MAGAZYN KONTENEROWY DO PRZECHOWYWANIA NIEBEZPIECZNYCH DEPOZYTÓW SĄDOWYCH

Transkrypt

1 mjr mgr inż. Wojciech GORYCA* dr Henryk TERENOWSKI* Bogdan JAKUSZ** * Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia.** Firma JAKUSZ MAGAZYN KONTENEROWY DO PRZECHOWYWANIA NIEBEZPIECZNYCH DEPOZYTÓW SĄDOWYCH Streszczenie: Artykuł przedstawia rozwiązanie problemu przechowywania tzw. nienomenklaturowych (niewiadomego pochodzenia) konstrukcji środków bojowych. Ze względu na trudności w ustaleniu zasad ich zadziałania muszą być przewidziane szczególne środki bezpieczeństwa przy ich obsłudze. Sposób ich zabezpieczenia i bezpiecznego przechowywania jest szczególnie ważny, gdy są one depozytami sądowymi. W tym celu zaprojektowano, wykonano i przebadano magazyn do przechowywania tego typu depozytów. Jako bazę dla tego magazynu przyjęto kontener z opancerzeniem zewnętrznym wykonanym z betonów wysokowytrzymałych zabezpieczające otoczenie magazynu przed ewentualnymi skutkami wybuchu wewnątrz magazynu a także zapewnia ochronę magazynu na oddziaływanie sił zewnętrznych. Specjalnie dobrana konstrukcja wyposażenia magazynu zapewnia duży stopień bezpieczeństwa przechowywanych w nim depozytów. 1. Wstęp W związku z nasileniem się działalności terrorystycznej z użyciem różnego rodzaju nienomenklaturowych konstrukcji środków bojowych zawierających materiały wybuchowe, pewne ilości tych produktów jest przejmowanych przez organy ścigania i muszą być one przez określony czas przechowywane. Z reguły, takie środki bojowe są niewiadomego pochodzenia i nieustalonej technologii wytworzenia, co zwiększa zagrożenie dla otoczenia i osób bezpośrednio zaangażowanych w ich usuwanie. Zazwyczaj nie można ich od razu zlikwidować, ponieważ dla celów procesowych muszą być poddane badaniom przez ekspertów. Przechowywanie takich środków bojowych o nieustalonej technologii jest szczególne niebezpieczne dla otoczenia. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości (Dz.U. Nr 108 Poz.1025) z dnia 18 czerwca 2003 r., w sprawie szczegółowych zasad i miejsca przechowywania w postępowaniu karnym przedmiotów i substancji stwarzających niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia, określa sposób przechowywania tych materiałów i substancji oraz wyznacza imiennie instytucje odpowiedzialne za ich przechowywanie i zabezpieczenie. Rozporządzenia to określa, że: Zatrzymane dla potrzeb postępowania karnego przedmioty i substancje niebezpieczne dla życia lub zdrowia, należy przechowywać w miejscach, które spełniają wymagania przewidziane dla przechowywania danego przedmiotu lub substancji, określone w odrębnych przepisach. Wymienione w Rozporządzeniu instytucje posiadają zaplecza magazynowe spełniające wymogi bezpieczeństwa chroniące ludzi i mienie przed skutkami działania substancji i przedmiotów niebezpiecznych. Należy wziąć jednak pod uwagę, że powierzchnie magazynowe, w tych instytucjach, przeznaczone są do przechowywania substancji i środków niebezpiecznych, które spełniają określone normy technologiczne. Natomiast zabezpieczone, dla postępowania karnego, substancje i przedmioty niebezpieczne są niewiadomego 87

