EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM BANKU KOMERCYJNEGO W Tytuł: POLSCE W ŚWIETLE STANDARDÓW ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ Autor: Tomasz Cicirko Wstęp

Transkrypt

1 EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM BANKU KOMERCYJNEGO W Tytuł: POLSCE W ŚWIETLE STANDARDÓW ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ Autor: Tomasz Cicirko Wstęp Praca składa się z pięciu rozdziałów. Całość zaprezentowana została w określonej sekwencji logicznej: najpierw przedstawiono mechanizm generujący wymagania kapitałowe banku, następnie miary efektywności oparte na kapitale, a na końcu zaproponowane zostały rozwiązania optymalizujące z ekonomicznego punktu widzenia decyzje biznesowe, a zarazem pozwalające zachować bezpieczny poziom adekwatności kapitałowej. Rozdział 1 odpowiada na pytanie, czym jest adekwatność kapitałowa banku komercyjnego oraz jakie czynniki determinują jej poziom. Podstawą do rozważań jest określenie, jaką rolę w działalności bankowej odgrywa ryzyko i jakie jego rodzaje determinują stawiane przed nim wymagania kapitałowe. W tej części dokonano próby zdefiniowania i klasyfikacji ryzyka bankowego. Ważnym elementem rozdziału jest geneza powstania norm adekwatnościowych i ich funkcji. Analiza dotyczących tego zakresu standardów międzynarodowych oraz ich ewolucji stanowi podstawę do określenia, czym jest obecnie adekwatność kapitałowa oraz w jakim kierunku zmierzają opracowywane normy prawne. Dodatkowo przedstawiona została także analiza adekwatności kapitałowej polskiego sektora bankowego. Następny rozdział to studium nad rozwiązaniami regulacyjnymi przyjętymi do stosowania przez Komisję Europejską i Radę Unii Europejskiej oraz nad normami wprowadzonymi przez polskiego regulatora - Komisję Nadzoru Finansowego. Pokazano tu również, jak z perspektywy czasu kształtowały się regulacje dotyczące adekwatności kapitałowej w Polsce. Przedmiotem rozdziału 3 jest relacja pomiędzy najistotniejszymi rodzajami kapitału pod kątem adekwatności kapitałowej, tj. kapitałem własnym, kapitałem regulacyjnym, całkowitym wymogiem kapitałowym, kapitałem ekonomicznym i kapitałem wewnętrznym. Wszystkie te kategorie finansowe są w literaturze i praktyce pojmowane na wiele sposobów, stąd podjęta tu próba ich zdefiniowania, sklasyfikowania oraz wskazania wzajemnych powiązań i oddziaływań. Całkowite wymogi kapitałowe są pochodną działalności biznesowej banku, dlatego istotnym elementem rozdziału jest zaprezentowanie metod ich kalkulacji ze wskazaniem możliwości ich optymalizowania. W rozdziale 4 przenikają się dwie sfery: prezentacji wyników działalności biznesowej banku oraz pomiaru efektywności tejże działalności. W rachunkowości menedżerskiej (zarządczej) wprowadzono własne spojrzenie na kwestie ustalania wyniku, które odbiega od praw rachunkowości finansowej.dlatego też autor skupił się na koncepcji zarządczego rachunku wyników, przedstawiając metody, praktyczne rozwiązania oraz wskazówki i instrukcje do budowy w banku systemu MIS (management information system).w drugiej części rozdziału przedstawione zostały miary efektywności w ujęciu zarówno standardowym, jak i bazującym na zysku rezydualnym. Zaproponowane zostały tu także zasady kalkulacji kategorii finansowej, jaką jest NOPAT, a zarazem ekonomicznej wartości dodanej. Ostatni rozdział to prezentacja instrumentów zarządzania kapitałem banku. Przedstawiono tu zasady i metody alokacji kapitału banku, w tym alokacji optymalnej, oraz narzędzi do

