczne w świecie zwierząt? Zaznacz jedną poprawną odpowiedź. A. klasa, rząd, podtyp, typ B. gromada, klasa, typ, królestwo C. typ, gromada, rząd, królestwo D. rząd, gromada, typ, królestwo Odpowiedz na pytanie: Do jakiego rodzaju należy paź żeglarz? Zadanie 4. (0-4 pkt) Witaminy są związkami organicznymi, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich niedobór powoduje upośledzenie pracy różnych narządów i wiele chorób. Przyporządkuj każdą z witamin do objawów chorobowych będących skutkiem jej niedoboru w organizmie, wpisując do tabeli odpowiednią cyfrę. 1. witamina B 6 2. witamina B 9 kwas foliowy 3. witamina K 4. witamina B 2 5. witamina E AWITAMINOZA WITAMINA A. Zaburzenia rozwoju płciowego u młodzieży, zaburzenia płodności i przebiegu ciąży u kobiet, zwyrodnienie mięśni. B. Niedokrwistość, zwiększenie prawdopodobieństwa wad rozwojowych dziecka. C. Zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, nadmierna pobudliwość, zmiany skórne, niedokrwistość. D. Pękanie kącików ust, stany zapalne skóry, wypadanie włosów, pogorszenie lub uszkodzenie wzroku. E. Zaburzenia procesu krzepnięcia krwi. Strona 3 z 18

4 Zadanie 5. (0-3 pkt) Znajomość grupy krwi jest niezbędna np. do przeprowadzenia transfuzji, czyli przetoczenia choremu w sytuacji zagrożenia życia krwi o właściwej grupie tak, aby nie doszło do aglutynacji krwinek. Ze względu na obecność lub brak swoistych rodzajów białek (antygenów) na powierzchni czerwonych krwinek wyróżnia się cztery główne grypy krwi. W osoczu zaś znajdują się naturalne przeciwciała tzw. aglutyniny lub jest ich brak w zależności od występujących antygenów. Zapoznaj się ze schematami, na których przedstawiono grupy krwi. Zaznacz błędny schemat (błędne schematy), zakreślając właściwy numer 1, 2, 3 czy 4 oraz uzasadnij swój wybór. Uzasadnienie : Zadanie 6. (0-1pkt.) Populacje roślinne i zwierzęce połączone różnymi zależnościami wraz ze środowiskiem nieożywionym, w którym żyją tworzą ekosystem. Każdy ekosystem charakteryzuje się zamkniętym obiegiem materii. Bez której z niżej przedstawionych grup organizmów obieg materii w przyrodzie mógłby istnieć? A. Konsumentów. B. Producentów. C. Destruentów. D. Konsumentów i destruentów. Strona 4 z 18

5 Zadanie 7. (0 4 pkt) Drapieżniki i ofiary wzajemnie wpływają na swoją liczebność. Spadki i wzrosty liczebności zarówno jednych jak i drugich powtarzają się co pewien czas, czyli mają charakter cykliczny, co zostało przedstawione na poniższym wykresie. Zapoznaj się z tym wykresem, a następnie odpowiedz na pytania 1 i 2 oraz wykonaj polecenie Literą X zaznaczono liczbę osobników populacji, a co oznacza litera Y na poziomej osi? Y - 2. Która krzywa a czy b przedstawia zmianę liczebności populacji drapieżców? Krzywa 3. Dokonaj interpretacji przedstawionego wykresu uzupełniając właściwymi słowami (wzrasta, maleje) poniższe zdania. Liczebność populacji ofiar, jeżeli liczebność drapieżnika. Liczebność populacji drapieżnika, jeżeli liczebność populacji ofiar. Zadanie 8. (0-1 pkt) Na stan gleby ma wpływ wynikająca z zaspakajania potrzeb bytowych działalność człowieka oraz działalność rolnicza i przemysłowa. W celu poprawy jakości gleby stosuje się różne metody przedstawione poniżej poza jedną. Którą? Zaznacz prawidłową odpowiedź. A. Płodozmian B. Rekultywacja. C. Ograniczenie stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. D. Uprawy roślin jednego gatunku przez kilka lat z rzędu (monokultury). Strona 5 z 18

