Na rozdrożu Polska w 1989 r.

Transkrypt

1 Scenariusz zajęć edukacyjnych Autor: Jacek Konik Na rozdrożu Polska w 1989 r. Grupa docelowa: szkoły ponadgimnazjalne Przedmiot: historia, historia i społeczeństwo Czas trwania zajęć: 90 minut Jeżeli prowadzący zajęcia uzna, że grupa jest bardzo zainteresowana tematem i odpowiednio dojrzała, może zdecydować się na przeznaczenie dodatkowego czasu na realizację zajęć, ale nie dłużej niż 45 minut. Realizowane punkty podstawy programowej: HISTORIA zakres podstawowy: 12. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerenności. Uczeń: 4) opisuje najważniejsze postanowienia Okrągłego Stołu ; 5) charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.; HISTORIA zakres rozszerzony: 16. Polska w latach Uczeń: 3) opisuje przyczyny i skutki obrad Okrągłego Stołu ; 17. Narodziny III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania procesu odbudowy demokratycznego państwa po 1989 r.; 2) charakteryzuje proces reformowania gospodarki polskiej; HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO: 9. Ojczysty Panteon i ojczyste spory. Uczeń: E.9.1. charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., , 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń;

2 Cele Uczeń wie, dlaczego w końcu lat osiemdziesiątych XX wieku rządzona przez komunistów Polska znalazła się w kryzysie. Uczeń potrafi wskazać i opisać wydarzenia, które miały kluczowe znaczenie dla przemian 1989 r. Uczeń rozumie cel i znaczenie dokonanej w Polsce przebudowy ustroju. Proponowane formy pracy: Wykład lub rozmowa nauczająca (do wyboru przez prowadzącego), praca w grupach, debata podsumowująca (po zakończeniu zajęć do decyzji prowadzącego). Pojęcia: komunizm, realny socjalizm, PZPR, demokracja, Okrągły Stół, gruba linia, plan Balcerowicza, wybory 4 czerwca, przebudowa ustroju. Przebieg zajęć: 1.Wprowadzenie historyczne Ta część zajęć powinna być realizowana w formie wykładu lub rozmowy nauczającej. Jej głównym celem jest zapoznanie uczniów z podstawowymi informacjami historycznymi dotyczącymi omawianego okresu (koniecznie trzeba wspomnieć o międzynarodowych uwarunkowaniach tamtego okresu oraz o sukcesie polskiego Okrągłego Stołu). Przed wykładem poproś uczniów, aby samodzielnie robili jak najdokładniejsze notatki w trakcie części wprowadzającej, gdyż będą potrzebne w dalszej części zajęć. Jako bazę źródłową do sprawnego przygotowania wprowadzenia polecam: Dudek, Agonia Peerelu, w: Z. Gluza (red.), Koniec Jałty, Ośrodek Karta, Warszawa 2004, s. 7-70; Kronika Sejmowa nr 39 /2009, wyd. Kancelaria Sejmu RP;

3 Ćwiczenie 1 Podziel uczniów na grupy (o ile to możliwe, grupy nie powinny być większe niż 6 osób). Następnie każdej z grup rozdaj do analizy dwa teksty: - fragmenty statutu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - PRL przed przełomem Zadaniem grup jest przeanalizowanie obu tekstów i porównanie ich ze sobą. W pierwszym etapie ćwiczenia grupy mają wskazać dwie, ich zdaniem najbardziej charakterystyczne, cechy ustroju PRL. Do wykonania tego zadania powinni wykorzystać zarówno teksty jak i informacje, które wynotowali podczas wykładu wprowadzającego. Następnie poproś uczniów o przygotowanie krótkiej (proponuję max. 3 min.) prezentacji wybranych przez siebie cech ustroju PRL. Forma prezentacji może być dowolna, np. plakat, krótka scenka, miniwykład lub inna forma, którą zaproponują uczniowie. Najważniejsze, aby w prezentacji znalazło się uzasadnienie dokonanego przez grupę wyboru. Każdorazowo po zakończeniu prezentacji wybrane przez grupę cechy zapiszcie na tablicy lub dużym arkuszu papierowym, tak aby wszyscy mogli je zobaczyć. Na koniec poproś wszystkich uczniów, aby razem sprawdzili, które