Zakażenia żołądkowo-jelitowe u dzieci

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ I ZDROWIE DOBROSTAN 2/2013 DOBROSTAN I PRZYRODA Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim Wydział Pedagogiki i Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo College of Business and Entrepreneurship in Ostrowiec Świętokrzyski The Faculty of Pedagogy and Health Studies with the major: Nursinhe MAŁGORZATA CICHOŃSKA, BOŻENA ZBOINA, DOROTA MACIĄG, MAŁGORZATA ROMAŃSKA, GRAŻYNA OSOJCA-RZEPKOWSKA Gastro-intestinal infection in the children Zakażenia żołądkowo- jelitowe w okresie niemowlęctwa i wczesnodziecięcym objawiające się w postaci ostrej biegunki, stanowią poważny problem epidemiologiczny i terapeutyczny, gdyż z powodu niedojrzałości fizjologicznej i czynnościowej organizmu łatwo dochodzi do zachwiania homeostazy ustroju. Głównym czynnikiem etiologicznym infekcji jelitowych u dzieci są zakażenia rotawirusem. Biegunki rotawirusowe stanowią częstą przyczynę przyjęć do szpitala ze względu na swój dynamiczny przebieg i poważne konsekwencje zdrowotne. Stanowią również poważny problem, gdyż występują w oddziałach pediatrycznych, jako zakażenia wewnątrzszpitalne, które przedłużają czas hospitalizacji i generują dodatkowe nakłady finansowe szpitali. Zachorowalność ma charakter sezonowy najczęściej zachorowania występują jesienią, zimą i wczesną wiosną, tendencję tę potwierdzają przeprowadzone badania Pod względem epidemiologicznym miejsce zamieszkania wieś, czy miasto ma tu ogromny wpływ, ponieważ częściej chorują dzieci zamieszkałe tereny miejskie niż wiejskie. Problem nieżytów żołądkowo- jelitowych u dzieci jest istotnym problemem epidemiologicznym, ekonomicznym obciążającym małego pacjenta, jego rodzinę i opiekunów oraz system ochrony zdrowia, dlatego warto rozważyć aspekty zagadnienia w formie materiału badawczego [1]. W grupie przyczyn i czynników warto, więc nawiązać do podstaw teoretycznych zagadnienia.

2 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Układ pokarmowy noworodka jest niedojrzały, żołądek ma pojemność około 90 ml i opróżnia się szybko. Układ powoli dojrzewa do 3 miesiąca życia, kiedy to skład śliny niemowlęcia jest już bardzo podobny do składu śliny człowieka dorosłego, a także wytwarza podobną jej ilość. Pojemność żołądka rośnie do ml w 1 roku życia. Wydzielanie soku żołądkowego jest niskie, a stężenie pepsynogenu osiąga wartości charakterystyczne dla dorosłych około 3m.ż. Wątroba jest proporcjonalnie większa, niż u dorosłych i do końca 1r.ż. niedojrzała. Perystaltyka dojrzewa do końca 8 miesiąc życia, co sprzyja powstawaniu bardziej uformowanych stolców. Pierwsze zęby pojawiają się około 6 miesiąca życia. W wieku 1-6 lat narządy układu pokarmowego dojrzewają a ilość wytwarzanego soku żołądkowego stopniowo rośnie. Pojemność żołądka wynosi około 500ml. Proces wyrzynania zębów mlecznych kończy się w wieku 2,5 roku, kiedy dziecko ma 20 zębów. U dzieci w wieku szkolnym, czyli 6-12 lat układ pokarmowy staje się bardziej efektywny, lepiej trawi, wchłania, wydziela i wydala z tego powodu rzadziej występują dolegliwości żołądkowe. W wieku 10 lat pojemność żołądka osiąga wielkość od ml. Wypadają zęby mleczne, a wyrzynają się zęby stałe [1]. W wieku młodzieńczym tj. okres lat zwiększa się kwaśność soku żołądkowego, a pojemność żołądka wynosi od ml, a wraz z nią rośnie apetyt. Dochodzi do wydłużenia i zwiększenia średnicy jelit, mięśnie brzucha stają się silniejsze i grubsze. Wątroba osiąga rozmiary i funkcje podobne jak u dorosłych [2]. Biegunka należy do najczęstszych problemów i schorzeń, jakie spotyka się w pediatrii. Definicja WHO biegunką określa stan, w którym niemowlak karmiony sztucznie oddaje 3 lub więcej wolnych stolców, w ciągu 24 godzin lub jeden tzw. stolec patologiczny, czyli zawierający krew, śluz lub ropę. Biegunka trwająca nie dłużej niż 10 dni jest określana mianem ostrej, a jeżeli utrzymuje się ponad dni uznawana jest za przewlekłą [3]. Biegunkę ostrą możemy jeszcze zdefiniować, jako stan, w którym zwiększa się objętość stolców niemowląt >10g/kg mc./dobę, a u starszych dzieci >200g/dobę. U zdrowych niemowląt karmionych piersią stolce są częstsze i luźniejsze [4]. Biegunki możemy podzielić na: spowodowane zakażeniem, wywołane błędami w żywieniu, związane z błędami w pielęgnacji, lub będące wynikiem ubocznego działania środków leczniczych, na tle wrodzonych zaburzeń biochemicznych lub wad anatomicznych przewodu pokarmowego [5]. Do zadań pielęgniarki należy zaspakajanie w miarę możliwości potrzeb biologicznych i psychospołecznych pacjenta, ze szczególnym uwzględnieniem tych czynności, które zapewniają mu potrzebę bezpieczeństwa, poszanowania godności, szanują jego prawa i zwyczaje, a także wartości uznawane przez niego [6]. Bardzo ważną rolę pełni pielęgniarka pediatryczna, która występuje w roli: - rzecznika rodziny- pomaga w identyfikacji potrzeb, celów dzieci i ich rodzin oraz opracowuje odpowiednie plany i interwencje pielęgniarskie. - jest promotorem zdrowia- pomaga w promocji zdrowia i w prewencji chorób poprzez monitorowanie prawidłowego rozwoju dzieci, stanu odżywienia, 10