6 Zadanie 9. (0-2 pkt) Rysunki przedstawiają kaktusy należące do rodziny kaktusowatych rosnące w Ameryce i wilczomlecze z rodziny wilczomleczowatych występujące na terenie Afryki. Są one tak do siebie podobne, że po wyglądzie trudno je rozróżnić. Dopiero gdy zakwitną, nie ma żadnej wątpliwości do jakiej rodziny należą. W jaki sposób wytłumaczysz tak duże podobieństwo tych roślin? Jaką nazwę nosi to zjawisko? Zadanie 10. (0-3 pkt) Zmienność organizmów polega na występowaniu różnic w obrębie cech, które organizmy posiadają. Może być dziedziczna, która warunkowana jest zmianami w genotypie mutacyjna i rekombinacyjna oraz niedziedziczna czyli modyfikacyjna. Zakwalifikuj podane przykłady zmienności do właściwej kategorii: zmienność genetyczna rekombinacyjna - R, zmienność genetyczna mutacyjna - M, zmienność środowiskowa(modyfikacyjna) Ś. Posłuż się oznaczeniami literowymi. a) osiąganie różnej masy ciała przez bliźnięta jednojajowe zmienność b) odmienny kolor oczu u rodzeństwa zmienność c) urodzenie się dziecka z mukowiscydozą - d) grupa krwi dziecka inna niż grupa krwi ojca i matki zmienność e) głuchota dziecka, którego matka podczas ciąży chorowała na szkarlatynę - f) inny pokrój sosny rosnącej samotnie i w skupieniu zmienność Strona 6 z 18

7 Zadanie 11. (0-5 pkt) Rysunek przedstawia budowę gamety męskiej. 1. Nazwij elementy budowy tej gamety A D. A B C D 2. Podając trzy argumenty wykaż związek budowy plemnika z funkcją jaką pełni. a) b) c) Zadanie 12. (0-2 pkt) Inżynieria genetyczna to celowa ingerencja w materiał genetyczny organizmów, w celu zmiany ich właściwości dziedzicznych. Działania w ramach inżynierii genetycznej prowadzą między innymi do powstania organizmów transgenicznych czy organizmów sklonowanych. Podaj, na czym polega różnica między wyżej wymienionymi organizmami. Strona 7 z 18

8 Zadanie 13. (0-2pkt.) Możliwość przeprowadzania czynności życiowych organizmu zależy od jego wymagań życiowych jak również od warunków panujących w danym środowisku. Na wykresach przedstawiono zachowanie 3 populacji różnych gatunków roślin w zależności od ph gleby. Podaj, w której populacji A, B czy C zaobserwujemy największą śmiertelność już przy niewielkich wahaniach odczynu gleby. Odpowiedź uzasadnij. Populacja Uzasadnienie: Zadanie 14. (0-4 pkt) Analiza procesów ewolucyjnych pozwala na zaobserwowanie wielu prawidłowości. Wskaż prawdziwie (P) i fałszywie (F) podane prawidłowości ewolucji. Przy każdym zdaniu wpisz jedną z liter. 1. Ewolucja biologiczna charakteryzuje się stałym tempem. 2. Ewolucja jest nieodwracalna i niepowtarzalna; oznacza to, iż niemożliwe jest dokładne powtórzenie tej samej drogi przez różne grupy organizmów. 3. Ewolucja ma charakter progresywny, co prowadzi do stopniowego zwiększania różnorodności biologicznej na Ziemi. 4. Ewolucja jest jednokierunkowym procesem; oznacza to, że nowa linia rozwojowa powstaje z formy bardziej prymitywnej. Strona 8 z 18

9 Zadanie 15. ( 0-4 pkt) I. Nefron to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna nerki. Napisz, jakie procesy zachodzą w zaznaczonych na schemacie odcinkach nefronu. A. B. C. D. II. Ilość wydalanego moczu zależna jest od kilku czynników: ilości wypitych płynów, temperatury otoczenia, rodzaju wykonywanej pracy, stanu zdrowia, jest również regulowana na drodze hormonalnej. Podaj nazwę hormonu, uwalnianego przez przysadkę mózgową, który ma wpływ na ilość wydalanego moczu. Zadanie 16. (0-1 pkt) U wszystkich noworodków w trzecim dniu po urodzeniu wykonuje się test, wykluczający bądź potwierdzający wystąpienie pewnej choroby genetycznej u dziecka. Wczesne wykrycie tej choroby umożliwia zastosowanie specjalnej diety, zapobiegającej rozwojowi choroby. Tą chorobą jest: A. mukowiscydoza, B. borelioza, C. fenyloketonuria, D. gruźlica. Strona 9 z 18

10 Zadanie 17. (0-6 pkt) Ruch całego organizmu lub poszczególnych jego partii jest możliwy dzięki mięśniom przyczepionym do szkieletu. W organizmie człowieka znajduje się ok. 400 takich mięśni. Na rysunkach przedstawiających układ mięśniowy człowieka zaznaczono literami 7 z nich. Wpisz nazwy tych mięśni szkieletowych (A G). A B C D E F G Mięśnie szkieletowe występują zazwyczaj parami i działają przeciwstawnie czyli antagonistycznie. Podaj nazwę mięśnia, który działa antagonistycznie w stosunku do mięśnia zaznaczonego na schemacie literą A, a następnie zaznacz na rysunku i podpisz go. Strona 10 z 18