cechy powtarzały się najczęściej (jeżeli nie można takich cech wyróżnić, należy skupić się na powtarzającej się problematyce, np. polityka, ekonomia itp.). Następnie zapytaj uczniów, czy ich zdaniem najczęściej wybierane w tym ćwiczeniu cechy ustroju PRL mogły przyczynić się do upadku rządów komunistycznych w Polsce, czy też nie. W wypadku wskazania drugiego wariantu poproś uczniów, aby określili te obszary, w których należy szukać przyczyn upadku władzy PZPR. Podobnie jak w pierwszym wariancie, ich propozycje zostaną wypisane na tablicy lub na dużym arkuszu papieru. ( warto zwrócić uczniom uwagę, aby przy dyskusji korzystali ze swoich notatek z wykładu wprowadzającego). Swój wybór uczniowie muszą uzasadnić. Po zakończeniu ćwiczenia wypisz pojedynczo na mniejszych kartkach wskazane przez uczniów przyczyny upadku PRL. Na każdej kartce należy zapisać tylko jedną z przyczyn. Kartek powinno być tyle, ile jest grup, nawet jeżeli byłaby konieczność ponownego wpisania tej samej przyczyny. Jeżeli uznasz, że zaproponowane teksty mogą być dla grupy niejasne, możesz dodać w ramach uzupełnienia np. jedną z relacji opublikowanych w kwartalniku KARTA : A. Dębska (red.), Smak zwycięstwa, w: KARTA 59/2009 s Ćwiczenie 2 Podzieleni na grupy uczniowie (jeżeli uznasz to za wskazane, grupy mogą pozostać w tym samym składzie lub można je utworzyć od nowa) losują zapisane na kartkach przyczyny upadku PRL, które ustalili w poprzednim ćwiczeniu. Każda grupa losuje jedną z przyczyn. Po zakończeniu losowania każda z grup otrzymuje kolejny zestaw tekstów źródłowych:

4 wyciąg z informacji Głównego Urzędu Statystycznego za 1989 r. exposé premiera Tadeusza Mazowieckiego z 1989 r. założenia planu Leszka Balcerowicza z 1989 r. W tym ćwiczeniu każda z grup staje się ministerstwem obejmującym swoimi kompetencjami problematykę, która przypadła grupie w wyniku losowania. Zadaniem grupy jest wcielenie się w rolę urzędników ministerstwa w rządzie z 1989 r. i opracowanie planów reformy określonego obszaru działania państwa. Swój plan naprawczy opracowują, korzystając z otrzymanych nowych tekstów źródłowych, tekstów z poprzedniego ćwiczenia, notatek z wykładu wprowadzającego oraz z własnej wiedzy. Każde ministerstwo swój program reform musi sformułować w punktach, które zostaną zapisane na tablicy lub na dużym arkuszu papieru. Zapoznają się z nim członkowie pozostałych grup. Na koniec przedstawiciel każdego zespołu wygłasza na forum krótkie przemówienie (proponuje max. 3 min.), które ma przekonać pozostałych do opracowanego przez jego ministerstwo programu reform. Po każdym takim przemówieniu wcielasz się w marszałka sejmu i zarządzasz głosowanie nad przedstawionym przed chwilą programem. Wszyscy uczniowie głosują w sposób jawny nad całością programu. Jeżeli większość jest za, zostaje on przyjęty do realizacji. Członkowie ministerstw nie mogą głosować nad swoim projektem, ich głosy są traktowane jako wstrzymujące się. Po zakończeniu głosowań prowadzący ogłasza, które z proponowanych programów zostały przyjęte do realizacji. Podsumowanie W ramach podsumowania uczniowie w swobodnej dyskusji klasowej zastanawiają się, dlaczego jedne z proponowanych projektów reform zyskały ich poparcie, a inne nie. (gdyby doszło do sytuacji, że wszystkie projekty zostały zatwierdzone, dyskusja powinna skupiać się na tym, dlaczego jedne projekty mają większe, a inne mniejsze poparcie) Dyskutują także o tym, na ile wyniki ich głosowania mogłyby mieć odzwierciedlenie w prawdziwej polityce. Zastanawiają się, czy ich projekty mogłyby przejść przez sejm, czy też zostałyby odrzucone i dlaczego. Swoje wnioski spisują w punktach, wraz z uzasadnieniem, na dużym arkuszu papieru, który