Co mówią paznokcie? Defekty wrodzone paznokci

Transkrypt

1 Paznokcie Co mówią paznokcie? Owalne lub kwadratowe, krótko obcięte albo długie, naturalnie różowe bądź pokryte modnym lakierem paznokcie zawsze przyciągają uwagę do naszych rąk i stóp. I niejednokrotnie to właśnie wygląd paznokci mówi więcej o człowieku niż jego strój czy sposób zachowania. Z anatomicznego punktu widzenia paznokcie są to gładkie, bezbarwne płytki rogowe pokrywające łożysko paznokcia, które powstają z komórek macierzy paznokcia czyli keranocytów i otoczone są wałem paznokciowym. Macierz paznokcia jest to część paznokcia znajdująca się głębiej u jego nasady i pokryta ochraniająca ją skórką, spod której wyrasta nowy paznokieć. Paznokcie mają różowe zabarwienie dzięki siateczce naczyń krwionośnych znajdujących się pod płytką paznokciową. Paznokcie mają chronić delikatną skórę opuszek palców, dzięki czemu skórne zakończenia nerwowe pozostają niezwykle czułe, co umożliwia naszym dłoniom wykonywanie wielu bardzo precyzyjnych czynności. Jeśli palec, z jakiegoś powodu, zostanie pozbawiony paznokcia, to w krótkim czasie skóra na opuszce takiego palca ulega pogrubieniu, co wiąże się oczywiście z osłabieniem wrażliwości zakończeń nerwowych i zmniejszeniem delikatności oraz precyzji ruchów palców. Paznokcie nieustająco rosną. Średnio w ciągu doby wydłużają się o 0,1-0,12 mm, przy czym paznokcie palców rąk rosną 2-3 razy szybciej niż paznokcie na stopach. Poza tym paznokcie szybciej rosną u dzieci i u osób w kwiecie wieku, a na starość tempo ich wzrastania zwalnia się. Paznokcie są nie tylko wizytówką kultury osobistej człowieka, ale uważnemu lekarzowi dostarczają również wielu informacji o stanie zdrowia. Wiadomo, że w przebiegu różnych chorób dochodzi do rozwoju zmian w obrębie paznokci. Tzw. onychodiagnostyka czyli rozpoznawanie chorób na podstawie badania paznokci znana i stosowana była już w starożytności przez Hipokratesa i innych antycznych medyków. Zmiany w wyglądzie paznokci mogą dotyczyć zaburzeń kształtu, zmiany zabarwienia lub budowy płytki paznokciowej. Przyczynami tych zmian mogą być defekty wrodzone lub nabyte w czasie życia. Defekty wrodzone paznokci 1. Brak płytki paznokciowej jest uwarunkowany genetycznie i dziedziczony autosomalnie dominująco. Zamiast paznokci na palcach znajduje się miękka łuska. 2. Paznokcie rurkowate charakteryzują się przerostem płytki paznokciowej z nadmiernym podłużnym uwypukleniem i zwężeniem w okolicy wolnego brzegu paznokcia oraz podpaznokciowym nagromadzeniem mas rogowych. Chorobie tej towarzyszy często nadmierne rogowacenie skóry rąk i stóp.