3 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska przestrzegania szczepień oraz identyfikuje problemy zdrowotne dzieci i młodzieży, - występuje, jako edukator dostarczając wiedzy i informacji na tematy rodzicielstwa, pielęgnacji, prowadzenia badań przesiewowych jak również informacji o przyczynach i przebiegu chorób, - pełni rolę doradcy, wspierając rodziny poprzez aktywne słuchanie, terapeutyczny stosunek obejmuje utrzymanie właściwych relacji między dzieckiem, rodziną a pielęgniarką. - jest koordynatorem- zajmuje się organizacją ochrony zdrowia organizuje i koordynuje usługi pielęgniarskie z innymi specjalistami z zakresu ochrony zdrowia. Uczestniczy w pracach badawczych, co wpływa korzystnie na jakość opieki pielęgniarskiej nad dziećmi, młodzieżą i ich rodzinami, co przekłada się na lepszą jakość życia teraz i w przyszłości [2]. Pielęgniarka opiekująca się dzieckiem w oparciu o założenia procesu pielęgnowania: gromadzi dane, ocenia indywidualne potrzeby dziecka, formułuje diagnozę pielęgniarską, planuje i realizuje działania, aktualizuje plan opieki, wyciąga wnioski i ocenia podjęte działania. Biegunka jest chorobą wczesnego dzieciństwa i występuje u prawie wszystkich dzieci w pierwszych latach życia. Jeden czy dwa stolce luźne u dziecka w wieku przedszkolnym, które czuje się dobrze nie jest powodem do niepokoju a jedynie może świadczyć o błędzie dietetycznym lub przejedzeniu, mogą być również powodem i pojawiać się u dzieci, u których wprowadzono nowy składnik w diecie, dlatego należy u dzieci wprowadzać te składniki pojedynczo i stopniowo. Przyczyną może być skonsumowanie większej ilości owoców, otrębów, warzyw, które zawierają błonnik działający, jako środek przeczyszczający, może dziecko odczuwać wtedy silne bóle brzucha, mieć brak apetytu, wymiotować, ale po kilku godzinach wszystko wraca do normy. Groźniejsze są natomiast biegunki wywołane przez infekcje wirusowe lub zakażenia bakteryjne, stają się wówczas choroba niebezpieczną zwłaszcza u małych dzieci. Powodem mogą być odwodnienia, które prowadzą do szybkiej utraty soli mineralnych, zagęszczenia krwi, co z kolei może doprowadzić i powodować niedokrwienie mózgu, nerek czy wątroby (odwodnienie oznacza nadmierną utratę wody zawartej w tkankach, gdy podaż płynów utraconych przewyższa objętość płynów przyjętych) [2]. Pielęgniarka posługuje się badaniami służącymi ocenie stanu zdrowia, obserwuje objawy chorobowe uzależnione od stopnia odwodnienia i jego ciężkości: ogólne osłabienie, wzmożone pragnienie, utrata masy ciała, suche śluzówki jamy ustnej, zapadnięte gałki oczne, brak łez, obniżone napięcie skóry, wydłużony czas powrotu włośniczkowego, zapadnięta ciemiączko, czy zmniejszona ilość wydalanego moczu. 11

4 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda W przypadku odwodnienia można zidentyfikować obniżoną objętość płynów ustrojowych., a celem planowanych działań będzie osiągnięcie i utrzymanie prawidłowego stanu nawodnienia dziecka realizowanym poprzez: monitorowanie pomiaru masy ciała (co może odzwierciedlać przybytek lub utratę płynów), monitorowanie ilości przyjętych i wydalonych płynów, uzupełnianie płynów drogą dożylną (gdy dziecko nie jest w stanie przyjąć płynów drogą doustna i nie pokrywa to zapotrzebowania dobowego) [7]. W kolejnych krokach terapii uwzględniamy stosowanie (zgodnie z zaleceniami) nawadniania doustnego: ml, co godzinę. Następnym krokiem postępowania pielęgniarskiego będzie wprowadzenie diety. Celem końcowym planowanych i podejmowanych działań będzie osiągnięcie właściwego nawodnienia poprzesz przyrost masy ciała, powrót prawidłowego napięcia i zabarwienia skóry [8]. W przypadku oddawania nieprawidłowych stolców pielęgniarka podejmuje działania (poza wyrównaniem strat wodnych) zapobiegające rozprzestrzenianiu się bakterii oraz obserwuje objętość stolców i zapobiega odparzeniom. Dziecko umieszcza w izolatce (zgodnie z wytycznymi Państwowej Inspekcji Sanitarno-Epidemiologicznej). Stosowane są procedury izolacji i zapobiegania rozprzestrzeniania się zakażeniom. Zbierane są informacje i prowadzona jest obserwacja (częstość, kolor, objętość stolców). Podczas biegunki łatwo o odparzenia, gdy stolec jest kwaśny i podrażnia skórę, należy wdrożyć zabiegi pielęgnacyjne mające na celu przywrócenie prawidłowej funkcji skóry poprzez podmywanie, osuszanie i stosowanie natłuszczających środków. Równolegle prowadzimy edukację pacjentów, jak pielęgnować skórę dziecka, jakie preparaty zastosować i jak często zmieniać pieluszki. Dbamy o prawidłowe mycie i dezynfekcję rąk uczymy dziecko i rodzinę techniki właściwego mycia. Często biegunce towarzyszą wymioty, wówczas naszym celem będzie utrzymanie drożności dróg oddechowych i zapobieganie dalszemu odwodnieniu. Należy w czasie wymiotów ułożyć dziecko na boku, aby zapobiec zachłyśnięciu, prowadzić stały nadzór, monitorować objawy kliniczne stopnia odwodnienia, prowadzić nawadnianie zgodnie z przyjętymi standardami. Objawom ze strony układu pokarmowego może towarzyszyć również gorączka. Należy podjąć działania w celu obniżenia temperatury do wartości normalnych poprzez kąpiel dziecka, zmianę ubranka, przewietrzenie pomieszczenia i podanie chłodnych napoi. Do nawadniania doustnego stosujemy preparaty płyn DPN oraz płyny z odpowiednią ilością jonów sodowych i preparatów węglowodanowych o odpowiedniej osmolarności i stężeniu (gastrolit). Płyny podajemy łyżeczką, powoli, nie mieszamy ich z sokami lub mlekiem, bo zmieniają osmolarność, stężenie jonów i glukozy [9]. Niemowlętom nie podajemy płynów nawadniających butelką, aby nie zrazić ich, ponieważ dzieci przyzwyczajone są do innych smaków, które otrzymywały wcześniej. Przez cały czas zachęcamy mamy do karmienia piersią, pomimo że występują u ich dzieci objawy nieżytu żołądka i jelit [10]. 12

5 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska W przypadku karmienia mieszanego i odżywiania dzieci starszych zalecamy rodzicom jak postępować, aby uchronić dziecko przed chorobą. Pielęgniarka w toku osiągnięcia efektów pielęgnacji edukuje jak: przechowywać żywność w lodówce, oddzielić żywność gotowaną od surowej. Podkreśla, aby nie pić wody nieprzegotowanej, myć owoce i warzywa, przestrzegać higienicznego przygotowania posiłków, nie pozostawiać przygotowanych posiłków w temperaturze pokojowej dłużej niż 2 h oraz zwracać uwagę na terminy przydatności do spożycia. To pielęgniarka informuje opiekunów i rodziców, aby nie rozmrażać i zamrażać produktów, a mięso i jaja dokładnie myć i gotować. Przypomina, że podgrzewanie żywności do 70 0 C pomaga w zapewnieniu bezpieczeństwa. W sferze działań praktycznych dąży do tego, aby nauczyć dzieci, aby myło ręce po spacerze, wyjściu z toalety przed posiłkami. Podkreśla w rozmowach z opiekunami i rodzicami, żeby pilnować, aby dziecko nie wkładało do buzi brudnych przedmiotów i że nie należy używać wspólnych ręczników i często zmieniać bieliznę oraz unikać (jeśli to możliwe) kontaktu z osobami chorymi. Rola pielęgniarki pediatrycznej jest ogromna i nie do przecenienia, prawidłowy kontakt z dziećmi i rodzicami prowadzi do szybkiego wyzdrowienia, a to zapobiega długiemu leczeniu i narażaniu dzieci na długotrwały stres i dodatkowy ból związany z zabiegami terapeutycznymi. Celem pracy jest przeprowadzenie analizy przyczyn zakażeń jelitowych u dzieci i wykazanie roli pielęgniarki w opiece nad dzieckiem z biegunką. Celem praktycznym jest dążenie do określenia liczby infekcji wywołanych rotawirusem oraz ocenę populacji dzieci hospitalizowanych, poprzez analizę wieku, płci, miejsca zamieszkania, a także sezonowość występowania, jak również przebieg choroby z uwzględnieniem czasu hospitalizacji. METODY I TECHNIKI BADAWCZE Podstawową metodą badawczą wykorzystaną w niniejszej pracy jest analiza dokumentów medycznych oraz wywiad i pomiar. Wykorzystana w pracy dokumentacja pacjenta podczas pobytu w szpitalu obejmuje: historię choroby, wywiad pielęgniarki pediatrycznej, karty obserwacji lekarsko pielęgniarskich, wywiad epidemiologiczny, dokumenty dodatkowe: wyniki badań diagnostycznych bakteriologicznych, wirusologicznych, kartę zleceń lekarskich i istotne dla pielęgniarstwa i leczenia informacje, obejmujące reakcję na stosowane metody i formy leczenia, etapy terapii samopoczucie pacjenta. Na podstawie dokumentacji medycznej uzyskano informacje dotyczące hospitalizacji dziecka: daty przyjęcia i wypisu, wiek dziecka i płeć dziecka. Zgromadzone dla potrzeb badania dane dotyczące badania przedmiotowego to rodzaj objawów, dieta dziecka (karmienie naturalne, sztuczne, mieszane), obecność podobnych objawów u członków rodziny lub osób mających kontakt z dzieckiem. Dane dotyczące badania podmiotowego to ocena stanu ogólnego i stopień odwodnienia. 13

