Program Olimpiady Tematycznej Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego

Transkrypt

1 Program Olimpiady Tematycznej Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego Olimpiada skierowana jest do wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych zafascynowanych historią, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów zainteresowanych szeroko rozumianą historią wojskowości. Najważniejszym celem Olimpiady jest kształtowanie świadomości i postaw patriotycznych młodego pokolenia poprzez upowszechnianie wiedzy o tysiącletniej historii oręża polskiego oraz roli i miejscu wojska w życiu narodu i państwa. Olimpiada służy odkrywaniu i rozwijaniu uzdolnień uczniów, pobudza ich twórcze myślenie, pokazuje metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce i przygotowuje młodzież do studiów wyższych. Nabywanie określonych kompetencji i umiejętności oraz pogłębianie pasji i wiedzy historycznej przez uczestników Olimpiady ma na celu przysposobić ich do kształtowania nowoczesnego, obywatelskiego społeczeństwa, korzystania ze swoich praw, a także przygotować do spełnienia obywatelskich powinności wobec państwa, w tym do obowiązku obrony Ojczyzny. Szczegółowy program Olimpiady i jej cele można odnieść i wyrazić w języku aktualnej podstawy programowej nauczania historii oraz zróżnicować odpowiednio w zakresie doskonalenia kompetencji, kształtowania postaw, a także nabywania umiejętności (wymagania ogólne) i wiedzy (wymagania szczegółowe). 1. Doskonalenie w zakresie kompetencji kluczowych Program poszczególnych etapów Olimpiady został tak skonstruowany, aby uczniowie mieli sposobność doskonalenia kluczowych kompetencji w zakresie: Umiejętności uczenia się: samodzielna nauka do poszczególnych etapów Olimpiady, wykraczających na etapie okręgowym i centralnym poza zakres podstawy programowej; poszukiwanie i korzystanie z różnorodnych źródeł bibliograficznych i historycznych na wybrane tematy w bibliotekach, archiwach i w Internecie w celu przygotowania do rozwiązywania zadań pisemnych oraz prezentacji. Poprawnego porozumiewania się w języku ojczystym: samodzielne konstruowanie wypowiedzi pisemnych (rozprawki, pytania otwarte, analizy tekstów archiwalnych i innych źródeł historycznych) oraz ustnych (prezentacja na etapie okręgowym; na etapie centralnym 1

2 prezentacja obiektu historycznego w terenie, eksponatu w muzeum, oprowadzanie po wybranym fragmencie ekspozycji muzealnej). Kompetencji informatycznych: poszukiwanie wiedzy w wiarygodnych zasobach internetowych; przygotowanie prezentacji multimedialnej na etapie okręgowym. Kompetencji społecznych i obywatelskich: nabywanie umiejętności oraz pogłębionej wiedzy historycznej skutkujące rozumieniem współczesnej rzeczywistości społecznej; zachęta do wykorzystywania swoich umiejętności w życiu szkoły i społeczności uczniowskiej. Świadomości i ekspresji kulturalnej: analiza i wykorzystanie różnorodnych form wyrazu kultury na każdym z etapów Olimpiady materiały ikonograficzne (obrazy, fotografie, filmy, ilustracje), zabytki, teksty źródłowe, nagrania muzyczne; nauka czerpania i korzystania ze środków przekazu kultury w twórczy sposób poprzez przygotowanie prezentacji na etapie okręgowym Olimpiady oraz i przedstawienia określonego zabytku na etapie centralnym. 