powinien być później dostępny. Będzie potrzebny w ostatnim zadaniu, realizowanym już po zajęciach. Pod koniec zajęć rozdaj uczniom materiał dotyczący składu rządu Tadeusz Mazowieckiego. Poproś uczniów o refleksję na temat tego, które proponowane przez nich rozwiązania mogłyby być zaakceptowane przez ówczesny rząd. Spróbujcie wspólnie przypomnieć najważniejsze zmiany wprowadzone przez rząd Mazowieckiego. Zadanie po zajęciach Jeżeli to jest możliwe, grupa, która uczestniczyła w zajęciach, powinna zorganizować debatę (np. w formule debaty oksfordzkiej) na temat: Przełom 1989 roku. Czy można było inaczej? Wnioski, które

5 zostały spisane w ramach podsumowania zajęć, są dla prowadzących debatę i dla jej uczestników punktami przewodnimi całej dyskusji. Proponowana bibliografia: L. Balcerowicz, J. Baczyński, 800 dni: krótka historia wielkiej zmiany, , Polityka. Spółdzielnia Pracy, Warszawa 2009 A. Dębska (red.), Smak zwycięstwa, w: KARTA 59/2009 s A. Dudek, Agonia Peerelu, w: Z. Gluza (red.), Koniec Jałty, Ośrodek Karta, Warszawa 2004, s A. Dudek, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce , Znak, Kraków 2014 M. Kruk, Transformacja ustrojowa w Polsce , Scholar, Warszawa 2009 W. Kuczyński (red.), Dziesięciolecie Polski Niepodległej, , United Publishers & Productions, Warszawa 2001 Kronika Sejmowa nr 39 /2009, wyd. Kancelaria Sejmu RP

6 ZAŁĄCZNIKI: Załącznik 1 Statut Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (fragmenty) Polska Zjednoczona Partia Robotnicza jest partią polskich komunistów, awangardą klasy robotniczej; przewodzi ludziom pracy, walczy o ich interesy i zbudowanie w Polsce ustroju socjalistycznego. Partia wierna idei komunizmu, której zwycięstwo przyniesie ludzkości trwały pokój, uwolni ludzi pracy od wyzysku klasowego, niesprawiedliwości i niepewności jutra, od wojen, nędzy i poniżenia traktuje budowę socjalizmu w Polsce jako swe historyczne zadanie. Tylko ustrój socjalistyczny może zapewnić rozwój sił wytwórczych kraju, dobrobyt i kulturę dla wszystkich, rozkwit praw obywatelskich, głęboko humanistyczne stosunki między ludźmi. Tylko socjalizm gwarantuje niepodległość i suwerenność państwa polskiego. PZPR kształtuje wśród swych członków i w całym społeczeństwie głęboki patriotyzm i postawy ofiarności w pracy dla dobra kraju, poszanowanie dla wartości narodowych, niezłomną wierność zasadom proletariackiego internacjonalizmu. Cele programowe PZPR wynikają z leninowskiej nauki o partii awangardzie klasy robotniczej, przewodniej sile budownictwa socjalistycznego. Są potwierdzone przez historyczne doświadczenia polskiego oraz międzynarodowego ruchu robotniczego i komunistycznego. PZPR, kierując się teorią marksizmu-leninizmu, wciela w życie jej zasady zgodnie z wymogami konkretnych warunków politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturowych Polski. Uwzględniając doświadczenia własne i bratnich partii, kształtuje swoją politykę w sposób sprzyjający umacnianiu kierowniczej roli partii w państwie i zaufania do niej wśród najszerszych rzesz społeczeństwa, uogólnia doświadczenia budownictwa socjalistycznego i procesu przemian społecznych. Partia opiera swoje życie wewnętrzne na zasadach centralizmu demokratycznego. Inspirację ideowych motywów swego działania czerpie partia ze skarbnicy patriotyzmu narodu polskiego, postępowych tradycji walk o wyzwolenie narodowe i społeczne, a także z tradycji walk Za wolność Waszą i naszą".