11 Zadanie 18. (0-4 pkt) Rysunek przedstawia główne naczynia krwionośne wątroby. Podaj nazwy naczyń oznaczonych literami X i Y. X - Y - W których naczyniach X, Y czy żyle wątrobowej płynie krew zawierająca: największą ilość tlenu największą ilość glukozy Zadanie 19. (0-2 pkt) Intensywne rolnictwo nie pozostaje obojętne dla środowiska przyrodniczego. Niewłaściwa chemizacja jest jedną z podstawowych przyczyn zanieczyszczenia wód. Szczególnie niebezpieczne są nawozy azotowe i pochodne mocznika, które między innymi powodują eutrofizację. Podaj prawidłową kolejność zachodzenia procesu eutrofizacji zbiorników wodnych. 1. Olbrzymia produkcja biomasy prowadzi do gromadzenia się na dnie zbiorników wodnych martwej materii organicznej, co prowadzi do ich zarastania i spłycania. 2. Wymierają ryby i inne zwierzęta wodne. 3. Samożywne bakterie (sinice) i planktoniczne protisty masowo namnażają się, prowadząc do tak zwanego zakwitu wody. 4. Martwe szczątki organiczne rozkładane są przez drobnoustroje, które zużywają do tego dużej ilości tlenu. 5. Intensywne nawożenie pól uprawnych prowadzi do przedostania się soli mineralnych do zbiorników wodnych. Strona 11 z 18

12 Zadanie 20. (0-5 pkt) A. Komary to znana wszystkim grupa owadów o ciekawej fizjologii. Czy zamieszczone poniżej informacje dotyczące rozmnażania i rozwoju tych owadów są prawdziwe? Oceń każde zdanie, wpisując w wyznaczonym miejscu literę P, jeśli zdanie jest zgodne z prawdą, bądź F, gdy zdanie według Ciebie zawiera fałszywe informacje. 1. U komarów tylko samice prowadzą pasożytniczy tryb życia. 2. Krew zwierząt stałocieplnych jest niezbędna do rozwoju jaj wewnątrz ciała samicy. 3. Samice składają jaja do wody, w której przebiega rozwój prosty tych owadów. 4. Samce komarów żywią się nektarem. B. Podaj nazwę przedstawicieli pasożytniczych pajęczaków odżywiających się krwią. C. Zakreśl jedno poprawne dokończenie zdania: Żywicielem pasożytów, o których mowa w punkcie B jest/ są: a) wyłącznie człowiek b) wyłącznie ssaki c) zwierzęta stałocieplne d) zwierzęta zmiennocieplne i stałocieplne. Zadanie 21. (0-3 pkt) Owady są najlepiej ze wszystkich bezkręgowców przystosowane do lądowego trybu życia. Podaj trzy cechy budowy morfologicznej lub anatomicznej owadów, które potwierdzałyby słuszność tego stwierdzenia. Wyjaśnij, dlaczego wybrałeś akurat te, a nie inne cechy Strona 12 z 18

13 Zadanie 22. (0-2 pkt) Dobór naturalny faworyzuje osobniki najlepiej przystosowane do środowiska. Przykładem działania doboru naturalnego jest zjawisko mimetyzmu i mimikry. Na podstawie powyższych rysunków podaj różnicę między mimikrą a mimetyzmem. Zadanie 23. (0-1 pkt) Pasożytnictwo i drapieżnictwo mają pewne cechy wspólne. Jedną z takich cech jest to, że: A. populacje pasożytów i drapieżników są zawsze mniej liczne, niż populacje żywicieli lub ofiar. B. pasożyty i drapieżcy są mniejsi niż ich żywiciele lub ofiary. C. w wyniku działalności pasożytów i drapieżców liczebność populacji żywicieli i ofiar nigdy nie ulega znacznemu obniżeniu. D. w wyniku działalności pasożytów i drapieżców prawie nigdy nie dochodzi do całkowitego wyniszczenia populacji żywicieli lub ofiar. Zadanie 24. (0-3 pkt) Na podstawie przedstawionych zależności troficznych w ekosystemie lądowym podaj po jednym przykładzie: a) zależności ofiara drapieżca b) konsumenta III rzędu c) konkurencji międzygatunkowej d) konsumenta zarówno I jak i II rzędu Strona 13 z 18

14 a) b) c) d) Zadanie 25. ( 0-3 pkt) Dzięki odpowiedniej budowie liście doskonale pełnią swoje funkcje, jak również przystosowują rośliny do życia w różnych środowiskach. Do jakich grup roślin należą na rysunkach? liście, których budowa wewnętrzna została przedstawiona liść A liść B Jakie cechy budowy liści roślin przedstawione na rysunku B umożliwiają tym roślinom przetrwanie suszy oraz zimy? Wymień 2 takie cechy Strona 14 z 18