2 pochodzenia o nieustalonej technologii wytworzenia. W stosunku do nich trudno jest określić zasady bezpiecznego przechowywania i wpływ ich na otoczenie w wyniku niekontrolowanego zadziałania. Takie niekontrolowane działanie tych produktów może być np. samolikwidujące co, przy okazji, może spowodować zniszczenie przedmiotów (np. dowodów rzeczowych) znajdujących się w ich otoczeniu. Przy ocenie warunków składowania i zabezpieczenia tych depozytów należy wziąć pod uwagę również świadome działanie człowieka w celu pozbycia się tych dowodów. Tak więc przechowywanie takich środków bojowych, w pomieszczeniach magazynowych, razem z innymi środkami bojowymi jest niewskazane a można stwierdzić, że nie jest dopuszczalne. Aktualnie w związku z brakiem odpowiednio przystosowanych powierzchni magazynowych, mając na uwadze bezpieczeństwo pracowników, bezpieczeństwo przechowywanych depozytów oraz możliwość zniszczenia innych dowodów rzeczowych (co jest karalne), Instytucje zobowiązane ww. Rozporządzeniem ograniczają do niezbędnego minimum przyjmowanie na przechowywanie przedmiotów i substancji niebezpiecznych zabezpieczonych dla potrzeb postępowania karnego, przechowując je na granicy rozsądnego ryzyka. Zatem zachodzi pilna potrzeba opracowania zasad i sposobów bezpiecznego przechowywania niebezpiecznych środków bojowych (o ekwiwalencie TNT do 50 kg), opracowania odpowiednich konstrukcji powierzchni magazynowych spełniających takie warunki bezpieczeństwa, aby w skrajnych przypadkach, przechowywane depozyty nie niszczyły się nawzajem. Konstrukcja takiego magazynu powinna być odporna na wybuch przechowywanego w niej przedmiotu oraz zabezpieczyć przed zniszczeniem inne przechowywane przedmioty przy ewentualnym samoistnym lub zdalnym zadziałaniem pojedynczego dowodu rzeczowego, powinna być także odporna na oddziaływanie z zewnętrz środkami bojowymi. Stąd też zaistniała potrzeba opracowania koncepcji budowy kontenerowego magazynu do bezpiecznego (odpornego na włamanie i ograniczającego skutki przypadkowego zadziałania ŚB do swojej objętości) przechowywania ŚB o ekwiwalencie TNT 50 kg. W tym między innymi: materiałów wybuchowych kruszących, środków pirotechnicznych, środków inicjujących. 2. Ogólna koncepcja magazynu Z powyższych rozważań wynika, że dla przechowywania niebezpiecznych środków bojowych, o nieustalonej technologii wytworzenia, konieczne są oddzielne pomieszczenia magazynowe. Wyposażenie tych magazynów powinno zapewniać nieuszkadzalność znajdujących się w nim depozytów w wyniku niekontrolowanego wybuchu jednego z nich. Struktura zabudowy i konstrukcja poszczególnych skrytek powinna zapewniać wytłumienie fali detonacyjnej na tyle, aby nie powodowała uszkodzeń przedmiotów znajdujących się w sąsiedztwie wybuchu. Wymaga to użycia materiałów o odpowiedniej wytrzymałości na działanie wybuchu oraz odpowiedniej konstrukcji takiego modułu w celu ukierunkowania działania fali detonacyjnej w bezpiecznym kierunku. Modułowa zabudowa powierzchni magazynowej zapewni w miarę elastyczne zwiększanie ilości potrzebnych skrytek, ponieważ, na wstępie, trudno jest określić ilościowo ich zapotrzebowanie. Analizując aktualny stan zapotrzebowania w tym zakresie, to potrzebne są magazyny o stosunkowo niewielkich powierzchniach umiejscowione w wielu punktach kraju. Taki magazyn powinien być łatwy w montażu i konfiguracji. Warunki takie może spełniać magazyn zbudowany na bazie kontenera przewoźnego z odpowiednim opancerzeniem i wyposażeniem. Rozwiązania tego typu zastosowano z powodzeniem przy 88