( ) PZPR jest przewodnią i kierowniczą siłą polityczną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest awangardą klasy robotniczej, która, w sojuszu z chłopstwem i inteligencją, przez dziesięciolecia toczyła walkę o wyzwolenie społeczne i narodowe. PZPR troszczy się o zgodne z celami i zasadami socjalizmu sprawowanie władzy w państwie, doskonalenie pracy aparatu państwowego, podnoszenie jego efektywności, eliminowanie biurokratycznych naleciałości, tworzenie korzystnego klimatu dla społecznego współdziałania z organami władzy państwowej oraz umacniania jej autorytetu. Podstawową metodą spełniania przez partię kierowniczej roli jest oddziaływanie partii za pośrednictwem jej członków na pracę organów władzy, administracji i organizacji społecznych, korzystanie z uwag i opinii społeczeństwa, szerokie stosowanie konsultacji przygotowywanych uchwał i decyzji o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa.( ) PZPR, służąc narodowi polskiemu, dąży do stałego wzrostu materialnego i kulturalnego poziomu życia ludzi pracy. W tym celu PZPR kształtuje strategię planowego rozwoju gospodarki narodowej, unowocześniania i rozbudowy jej potencjału oraz rozwoju myśli naukowej i technicznej. PZPR utrwala sojusz klasy robotniczej z klasą chłopską i inteligencją; przy ustalaniu programu i wyborze celów kieruje się interesem robotniczym, łącząc z nim dążenia chłopów i inteligencji.( ) PZPR uważa za jedno ze swych naczelnych zadań popieranie wszechstronnego rozwoju oświaty, kultury i sztuki, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego, nauki i techniki oraz pełne wykorzystywanie ich osiągnięć w procesie budowy socjalizmu. Partia jednoczy inteligencję z

7 masami ludowymi, umacnia jej więź z klasą robotniczą; dba o wychowanie, kształcenie i jak najlepsze wykorzystanie wiedzy, uzdolnień i doświadczenia polskiej inteligencji dla dobra socjalistycznego rozwoju kraju. Partia troszczy się o wychowanie młodego pokolenia w duchu ideałów socjalizmu, umiłowania ojczyzny, pracy i służby dla jej dobra, o rozwijanie aktywności społecznej młodzieży, zapewnienie jej właściwych warunków nauki i pracy oraz wszechstronnego rozwoju, toruje drogę nowatorstwu i inicjatywom młodzieży, dba o jej uczestnictwo w działalności organów władzy, samorządu, rozwijaniu gospodarki i kultury. Partia popiera służącą sprawie socjalizmu działalność związków młodzieży. Partia troszczy się o socjalistyczny charakter ruchu związkowego, o jego polityczną jedność i wszechstronną aktywność w służbie ludzi pracy, w obronie ich interesów, o jego współodpowiedzialność za proces wytwarzania, za sprawne i efektywne funkcjonowanie zakładów pracy i instytucji. Załącznik 2 Gospodarka polska u schyłku PRL (za: J. Kaliński, Gospodarka Polski w procesie transformacji ustrojowej ( ), w: E. Czerny (red.), Gospodarka polska na przełomie wieków od A do Z, NBP, Warszawa 2005, Dziedzictwo PRL Przez blisko pół wieku funkcjonowała w Polsce, powszechna w Europie Środkowej i Wschodniej, gospodarka centralnie kierowana. System ekonomiczny był funkcją narzuconych po II wojnie Światowej rządów komunistycznych. Bezpośrednio po wojnie, gdy realizowano programy odbudowy oraz podstawowej industrializacji Polski, scentralizowany system ekonomiczny, oparty na państwowej własności środków produkcji, spełniał ówczesne wymogi efektywności. Ułatwiał gromadzenie środków finansowych oraz ich kierowanie do dziedzin preferowanych przez państwo. Jednak już w toku forsownego uprzemysłowienia, w pierwszej połowie lat 50. XX w., system centralnego kierowania zaczął wykazywać istotne wady. Do podstawowych należały: rozrzutność w wykorzystaniu czynników produkcji, mała skłonność do innowacji organizacyjnych i technicznych, a przede wszystkim pojawienie się głębokich dysproporcji gospodarczych, mimo funkcjonowania centralnego systemu planowania.