Wolność religijna w Hiszpanii na tle przemian społeczno-politycznych w latach

Transkrypt

1 OUD naiiiuuiy A/ Piotr Ryguła Wolność religijna w Hiszpanii na tle przemian społeczno-politycznych w latach Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego \^ if/ Katowice 2009

2 Spis treści Wstęp 15 Rozdział pierwszy Tło historyczne wolności religijnej do upadku monarchii w 1931 roku Relacje państwo - Kościół na Półwyspie Iberyjskim do XVIII wieku Arianizm i katolicyzm w królestwie Wizygotów Rekonkwista Katolicyzm ideowym fundamentem monarchii Przekonania religijne jako element identyfikacji jednostki ze wspólnotą polityczną Idea narodowego mesjanizmu Reformy w piętnastowiecznym i szesnastowiecznym Kościele katolickim w Hiszpanii Reformy o charakterze wewnątrzkościelnym Reformy zmierzające do podporządkowania Kościoła katolickiego monarchii hiszpańskiej Dekadencja wieku XVII Relacje państwo - Kościół w wieku XVIII Relacje państwo - Kościół w Hiszpanii w XIX wieku Katolicyzm w procesie formowania się hiszpańskiej świadomości narodowej w początkach XIX wieku Rola katolicyzmu w wojnie o niepodległość Naród, państwo, religia katolicka w konstytucji z 1812 roku Status Hiszpana a status katolika Katolicyzm a konflikt między zwolennikami tradycyjnego absolutyzmu a liberałami Kościół w Hiszpanii w okresie rządów Ferdynanda V I I Kościół wobec karlizmu 43

3 Spis treści Rozwiązanie hiszpańskiej inkwizycji Hiszpański liberalizm wobec Kościoła katolickiego Dezamortyzacja majątku Kościoła katolickiego Zniesienie dziesięciny Gwarancje dotyczące finansowania Kościoła katolickiego Deklaracje dotyczące wyznaniowego charakteru państwa w hiszpańskich ustawach zasadniczych XIX wieku Wyznaniowy charakter państwa w konstytucjach z 1812 i 1837 roku Tolerancja w dziewiętnastowiecznych konstytucjach hiszpańskich W kierunku wolności religijnej i rozdziału Kościoła od państwa: rewolucyjne lata Konstytucja monarchii hiszpańskiej z 1869 roku Projekt konstytucji republikańskiej z 1873 roku Powrót do tradycyjnego kształtu relacji państwo - Kościół w okresie restauracji burbońskiej Antyklerykalizm Początki antyklerykalizmu w Hiszpanii Anarchizm Republikanie i kataloński ruch separatystyczny Socjalizm Wnioski Katolicyzm religią państwa Katolicyzm religią narodu Lata okresem wolności religijnej Dwie Hiszpanie 68 Rozdział drugi Wolność religijna w okresie II Republiki ( ) Relacje państwo - Kościół w pierwszych dwóch miesiącach II Republiki (kwiecień-maj 1931 roku) Pierwsze deklaracje przedstawicieli rządu na temat przyszłych relacji państwo - Kościół Postawa hierarchii Kościoła katolickiego wobec władz republikańskich przed rozruchami społecznymi w maju 1931 roku Majowe rozruchy społeczne punktem zwrotnym w relacjach państwo - Kościół Relacje państwo - Kościół po rozruchach majowych Republikańskie regulacje prawne, dotyczące wolności religijnej, do stycznia 1932 roku Statut prawny Republiki Dekret z 22 maja 1931 roku Republikańskie regulacje prawne dotyczące edukacji Wolność religijna w konstytucji z 9 grudnia 1931 roku 86