6 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Metoda bezpośrednia polegała na uzyskaniu wartości mierzonej za pomocą przyrządu pomiarowego np. temperatura ciała, pomiar ciśnienia krwi, pomiar saturacji, masa ciała, próbki kału dostarczone do Pracowni bakteriologii, gdzie były badane w kierunku obecności bakterii patogennych testem lateksowym oraz posiewem na płytkę Petriego oraz rota i adeno- wirusów za pomocą metody ilościowej szybkiego testu. Badania do celów pracy przeprowadzono w Szpitalu im. Marii Curie- Skłodowskiej w Skarżysku Kamienna, w oddziale pediatrii, w okresie od 1 października 2011 roku do 1 kwietnia 2012 wśród hospitalizowanych dzieci w wieku od 0-18 roku życia. Badanych podzielono dla potrzeb pracy na cztery grupy wiekowe: 0-1 roku życia, 2-5 lat, 6-12 lat oraz lat, zamieszkujących wieś i miasto. Badaniem objęto grupę 202 dzieci, które hospitalizowano i u których stwierdzono klinicznie i /lub laboratoryjnie biegunkę rota, adenowirusową lub inną. Przed rozpoczęciem procesu badawczego uzyskano zgodę na badania i wgląd do dokumentacji medycznej od dyrektora placówki oraz kierownika oddziału. WYNIKI BADAŃ Jedną z przyczyn hospitalizacji dzieci w oddziałach pediatrii są nieżyty żołądkowo- jelitowe objawiające się biegunką, która jest częstą przyczyną leczenia szpitalnego. Analiza przyczyn hospitalizacji dzieci uwzględnionych w pracy obejmuje dane zebrane z okresu IV kwartału 2011 roku oraz I kwartału 2012 roku. Analizowano sytuację w zakresie przyczyn hospitalizacji w oddziale pediatrycznym uwzględniając grupę dzieci leczonych z powodu biegunki i z powodu innych schorzeń (wyniki na rycinie 1) IV kw I kw Rycina 1. Struktura przyczyn hospitalizacji dzieci 14

7 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska W badanej populacji dzieci hospitalizowanych w oddziale pediatrii w IV kwartale 2011 roku było leczonych 296 dzieci, zaś w I kwartale 2012 roku 275 dzieci, czyli łącznie 571 małych pacjentów. Wśród badanych było 202 dzieci leczonych z powodu biegunki (tj. 35,4%) oraz 369 dzieci (64,6%) z innymi schorzeniami. Strukturę badanej populacji z uwzględnieniem okresu hospitalizacji oraz jej przyczyny przedstawia poniższa tabela 1. Tabela I. Struktura hospitalizacji dzieci w oddziale pediatrycznym Okres analizy Dzieci leczone z powodu biegunki Dzieci leczone z innymi schorzeniami Razem hospitalizowanych N % N % N % IV kwartał , , ,8 I kwartał , , ,2 Ogółem , , % Powodem hospitalizacji dzieci w IV kwartale u 105 dzieci (38,8%) była biegunka, zaś u 191 (61,2%) inne schorzenia. W I kwartale 2012 roku z powodu biegunki było leczonych 97 dzieci, tj. 35,3% leczonych w tym okresie, a z powodu innych schorzeń 178 tj. 64,7% leczonych. Z grupy 571 hospitalizowanych wybrano do analizy populację 202 dzieci leczonych od roku do roku z powodu biegunki. Badaną populację poddano analizie pod kątem cech demograficznych. Łącznie w okresie realizacji badania, z powodu biegunki leczono 90 dziewczynek (44,6% badanych) i 112 chłopców (55,4%), co wykazało, że częściej z powodu biegunki w warunkach szpitalnych leczeni są chłopcy. Strukturę badanej populacji dziecięcej wg płci i okresu hospitalizacji zawiera poniższa tabela. Tabela II. Struktura płci badanej populacji dzieci Płeć IV kwartał 2011 r Udział % I kwartał 2012 Udział % Razem Udział % dzieci leczonych z powodu biegunki N % N % N % Płeć żeńska 47 52, , ,6 Płeć męska 58 51, , ,4 Ogółem % Analiza wykazała, że w IV kwartale 2011 z powodu biegunki było hospitalizowanych 105 dzieci (tj. 52% badanych), w tym 47 płci żeńskiej, a 58 płci męskiej. W I kwartale 2012 roku leczonych było 97 dzieci (48% badanych), w tym 43 płci żeńskiej i 54 męskiej. Analizując płeć badanych największą grupę stanowili chłopcy leczeni w IV kwartale 2011 roku, a następnie w I kwartale 2012 roku. 15

8 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Badaną populację oceniono także pod względem wieku. Do tego celu wykorzystano przedziały wieku dzieci odnoszące się do okresów rozwojowych: 0-1 roku życia, 2-5 lat, 6-12 lat i lat. Strukturę badanych pod względem wieku przedstawia rycina 2. Chłopcy 112= 55% Dziewczynki 90= 45% Rycina 2. Struktura płci badanych dzieci Najwięcej dzieci w badanej populacji było w wieku od 2 do 5 lat, gdyż ta grupa stanowiła 45% badanej populacji. Grupa w wieku 6-12 lat stanowiła 26% badanych. Od 0 do 1 roku życia było kolejne 22% badanych. Najmniejsza grupa, to dzieci w wieku lat. Strukturę wieku wg okresów badawczych zawiera kolejna tabela. Tabela III. Struktura wiekowa badanej populacji dziecięcej wg czasu zachorowania 16 Wiek badanych Ogółem Okres badania 0-1 r.ż 2-5 lat 6-12 lat lat N % N % N % N % N % IV kwartał 24 54, , ,4 8 53, I kwartał 20 45, , ,6 7 46, Ogółem 44 21, , ,2 15 7, Najczęściej hospitalizowano dzieci w wieku 2-5 lat w IV kwartale 2011 roku oraz dzieci w tym samym ku w I kwartale 2012 roku. W kolejnym kroku pracy oceniono populację wg miejsca zamieszkania. Wśród badanych zdecydowanie przeważają dzieci zamieszkujące w mieście, stanowiące 65,8% badanych. Grupa dzieci leczonych z powodu biegunki mieszkających na wsi stanowi 34,2%. Oznacza to, że dzieci leczone w warunkach szpitalnych z powodu biegunki z miasta stanowią populację blisko dwukrotnie liczniejszą, niż zamieszkujące na wsi. Strukturę miejsca zamieszkania badanych zawiera kolejna rycina 3.

