Ocena bezpieczeństwa działalności. banków komercyjnych na rynku kapitałowym

Transkrypt

1 Anna Mierzejewska Streszczenie rozprawy doktorskiej zatytułowanej: Ocena bezpieczeństwa działalności banków komercyjnych na rynku kapitałowym Promotor: dr hab. Małgorzata Tarczyńska-Łuniewska, prof. US Szczecin

2 STRESZCZENIE Przystępując do badań poświęconych bezpieczeństwu banków komercyjnych na rynku kapitałowym podkreślić należy fakt, że stanowią one zasadniczą część gospodarek poszczególnych państw, pełniąc jednocześnie rolę swoistego krwioobiegu i gwaranta sprawnego działania struktur państwowych. Wiąże to ich działalność z przemianami gospodarczymi, przyczyniając się do osiągnięcia wyższego poziomu rozwoju państw i ich obywateli, korzystających powszechnie z usług bankowych. Wielkość aktywów banków i ich udział w kapitalizacji spółek giełdowych bezsprzecznie powoduje, że banki są ważnym uczestnikiem rynku kapitałowego. Stwierdzenie to legło u podstaw badań nad bankami osadzonymi w realiach rynku kapitałowego i jako takie przyczyniło się do wyznaczenia zarówno tytułu niniejszej dysertacji, jak i merytorycznego zakresu rozważań w niej zawartych. Brak opracowania monograficznego poświęconego wprost bezpieczeństwu banków jako instytucji zaufania publicznego, uznano za wystarczające uzasadnienie badań nad tym zagadnieniem. Niniejsza dysertacja stanowi próbę wypełnienia luki w tym zakresie. Ze względu na fakt, że aktywność banku dotyczy prócz tradycyjnej działalności depozytowo-kredytowej, także i działalności na rynkach kapitałowych potrzebne jest zastosowanie podejścia bardziej kompleksowego, które uzupełniałoby rozwiązania zaproponowane przez instytucje nadzoru finansowego. Stąd działalność stricte bankowa musi zostać uzupełniona w zakresie monitorowania, szacowania i oceny ryzyka banków-spółek giełdowych, związanych z nieustanną zmianą kursów ich akcji na rynku kapitałowym o modele rynku kapitałowego. Niniejsza praca stanowi propozycję przedstawienia owego kompleksowego podejścia, poprzez zaproponowanie narzędzi odnoszących się do sposobów szacowania ryzyka, co w obliczu rozbieżności w literaturze przedmiotu, będących pochodną braku jednego modelowego sposobu w tym zakresie, stanowi wystarczający powód do podjęcia badań. Głównym celem pracy jest zatem przedstawienie i ocena użyteczności wybranych narzędzi szacowania ryzyka banku, które służyć mają ocenie jego bezpieczeństwa finansowego. Realizacja głównego celu nie będzie jednak możliwa bez zrealizowania celów pośrednich, do których zaliczono: 1. przedstawienie aktywności banków na rynku kapitałowym w Polsce jako rezultatu rozwoju bankowości, 2