4 Spis treści Wstępny projekt konstytucji autorstwa Pomocniczej Komisji Prawnej Projekt Komisji Parlamentarnej Debata parlamentarna nad tekstem artykułów dotyczących wolności religijnej Laicki charakter państwa Status Kościoła katolickiego Zapisy konstytucyjne regulujące istnienie i działalność zakonów Spór w kwestii religijnej" powodem kryzysu rządowego i parlamentarnego Wolność religijna w konstytucji republikańskiej Laickość państwa Konstytucyjne gwarancje wolności religijnej Konstytucyjne ograniczenia wolności religijnej Kwestia narodowa a kwestia religijna" Konstytucyjne regulacje kwestii narodowej Statuty autonomiczne a kwestia religijna" Wolność religijna w ustawodawstwie republikańskim od stycznia 1932 roku do wyborów parlamentarnych w listopadzie 1933 roku Rozwiązanie zakonu jezuitów Sekularyzacja cmentarzy Reforma prawa małżeńskiego Akty prawne rozwiązujące formacje kapelanów Wolność religijna w Ustawie o wyznaniach i kongregacjach zakonnych Wolność sumienia i kultu Osobowość prawna i autonomia wyznań religijnych Kwestie majątkowe Działalność edukacyjna Zakony i zgromadzenia zakonne Reakcja Kościoła katolickiego na wydanie Ustawy o wyznaniach i kongregacjach zakonnych Regulacje prawne dotyczące rejestrów: wyznań, dóbr publicznego majątku narodowego oraz zakonów i zgromadzeń zakonnych (dekret z 27 lipca 1933 roku) Relacje państwo - Kościół w okresie rządów centroprawicy (listopad luty 1936) Wpływ kwestii religijnej" na przejęcie władzy przez siły centroprawicy Ustawodawstwo wyznaniowe w okresie rządów centroprawicy Relacje centroprawicowego rządu republikańskiego ze Stolicą Apostolską Akty przemocy o charakterze antykatolickim ograniczeniem realnej możliwości korzystania z wolności religijnej Relacje państwo - Kościół po wyborczym zwycięstwie lewicy w lutym 1936 roku Akty przemocy o charakterze antykatolickim ograniczeniem realnej możliwości korzystania z wolności religijnej 133

5 8 Spis treści 7.2. Relacje państwo - Kościół po zwycięstwie wyborczym lewicy Wnioski Idea wolności religijnej w państwie neutralnym religijnie Wolność religijna w konstytucji z 1931 roku Wolność religijna w Ustawie o wyznaniach i kongregacjach zakonnych 139 Rozdział trzeci Wolność religijna w Hiszpanii od wojny domowej do Soboru Watykańskiego II Kościół katolicki w czasie wojny domowej na terytorium republikańskim Postawa Kościoła katolickiego wobec rodzącej się Hiszpanii narodowej" Katolicyzm fundamentem jedności ideowej Hiszpanii Kościół katolicki i wyznania mniejszościowe w Hiszpanii po wojnie domowej Okres od zakończenia działań wojennych w Hiszpanii do końca drugiej wojny światowej (lata ) Między współpracą a konfliktem Konflikt z Falangą Konflikt wokół osób kardynałów Segury oraz Vidal i Barraąuera Spór o obsadzanie stolic biskupich Katolickie sympatie dla Hiszpanii narodowej" Niekatolickie wspólnoty religijne Okres od zakończenia drugiej wojny światowej do Soboru Watykańskiego II Wysiłki hierarchii katolickiej zmierzające do poszerzenia zakresu wolności obywatelskich i suwerenności Kościoła Spór o autonomię szkolnictwa katolickiego Deklaracje wspólne metropolitów Integracja obywateli na fundamencie wspólnych prawd wiary i moralności Zachęta do rzeczywistego wcielenia w życie nauki Kościoła katolickiego Deklaracja zapowiadająca Sobór Watykański II Niekatolickie wspólnoty religijne Wolność religijna w przedsoborowej doktrynie Kościoła katolickiego Unilateralne ustawodawstwo wyznaniowe prawodawcy państwowego Zniesienie republikańskiego ustawodawstwa wyznaniowego Oświata Małżeństwo Ustawodawstwo dotyczące wspólnot zakonnych Kapelani Ustawodawstwo dotyczące świątyń i miejsc pochówku Dalsze zmiany w zakresie ustawodawstwa wyznaniowego Reforma oświaty Forma kanoniczna i cywilna zawarcia małżeństwa