9 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska 6-12 lat 53= 26% lat 15= 7% 0-1 r.ż. 44= 22% 2-5 lat 90= 45% Rycina 3.Struktura wieku badanej populacji Analizę uzupełnia jeszcze struktura miejsca zamieszkania wg wieku badanych dzieci zawarta w tabeli IV. Tabela IV. Miejsce zamieszkania badanych wg wieku Wiek badanych Miejsce zamieszkania 0-1r.ż. 2-5 lat 6-12 lat lat Ogółem N % N % N % N % N % Miasto , , , ,8 Wieś , ,5 2 13, ,2 Ogółem 44 21, , ,2 15 7, Analiza wyników wykazała, że najliczniejsza grupa dzieci hospitalizowanych z powodu biegunki, to dzieci z miasta w wieku 2-5 lat (33,2% badanych) oraz w wieku 6-12 lat tj.15,4% badanych. W grupie zamieszkującej miasto w przedziale wieku od 0-1 roku życia było 22 dzieci, tj. 10,9% badanych, w grupie 2-5 lat było 67, tj. 33,2%, w grupie 6-12 lat było 31 dzieci, tj. 15,4%, a lat było 13 dzieci, tj. 6,4%. Pacjentów zamieszkujących na wsi w wieku 0-1r.ż. było 22 (tj. 10,9%), w wieku 2-5 lat- 23 (11,4%), w wieku 6-12 lat- 22 (10,9%), a od lat- 2 (1%). Z przeanalizowanych danych wynika, że większość pacjentów leczonych z powodu biegunki pochodziła z miasta. Doszukując się analogii pomiędzy miejscem zamieszkania, a zachorowaniami, można sytuację wyjaśnić faktem, że większość dzieci mieszkających w mieście 17

10 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda uczęszcza do żłobka czy przedszkola, przez co ma większy kontakt z rówieśnikami. Na wsi, gdzie dzieci dłużej pozostają w środowisku domowym. Skupiska dzieci zwłaszcza w grupach rówieśniczych mogą sprzyjać szerzeniu chorób, jakimi są min. nieżyty żołądkowo- jelitowe. Badanie obszaru głównych objawów identyfikowanych u dzieci przy przyjęciu do szpitala pozwoliło na wykazanie, że dzieci leczone z powodu nieżytów żołądkowo- jelitowych przyjmowano do oddziału dziecięcego z objawami, którymi były: wymioty, biegunka, wymioty z biegunką i gorączką, wymioty z biegunką oraz biegunka i gorączka. Obecność objawów w badanej populacji przedstawia poniższa rycina. wymioty i gorączka 26 biegunka i gorączka 47 wymioty i biegunka 31 wymioty z biegunką i gorączką biegunka wymioty Rycina 5. Główne objawy nieżytu żołądkowo- jelitowego przy przyjęciu W przebiegu nieżytu żołądkowo- jelitowego u hospitalizowanych dzieci w chwili przyjęcia najczęściej (u 33,2% badanych) obserwowano zespół objawów, czyli wymioty z biegunką i gorączką. Rzadziej (u 23,3%) u dzieci występowały biegunka i gorączka, wymioty i biegunka (u 15,4%) oraz wymioty i gorączka (u 12,9%). Analiza danych pozwoliła ustalić, że u dzieci najrzadziej występowały izolowane pojedyncze objawy, obecne przy przyjęciu u 5,9 do 9,4%. Dokładny rozkład poszczególnych objawów u badanych wg okresu badania przedstawia kolejna tabela. 18

11 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska Tabela V. Główne objawy przy przyjęciu do szpitala Okres badania Główne objawy obserwowane u dzieci przy przyjęciu do szpitala Wymioty Wymioty Biegunka Wymioty z biegunką i go- Wymioty Biegunka i biegunkkka i gorącz- i gorącz- Ogółem rączką N % N % N % N % N % N % N % IV 12 63,2 5 41, , , , , ,5 kwartał I 7 36,8 7 58, , , , , ,5 kwartał Razem 19 9,4 12 5, , , , , Największa grupa dzieci, u których stwierdzono przy przyjęciu wymioty, biegunkę i gorączkę, licząca 17,3% badanych była hospitalizowana w I kwartale 2012 roku oraz z taką samą grupą objawów w IV kwartale (15,8%). Z wymiotami i gorączką w IV kwartale było leczonych 18 dzieci (tj.8,9%), a w I kwartale 13 dzieci (tj. 6,4%). Zakres pozostałych wyników zawarty jest w tabeli V. W kolejnym kroku pracy uwzględniono objawy chorobowe nieżytu żołądkowojelitowego o znacznym nasileniu, gdyż zaburzając bilans wodny i wodno- elektrolitowy organizmu prowadzą do odwodnienia organizmu. Ustalono, że z objawami odwodnienia do szpitala przyjęto 100% badanych, czyli całą populację badanych. Dokładną liczebność grup uwzględniającą lekkie, średnie i ciężkie odwodnienie przedstawia kolejna rycina. 19

12 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda ciężkie 20= 9,9% lekkie 60= 29,7% średnie 122= 60,6% Rycina 6. Struktura stopnia odwodnienia stwierdzanego przy przyjęciu u badanych Najwięcej dzieci, leczono w oddziale z powodu średniego odwodnienia i było to 60,6 % badanych, z lekkim odwodnieniem leczono 29,7 %, a z ciężkim 9,9%. Dokładny rozkład leczonych dzieci z cechami odwodnienia z uwzględnieniem stopnia i okresu badania przedstawia poniższa tabela VI. Tabela VI. Ilość leczonych dzieci z cechami odwodnienia 20 Stopień odwodnienia Ogółem Okres badania lekkie średnie ciężkie N % N % N % N % IV kwartał 2011 roku 28 46, , ,5 I kwartał 2012 roku 32 53, , ,5 Ogółem 60 29,7% ,3% 20 9,9% W IV kwartale 2011 roku z odwodnieniem lekkim trafiło do szpitala 28 dzieci, ze średnim leczono 65 dzieci, a z ciężkim odwodnieniem i zaburzeniami wodnymi, jonowymi hospitalizowano 12 dzieci, które wymagały poważnych działań leczniczych, terapeutycznych i pielęgnacyjnych. W I kwartale 2012 roku w oddziale leczono 32 dzieci z lekkim odwodnieniem, ze średnim odwodnieniem hospitalizacji potrzebowało 57 pacjentów, a leczenia z powodu ciężkiego odwodnienia wymagało 8 dzieci. Analiza danych dotyczących badań wykonanych w kierunku rodzaju zakażenia wywołującego objawy nieżytu żołądkowo- jelitowego wykazała, że diagnostyka była skierowana w kierunku potwierdzenia rota- lub adenowirusowego podłoża zachorowań. Uwzględniała także badanie w kierunku identyfikacji SS i Sh oraz