2 wyliczania rentowności na poziomie operacyjnym (decyzyjnym).narzędzia te stanowią podstawę do budowy zintegrowanego modelu pomiaru efektywności, służącego do poprawy efektywności wykorzystania kapitału banku.mogą mieć też zastosowanie do zarządzania cenami usług i produktów bankowych. W rozdziale tym wskazane zostały również możliwości wykorzystania procesu oceny adekwatności kapitału wewnętrznego na potrzeby zarządzania kapitałem. Dokonano tu empirycznej analizy narzędzi możliwych do zastosowania w banku, pozwalających kontrolować poziom adekwatności kapitałowej, a jednocześnie w najbardziej racjonalny sposób?konsumować" dostępny kapitał banku. Ostatecznym celem zarówno rozdziału, jak i całej pracy jest przedstawienie modelu realokacji kapitału oraz koncepcji?banku kapitału" jako dwóch powiązanych instrumentów efektywnego zarządzania kapitałem przy jego ograniczonych zasobach. Analiza zagadnień dotyczących zarządzania kapitałem banku w świetle adekwatności kapitałowej jest wyzwaniem złożonym.utrudnieniem były przede wszystkim ograniczenia w pozyskaniu materiałów badawczych, których źródłem były banki komercyjne funkcjonujące w Polsce. Tajemnica bankowa, handlowa oraz zakaz konkurencji to podstawowe czynniki, które nie pozwoliły na pełny dostęp do informacji o stosowanych przez te instytucje narzędziach pomiaru efektywności, metodach optymalizacji kapitału czy zasadach polityki cenowej. Stąd też istotne znaczenie miały przeprowadzone autorskie analizy i symulacje dotyczące pomiaru efektywności, alokacji kapitału oraz liczne przykłady kalkulacji kapitału regulacyjnego w praktyce. Ważnym sposobem pozyskania informacji były także rozmowy i wywiady prowadzone z przedstawicielami sektora bankowego. Badanie to, choć nie może być uznane za statystycznie reprezentatywne, dostarcza bardzo interesujących wniosków. Istotne znaczenie odegrały też seminaria i konferencje tematyczne organizowane przez podmioty związane z sektorem bankowym, które stanowiły także nieformalne miejsce wymiany informacji i doświadczeń. Przydatne okazały się również doświadczenie i wiedza autora zdobyte w pracy w sektorze bankowym. Mając na uwadze bardzo krótką historię kalkulacji przeprowadzanych na potrzeby adekwatności kapitałowej (obejmującej kapitał regulacyjny i wewnętrzny) oraz ujawniania informacji na ten temat w polskim sektorze bankowym, autor starał się na podstawie analizy dostępnych danych przyjąć pewne uogólnienia dotyczące całej branży, oczywiście z pełną świadomością ograniczeń płynących z tej metody. W pracy wykorzystano możliwie najnowsze dostępne dane, a czasami także informacje, które mają charakter opracowań konsultacyjnych skierowanych przez nadzór bankowy do sektora, ale nie są wiążącym dokumentem w świetle prawa. W opinii autora zaprezentowane zagadnienia nie wyczerpują wszystkich problemów zarządzania kapitałem banku, ale są podstawowymi kwestiami, z którymi każdego dnia mają do czynienia instytucje bankowe nie tylko w Polsce, ale w większości krajów na świecie. Spis treści WSTĘP

3 Rozdział 1. STANDARDY ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ 1.1. Ryzyko w działalności bankowej Istota i systematyka ryzyka Rodzaje ryzyka bankowego Determinanty ryzyka w działalności banku Zarządzanie ryzykiem bankowym 1.2. Regulowanie działalności bankowej Podstawy regulowania działalności bankowej Bazylejski Komitet ds.nadzoru Bankowego 1.3. Adekwatność kapitałowa banku Kapitały w działalności banku Ewolucja standardów adekwatności kapitałowej 1.4. Współczynnik wypłacalności jako miara adekwatności kapitałowej Reżim bazylejski nr 1 - Basel I Reżim bazylejski nr 1 bis - znowelizowana Basel I Reżim bazylejski nr 2 - Basel II Reżim bazylejski nr 3 - Basel III 1.5. Dylematy dotyczące współczynnika wypłacalności jako podstawy współczesnej adekwatności Obligatoryjna emisja zobowiązań podporządkowanych 1.6. Adekwatność kapitałowa banków vs. standardy adekwatności - krótka charakterystyka Wpływ Basel I na adekwatność kapitałową banków Wpływ Basel II na adekwatność kapitałową banków Wpływ Basel III na adekwatność kapitałową banków

4 Rozdział 2. REGULACJE NADZORCZE W ZAKRESIE ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ W POLSCE 2.1. Unijne regulacje w zakresie adekwatności kapitałowej 2.2. Polskie regulacje w zakresie adekwatności kapitałowej Początki regulacji bankowych w Polsce Polskie normy adekwatności kapitałowej w latach Polskie normy adekwatności kapitałowej od 2007 roku Rozdział 3. KAPITAŁY BANKU W ŚWIETLE ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ W POLSCE 3.1. Rodzaje kapitałów banku 3.2. Kapitał regulacyjny 3.3. Bilansowe kapitały (fundusze) własne 3.4. Regulacyjne fundusze własne Fundusze podstawowe Fundusze uzupełniające Inne, określone przez KNF pozycje zaliczane do funduszy własnych 3.5. Całkowity wymóg kapitałowy Zagadnienia wstępne Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka rynkowego Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego Pozostałe wymogi kapitałowe 3.6. Kapitał wewnętrzny Istota kapitału wewnętrznego Kapitał ekonomiczny Kapitał na pokrycie ryzyka trudno mierzalnego