2. Kształtowanie postaw Ze względu na charakter Olimpiady w sposób szczególny kształtuje ona postawy obywatelskie i patriotyczne oraz przywiązanie do ziemi ojczystej. Udział w Olimpiadzie sprzyja także wzbudzaniu wartości wskazanych w podstawie programowej dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych: uczciwości, wiarygodności, odpowiedzialności, ciekawości poznawczej i wytrwałości (w przygotowywaniu się do poszczególnych etapów Olimpiady). Opracowanie przez uczestników Olimpiady prezentacji zgodnej z własnymi zainteresowaniami rozwija wśród uczniów kreatywności i inicjatywność. Sukces w Olimpiadzie, nawet na niższych etapach, sprzyja kształtowaniu poczucia własnej wartości. Możliwość zaprezentowania się przed kolegami i komisją oraz prestiżowy i integracyjny charakter finału Olimpiady wpływa pozytywnie na kulturę osobistą i szacunek do innych ludzi. 3. Rozwijanie umiejętności i kompetencji historycznych Przygotowanie do udziału w Olimpiadzie wymaga samodzielnej pracy ucznia przy wsparciu nauczyciela, studiowania literatury historycznej oraz analizy różnorodnych źródeł historycznych. W ten sposób uczestnicy Olimpiady poznają w praktyce warsztat pracy historyka. Na podstawie ustalonej chronologii przeprowadzają samodzielnie analizę oraz dokonują interpretacji wydarzeń i procesów historycznych, a tworząc własne prace i prezentacje uczą się budowania spójnej narracji historycznej w ujęciu przekrojowym lub problemowym, selekcjonując istotne fakty, porządkując je i uzasadniając ich dobór. Pogłębianie wiedzy w wybranym obszarze służyć ma oprócz sfery poznawczej kształtowaniu umiejętności analizowania procesów historycznych, stawiania pytań badawczych, wyciągania wniosków, formułowaniu pogłębionych ocen zjawisk i ludzi. Przygotowywanie samodzielnych prac i prezentacji, począwszy od tradycji rodzinnej (zadania z zakresu biografistyki i genealogii) po dzieje małej ojczyzny, prowadzić ma ku lepszemu zrozumieniu historii, a także głębszemu spojrzeniu na współczesność. 4. Wiedza (wymagania szczegółowe) A. Edycje Olimpiady Olimpiada rozgrywana jest w ciągu roku szkolnego a kolejne jej edycje poświęcone są następującym okresom historycznym: Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach Od Cedyni do Orszy. Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach Od Obertyna do Wiednia. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego. Za wolność Waszą i naszą. Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach O niepodległość i granice Rzeczypospolitej. 2

3 Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach Od traktatu ryskiego do żołnierzy wyklętych. B. Zakres Olimpiady a podstawa programowa Wiedza wymagana w kwalifikacjach szkolnych i zawodach stopnia I (rejonowego) bazuje na zakresie podstawy programowej przedmiotów: historia oraz historia i społeczeństwo w obrębie III i IV etapu edukacyjnego. Objęcie zakresem Olimpiady podstawy programowej III etapu edukacyjnego i dopuszczenie uczniów gimnazjów do udziału w Olimpiadzie jest związane z jednolitym cyklem nauczania historii w gimnazjum oraz pierwszej klasie szkoły ponadgimnazjalnej, a także z faktem, że egzamin maturalny będzie się odwoływać do wiedzy i umiejętności nabytych w ciągu całej szkolnej edukacji historycznej. Warto zaznaczyć, że tematyka Olimpiady obejmuje większość bloków w ramach wątków tematycznych Ojczysty Panteon i ojczyste spory oraz Wojna i wojskowość realizowanych w ramach przedmiotu Historia i społeczeństwo. W zawodach stopnia II (okręgowego) i III (centralnego) tematyka Olimpiady wykracza poza podstawy programowe ww. przedmiotów, a jej zakres wyznaczają lektury podane w wykazie odrębnej na każdy rok bibliografii podstawowej oraz uzupełniającej. Ze względu na swój temat Olimpiada ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje elementy podstaw programowych innych przedmiotów, w szczególności