3 2. wskazanie ryzyka jako istotnego czynnika bezpieczeństwa banku-spółki giełdowej, 3. ukazanie regulacji i zasad szacowania oraz ograniczania ryzyka bankowego w ramach międzynarodowych i polskich regulacji nadzorczych, 4. przedstawienie metod pomiaru ryzyka działalności banku na rynku kapitałowym, 5. pomiar ryzyka banków-spółek giełdowych za pomocą wybranych metod. Z głównym celem pracy wiąże się przyjęta hipoteza badawcza, opierająca się na stwierdzeniu, że ocena bezpieczeństwa finansowego banku-spółki giełdowej wymaga zastosowania odpowiednich narzędzi szacowania ryzyka. Narzędzia te odnoszą się do dwóch istotnych obszarów jego działalności: działalności bankowej oraz aktywności banku na rynku kapitałowym. Tak nakreślona hipoteza wymusza rozpatrzenie szeregu hipotez szczegółowych, co w dalszej kolejności pozwoli na weryfikację podstawowej hipotezy badawczej. Hipotezy szczegółowe ujęte zostały następująco: I. stawiane bankom przez przepisy ustawy Prawo bankowe, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego oraz Komisję Nadzoru Finansowego wymogi stanowią wyznacznik działalności banku, nie precyzując jednak metod ograniczania ryzyka, związanego z działalnością banku na rynku kapitałowym, II. jednym z istotnych kierunków rozwoju banków jest ich aktywny udział na rynku kapitałowym, warunkowany koniecznością poszukiwania kapitału, III. ryzyko jest jedną z głównych determinant bezpieczeństwa działalności banków komercyjnych - spółek giełdowych, IV. siła fundamentalna banku jest istotną determinantą ich bezpieczeństwa finansowego, V. wyselekcjonowane metody pomiaru ryzyka banku-spółki giełdowej umożliwiają oszacowanie i ocenę tego ryzyka w wielu wymiarach. Wyznaczonym celom oraz przyjętym hipotezom podporządkowano układ pracy. Rozprawa doktorska składa się z pięciu rozdziałów i ma charakter teoretyczno-empiryczny, a jej układ został dostosowany do przyjętych założeń wyjściowych. I tak, w rozdziale pierwszym, zatytułowanym Problematyka funkcjonowania banków na rynku papierów wartościowych (kapitałowym) w Polsce zawarto rozważania teoretyczne, dotyczące rozwoju bankowości w Polsce i na świecie, której rezultatem jest aktywne uczestnictwo sektora bankowego na rynku kapitałowym. Rozdział drugi - Istota bezpieczeństwa działalności 3

4 banków uczestników rynku kapitałowego skupia się na kwestiach dotyczących istoty bezpieczeństwa banków. W rozdziale trzecim o tytule: Regulacje i zasady dotyczące szacowania ryzyka bankowego, zaprezentowano międzynarodowe standardy i regulacje nadzorcze odnoszące się do ograniczania ryzyka banku oraz polskie rozwiązania instytucjonalno-prawne w tym zakresie. W rozdziale czwartym, poświęconym Wybranym metodom pomiaru ryzyka działalności banków na rynku kapitałowym zaproponowano mierniki niezbędne w procesie analizy siły fundamentalnej spółki-banku, rezultatu jego działalności depozytowo-kredytowej, stanowiące kryteria oceny stanu jego bezpieczeństwa, a odnoszące się do wielkości majątkowo-finansowo-ekonomicznych. W rozdziale piątym natomiast, który zawiera Empiryczną ocenę bezpieczeństwa finansowego (ryzyka) działalności banków komercyjnych notowanych na GPW SA w latach przedstawiono metodologię i wyniki badań empirycznych, dotyczących oceny siły fundamentalnej spółekbanków w oparciu o kryteria służące do oceny obszarów odpowiadających ich bezpieczeństwu (adekwatności kapitałowej, płynności, jakości aktywów, rentowności), a także co szczególnie cenne dokonano rankingu banków, poprzez zastosowanie taksonomicznej miary atrakcyjności inwestycji TMAI. Poprzez miernik siły fundamentalnej ukazano poziom bezpieczeństwa banków. Warto odnotować, że część teoretyczną pracy oparto na polskich i zagranicznych publikacjach z dziedziny nauk ekonomicznych z obszaru bankowości oraz finansów. Dokonano także analizy ekonomicznej oraz prawnej, wykorzystując dzieła zwarte i artykuły naukowe oraz obowiązujące akty prawne, zarówno międzynarodowe, jak i polskie. W części empirycznej natomiast badaniom zostały poddane banki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych SA w Warszawie, które są spółkami krajowymi i które w latach przynależały do sektora banków i wchodziły w skład indeksu WIG-banki. Wyniki badań zaprezentowano w formie opisowej, a także w formie tabel i wykresów. Podjęte rozważania dotyczące analizy i oceny siły fundamentalnej banków-spółek giełdowych, stanowiące podstawę oceny stanu bezpieczeństwa badanych banków z punktu widzenia ich działalności bankowej oraz zaproponowane miary szacowania ryzyka banków, związanego z ich działalnością na rynku kapitałowym, mogą wzbogacić praktyczną i teoretyczną wiedzę z tego zakresu. Przeprowadzone rozważania o charakterze teoretyczno-empirycznym potwierdziły zasadność i prawidłowość postawionych we wstępie pracy hipotez badawczych. Co za tym idzie, podjęte analizy dały merytoryczną podstawę do stwierdzenia, że główna hipoteza badawcza, została zrealizowana. W pracy bowiem nie tylko przedstawiono, ale także i 4