13 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska Giordio Lambli. Liczba wykonanych badań przekroczyła liczbę leczonych, co oznacza, że u niektórych leczonych wykonano więcej niż jedno badanie w celu identyfikacji etiologii stanu. Najwięcej badań tj. u 41,2% dzieci wykonano w kierunku rotai adenowirusa. U 13,1% dzieci wykonano badanie w kierunku identyfikacji SS i Sh, a u 11,4% Giordio Lamblii. Wyniki analizy zawiera rycina 7. Rota- i adenowirusy 20=59% Giordio Lambli 65= 19% Salmonelle i Shigella 75= 22% Rycina 7. Ogólna liczba wykonanych badań w kierunku drobnoustrojów wywołujących biegunkę Strukturę wykonanych badań wg kwartałów zawiera tabela VII. Tabela VII. Liczba badań wykonana w ramach diagnostyki przyczyn biegunek u dzieci wg kwartałów Badania w kierunku: rotawirusów adenowirusów Sallmonella Giordio Okres badania i Shigella Lambli Ogółem N % N % N % N % N % IV 2011 roku , , ,4 22 6, ,6 I 2012 roku , , ,6 Ogółem , , , , ,8 W IV kwartale badania w kierunku rota- i adenowirusów wykonano w takiej samej ilości, ponieważ takie badania są rutynowo wykonywane u wszystkich dzieci z objawami biegunkowymi. W kierunku Salmonelli i Shigielli pobrano materiał do badania u 43 pacjentów. W kierunku Giordio Lamblii wykonano badania u 22 dzieci, które trafiły do leczenia z typowymi objawami zakażenia. W I kwartale sytuacja z badaniami w kierunku rota- i adenowirusów powieliła się i wykonano je u 107 dzieci, w kierunku Salmonelli i Shigelli u 32 dzieci, a w kierunku Giordio Lambli u 43 pacjentów. 21

14 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda U hospitalizowanych dzieci wykonano w celu identyfikacji przyczyn biegunki 235 badań bakteriologicznych w kierunku rota wirusów oraz 235 w kierunku adenowirusów, z których zidentyfikowano 182, czyli 77,5% wyników dodatnich potwierdzających wirusowa etiologię choroby. Uzyskane wyniki zawiera rycina 8. 82= 45,1% 54= 29,7% 30= 16,5% 16= 8,7% 0-1 r.życia 2-5 lat 6-12 lat lat Rycina 8. Struktura wieku dzieci, u których uzyskano dodatnie wyniki badań wirusologicznych Analiza wieku wykazała, że najliczniejsza grupa dzieci, u której uzyskano dodatnie wyniki badań wirusologicznych to dzieci w wieku od 2 do 5 lat (45,1%), a następnie od 6 lat do 12 lat (29,7%). 16,5% dzieci było w wieku od 0 do 2 lat, a 8,7% od 13 do 18 lat. Analizę pogłębiają jeszcze wyniki wg kwartałów i wieku badanych zawarte w tabeli VIII. Tabela VIII. Ilość badań wirusologicznych z dodatnim wynikiem wg wieku Wiek badanych Rodzaj Ogółem Kwartały 0-1 r. życia 2-5 lat 6-12 lat lat badania N % N % N % N % N % rotawirusy 12 6, , ,8 4 2, ,7 IV kwartał adenowirusy ,1 2 1,1 4 2,2 rotawirusy 18 9, , ,1 7 3, ,2 I kwartał adenowirusy ,7 3 1,7 7 3,9 Ogółem 30 16, , ,7 16 8,

15 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska W wykonanych 235 badaniach uzyskano dodatnie wyniki w kierunku rotawirusów u 171 dzieci, tj. 72,8% badanych oraz 12 wyników dodatnich (6,6%) w kierunku adenowirusów. Z grupy 182 dzieci, u których uzyskano dodatnie wyniku największa grupa dzieci z dodatnimi wynikami, to 44 dzieci w wieku 2-5 lat (tj. 25,7% dzieci z rota wirusem, a 24,2% z dodatnimi wynikami wirusologicznymi ) wykonane w I kwartale oraz 38 badań (22,2% dzieci z rota wirusem, a 20,8% wyników wirusologicznych). W 235 badaniach w kierunku adenowirusów dodatni wynik uzyskaliśmy u 11 dzieci, tj. 4,6%, najwięcej bo po 1,1% z wynikiem wirusologicznym w grupach 6-12 lat i lat oraz 3, tj.1,7% z wynikiem wirusologicznym. U 75 dzieci hospitalizowanych z powodu nieżytu żołądkowo jelitowego i z podejrzeniem zakażenia bakteryjnego analizie poddano ilość badań bakteriologicznych z potwierdzonym dodatnim wynikiem zakażenia Salmonellą i Shigellą w poszczególnych grupach wiekowych. Dodatni wynik uzyskano u 17 dzieci, co stanowi 22,6 % badanych. W poszczególnych grupach wieku była to największa grupa stanowiąca 10,6% dzieci z dodatnim wynikiem bakteriologicznym od 6 do 12 lat. Kolejna grupa, to 5 dzieci, tj. 6,6% w wieku od 2 do 5 lat. W badaniu materiału od pacjentów w wieku 0-1 lat i lat dodatni wynik bakteriologiczny w kierunku SS i Sh stwierdzono u 2,6% badanych z,,+ wynikiem bakteriologicznym. Omówione wyniki badań przedstawiono graficznie na rycinie lat 2= 2,6% 0-1 rok 2= 2,6%% 6-12 lat 8= 10,6% 2-5 lat 5= 6,6% Rycina 9. Dodatnie wyniki badań bakteriologicznych wg wieku 23

16 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Pogłębioną analizę z uwzględnieniem okresów obserwacji przedstawia tabela IX. Tabela IX. Badania bakteriologiczne z dodatnim wynikiem w poszczególnych grupach wiekowych Razem Okres badania N % N % N % N % N % Kwartał IV ,6 5 6, ,3 Kwartał I 2 2, , ,3 Razem 2 2,6 5 6,6 8 10, ,6 Dodatni wynik w kierunku zakażenia bakteryjnego w IV kwartale uzyskano z badań pobranych od 7 dzieci, co stanowi 9,3% dzieci, u których wykonano badanie bakteriologiczne. W I kwartale było 10 wyników dodatnich, tj,13,3 %. Najwięcej zakażeń było w grupie 6-12 lat tj. 8 (10,6%). Najmniej potwierdzeń uzyskano w grupie niemowląt 2 tj.2,6 %. Przypuszczalnie były to zakażenia spowodowane przez rodziców i opiekujące się tymi dziećmi osoby, które nie przestrzegały zasad higieny. Analiza pozwoliła na wykazanie, że wykonywano także u dzieci badania w kierunku Giordio lamblii (u których podejrzewano zakażenie tym pierwotniakiem). Była to grupa 65 dzieci, a wynik dodatni uzyskano u 8 dzieci, co ogólnie kształtuje zakażenia tym pierwotniakiem w badanej grupie na poziomie 12,3 %. Uzyskane wyniki analizy przedstawia rycina =7,6% =1,5% 2=3% rok 2-5 lat 6-12 lat lat Rycina 10. Dodatni wynik zakażenia pierwotniakiem w poszczególnych grupach wieku 24

17 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska Najwięcej zakażeń Giordio lambli stwierdzono u dzieci w wieku 6-12 lat, co stanowi 7,6% badanych w kierunku drobnoustroju. Minimalne ilości wyników dodatnich stwierdzono u dzieci w wieku lat (3%) oraz 2-5 lat tj. 1,5%. Szerzej zakażenie lamblią w podziale na poszczególne grupy wiekowe i okresy obserwacji ( kwartały) zobrazowano w tabeli X. Tabela X. Ilość badań z dodatnim wynikiem Giordio lamblii Okres badania Razem N % N % N % N % N % Kwartał IV ,6% 2 3% 5 7,6% Kwartał I % 2 3% ,6% Razem ,5% 5 7,6% 2 3% 8 12,3% W czwartym kwartale roku 2011 pozytywny wynik w kierunku Giordio lamblii uzyskano u 5 dzieci, tj.7,6% w dwóch grupach dzieci starszych. W I kwartale zakażeń lamblią było 3, tj. 4,6% i również te wyniki dotyczyły dzieci starszych, bowiem najwięcej wyników dodatnich było w przedziale wieku 6-12 lat ( 7,6%). Świadczy to, o fakcie że skala zakażenia lambliami wśród dzieci hospitalizowanych z powodu nieżytów żołądkowo- jelitowych w dziale pediatrii nie jest wysoka W ramach analizy zebranego do pracy materiału w badaniu uwzględniono także sposób żywienia chorych niemowląt i dzieci młodszych. Analizie poddano grupę 135 dzieci. Wynik obserwacji obrazuje rycina = 40,2% 33 = 24,6 % Karmienie naturalne Karmienie sztuczne Karmienie mieszane 48 = 35,8 % Rycina 11. Sposób karmienia dzieci młodszych z biegunką 25