2 Zaburzenia kształtu płytki paznokciowej 1. skrócenie płytki paznokciowej spowodowane jest często nawykiem obgryzania paznokci, które jest nagminne wśród dzieci i dla części z nich jest sposobem rozładowania emocji, lęków i niepokojów. Obgryzanie zdarza się także u osób dorosłych w stanach napięcia nerwowego lub stresu. Nierzadko oprócz zgryzienia wolnego brzegu paznokcia, kaleczone zębami jest również łożysko paznokcia i naskórek otaczający paznokieć. Konsekwencją takich wielokrotnych uszkodzeń może być trwałe zniekształcenie paznokcia. W celu zniechęcenia dziecka do obgryzania paznokci należy paznokcie obcinać krótko i równo oraz regularnie pokrywać je płynem lub żelem o gorzkim smaku dostępnym w każdej aptece lub drogerii. Trzeba przy tym uzbroić się w cierpliwość, ponieważ smarowanie takie może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Walkę z obgryzaniem paznokci trzeba zacząć jak najwcześniej, ponieważ im dłużej dziecko obgryza paznokcie, tym bardziej je sobie niszczy. Warto też mówić dziecku, że ładne i zadbane paznokcie są ozdobą każdego - również kilku czy kilkunastoletniego człowieka. Niezależnie od tego wskazana jest również rozmowa z dzieckiem, aby dowiedzieć się czy obgryzanie paznokci nie jest spowodowane określonymi sytuacjami, lękami, problemami szkolnymi lub domowymi, które można rozwiązać dzięki pomocy psychologa lub pedagoga szkolnego. 2. Znaczne uwypuklenie, poszerzenie i zaokrąglenie paznokci pokrywających całą szerokość paliczka dystalnego palca na podobieństwo wypukłego szkiełka zegarka znane jest pod nazwą paznokci zegarkowych. Towarzyszą one tzw. palcom pałeczkowatym dobosza charakteryzującym się przerostem i rozszerzeniem końcowych części palców. Zmiany te występują najczęściej na wszystkich palcach rąk, a nieraz również stóp. Paznokcie zegarkowe obserwuje się w przebiegu niewydolności krążenia, niektórych wad serca, nowotworów i przewlekłych chorób układu oddechowego, marskości wątroby. Zmiany te mogą cofnąć się po ustąpieniu choroby. 3. Łyżeczkowato zagłębione w środku paznokcie ze ścieńczałą płytką paznokciową są wizualnym przeciwieństwem paznokci zegarkowych. Paznokcie łyżeczkowate (tzw. koilonychia) mogą pojawić się w przebiegu niedoboru żelaza, niedokrwistości, niedożywienia, zaburzeń hormonalnych, wchłaniania jelitowego, marskości wątroby i zakażeniach bakteryjnych. Natomiast u małych dzieci nie muszą świadczyć o chorobie i traktowane są jako fizjologia. 4. Przerost płytki paznokciowej charakteryzuje się jej zgrubieniem. Dość często pojawia się w obrębie paznokci stóp, jeśli długotrwale uciskane są prze ciasne obuwie. Radą na to jest zmiana obuwia na szerokie i wygodne. Przerost paznokci występuje również w przebiegu cukrzycy. 5. Szponowatość paznokcia jest następstwem nasilonego przerostu płytki paznokciowej. Paznokieć wówczas ciemnieje, znacznie grubieje, wydłuża się i może ulegać skręceniu. Przypomina wówczas szpony ptaka lub róg zwierzęcy. Zmiana ta może obejmować jeden lub kilka palców. Szponowatość pojawia się u osób w zaawansowanym wieku i długo leżących i jej przyczyną są wówczas zaburzenia w odżywieniu paznokcia., a także u osób młodych w następstwie wielokrotnych urazów mechanicznych paznokci. Szponowatość paznokci leczy się chirurgicznie.