6 Spis treści Uroczystości kościelne świętami państwowymi Wolność religijna w ustawach zasadniczych Hiszpania państwem wyznaniowym Poszanowanie katolickiej tradycji oraz wartości duchowych i religijnych w pierwszych dwóch ustawach zasadniczych Zapisy dotyczące wyznaniowego charakteru państwa Tolerancja wobec wyznań niekatolickich Doktryna Kościoła katolickiego inspiracją ustawodawstwa państwowego Kryterium wyznaniowe powoływania kandydatów na głowę państwa Obecność reprezentantów hierarchii Kościoła katolickiego w strukturach władzy państwowej Umowy konkordatowe Konwencja z 7 czerwca 1941 roku Obsadzanie urzędów kościelnych Czasowe pozostanie w mocy pierwszych czterech artykułów konkordatu z 1851 roku Konwencja z 16 lipca 1946 roku Nadawanie parafii Nadawanie prelatur i kanonii w kapitułach katedralnych i kolegiackich Prelatury Kanonie niezastrzeżone Stolicy Apostolskiej Nadawanie innych urzędów i beneficjów Konwencja z 8 grudnia 1946 roku Prawo Kościoła do prowadzenia działalności edukacyjnej Zakres autonomii Kościoła katolickiego w naukach kościelnych Dotowanie działalności oświatowej Kościoła katolickiego przez państwo Konwencja z 5 sierpnia 1950 roku Duszpasterstwo wojskowe Służba wojskowa osób duchownych i zakonnych Konkordat z 27 sierpnia 1953 roku Hiszpania państwem wyznaniowym Tolerancja wobec wyznań niekatolickich Osobowość prawna Kościoła katolickiego i jego jednostek organizacyjnych Zakres autonomii Kościoła katolickiego i państwa oraz ich wzajemnej współpracy Duchowieństwo i zakonnicy Obsadzanie urzędów biskupich Przywilej immunitetu Sprawowanie urzędów, pełnienie funkcji publicznych przez duchownych i zakonników Służba wojskowa duchownych i zakonników 218

7 10 Spis treści Przywilej sądu kościelnego Małżeństwo Małżeństwa kanoniczne w porządku prawa państwowego Kompetencja trybunałów kościelnych w sprawach małżeńskich Szkolnictwo i działalność oświatowo-wychowawcza Kościoła katolickiego Szkoły Seminaria i uniwersytety Współudział państwa w procesie edukacji religijnej Ochrona dziedzictwa kultury znajdującego się w posiadaniu kościelnych osób prawnych Kwestie ekonomiczne Materialne świadczenia wiernych Dotacje z budżetu państwa Zwolnienia z obciążeń podatkowych na rzecz Kościoła katolickiego Duszpasterstwo szczególnych grup społecznych Duszpasterstwo wojskowe Duszpasterstwo i działalność dobroczynna w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, opieki zdrowotnej i społecznej Konwencja z 5 kwietnia 1962 roku Prawo Kościoła katolickiego do prowadzenia działalności edukacyjnej Zakres autonomii Kościoła katolickiego na jego uniwersytetach Edukacja zgodna z katolickimi zasadami wiary na uczelniach państwowych Wnioski Lata okresem poszukiwań ustrojowych Katolicyzm religią państwa i narodu Prawo do wyznawania i praktykowania religii katolickiej Tolerancja względem niekatolików Konkordat z 27 sierpnia 1953 roku 237 Rozdział czwarty Wolność religijna w Hiszpanii od Soboru Watykańskiego II do śmierci generała Franco Transformacja w hiszpańskim Kościele katolickim Konferencja Episkopatu Hiszpanii Transformacja wśród duchowieństwa i katolików świeckich Wspólne zgromadzenie biskupów i księży Działalność opozycyjna Zmiana uregulowań prawnych, dotyczących wolności religijnej w tekstach ustaw zasadniczych, pod wpływem nauki Soboru Watykańskiego II.. 249