5 dokonano oceny użyteczności narzędzi szacowania ryzyka banku-spółki giełdowej, służącego ocenie jego bezpieczeństwa finansowego. Prowadzone badania umożliwiły ponadto realizację wszystkich hipotez szczegółowych. Śledząc ewolucję bankowości na przestrzeni setek, a nawet tysięcy lat, zauważalne są zmiany, które koncentrowały się wokół takich zagadnień, jak miejsce i rola banku w gospodarce państwa, oferowane przez bank produkty czy miejsca i sposoby ich dystrybucji. Wszystko to dokonywało się w zorientowaniu na zaspokojenie potrzeb zarówno właścicieli banku, jak i jego klientów. Światowy postęp, w którym banki aktywnie uczestniczyły, jak i zmiany, które zachodziły w nich samych, przyczyniły się do tego, że współcześnie banki są nowoczesnymi, prężnie działającymi przedsiębiorstwami, wyposażonymi w znaczne choć nie własne kapitały. Z upływem lat z uwagi na specyfikę ich działalności, dotyczącą możliwości gromadzenia pokaźnych, powierzanych im przez interesariuszy zewnętrznych kapitałów, oczywistym stał się fakt, że przedsiębiorstwa te dzięki nagromadzonym aktywom dokonają przekształcenia w spółki akcyjne. Do przemiany tej przyczynił się również postępujący na przestrzeni lat rozwój giełd papierów wartościowych. Dało to początek dla nowych przedsięwzięć, w które zaangażowały się banki na rynku papierów wartościowych. Śledząc ich rozwój, jak i ewolucję rynków kapitałowych, stało się niemal naturalną koleją rzeczy, że tak zasobne kapitałowo przedsiębiorstwa z upływem lat staną się aktywnym uczestnikiem rynków kapitałowych. Dziś aktywność banków przejawia się w wielu obszarach, które oferuje rynek kapitałowy, a spośród których najistotniejszym jest przybrana przez banki rola emitenta papierów wartościowych. Znajduje to potwierdzenie w fakcie, że banki są obecnie na czele listy największych pod względem wielkości aktywów i najbardziej płynnych spółek GPW w Warszawie. W posiadaniu banków znajdują się środki powierzane im przez ich klientów w formie depozytów, bądź przekazywane przez banki klientom do dyspozycji w formie kredytów, z czym związane jest ryzyko ich wycofania bądź niespłacenia. Obrót obcym kapitałem niesie za sobą niebezpieczeństwo zachwiania równowagi finansowej banku. Ustalono, że ryzyko towarzyszy każdej podejmowanej przez bank działalności i od sprawnego nim zarządzania zależy poziom bezpieczeństwa banku. Sporządzono zwartą i wielokryterialną klasyfikację ryzyka, odnoszącą się jednocześnie do działalności depozytowo-kredytowej banku, jak również do działalności banku jako emitenta. Znajomość rodzajów ryzyka i umiejętność zarządzania nimi jest nie tylko pomocna przy wyznaczaniu optymalnych decyzji banków, dotyczących realizacji ich strategii rozwoju, uwzględniającej działalność bankową, ale 5