18 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Dzieci karmionych wyłącznie piersią było w badanej populacji 24,6% badanych. Dzieci karmione sztucznie to grupa 35,8% badanych. Najwięcej, bo u 40,2% dzieci matki preferowały karmienie mieszane czyli piersią i mieszankami. Wyniki dodatkowo rozszerzone o wiek dzieci przedstawia tabela. Tabela XI. Sposób karmienia dzieci hospitalizowanych z powodu nieżytów żołądkowo- jelitowych Razem Sposób karmienia N % N % N % Karmienie naturalne ,6% Karmienie sztuczne ,8% Karmienie mieszane ,2% Największą grupę karmionych naturalnie stanowiło 20 niemowląt tj. 45% dzieci w wieku 0-1 roku. W karmieniu sztucznym dominowały dzieci w przedziale wieku od 2-5 lat tj. 38%. Karmienie mieszane najczęściej dotyczyło dzieci w wieku od 2 do 5 lat. Wynika z tego, że większość dzieci w wieku niemowlęcym tj. 45% jest karmiona naturalnie/piersią. W wieku poniemowlęcym dominuje z kolei karmienie mieszane u 47%. W pracy uwzględniono także okres leczenia. Analizie poddano średni czas hospitalizacji u 202 dzieci leczonych z powodu biegunki. Dodatkowo dokonano charakterystyki w każdej grupie wieku. Wyniki obrazuje rycina 12. W badanej grupie niemowląt, czyli dzieci w wieku 0-1 roku życia, których było 44 dzieci, średni czas hospitalizacji to 7,3 doby w IV kwartale, a 8,1 w I kwartale 2012 roku. W grupie 90 dzieci młodszych w wieku 2-5 lat średni czas leczenia to 6 dób w IV kwartale 2011 roku, a 6,2 w I kwartale 2012 roku. Grupa w wieku 6-12 lat licząca 53 dzieci szkolnych i w lat 4,2 doby w IV kwartale i 4 doby w I kwartale. 15 osobowa grupa młodzieży w wieku lat była hospitalizowana z powodu biegunki średnio 3 i 3,2 doby. Na rycinie 12, która obrazuje omówione wyniki wyraźnie widać tendencję, że im starsza grupa wieku tym krótszy czas leczenia z powodu biegunki w warunkach szpitalnych. 26

19 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska ,1 7,3 6 6,2 4, ,2 0-1 r.ż 2-5 lat 6-12lat lat Rycina 12.Okres hospitalizacji wg wieku i okresów badawczych IV kwartał Szczegółową analizę w poszczególnych kwartałach i grupach wiekowych przedstawia tabela 12. Tabela XII. Średni czas hospitalizacji z powodu biegunki w danej grupie wiekowej Wiek badanych dzieci Okres badania N % N % N % N % Kwartał IV 7,3 dnia 16,5 6 dni 6,6 4,2 dnia 7,9 3 dni 2 Kwartał I 8,1 dnia 18,4 6,2 dnia 6,8 4 dni 7,5 3,2 dnia 2,1 Najdłuższy średni czas leczenia z powodu ostrej biegunki zanotowano u niemowlaków i wynosił on 7,3 dnia u 16,5% dzieci w IV kwartale i 8,1 osobodnia u 18,4% dzieci w I kwartale. Średni czas pobytu to 7,7 doby. Wynika to przypuszczalnie z faktu, że ta grupa dzieci ma słabszą odporność na zakażenia, jest bowiem w trakcie intensywnego rozwoju układu pokarmowego. W poszczególnych grupach stosownie do wieku czas hospitalizacji malał, od 7,7 dnia u dzieci w wieku 0-1 roku życia, poprzez 6,1 doby w wieku 2-5 lat, 4,1 dnia u dzieci w wieku 6-12 lat i 3,1 dnia u dzieci w wieku lat. W przeprowadzonych badaniach u dzieci z nieżytem żołądkowo- jelitowym zwrócono także uwagę na fakt, czy karmienie naturalne ma wpływ na czas hospitalizacji u dzieci. Badania pozwoliły na stwierdzenie, że czas leczenia ulegał skróceniu u 19,3% karmionych naturalnie, karmionych mlekiem modyfikowanym u 15,4% i karmio- 27

20 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda nych sposobem mieszanym u 14,6% w IV kwartale, nieznaczne wydłużenie czasu leczenia uzyskano w I kwartale. Wyniki obrazuje rycina 13. IV kwartale 2011 roku i 7 dni w I kwartale 2012 roku, czyli średnio 6,7 doby. 9 7,8 7,9 8,1 8 7, ,4 6 Średni 5 czas trwania leczenia wśród dzieci karmionych naturalnie to 6,4 doby w karmienie naturalne karmienie sztuczne karmienie mieszane IV kwartał Rycina 13. Czas trwania biegunki wg sposobu karmienia Przy karmieniu sztucznym średni pobyt wyniósł 7,4 i 7,8 dnia czyli średnio 7,6 doby. Przy karmieniu mieszanym pobyt w szpitalu to odpowiednio 7,9 i 8,1 dnia czyli średnio 8 dób. Widoczny jest najkrótszy czas pobytu przy karmieniu naturalnym, następnie sztucznym i mieszanym. Szczegółową analizę zawiera także tabela 13. Tabela XIII. Wpływ karmienia naturalnego i sztucznego na czas trwania biegunki u dzieci młodszych Czas trwania choroby u dzieci leczonych z powodu biegunki, a karmionych naturalnie uległ skróceniu w stosunku do dzieci karmionych sztucznie lub z dietą mieszaną (karmionych naturalnie i mieszankami sztucznymi). W badaniach wykazano, że w IV kwartale 2011 roku średni czas hospitalizacji dzieci karmionych piersią wynosił 6,4 dnia do 7 dni w I kwartale, był on krótszy od leczenia dzieci karmionych sztucznie i sposobem mieszanym, gdzie średni pobyt w szpitalu wahał się od 7,4 do 8,1 dnia. 28 Karmienie naturalne Karmienie sztuczne Karmienie mieszane Okres badania N % N % N % IV kwartał 6,4 dnia 19,3 7,4 dnia 15,4 7,9 dnia 14,6 I kwartał 7 dni 21,2 7,8 dnia 16,2 8,1 dnia 16,2