3 Zmiany zabarwienia płytki paznokciowej 1. Biała barwa paznokci może obejmować część paznokcia lub występować w postaci drobnych punkcików jako tzw. kwitnienie paznokci albo jako pasma. Częstą przyczyną tego zaburzenia są powtarzające się mikrourazy płytki paznokciowej, do których dochodzi podczas nieostrożnego manicure. Poza tym do przemijającego zbielenia paznokcia może dochodzić w czasie chorób gorączkowych, zakaźnych, metabolicznych, endokrynologicznych. Zmianę taką mogą wywołać też substancje chemiczne np. saletra lub rozpuszczalniki organiczne stosowane głównie w przemyśle, lecz czasem używane również w domach. Częściowe zbielenie paznokcia może być również następstwem oddzielenia się części płytki paznokciowej (o czym poniżej). Po usunięciu czynnika wywołującego bielenie paznokci, nowe zmiany o białym zabarwieniu już się nie pojawiają. Natomiast te, które już są na płytce paznokciowej, pozostają na niej aż do momentu obcinania paznokci. Trwałe zbielenie paznokci towarzyszy marskości wątroby oraz zespołowi nerczycowemu i związane jest z obniżeniem poziomu albumin w surowicy krwi. Zdarza się również w przebiegu grzybicy. Biały kolor paznokcie uzyskują również wtedy, gdy są pokryte sztucznymi paznokciami z masy akrylowej lub tzw. tipsami. 2. Bladość paznokci towarzyszy niedokrwistości. Anemię w większości przypadków diagnozuje i leczy lekarz pierwszego kontaktu. Wraz ze skutecznym leczeniem niedokrwistości, płytka paznokciowa odzyskuje swój naturalny, różowy odcień. 3. Naprzemienne, zgodne z tętnem blednięcie i zaróżowianie się płytki paznokciowej pod wpływem ucisku paznokcia jest znanym od dawna objawem towarzyszącym wadzie serca pod postacią niedomykalności zastawki aortalnej i nazywane jest tętnem włośniczkowym. Objaw ten wymaga dalszej dokładnej diagnostyki kardiologicznej. 4. Żółte przebarwienie płytek paznokciowych, które ujawnia się po zmyciu kolorowego (czerwonego) lakieru do paznokci jest efektem trwałego zabarwienia powierzchni paznokci przez barwniki zawarte w lakierze. Dotyczy to sytuacji, kiedy kolorowy lakier położony jest bezpośrednio na paznokieć bez wcześniejszego lakieru podkładowego. Charakterystyczne dla tego typu przebarwienia paznokcia jest też to, że wraz ze wzrastaniem paznokcia przebarwienie przesuwa się w stronę wolnego brzegu paznokcia i rosnący paznokieć odzyskuje swoje naturalne zabarwienie. 5. Żółte paznokcie można zaobserwować w przewlekłych infekcjach, w łuszczycy, żółtaczce i zespole żółtych paznokci. W tym ostatnim schorzeniu paznokcie ulegają dodatkowo pogrubieniu i towarzyszy temu zastój chłonki w kończynie oraz przewlekła choroba układu oddechowego. Do zmiany zabarwienia paznokci na żółte dochodzi również w wyniku działania niektórych leków np.: okłady z riwanolu, karoten, mepakryna, tetracyklina. 6. Sinica płytki paznokciowej występuje w chorobach prowadzących do niedotlenienia obwodowego związanego z zaburzeniami krążenia obwodowego (np. choroba i objaw Raynauda, miażdżyca tętnic) lub przebiegu niektórych wad serca. 7. Niebieskoszare zabarwienie paznokci może być spowodowane długotrwałym stosowaniem azotanu srebra oraz lekami przeciwpasożytniczymi: atebryną i arechiną.