( ) Reformatorzy pochodzący z kręgu władzy za każdym razem starali się się ograniczyć zasięg reform, a przede wszystkim ochronić fundamenty ustroju, związane z dominującą rolą państwa w gospodarce. W rezultacie reformy były przerywane ( ) i nie wprowadzały istotnych korekt do systemu ( ). Wprawdzie między 1949 a 1989 r. nastąpiły zmiany sposobu kierowania gospodarka, ale dotyczyły one rozwiązań szczegółowych. Świadczyły o odchodzeniu od pierwotnej logiki systemu ukształtowanego w ZSRR, ale nie tworzyły nowej, wewnętrznie zgodnej struktury. Nie tyle doskonaliły one mechanizm ekonomiczny, ile przez różnokierunkowe zabiegi, często sprzeczne, prowadziły do stopniowej jego dekompozycji.( )

8 W gospodarce PRL można dostrzec zarówno wycinkowe sukcesy, jak i liczne niepowodzenia, które hamowały postęp cywilizacyjny kraju i legły u podstaw bankructwa ustroju komunistycznego. Niepodważalnym, pozytywnym elementem oceny jest z pewnością powojenna odbudowa i integracja gospodarcza kraju w nowych granicach, powiązana z masowymi ruchami migracyjnymi. Natomiast uprzemysłowienie kraju z czym wiązano nadzieje na umocnienie siły gospodarczej i militarnej państwa, poprawę położenia materialnego ludności, a także pozycji Polski w wymianie międzynarodowej tylko częściowo odegrało swoją role. Jego efekty rozmijały się z oczekiwaniami społecznymi i tendencjami obserwowanymi w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo. Podobnie, niezadowalające efekty przyniosły reforma rolna i częściowe uspołecznienie rolnictwa, które miały wpłynąć na poprawę struktury agrarnej, zwiększenie produktywności rolnictwa i podniesienie poziomu życiowego ludności wiejskiej. W rezultacie niedostateczne okazały się przemiany strukturalne, leżące u podstaw unowocześnienia gospodarki, jej międzynarodowej konkurencyjności, a przede wszystkim zdolności do zaspokajania materialnych potrzeb społeczeństwa. Dystans społeczno-ekonomiczny między Polską a zaawansowanymi gospodarczo krajami europejskimi się nie zmniejszał. Na tle międzynarodowym wyraźne stawały się zasadnicze odmienności proporcji gospodarczych naszego kraju, świadczące o jego zacofaniu. Decydowały o tym: wysoki udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego i zatrudnieniu oraz niedorozwój sektora usług, mającego istotny wpływ na warunki bytowe ludności. Gospodarka końca lat 80. XX w. nie była w stanie zaspokoić aspiracji bytowych społeczeństwa i zapewnić Polsce należytego miejsca w międzynarodowej rywalizacji. Przyczyny tej sytuacji po części tkwiły w liczącym wieki odstawaniu naszego kraju od poziomu gospodarczego Europy Zachodniej. Jednak trwające przez 45 lat rządy komunistyczne odpowiedzialne są za skierowanie gospodarki na tory oddalające ją od tendencji cechujących czołówki krajów cywilizowanych. Doprowadziło to do strukturalnego kryzysu gospodarczego, a w konsekwencji do upadku systemu narzuconego Polsce w 1944 r. Załącznik 3 EXPOSÉ TADEUSZA MAZOWIECKIEGO (wg dzieje.pl) Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Chcę utworzyć rząd zdolny do działania dla dobra społeczeństwa, narodu i państwa. Będzie to rząd koalicji na rzecz gruntownej reformy państwa. Dziś takie zadanie może podjąć tylko rząd otwarty na współdziałanie wszystkich sił reprezentowanych w parlamencie, uformowany na nowych zasadach politycznych. Historia naszego kraju nabrała przyspieszenia. Stało się to za sprawą społeczeństwa, które nie godzi się dalej żyć tak jak dotychczas. Trzeba przywrócić w Polsce mechanizmy normalnego życia politycznego. Przejście jest trudne, ale nie musi powodować wstrząsów. Przeciwnie - będzie drogą do normalności. Zasadę walki, która prędzej czy później prowadzi do wyeliminowania przeciwnika, musi zastąpić zasada partnerstwa. Nie przejdziemy inaczej od systemu totalitarnego do demokratycznego.