3 budowie bezpiecznych stanowisk demontażu środków bojowych. Jako pancerz zastosowano betony wysokowytrzymałe (BWW). W Polsce jak i na rynkach międzynarodowych nie istnieją rozwiązania techniczne dotyczące konstrukcji kontenerów-magazynów umożliwiających przechowywanie w nich niebezpiecznych depozytów sądowych. Nigdzie też nie wykorzystuje się w ten sposób betonów wysokowytrzymałych (BWW). Do tej pory znajdowały one zastosowanie jedynie jako grube i ciężkie pancerze. Zastosowanie BWW jest nowatorskim zastosowaniem tej technologii w tym obszarze. Dotychczasowe badania tych pancerzy i zastosowanie ich jako osłony stanowisk demontażu środków bojowych wskazują na możliwość zastosowania ich także do budowy odpowiednich magazynów wymagających niewielkich boksów do przechowywania jednostkowego materiałów niebezpiecznych. Analiza ekonomiczna budowy zabezpieczeń takiego magazynu i budowa jego na bazie kontenerowej potwierdza opłacalność oraz konkurencyjność takiego rozwiązania w stosunku do tradycyjnych technologii. 3. Koncepcja wykonania magazynu w różnych wariantach wyposażenia Jako bazę budowy magazynu przyjęto kontener z opancerzeniem zewnętrznym wykonanym z betonów wysokowytrzymałych, zabezpieczających otoczenie magazynu przed ewentualnymi skutkami wybuchu wewnątrz magazynu. Konstrukcja ta zapewnia także ochronę magazynu na oddziaływanie zewnętrzne broni małokalibrowej, działanie fali detonacyjnej i pocisku odłamkowoburzącego kalibru 122 mm o masie netto 3,5 kg TNT. Wnętrze tego magazynu może być dowolnie zabudowywane w zależności od aktualnych potrzeb. Modułowość i mobilność wykonania, pozwoli w przyszłości na szybką zmianę powierzchni magazynowej dostosowując ją do aktualnych potrzeb. 3.1.Stosowane modele elementów wyposażenia magazynu Podstawowym węzłem konstrukcyjnym projektowanego zestawu do przechowywania materiałów wybuchowych jest specjalny moduł (pojemnik), którego konstrukcja ma za zadanie ograniczyć rozrzut odłamków oraz obniżyć intensywność fali uderzeniowej generowanej w otoczeniu zestawu w przypadku detonacji przechowywanego środka bojowego (ŚB) lub materiału wybuchowego (MW). Konstrukcja taka powinna być odporna na wybuch przechowywanego w niej depozytu oraz zabezpieczyć przed zniszczeniem inne przedmioty, przy ewentualnym samoistnym lub zdalnym zadziałaniem pojedynczego środka bojowego. Opracowano różne warianty pojemników do przechowywania środków bojowych. Rys 2. Schemat gabarytu modułu do przechowywania MW 89 Rys. 1. Model kontenera obudowanego elementami BWW

4 Rys.3. Moduł do umieszczenia MW Rys.4. Poczwórny moduł do badań Przewidując konieczność przystosowania projektowanego zestawu do przechowywania ładunków materiałów wybuchowych zdolnych do odłamkowania, wykonano odpowiednie konstrukcje pojemników o konstrukcji ścianek analogicznej jak na rys.1. Badane próbki (pociski) umieszczone są na podłożu piaskowo-żwirowym(rys.5). Rys.5. Przygotowane próbki dotyczące badania przeniesienia skutków wybuchu na sąsiednie ŚB 4. Badania odporności wyposażenia magazynu na działanie produktów wybuchu Mając na uwadze przechowywanie środków bojowych różnych typów, dokonano analizy najistotniejszych parametrów mających zasadniczy wpływ na najbliższe otoczenie. Analiza tych parametrów posłużyła na odpowiedni dobór wyposażenia magazynu, konstrukcji skrytek, doboru materiału do zabudowy i opancerzenia kontenera. W wyniku przeprowadzenia tej analizy opracowano konstrukcję magazynu wraz z wyposażeniem minimalizującym destrukcyjny wpływ fali detonacyjnej na inne elementy składowe magazynu. Opracowane konstrukcje poddano badaniom laboratoryjnym, w odpowiednio zmniejszonej skali, a następnie badaniom poligonowym w skali 1:1. Badania poligonowe przeprowadzono wewnątrz kontenera wzmocnionego BWW. W pierwszym wariancie użyto poczwórnego modułu skrytek (rys.4). W każdej skrytce umieszczono ładunek 1000 g trotylu (rys.6) i zabezpieczono pokrywami z blachy stalowej (rys.7). 90