15 Zadanie 26. (0-3 pkt) Wykres przedstawia zmiany ciśnienia krwi w lewym przedsionku i lewej komorze podczas cyklu pracy serca człowieka. Po dokonaniu analizy wykresu udziel odpowiedzi na poniższe pytania. 1. Jakie jest najwyższe ciśnienie krwi w komorze? 2. Jak długo trwa jeden cykl pracy serca człowieka? 3. Ile razy cykl pracy serca powtarza się w czasie 1 minuty? 4. Jaka zastawka zamyka się w punkcie A? Zadanie 27. (0-2 pkt) Podstawowym zadaniem krwi jest transport substancji między różnymi częściami ciała, co ma wpływ na prawidłową pracę całego organizmu. Zaznacz prawidłowe odpowiedzi na pytania A i B. A. Które składniki krwi transportują dwutlenek węgla? a) Wyłącznie osocze. b) Wyłącznie erytrocyty. c) Białe i czerwone krwinki. d) Zarówno osocze jak i erytrocyty. B. Który z niżej wymienionych związków nie jest transportowany przez krew: a) mocznik, b) glikogen, c) glukoza, d) przeciwciała. Strona 15 z 18

16 Zadanie 28. (0-4 pkt) Kobieta prawidłowo rozróżniająca barwy, której ojciec cierpiał na daltonizm, spodziewa się bliźniąt: dziewczynki i chłopca. Ojciec bliźniąt prawidłowo rozróżnia barwy. Daltonizm jest chorobą warunkowaną recesywną mutacją w genie umiejscowionym na chromosomie X. Zapisz genotypy rodziców. Wykonaj krzyżówkę genetyczną posługując się szachownicą genetyczną. Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia daltonizmu u dziewczynki, a jakie u chłopca? Genotyp matki: Genotyp ojca: Odpowiedź na pytanie: Zadanie 29. (0-2 pkt) Sekwencjonowanie DNA, czyli określanie kolejności nukleotydów w niciach DNA, jest pomocną metodą służącą do określania pokrewieństwa między gatunkami. Odczytaj z poniższej tabeli, z którym gatunkiem małp człowiek jest najbardziej spokrewniony. Swoją odpowiedź uzasadnij. Para gatunków Różnica w sekwencji nukleotydów między dwoma gatunkami w % Homo sapiens szympans zwyczajny 2,5 Homo sapiens gibon białoręki 5,1 Homo sapiens pawian senegalski 9,0 Homo sapiens kapucynka czubata 15,8 Homo sapiens lemur katta 42,0 Gatunek małpy Uzasadnienie: Strona 16 z 18

17 Zadanie 30. (0-4 pkt) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody przedstawia formy ochrony przyrody na terenie Polski. Należą do nich: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Poniżej przedstawiono charakterystykę czterech form ochrony przyrody. Twoim zadaniem jest wpisanie w odpowiednim miejscu nazwy opisywanej formy ochrony przyrody. 1. Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. 2. W Polsce jest najważniejszą po parkach narodowych formą zabezpieczenia zasobów naturalnych świata przyrody. Są to tereny obejmujące zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Ochronie podlega całość przyrody, ale zwykle któryś ze składników przyrody jest głównym przedmiotem ochrony. Stosuje się tutaj ochronę częściową i ścisłą. 3. System obszarów, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie sieć ekologiczną. Głównym zadaniem jest utrzymanie różnorodności biologicznej przez ochronę najcenniejszych, najrzadszych elementów przyrody, ale także najbardziej typowych, wciąż jeszcze powszechnych układów przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych (np. alpejskiego, atlantyckiego, kontynentalnego itp.). Obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz obszary specjalnej ochrony siedlisk (SOO). 4. Obok parków narodowych, jeden z podstawowych elementów systemu obszarów chronionych w Polsce. Tworzą system dość równomiernie pokrywający cały obszar Polski, obejmując wszystkie krainy geograficzne, od morza aż po góry. Są to obszary o ściśle określonych granicach, o powierzchni od kilku do kilkudziesięciu tysięcy hektarów, obejmują tereny o cennym i mało przekształconym krajobrazie oraz o dużej wartości przyrodniczej, dorównującej w niektórych wypadkach walorom parków narodowych. Chronionych jest wiele cennych ekosystemów oraz ostoi i stanowisk rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Obok obszarów o krajobrazie zbliżonym do naturalnego obejmują również krajobrazy kulturowe ukształtowane przez kilkuwiekową tradycję. Do cennych walorów kulturowych należą zabytki architektury i budownictwa wiejskiego, tradycyjne układy osadnicze i typy zabudowy oraz regionalne formy użytkowania ziemi i innej działalności gospodarczej. Strona 17 z 18

18 BRUDNOPIS Strona 18 z 18