8 Spis treści Nauka Soboru Watykańskiego II o wolności religijnej Ustawa organiczna państwa Konfesyjność - wolność religijna Ochrona zasad ustrojowych Karta praw Hiszpanów Pierwsza hiszpańska ustawa o wolności religijnej z 1967 roku Aksjologiczne podstawy wolności religijnej Granice prawa do wolności religijnej Wolność religijna w wymiarze indywidualnym Zakaz dyskryminacji ze względów religijnych Praca zawodowa oraz zajmowanie stanowisk i pełnienie funkcji publicznych Składanie przysięgi w formie zgodnej z własnymi przekonaniami religijnymi Skutki cywilne małżeństwa Forma pochówku zgodna z przekonaniami religijnymi zmarłego Zakres gwarantowanej ustawowo wolności religijnej w aspekcie pozytywnym Prawo do wypełniania obowiązków religijnych Prawo do prowadzenia działalności edukacyjnej, kolportażu publikacji oraz innych przedmiotów o charakterze religijnym Prawo do zgromadzeń i do zrzeszania się w celach religijnych Prawo rodziców do wolnego kształtowania życia religijnego w rodzinie i wychowania swych dzieci Zakres gwarantowanej ustawowo wolności religijnej w aspekcie negatywnym Wolność od przymusu uczestniczenia w praktykach religijnych niezgodnych z własnymi przekonaniami religijnymi Wolność uczniów od przymusu uczestniczenia w zajęciach z religii niezgodnej z ich przekonaniami religijnymi Wolność religijna w wymiarze wspólnotowym Osobowość prawna związków wyznaniowych Komisja do spraw Wolności Religijnej Rejestr związków wyznaniowych i ministrów kultu Ministrowie kultu Rejestr członków związku wyznaniowego i księgi rachunkowe Świadectwo przynależności do związku wyznaniowego Prawo do kultu publicznego Prawo do zakładania i prowadzenia placówek edukacyjnych i formacyjnych Uprawnienia majątkowe niekatolickich związków wyznaniowych Ochrona prawa do wolności religijnej ze strony państwa

9 12 Spis treści Ochrona w drodze postępowania administracyjnego Sądowa kontrola decyzji administracyjnych Wnioski Wpływ doktryny soborowej na zmianę ustawowych zapisów dotyczących wolności religijnej Transformacja postaw wewnątrz hiszpańskiego Kościoła katolickiego Wolność religijna w Karcie praw Hiszpanów Ustawa o wolności religijnej z 28 czerwca 1967 roku 288 Rozdział piąty Wolność religijna w monarchii konstytucyjnej Transformacja polityczna Fiasko koncepcji reforma Arias Transformacja relacji państwo - Kościół początkiem transformacji całego systemu politycznego Ustawa o reformie politycznej Wybory parlamentarne i skład konstytuanty Debata nad tekstem konstytucyjnych uregulowań wolności religijnej Okres prac podkomisji parlamentarnej Debata w parlamencie Komisja Konstytucyjna Kongresu Deputowanych Debata na forum parlamentu Debata w Senacie Debata w ramach Komisji Konstytucyjnej Senatu Debata na forum Senatu Komisja Mieszana Wolność religijna na kartach konstytucji z 1978 roku Prawo do wolności religijnej Ochrona wolności przekonań Interpretacja konstytucyjnego sformułowania wolność w sferze ideologii, religii i kultu" Konstytucyjne gwarancje dotyczące wolności przekonań Neutralność religijna państwa Współpraca władz publicznych z Kościołem katolickim i pozostałymi wyznaniami Ustawa organiczna o wolności religijnej Uznanie prawa do wolności religijnej Zakres wolności religijnej Granice prawa do wolności religijnej Ochrona prawa do wolności religijnej ze strony państwa Osobowość prawna związków wyznaniowych Organizacja i autonomia związków wyznaniowych Współpraca władz publicznych z Kościołami, wyznaniami i wspólnotami religijnymi 347