9 Musi ulec zmianie dotychczasowa filozofia państwa. Nie może ono zajmować się wszystkim i wszystkiego gwarantować. Powinno ułatwiać i regulować działalność. Najważniejszą rolą rządu i administracji w tej chwili jest otwarcie możliwości działań zbiorowych i indywidualnych. Chcę być premierem rządu wszystkich Polaków, niezależnie od ich poglądów i przekonań, które nie mogą być kryterium podziału obywateli na kategorie. Dołożę starań, by zasady konstrukcji rządu były jasne dla wszystkich. Zobowiązany jestem do tego zwłaszcza wobec Solidarności. Pomocą będzie zrozumienie ze strony Kościoła, który zawsze stawał w obronie praw człowieka, a troski narodu odczuwał, jako własne. Kościół był i jest siłą stabilizującą w Polsce. Przyszły rząd musi mówić społeczeństwu prawdę, musi też stworzyć mechanizmy, które pozwolą słuchać głosu opinii publicznej. Pewne problemy będziemy poddawać pod jej osąd. Jeśli potrzebne są wyrzeczenia, wszyscy muszą ich sens znać, rozumieć i mieć możliwość ustosunkowania się do problemów. Wysoka Izbo! Sprawą najważniejszą dla społeczeństwa jest stan gospodarki narodowej, który dziś musi być uznany za krytyczny. Jak jest źle i dlaczego, powiedziano już wszystko. Problemem jest, jak z tego wyjść. Mam pełną świadomość wielkiego trudu, jakiego będzie wymagała od nowo powołanego rządu i od wszystkich naprawa gospodarki. Długofalowym strategicznym celem poczynań rządu będzie przywrócenie Polsce instytucji gospodarczych od dawna znanych i sprawdzonych. Rozumiem przez to powrót do gospodarki rynkowej oraz roli państwa zbliżonej do rozwiniętych gospodarczo krajów. Polski nie stać już na ideologiczne eksperymenty. Wszelkie zmiany, od których zależą perspektywy narodu i dobrobyt obywateli, blokuje dzisiaj inflacja oraz brak równowagi gospodarczej objawiający się złym zaopatrzeniem i kolejkami, deficytem budżetu państwa i niezrównoważonym bilansem płatniczym. Przywrócenie równowagi i zdławienie inflacji jest zadaniem najwyższej wagi gospodarczej, a także politycznej i socjalnej. Nierównowaga i inflacja, wzmagając napięcia społeczne, mogą podminować polski marsz ku wolności. Przy wysokiej inflacji nie ma mowy o stworzeniu warunków do wydajnej pracy narodu, od której głównie zależał będzie jego byt materialny. Rząd, mając poczucie absolutnej i pilnej potrzeby zmierzenia się z inflacją, przygotuje zestaw niezbędnych posunięć, korzystając z tego, co starano się zrobić do tej pory w Polsce i w innych krajach, a także odwołując się do doświadczeń międzynarodowych ekspertów oraz organizacji finansowych. W szczególności rozpoczniemy bez zwłoki demonopolizację struktur obsługujących rynek żywnościowy, których przerost jest jedną z przyczyn drożyzny oraz zahamowania rozwoju wsi. Walka z inflacją i przywracanie gospodarce równowagi były zawsze i wszędzie przedsięwzięciami ryzykownymi dla rządów i bolesnymi dla społeczeństw. Mając na uwadze skuteczność ekonomiczną antyinflacyjnej operacji, rząd zrobi wszystko, co możliwe, by była ona jak najmniej dotkliwa. Nie można jednak obiecać, że będzie całkowicie nieodczuwalna. Odpowiedzialnie takiej oferty nie może złożyć nikt.