5 Bufor kapitałowy 3.7. Kapitał wewnętrzny vs. kapitał regulacyjny Rozdział 4. KALKULACJA WYNIKÓW I MIARY EFEKTYWNOŚCI DZIAŁALNOŚCI BANKU 4.1. Wybrane finansowe sprawozdania banku Zarys sprawozdawczości finansowej banku Finansowy rachunek zysków i strat Bilans Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym 4.2. Sprawozdawczość zarządcza Zarys rachunkowości zarządczej w banku Koncepcja zarządczego rachunku wyników Działalność bankowa w aspekcie zarządczego rachunku wyników Kalkulacja wyniku z transakcji Zarządczy rachunek wyników - propozycja 4.3. Pomiar efektywności działalności banku Istota i pomiar efektywności Standardowe miary efektywności kapitału Skorygowane o ryzyko miary efektywności kapitału RAPM Miary efektywności oparte na zysku rezydualnym Istota zysku rezydualnego Zysk ekonomiczny Ekonomiczna wartość dodana Rynkowa wartość dodana MVA

6 Rozdział 5. INSTRUMENTY EFEKTYWNEGO ZARZĄDZANIA KAPITAŁEM BANKU. ZARYS KONCEPCJI 5.1. Alokacja kapitału na potrzeby pomiaru efektywności 5.2. Istota alokacji kapitału Dylematy dotyczące alokacji kapitału wewnętrznego i regulacyjnego Alokacja przy ograniczeniach kapitałowych Symulacja Efektywna alokacja kapitału regulacyjnego Alokacja kapitału a współczynnik wypłacalności Symulacja Kontrola współczynnika wypłacalności Alokacja i pomiar efektywności kapitału własnego Rentowność kapitału własnego Zysk ekonomiczny 5.3. Racjonalna alokacja kapitału 5.4. Koncepcja pomiaru rentowności na poziomie transakcji, klienta i produktu Rentowność w rachunku ex ante Rentowność w rachunku ex post 5.5. Zintegrowany model pomiaru efektywności 5.6. Proces ICAAP jako element zarządzania kapitałem Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego Istota i zasady ICAAP Udokumentowanie procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego Integracja procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego z procesem zarządzania bankiem Przełożenie poziomu ryzyka na wielkość wymogów kapitałowych

7 Posiadanie kapitału wewnętrznego ponad minimalne wymogi kapitałowe Identyfikacja i pomiar ryzyka związanego z działalnością banku Testy skrajnych warunków Proces ICAAP - propozycja praktycznych rozwiązań 5.7. Model realokacji kapitału Wprowadzenie Założenia do modelu realokacji Praktyczne aspekty modelu realokacji kapitału Symulacja Symulacja Symulacja Symulacja Koncepcja "banku kapitału" PODSUMOWANIE I WNIOSKI ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Rachunek zysków i strat dla instytucji bankowej - przykład Załącznik 2. Bilans instytucji bankowej - przykład Załącznik 3. Zestawienie zmian w kapitale własnym - przykład Załącznik 4. Ekstrema warunkowe BIBLIOGRAFIA Recenzja Podjęty przez autora temat jest ważny dla praktyki gospodarczej i rzadko gości w polskiej literaturze naukowej i fachowej. W pracy zaprezentowane zostały aktualne problemy zarządzania kapitałem banku komercyjnego. Publikacja łączy w sobie aspekty teoretyczne z czysto biznesowymi, a połączenie tych dwóch elementów w sposób zręczny jest nie lada wyzwaniem, któremu sprostał autor. z recenzji prof. zw. dr hab. Małgorzaty Iwanicz-Drozdowskiej

8 Zamysł autora tej publikacji jest czytelny i oryginalny: chodzi w gruncie rzeczy o pionierską próbę zaprezentowania - opartej na kilkuletnich badaniach i analizach - nowej koncepcji podejścia do kwestii efektywnego zarządzania kapitałem banku. Jest to pierwsza tego rodzaju zwarta, kompleksowa publikacja w polskim piśmiennictwie naukowym. (...) Problemy zarządzania kapitałem banku komercyjnego - również w kontekście tzw. globalnego kryzysu bankowo-finansowego - należą do fundamentalnych kwestii analizowanych we współczesnej literaturze bankowo-finansowej. Pod tym kątem pracę tę należy uznać za udaną próbę syntezy tego, co najważniejsze i najbardziej aktualne w zakresie tej problematyki. z recenzji prof. zw. dr. hab. Stanisława Flejterskiego