6 jednocześnie jest podstawą szukania źródeł sukcesów banków jako emitentów w ich działalności na rynkach kapitałowych. Do utrzymania ryzyka na bezpiecznym poziomie służą obowiązujące normy ostrożnościowe i obostrzenia nakładane na banki przez ustawodawcę. Dlatego też dokonano deskrypcji najistotniejszych wytycznych, nakazów i rekomendacji, które stanowią spójną koncepcję prawną i faktyczną w przedmiocie obowiązywania regulacji i wytycznych w odniesieniu do identyfikacji i kwantyfikacji różnego rodzaju ryzyk, jakie bankom towarzyszą zawsze wtedy, gdy realizują one działalność depozytowo-kredytową. Ze względu na fakt, że banki w wyniku ewolucyjnego rozwoju, poszerzyły zakres swojej stricte bankowej działalności o uczestnictwo na rynku kapitałowym, pojawił się nowy obszar do analiz, jakim jest ryzyko banku-spółki giełdowej, wynikające z pełnionej przez nie roli emitenta papierów wartościowych. W tym kontekście zaproponowano zestaw wskaźników służący ocenie ryzyka banków-spółek giełdowych w obu obszarach działalności bankowej oraz aktywności banku na rynku kapitałowym jako emitenta. Dalej ustalono, że do oceny działalności bankowej służy analiza i ocena siły fundamentalnej banków-spółek giełdowych, stanowiąca co szczególnie ważne podstawę oceny stanu bezpieczeństwa finansowego badanych banków. Przeprowadzone badania analityczne pozwoliły w poszczególnych bankach dokonać wstępnej syntetycznej oceny zagrożeń, obszarów źródeł ryzyka oraz wskazały kierunki dalszych badań analitycznych. Zestaw zaproponowanych wskaźników dał nie tylko pełniejszą informację w zakresie istniejącego ryzyka bankowego poszczególnych banków, ale również pozwolił na wstępne porównanie z innymi bankami. Należy podkreślić, iż wykrycie źródeł ryzyka umożliwia podjęcie działań korygujących i dalsze monitorowanie jego zmian. Stąd ocena ryzyka działalności banku nie może się opierać jedynie na podstawie wskaźników narzuconych lub rekomendowanych przez KNF, a odnoszących się do adekwatności kapitałowej banku. Obraz ryzyka banku, związanego z jego działalnością depozytowo-kredytową może ulec znacznej zmianie, jeśli poddamy analizie również trzy dodatkowe obszary, tj. płynność, jakość aktywów oraz poziom aktywów zagrożonych i rentowność majątku i kapitałów. Przeprowadzone badania wykazały, że na ocenę poziomu bezpieczeństwa (ryzyka) finansowego banków-spółek giełdowych w formie rankingu pozwalają metody taksonomiczne, zaś wskaźnik siły fundamentalnej wyznacza poziom tego bezpieczeństwa. Należy podkreślić, że badania empiryczne dowodzą użyteczności miar wrażliwości, zmienności i zagrożenia w ocenie ryzyka banków-spółek giełdowych. Zastosowanie tych miar 6

7 umożliwiło ocenę atrakcyjności akcji banków na giełdzie przez inwestorów. Stworzyło to możliwości oceny ryzyka banku-spółki giełdowej w odniesieniu do jego kapitału upłynnionego na giełdzie w postaci akcji na podstawie: stóp zwrotu z akcji banku i związanego z tym ryzyka, tj. zależności poziomu wartości akcji od tendencji rynkowych, ryzyka w odniesieniu do dochodowości oraz rozkładu stóp zwrotu. Dokonana ocena atrakcyjności akcji na podstawie analizy zmiennych przekłada się na notowania tych akcji, a następnie na poziom kapitału akcyjnego (podstawowego) oraz związanych z tym poziomem wskaźników oceny banków. Przeprowadzone badania empiryczne wskazały również, że do oceny bezpieczeństwa banku-spółki giełdowej z punktu widzenia jego przewagi konkurencyjnej oraz atrakcyjności inwestowania w akcje banku, zarówno w odniesieniu do innych spółek giełdowych, jak i spółek sektora bankowego, niezwykle użyteczne jest zastosowanie map dochód-ryzyko. 7