10 Spis treści Konwencje oraz umowy o współpracy między państwem i związkami wyznaniowymi Komisja Doradcza do spraw Wolności Religijnej Umowy z Kościołem katolickim i pozostałymi wyznaniami Współczesny system konkordatowy Umowa konkordatowa z 28 lipca 1976 roku regulująca kwestie związane z wyborem biskupów i priuilegium fori Preambuła Mianowanie biskupów Przywilej sądu kościelnego Umowa konkordatowa z 3 stycznia 1979 roku regulująca zagadnienia prawne Status prawny Kościoła katolickiego i jego jednostek organizacyjnych Wolność Kościoła w dziedzinie komunikowania się Poszanowanie niedziel i dni świątecznych Duszpasterstwo w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, zakładach opieki zdrowotnej i społecznej Działalność charytatywna i opiekuńcza Małżeństwo Umowa konkordatowa z 3 stycznia 1979 roku regulująca kwestie ekonomiczne Uznanie prawa Kościoła do nabywania dóbr materialnych Współpraca ekonomiczna państwa i Kościoła Regulacje podatkowe Umowa konkordatowa z 3 stycznia 1979 roku regulująca kwestie związane z nauczaniem i kulturą Nauczanie religii w przedszkolach i szkołach publicznych Teologia i działalność o charakterze religijnym w publicznych placówkach uniwersyteckich Szkoły ustanowione przez Kościół i niższe seminaria duchowne Uniwersytety ustanowione przez Kościół katolicki Dziedzictwo historyczne Umowa konkordatowa z 3 stycznia 1979 roku regulująca kwestie związane z opieką duszpasterską w siłach zbrojnych i ze służbą wojskową osób duchownych Opieka duszpasterska w siłach zbrojnych Służba wojskowa osób duchownych Umowy z innymi wyznaniami i religiami Preambuły Podmioty praw i obowiązków zawartych w umowach z wyznaniami mniejszościowymi Miejsca kultu, cmentarze Ministrowie kultu 391

11 14 Spis treści Małżeństwo Opieka duszpasterska w siłach zbrojnych Duszpasterstwo w państwowych zakładach penitencjarnych, zakładach opieki zdrowotnej i społecznej Nauczanie religii w przedszkolach i szkołach oraz tworzenie własnych placówek oświatowych Kwestie ekonomiczne Niekatolickie święta religijne i praktyki religijne Ochrona materialnego dziedzictwa historycznego i tradycji Wnioski Transformacja relacji państwo - Kościół początkiem transformacji systemu politycznego Konstytucyjne regulacje relacji państwo - Kościół wynikiem konsensusu głównych sił politycznych Zasada neutralności religijnej państwa w połączeniu z zasadą współdziałania Podmiotowy i przedmiotowy zakres wolności religijnej w konstytucji z 1978 roku Ustawa organiczna o wolności religijnej z 5 lipca 1980 roku Umowy konkordatowe między państwem a Stolicą Apostolską Umowa podstawowa Zagadnienia prawne Kwestie ekonomiczne Edukacja i kultura Opieka duszpasterska w siłach zbrojnych i służba wojskowa duchownych Umowy między państwem a FEREDE, FCI i CIE 412 Zakończenie Wolność religijna w ustawodawstwie republikańskim i Hiszpanii frankistowskiej przed Soborem Watykańskim II Nauka Soboru Watykańskiego II impulsem i inspiracją do zmian w zakresie państwowych regulacji prawnych dotyczących wolności religijnej Gwarancje rzeczywistej i skutecznej możliwości korzystania z wolności religijnej w ustawodawstwie wyznaniowym hiszpańskiej monarchii konstytucyjnej 418 Bibliografia 421 Wykaz skrótów 449 Indeks nazw osobowych 453 Sumario 461 Summary 465