21 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska W badaniu analizie poddano także ilość dzieci leczonych z powodu biegunki w 2011 w celu wykazania sezonowości zachorowania. W 2011 roku leczono ogólnie 1127 pacjentów, z powodu biegunki leczono 33,4 % wszystkich dzieci. W miesiącach wiosennych, jesiennych i zimowych obserwuje się wzrost zachorowań. W miesiącach letnich poziom zachorowań na poziomie 17% dzieci jest dwukrotnie niższy. Obraz leczonych wg pór roku z powodu biegunki przedstawia rycina 14. zima 97= 26% wiosna 110= 29% jesień 105= 28% lato 64= 17% Rycina 14. Sezonowość zachorowań na biegunkę Najwięcej dzieci (29 %) leczono z powodu biegunki wiosną. Następna pora roku to jesień, kiedy leczono 28 % dzieci, zima 26% oraz 17% lato. Dokładne wyniki w tabeli 14. Tabela XIV. Liczba dzieci leczonych z powodu biegunki w poszczególnych porach roku Ilość leczonych dzieci w 2011 roku z powodu biegunki Pora roku Ogółem Wiosna Lato Jesień Zima N % N % N % N % N % Udział procentowy dzieci leczonych z powodu biegunki w poszczególnych porach roku to: 110 zachorowań, tj. 29,2 % wiosną, latem 64, tj.17%, jesienią 105, tj. 27,9%, i zimą 97, tj. 25,7%. Wynika z tego, że więcej dzieci choruje w miesiącach wiosennych, jesiennych i zimowych, a najmniej latem. Jest to przypuszczalnie efektem większej częstości zakażeń infekcji układu oddechowego w czasie jesieni, wiosny i zimy, z którymi współistnieją zakażenia rotawirusowe. 29

22 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Badania rozszerzono o liczebność zakażeń rotawirusem i salmonellą u dzieci leczonych z innymi schorzeniami z uwzględnieniem okresu obserwacji, co zawiera tabela XV. Tabela XV. Zakażenia rotawirusem i salmonellą u dzieci leczonych z innymi schorzeniami Zakażenie Zakażenie Ogólna liczba Okres badania rotawirusem salmonellą leczonych dzieci N % N % N % Kwartał IV 18 5, ,5 Kwartał I 14 4,7 1 0, ,4 Razem 32 5,2 1 0, Największa grupa dzieci z innymi schorzeniami z zakażeniem rotawirusowym, jako dodatkowym to dzieci leczone w IV kwartale 2011 roku (5,5% całości leczonych) oraz w I kwartale 2012 roku (4,7%). Badaniem objęto także dzieci, u których wystąpiły objawy biegunkowe, które nie były związane z pierwotną przyczyną hospitalizacji. Pod uwagę wzięto czas w jakim wystąpiła biegunka. Badana grupa to 615 dzieci leczonych w IV kwartale 2011 i I kwartale 2012 roku. Zakażeniu rotawirusem uległo 5,2%, a salmonellą 0,01% leczonych (wyniki obrazuje rycina 15). zakażenie Salmonellą 1=0,01% zakażenie rotawirusem 32=5,2% Rycina 15. Struktura zakażeń szpitalnych (biegunek) u hospitalizowanych dzieci W grupie 33 dzieci, u których doszło dodatkowo do zakażenia, którego efektem była biegunka dominowały zakażenia rotawirusowe, które dotyczyły 5,2% leczonych w oddziale. Wyniki obserwacji uwzględniające okresy obserwacji uwzględnione w pracy, czyli kwartały zawiera kolejna tabela

23 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska Tabela XX. Zakażenia szpitalne u dzieci leczonych z innymi schorzeniami wg okresu obserwacji Okres badania Zakażenie rotawirusem Zakażenie salmonellą Ogólnie leczone dzieci w IV i I kwartale N % N % N % Kwartał IV 18 5, ,5 Kwartał I 14 4,7 1 0, ,4 Razem 32 5,2 1 0, Zakażeniu rotawirusem uległo w IV kwartale 18 dzieci, tj. 5,5% ogólnie leczonych, a w I kwartale 14, tj 4,7%. W obydwu kwartałach przy liczbie leczonych 615 dzieci zakażenia rotawirusem to 5,2%, a salmonellą 1 dziecko tj. 0,01% ogólnie leczonych. Analizie poddano także dzieci przyjmowane do szpitala z powodu biegunki, u których w zbieranym wywiadzie zbierano informacje o podobnych objawach. W środowisku pozaszpitalnym biegunki występowały w środowisku domowym, przedszkolnym i szkolnym. W grupach wieku dzieci młodszych to ponad 70% przypadków, co potwierdza fakt kontaktu z osobami z objawami. Wyniki na rycinie = 72,7% 66= 73,3% 38= 71,6% 0-1 r.ż 2-5 lat 6-12lat lat Rycina 16. Objawy biegunkowe w środowisku pozaszpitalnym 7=46,6% 31

24 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda Analiza materiału dotyczącego problemów biegunkowych w środowisku domowym lub poza rodzinnym wg wieku dzieci wykazała, że w poszczególnych grupach było to od 46,6% do 73,3% populacji. Wyniki z podziałem na okresy obserwacji zawiera kolejna tabela XVII. Tabela XVII. Objawy biegunkowe w środowisku domowym lub pozarodzinnym wg wieku dzieci i okresów badawczych 32 Wiek badanych dzieci Okres badania 0 1 roku życia 2 5 lat 6 12 lat lat N % N 5 N % N % Kwartał IV 20 45, , , Kwartał I 12 27, , ,3 4 26,6 Razem 32 72, , ,6 7 46,6 Podobne problemy, jak u przyjętego dziecka obserwowano w każdym przedziale wiekowym. U niemowląt podobne problemy występowały w środowisku rodzinnym. Najmniej w przedziale wiekowym od roku życia, a najliczniej podobne problemy biegunkowe występowały w przedziale wiekowym od 2 5 lat tj. 66 przypadków. Analiza tego obszaru kończy analizę materiału poddanego omówieniu w toku badania własnego, który pozwolił na podsumowanie i sformułowanie wniosków. PODSUMOWANIE Rota- i adenowirusy stanowią ważny czynnik etiologiczny biegunek. Przytoczone powyżej dane świadczą o narastającym udziale zakażeń tymi patogenami wśród infekcji jelitowych u niemowląt i młodszych dzieci. Z analizy danych epidemiologicznych przeprowadzonych na zlecenie Głównego Inspektora Sanitarnego na bazie zgłoszeń chorób zakaźnych wynika, że od roku 2006 roku, kiedy to odnotowano zachorowań ich liczba rośnie. W roku 2010 było to już zachorowań. Analizowano również ilość dzieci do 2 roku życia przyjętych z biegunką w 2006 roku i było to dzieci, a w 2010 roku już dzieci. Prezentowane dane świadczą o narastającym udziale zakażeń rotawirusowych wśród infekcji jelitowych u dzieci młodszych [11]. W badaniu przedziałów wieku biegunka rotawirusowa częściej występowała w grupie młodszych dzieci od 0 5 lat, natomiast szczytem były zachorowania w grupie od 2 4 lat. W badaniach własnym wykazano większą zapadalność na biegunkę rotawirusową wśród dzieci z miasta, co może być wynikiem większego zagęszczenia i częstszych kontaktów w środowisku miejskim. Można porównać te wyniki z badaniami jakie przeprowadzono w Kielcach, gdzie szczyt zachorowań występował u dzieci młodszych i było to 80%, a zachorowania w 2 roku życia to 29,4%. U dzieci starszych populacja liczyła 19,6% [11]. Zakażenia rotawirusowe w badaniu własnym częściej występują u dzieci z obszaru miejskiego (65,8 %), niż z obszaru wiejskiego (34,5 %), w badaniach kielec-