5 Rys.6 Rozmieszczenie próbek w module Rys.7 Sposób zabezpieczenia skrytek W wyniku detonacji ładunku umieszczonego w dolnej skrytce badany moduł uległ częściowemu uszkodzeniu (rys8). Konstrukcja jednak spełniła założenia, ponieważ ładunki trotylu umieszczone w pozostałych skrytkach nie uległy zniszczeniu ( nie wybuchły-rys.9) Rys.8 Zniszczona skrytka Rys.9 Obraz skrytki sąsiedniej Moduł dwóch skrytek górnych został odrzucony i w zasadzie poza niewielkimi wgnieceniami obudowy nie uległ poważniejszemu uszkodzeniu (rys.10). Podobnie oddziaływanie produktów wybuchu na pancerz ochronny kontenera jest znikome (rys.11) Rys.10 Odrzucony moduł górny Rys.11 Działanie wybuchu na ścianę kontenera Drugi wariant badań poligonowych dotyczył badania odporności wyposażenia magazynu na działanie odłamków i produktów wybuchu środka bojowego typu pocisku artyleryjskiego. Jako generator odłamków w badaniach zastosowano 100 mm pocisk odłamkowo-burzący umiejscowiony w sąsiedztwie pojemników z pociskami (rys 5). W wyniku wybuchu, 91

6 testowane próbki znajdujące się w sąsiednich pojemnikach nie uległy zniszczeniu mimo oczywistego zniszczenia samych pojemników (Rys.12) Rys.12. Skutki wybuchu 100 mm poc. odłamkowo-burz. w sąsiednim module Oddziaływanie odłamków na opancerzenie kontenera było wyraźne, ale nie uszkodziło jego konstrukcji (Rys 13). Rys.13 Skutki działania produktów wybuchu 100 mm poc. odł.-burz. 5. Posumowanie wyników badań i wnioski Wykonano badania dwóch odmian modeli podstawowych elementów wyposażenia projektowanego modułu magazynowego, przewidzianego do zainstalowania w kontenerowych magazynach do bezpiecznego przechowywania ŚB o ekwiwalencie do 2 x 25 kg TNT. W wyniku badań zebrano podstawowe informacje niezbędne do zaprojektowania prototypu magazynu. Badania modeli pojemników wykazały, że konstrukcja pojemników pozwala na skuteczne pochłanianie energii rozprzestrzeniających się produktów wybuchu, co powoduje obniżeniem parametrów fali uderzeniowej działającej w otoczeniu modułu. W związku z koniecznością zapewnienia odporności korpusu magazynu na działanie odłamków, celowym jest zastosowanie w jego konstrukcji podwójnej ścianki z blach stalowych, pomiędzy którymi powinny być umieszczone przekładki z materiałów o dużej zdolności do pochłaniania energii. Podobnie, korzystne jest umieszczenie wykładziny z takiego samego materiału wewnątrz pojemnika na magazynowany przedmiot. Pozytywne wyniki badań stworzyły podstawę do zbudowania prototypu kontenera przedstawionego na rys

7 Rys.14. Prototyp magazynu z dwoma wejściami. Zaprojektowany magazyn, spełnia wszystkie aktualnie obowiązujące normy prawne w zakresie bezpieczeństwa przechowywania środków bojowych. Możliwości posadowienia takiego magazynu przedstawia poniższa tabela Lp. Rodzaj obiektu, w stosunku do którego wyznaczona jest dopuszczalna odległość Minimalna dop. odległość w [m] 1. Obiekty użyteczności publicznej takie jak: miejsca 70 kultu, szpitale, szkoły itp. 2. Obszar zabudowy zwartej Autostrady i drogi o dużym natężeniu ruchu Obszar zabudowy rozproszonej Ogrodzenie zewnętrzne obiektu Lokalne drogi poza obszarem zabudowanym 10 Magazyn ten może być przemieszczany transportem samochodowym, kolejowym i wodnym, bez ograniczenia odległości. bezpieczeństwa przechowywanych w nim depozytów. THE CONTAINER MAGAZINE FOR STORAGE OF EXPLOSIVELY DANGEROUS COURT DEPOSITS This paper presents a solution on storage of called non-nomenclature constructions (of unknown origin) combat means. Because of difficulties in determination of such combat means initiation, it must be predicted special safety measures for their service. A way of these combat means protection and their safe storage is especially important if they are court deposits. To this aim, it was designed, build and tested magazine to storage of such type deposits. As a basis for this magazine it was a container with external armour shield made of high resistant concretes which protects environment areas around the magazine against potential effects of explosion inside the magazine and also ensures protection of magazine against external forces. Specially tailored construction of equipment for the magazine ensures high degree of safety for stored in it deposits. 93