4 8. Zielone zabarwienie paznokci pojawić się może w przebiegu zakażenia bakteryjnego Pseudomonas aeruginosa, do którego najczęściej dochodzi na skutek częstego moczenia rąk w wodzie lub skaleczenia podczas manicure albo w wyniku grzybicy. 9. Brązowe zabarwienie paznokcia z domieszką czarnego pojawiające się po urazie paznokcia świadczy o podpłytkowym wylewie krwi. Jeśli wylew ten jest nieduży to zazwyczaj wchłania się samoistnie. Jeśli jest to natomiast duży krwiak podpaznokciowy dający silne dolegliwości bólowe, wymaga wówczas nakłucia i ewakuacji wynaczynionej krwi. Duże krwawienie podpaznokciowe powoduje zazwyczaj oddzielenie się części lub całej płytki paznokciowej od łożyska i tzw. zejście paznokcia, na miejsce którego narasta nowy paznokieć. Czas całkowitego odrostu nowego paznokcia zajmuje 3-5 miesięcy i jeśli w okresie tym opuszka palca jest odsłonięta z braku paznokcia, to wymaga zabezpieczenia przed urazami. Brązowe zabarwienie paznokcia powodują niektóre leki np.: chlorpromazyna, cignolina, rezorcyna, tetracyklina, nadmanganian potasu, barwniki zawarte w lakierach do paznokci lub hennie, a także u nałogowych palaczy substancje smołowate z papierosów. 10. Ciemne lub sinawe, drobne albo punkcikowate krwawienia podpaznokciowe mogą towarzyszyć skazie krwotocznej, białaczce, łuszczycy, toczniowi rumieniowatemu. 11. Czarne zabarwienie jednego lub kilku paznokci może pojawić się w przypadku martwicy palców związanej z cukrzycą lub krytycznym niedokrwieniem kończyn dolnych. Czarny kolor paznokcia może pojawić się również w związku ze znamionami, czerniakiem złośliwym lub w trakcie leczenia niektórymi lekami przeciwnowotworowymi. 12. Tzw. ciemniejsze plamy olejowe prześwitujące przez paznokieć są charakterystyczne dla łuszczycy i wywołane są przez grudki łuszczycowe. 13. Tzw. objaw half and half, w którym dystalna część płytki paznokciowej jest zabarwiona różowobrunatnie, a kolor bliższej części paznokcia pozostaje niezmieniony występuje często u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek, jak również u osób dializowanych. 14. Lśnienie paznokci pojawia się w następstwie kilkutygodniowego drapania skóry z powodu uporczywego świądu związanego np. z żółtaczką, cukrzycą czy przewlekłymi chorobami skóry i obejmuje część obwodową paznokcia (tą, którą jest pocierana skóra), natomiast część płytki paznokciowej bliższa macierzy pozostaje matowa. Paznokcie mogą również błyszczeć, jeśli są pokryte bezbarwnym lakierem, ale wówczas połysk obejmuje cały paznokieć, a czasem i skórkę. Zmiany struktury płytki paznokciowej 1. Łamliwość wolnego brzegu paznokci jest następstwem zaburzeń odżywiania paznokci w przebiegu: niedoboru witaminy A, witamin z grupy B, niedoczynności tarczycy, przewlekłej niewydolności nerek oraz ekspozycji na rozpuszczalniki organiczne i środki silnie alkaliczne stosowane w gospodarstwie domowym, które dodatkowo jeszcze wysuszają płytkę paznokciową. W celu uzupełnienia witamin należy wzbogacić dietę o ryby, mleko, owoce i warzywa. W aptekach dostępne są również preparaty o składzie wzmacniającym paznokcie np. H-Panthoten, Merz Spezial Dragees, Natural Vit + Skrzyp, Revalid, Vita-Fem. Jeśli łamliwość paznokci spowodowana jest środkami chemii domowej, to do prac domowych