25 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska kich dzieci z miasta stanowiły 54,2%, a ze wsi to 45,8% [12]. Można powiedzieć, że uzyskane dane w obecnych badaniach różnią się od wyników badań przeprowadzonych w 2006 roku w kieleckim szpitalu. Jednak w obu badanych populacjach widoczna była dominacja chorych dzieci pochodzących z miasta. Biegunki o etiologii bakteryjnej to w badaniach własnych niewielki odsetek hospitalizacji, gdyż było to tylko 17 przypadków tj. 22,3%. Natomiast nie stwierdzono różnic w liczbie i odsetku zachorowań na biegunkę rotawirusą dzieci płci żeńskiej i męskiej, również takie wyniki podaje literatura [12]. Naturalnym czynnikiem zwiększającym odporność na zakażenia rotawirusowe jest właściwa dieta oraz prawidłowy ekosystem mikroflory przewodu pokarmowego. Szczególnie należy podkreślić, że ogromne znaczenie ma karmienie naturalne, ponieważ w mleku matki, aż do 9 miesiąca laktacji obecne są przeciwciała HRV w klasie IgA [12]. Wykazano, że czas hospitalizacji dzieci karmionych naturalnie z biegunką był krótszy, niż u dzieci karmionych sztucznie. Czas hospitalizacji dzieci z biegunką w różnych grupach wieku był najdłuższy dla najmłodszych (od 7,8 do 8 dni). Porównując je z danymi z literatury okazuje się, że dane takie przedstawiają się podobnie, a nawet okres leczenia w badaniu własnym był krótszy. W naszym kraju 5,2 na tysiąc dzieci powyżej 2 roku życia jest hospitalizowane z powodu biegunki, przy czym pobyt trwa średnio 9,7 dnia [12]. Zakażenia szpitalne pochodzenia rotawirusowego przedłużają czas leczenia, powodują dodatkowe dolegliwości oraz zwiększają również nakłady finansowe placówek zdrowia. Powstają one w skutek łamania reżimu sanitarnego, są przenoszone przez nieumyte ręce personelu, oraz poprzez ryzykowne zachowania przebywających matek z dziećmi i odwiedzających ich rodzin. Ekspozycja na rotawirusy w zamkniętych pomieszczeniach powoduje szybkie i uogólnione zakażenia, które w badaniach własnych stanowiły 0,5% badanej populacji, a zakażenia bakteryjne to 0,01%. Jako kryterium zakażenia wirusem przyjęto zachorowania na biegunkę dziecka hospitalizowanego z innego powodu, u którego objawy biegunki wystąpiły w szpitalu, w okresie dłuższym ni 48 godzin. Uzyskane wyniki badań własnych potwierdzają, więc tendencje obecne w innych populacjach. WNIOSKI Zebrane i przeanalizowane dane pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. Zachorowania na biegunkę rotawirusową występują głównie u dzieci młodszych, a szczyt zachorowań przypada około 2 roku życia. 2. Zachorowalność na biegunkę u dzieci jest zdecydowanie większa wśród dzieci zamieszkujących w mieście, niż na wsi. 3. Częstość zachorowań jest niezależna od płci dziecka. 4. Zachorowania na biegunkę rotawirusową wykazują tendencję wzrostową. 33

26 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013 Dobrostan i przyroda 5. Zakażenia HRS są istotną przyczyną zakażeń wewnątrzszpitalnych w oddziałach pediatrycznych. 6. Dominującymi objawami klinicznymi zakażenia rotawirusowego są: wymioty, biegunka i podwyższona temperatura. 7. Biegunki rotawirusowe są częstą przyczyną hospitalizacji w miesiącach jesiennych, zimowych i wiosennych, w okresie letnim odnotowano dwukrotnie niższą zapadalność. 8. Na przebieg zakażenia rotawirusowego w grupie dzieci małych ma wpływ rodzaj karmienia, gdyż zaobserwowano krótszy czas hospitalizacji i leczenia przy karmieniu naturalnym. 9. Rola pielęgniarki w opiece nad dzieckiem z biegunką opiera się na wielokierunkowym działaniu wynikającym z obserwowanej tendencji wzrostowej zapadalności na biegunkę u dzieci, jej przyczyn, powstających w toku pobytu zakażeń szpitalnych oraz różnego czasu terapii ze względu na sposób karmienia. 10. Ze względu na liczne czynniki ryzyka warto skierować działania na prewencję opartą na edukacji rodziców w zakresie karmienia naturalnego, szczepień ochronnych i postępowania w sytuacji, kiedy doszło już do aktywnego zakażenia. 34 PIŚMIENNICTWO 1. Kucharczyk. K., Nowak M.: Anatomia i fizjologia Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2001 : Muscari M.E.: Pediatria i pielęgniarstwo pediatryczne. Wydawnictwo Czelej Lublin 2005 Lublin: , Popińska K., Książek J. : Klinika pediatryczna. Biegunki. 2004, Vol 12, 5: Ostra biegunka u dzieci. Medycyna rodzinna. 2010, Vol. 6, 4 : Pietrzyk I. J.: Wybrane zagadnienia z pediatrii. Tom III. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2004: Pawlaczyk B.: Pielęgniarstwo pediatryczne Wydawnictwo lekarskie PZWL. Warszawa 2011: Piskosz Ogórek K. ; Wybrane programy edukacji zdrowotnej w pediatrii Wydawnictwo Verlakg Dashofer, W-wa Stronge R., Gary Allrens R.W. : Stany nagłe w pediatrii cz.1. Wydawnictwo Med.-Media. Warszawa Praca zbiorowa : Medycyna praktyczna. Postępowanie w ostrej biegunce u dzieci w Europie. Pediatria 2006, Vol 6, Praca zbiorowa : Zaburzenia karmienia u dzieci. Biuletyn Akademii Gerber 2009, 13.

27 Małgorzata Cichońska, Bożena Zboina, Dorota Maciąg, Małgorzata Romańska, Grażyna Osojca-Rzepkowska Pytrus T. Iwańczuk F.: Pediatria współczesna PZWL Warszawa ABSTRACT Gastro - intestinal infection in the youngest children, in the form of virus acute diarrhea, constitutes a serious epidemiological and therapeutic problem. Due to the young age of patients it easily comes to erode their homeostasis. The aim of the thesis is to analyse the reasons for the infections and to demonstrate the role of nurses in caring for children with diarrhea. The research confirmed that the incidence of diarrhea is independent of the sex of the child, the disease is much more common in children in the city, in the months of autumn, winter and spring. The disease is most commonly combined with vomiting, diarrhea and increased temperatures and cause healthcare-associated infections. Due to the numerous risk factors it is worth taking prevention actions, performed by nurse and based on education of parents when it comes to natural feeding, vaccinations and the proceedings in the situation of an active infection. STRESZCZENIE Zakażenia żołądkowo- jelitowe u młodszych dzieci, w postaci ostrej biegunki, o etiologii wirusowej stanowią poważny problem epidemiologiczny i terapeutyczny, bowiem z powodu niedojrzałości organizmu łatwo dochodzi do zachwiania homeostazy ustroju. Celem pracy jest przeprowadzenie analizy przyczyn zakażeń jelitowych u dzieci i wykazanie roli pielęgniarki w opiece nad dzieckiem z biegunką. Zrealizowane badanie potwierdziło, że zachorowalność na biegunkę jest niezależna od płci dziecka, choroba występuje zdecydowanie częstsza u dzieci w mieście, w miesiącach jesiennych, zimowych i wiosennych. Zachorowania najczęściej przebiegają z wymiotami, biegunką i podwyższoną temperaturą oraz powodują zakażenia szpitalne. Ze względu na liczne czynniki ryzyka warto skierować działania na prewencję realizowaną przez pielęgniarki opartą na edukacji rodziców w zakresie karmienia naturalnego, szczepień ochronnych i postępowania w sytuacji, kiedy doszło już do aktywnego zakażenia. Artykuł zawiera znaki ze spacjami + grafika 35