Języka polskiego (zadania związane z wątkami batalistycznymi w literaturze), Geografii (geografia historyczna) oraz Wiedzy o kulturze i Historii sztuki (architektura obronna, malarstwo batalistyczne). C. Szczegółowy zakres tematyczny Tematyka zawodów podejmować będzie wiele niżej wyszczególnionych, interdyscyplinarnych zagadnień związanych nie tylko z losami żołnierza i dziejami oręża polskiego, ale również z dziejami państwa i narodu polskiego na przestrzeni wieków w zakresie tematycznym (chronologicznym) olimpiady określonym na dany rok szkolny. Wśród problemów badawczych znajdą się m.in.: Rola i miejsce wojska w strukturze państwa polskiego, powinności obronne (wojskowe) mieszkańców (obywateli), regulacje prawne (status prawny) wojska, treść i znaczenie przysięgi wojskowej; Biografie wybitnych wodzów (w tym władców państwa, hetmanów, generalicji oraz dowódców różnych szczebli), przebieg ich kariery (wykształcenie i przygotowanie do służby wojskowej-wojennej, zwycięstwa i porażki, miejsca pochówku), ośrodki i środowiska nauki i szkolnictwa wojskowego; Obraz sił zbrojnych oraz losów żołnierza polskiego i weterana w literaturze (powieść, poezja, dramat) oraz sztuce polskiej (malarstwo batalistyczne i portretowe, pieśń i muzyka wojskowa, opera, film), miejsca pochówku i martyrologii żołnierzy; Geografia militarna Polski, wpływ warunków geograficznych i politycznych na kształt polskiej doktryny oraz sztuki wojennej, regiony i ziemie wchodzące w skład państwa polskiego na przestrzeni wieków, położenie centrów politycznych i gospodarczych, przebieg szlaków komunikacyjnych; Sztuka wojenna: strategia, działania operacyjne i taktyka, analiza politycznych okoliczności wybuchu wojen, ich przebiegu, kampanii oraz bitew (z wykorzystaniem map i szkiców), rodzaje wojsk i służb wojskowych, uzbrojenie, umundurowanie i wyposażenie żołnierza polskiego, sposób walki, funkcjonowanie wywiadu wojskowego; Typy i rodzaje broni, sprzętu i uzbrojenia oraz ich działanie i użycie na polu walki, przemysł wojenny (w tym zbrojeniowy), surowce naturalne i źródła energii (geografia gospodarcza), wytwórczość i import broni, sprzętu i materiałów wojennych, rodzima myśl naukowa (w tym techniczna), doświadczenia i osiągnięcia w zakresie produkcji broni, sprzętu i uzbrojenia; 3

4 Urządzenia i budownictwo obronne: wały, grody, zamki, miasta, twierdze, fortyfikacje funkcje, typy i ich rozmieszczenie na terenie Rzeczypospolitej, architektura i sztuka w służbie Marsa w różnych epokach historycznych; Symbolika państwowa i wojskowa, w tym: heraldyka, weksylologia, sfragistyka, numizmatyka i barwa wojskowa (umundurowanie, oporządzenie, znaki, oznaki i odznaki wojskowe); Nagrody i znaki triumfu oraz chwały żołnierza polskiego: ordery i odznaczenia państwowe i wojskowe, pomniki i miejsca pamięci narodowej. 5. Zadania na poszczególnych etapach Olimpiady Na każdym z etapów Olimpiady sprawdzana będzie zarówno wiedza jej uczestników, jak też ich umiejętności oraz kompetencje historyczne. Uwzględnienie aktywizujących form sprzyjać ma rozwijaniu kluczowych kompetencji i twórczego myślenia uczniów. A. Kwalifikacje szkolne (etap zerowy) Etap szkolny (nieobligatoryjny) dopuszcza dużą dowolność form pozostawionych do wyboru przez nauczyciela i ucznia z puli przesłanej nauczycielowi prowadzącemu przez Komitet Główny. Zadaniem takim może być przygotowanie rozprawki, bądź prezentacji związanej z tematyką bieżącej edycji Olimpiady lub historią lokalną, interpretacja źródła historycznego, przeprowadzenie wywiadu ze świadkiem historii albo sporządzenie opisu przeszłości