5 należy zakładać gumowe lub lateksowe rękawiczki dostępne w kilku rozmiarach w każdej aptece lub drogerii. 2. W rozwarstwieniu paznokcia, płytka dzieli się na 2 lub 3 równolegle blaszki na wolnym końcu i może to być następstwem poważnych chorób nerek, a także ekspozycji na silne związki chemiczne, środki silnie alkaliczne stosowane w gospodarstwie domowym oraz naświetlania promieniami X. Podejrzenie choroby nerek wymaga diagnostyki przeprowadzonej przez lekarza. Gdy obserwujemy związek przyczynowo-skutkowy między rozwarstwieniem paznokci a stosowaniem środków chemii domowej, to najrozsądniejsze jest używanie gumowych lub lateksowych rękawiczek do prac domowych. 3. Oddzielenie się paznokcia (nazywane też onycholizą) polega na częściowym odwarstwieniu się paznokcia od łożyska i zaczyna się od wolnego brzegu lub z boku paznokcia. Onycholiza dotyczy zazwyczaj jednego lub kilku paznokci. Oddzielona część paznokcia przyjmuje białe zabarwienie z uwagi na utratę łączności z ukrwionym łożyskiem, ale z czasem gromadzą się pod nią ciemne zanieczyszczenia, a także może dochodzić do rozwoju zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego. Przyczynami oddzielenia paznokcia mogą być: urazy, zwiazki chemiczne, kosmetyki, zakażenie, wilgoć, leki (np. doksycyklina, retinoidy i niektóre leki przeciwnowotworowe) oraz niektóre choroby skóry (liszaj płaski, wyprysk kontaktowy, atopowe zapalenie skory), kolagenozy, choroby krążenia obwodowego, choroby tarczycy, cukrzyca. 4. Zanik paznokcia objawia się stopniowym ścieńczaniem i zmniejszaniem się płytki paznokciowej, aż do całkowitego jej zaniku. Proces ten może dotyczyć jednego lub kilku paznokci. Zanik paznokcia może mieć tło wrodzone lub pojawia się w przebiegu różnych urazów paznokcia lub niektórych chorób np. łuszczycy krostkowej i liszaja płaskiego. 5. Bruzdy poprzeczne na paznokciu o różnej głębokości nazywane też są liniami Beau. Pojawiać się mogą w przebiegu chorób przewodu pokarmowego, układu krążenia, zakaźnych, gorączkowych, metabolicznych, a także w wyniku urazów komórek macierzy paznokcia np. podczas manicure. Dlatego też manicure powinno być wykonywane nie częściej niż raz w tygodniu, a skórka ochraniająca macierz paznokcia nie powinna być wycinana tylko zmiękczana odpowiednimi płynami do manicure i delikatnie odsuwana. 6. Podłużne, wąskie prążki oddzielone od siebie wąskimi bruzdami pojawiające się na paznokciach są typowe dla osób starszych. Czasem jednak mogą towarzyszyć chorobom ukladu pokarmowego, układu krążenia, zaburzeniom hormonalnym, łuszczycy czy też łysieniu plackowatemu. 7. Szorstkie paznokcie mogą pojawić się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. W zaburzeniu tym powierzchnia paznokcia staje się szorstka i traci połysk oraz często współistnieje koilonychia. Do tej pory nie ustalono jaka jest tego przyczyna. 8. Do zmian na paznokciu dochodzi również w przebiegu grzybicy paznokcia. Staje się on wtedy nierównomiernie zgrubiały, żółtawy lub zielonkawy, matowy i kruchy. Objawy te zazwyczaj zaczynają od wolnego brzegu paznokcia i wraz z rozwojem choroby obejmują stopniowo całą płytkę paznokciową. Diagnoza grzybicy paznokci musi być potwierdzona badaniem mikologicznym, a leczeniem zajmuje się dermatolog.

6 9. Paznokcie wyglądające jak naparstek czyli pokryte licznymi punkcikowatymi zagłębieniami towarzyszą najczęściej łuszczycy, łysieniu plackowatemu i wypryskowi. Objaw ten wymaga zgłoszenia się również do dermatologa. 10. Panie, które używają intensywnie i często zmywaczy do lakieru mogą zaobserwować po pewnym czasie, że na powierzchni paznokcia pojawiają się podłużne pęknięcia związane z nadmiernym wysuszeniem powierzchni paznokcia przez zmywacz, którym towarzyszy zmatowienie płytki paznokciowej. Należy wówczas zaniechać częstego lakierowania paznokci i zastosować odżywki wzmacniające płytkę paznokciową lub preparaty doustne wymienione wyżej. Dla paznokcia lepiej jest, jeśli niewielkie odpryski lakieru zostają uzupełnione punktowo, niż od razu cały lakier zmywany jest zmywaczem, żeby polakierować go od nowa. Na koniec warto podkreślić, że choć dysponujemy obecnie bardzo wyrafinowanymi metodami diagnostycznymi, nadal nie są one w stanie zastąpić uważnego oka i intuicji lekarza stawiającego wstępne rozpoznanie po zbadaniu pacjenta i ukierunkowującego dalszą szczegółową diagnostykę.