własnej rodziny. B. Zawody I stopnia (międzyszkolne) Na tym etapie, gromadzącym największą liczbę uczestników, uczniowie będą mieli za zadanie rozwiązać pisemny test z pytaniami zamkniętymi i otwartymi. Sposób konstruowania testów preferować będzie umiejętność rozumowego kojarzenia faktów oraz ustalania korelacji pomiędzy wydarzeniami i osobami, wskazywania związków przyczynowo-skutkowych w krótkiej i długiej perspektywie. Suma punktów za odpowiedzi na pytania o charakterze otwartym będzie odpowiadać co najmniej 30% ogólnej puli punktów w teście. C. Zawody II stopnia (okręgowe) Etap okręgowy składać się będzie z dwóch części. Pierwsza to test z pytaniami zamkniętymi wielokrotnego wyboru oraz z otwartymi, obejmującymi zakres programu nauczania szkoły ponadgimnazjalnej i wykraczającymi poza ten program zgodnie z podaną na każdy rok bibliografią podstawową i uzupełniającą. Zadania testowe będą miały charakter interdyscyplinarny odwołujący się do wiedzy z historii, geografii, literatury polskiej, plastyki itd. Zadania mogą również wiązać się z interpretacją źródła historycznego lub przestudiowaniem określonego problemu badawczego. Druga część etapu to 10-minutowa prezentacja na jeden z przedstawionych do wyboru przez Komitet Główny tematów, podany na stronie internetowej Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku w terminie jednego miesiąca przed rozpoczęciem zawodów na szczeblu okręgowym. Z testu można będzie otrzymać do 70% ogólnej puli punktów, z prezentacji zaś 30%. D. Zawody III stopnia (centralne) finał Olimpiady Zawody etapu centralnego rozgrywane są w kilku konkurencjach. W zależności od edycji Olimpiady konkurencje dobiera się z następującej puli: Broń i barwa, Geografia militarna, Malarstwo batalistyczne, Biografistyka, Warszawa, Film i kroniki filmowe, Fotografia wojenna, Poezja, pieśń wojenna i wojskowa, Interpretacja źródła historycznego. Uczestnicy przygotowują ponadto prezentację i oprowadzają po obiektach historycznych w Warszawie i na Mazowszu, a także opisują jeden z eksponatów w Muzeum Wojska Polskiego. Wiedza wymagana w zawodach tego stopnia 4

5 wykracza poza program nauczania szkoły ponadgimnazjalnej a jej zakres wyznaczają lektury podane w wykazie bibliografii podstawowej i uzupełniającej, zestawionej odrębnie na każdy rok. Zawody III stopnia rozgrywane są zwykle w Warszawie i na Mazowszu, chociaż dopuszcza się możliwość ich organizacji w regionach ważnych dla poszczególnych okresów historycznych. Całość zawodów finałowych ma swój uświęcony tradycją przebieg, w którym oprócz wyszczególnionych wyżej konkurencji przewidziany jest swoisty ceremoniał. W jego ramach uczniowie, wraz z członkami Kapituły i Kawalerami Orderu Virtuti Militari, uczestniczą w uroczystej odprawie wart i składają kwiaty na Grobie Nieznanego Żołnierza. W czasie sumowania wyników przez Główną Komisję Egzaminacyjną wszyscy finaliści mają możliwość zwiedzania pól bitewnych, miejsc pamięci narodowej, muzeów oraz obiektów historycznych związanych z tematem i zakresem chronologicznym danej edycji Olimpiady, a także do spotkania z wybitnymi przedstawicielami polskiej nauki historycznej. Ceremonia ogłoszenia wyników z udziałem zwycięzców i pozostałych finalistów oraz ich nauczycieli i rodziców której zwyczajowo towarzyszy koncert pieśni wojskowych związanych z epoką odbywa się zwykle w Sali Balowej Zamku Królewskiego w Warszawie. ( ) prof. dr hab. Grzegorz Nowik Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku ( ) prof. zw. dr hab. Janusz Odziemkowski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego 5