10 Polskie problemy gospodarcze muszą rozwiązać sami Polacy. O powodzeniu zdecyduje nasza własna pomysłowość, praca i cierpliwość, nasz własny wysiłek. Nie znaczy to jednak, że w tym trudnym przedsięwzięciu musimy być skazani na samotność. Świat przygląda się zachodzącym u nas przemianom z sympatią i nadzieją. Rząd będzie energicznie dążył do uzyskania dla Polski jak największego wsparcia ekonomicznego społeczności międzynarodowej we wszystkich możliwych postaciach w zgodzie z istniejącymi procedurami i zwyczajami. Nie będziemy zabiegać o przywileje, których nie dostają inni znajdujący się w podobnej jak my sytuacji. Będziemy jednak oczekiwać na możliwie maksymalne wsparcie naszej własnej pracy nad uzdrowieniem gospodarki. Rządy nie tworzą same gospodarczej pomyślności narodów i nie wyciągają z ekonomicznych kryzysów. Niejeden wszakże rząd, dławiąc obywateli i próbując dyrygować wszystkim i wszystkimi, obezwładnił skutecznie kraj gospodarczo. Bywały jednak i bywają rządy, które potrafiły odblokować energię ekonomiczną drzemiącą w ludziach utalentowanych i pracowitych. Moim największym pragnieniem jest, by rząd obecnej koalicji otworzył Polakom możliwości podniesienia gospodarczego kraju. Potrzebujemy takich mechanizmów prawnych i ekonomicznych, które dadzą ludziom przedsiębiorczym poczucie bezpieczeństwa dla ich działalności i pozwolą wszystkim odnaleźć moralny i materialny sens pracy. Wysoka Izbo! Podstawowe znaczenie ma problem prawa i praworządności. W ciągu czterdziestu pięciu lat prawo było w Polsce traktowane instrumentalnie, podporządkowane aktualnym celom politycznym, a obywatele nie mieli poczucia wolności ani świadomości, że prawo ich chroni i jest jednakowe dla wszystkich. Konieczne jest wprowadzenie rządów prawa, przyznanie każdemu obywatelowi praw zgodnych z międzynarodowymi paktami, umowami i konwencjami. Obywatele muszą mieć poczucie wolności, bezpieczeństwa i współuczestnictwa. Poczucie takie mogą mieć tylko w państwie praworządnym, w którym każde działanie władzy oparte jest na prawie, a sposób stanowienia, treść i interpretacja jego przepisów odpowiadają społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Tylko prawo, które ma na celu dobro wspólne, może cieszyć się szacunkiem i autorytetem społecznym. Nie będziemy tworzyć nowej armii czy milicji. Chodzi jedynie o stworzenie takich gwarancji prawnych, by wszyscy - także wewnątrz tych instytucji - mieli poczucie, że służą one społeczeństwu. Fachowa administracja może skutecznie działać, gdy o jej powoływaniu decydują kryteria kompetencji i gdy obowiązuje ją jedynie lojalność wobec państwa, a nie będzie krępowana - tak jak dotychczas - lojalnością wobec poszczególnych partii. W stosunkach między rządem i obywatelami niezastąpioną rolę pełnią we współczesnych warunkach środki społecznej informacji, zwłaszcza radio i telewizja. Muszą one mieć dziś charakter pluralistyczny. Przejście od monopolu do pluralizmu uważam w tej dziedzinie za niezbędne. Wysoka Izbo! Jestem przekonany, że Polska może spełnić ważną rolę w życiu politycznym, ekonomicznym i kulturalnym Europy. Niezwykle trudna sytuacja ekonomiczna kraju nie sprzyja optymizmowi, także w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Rośnie dystans cywilizacyjny między Polską a

11 społeczeństwami wysoko rozwiniętych krajów. Pogłębia to zmęczenie Polaków, czego wyrazem jest między innymi emigracja, szczególnie ludzi młodych. Przyjaciele Polski powinni zrozumieć, że nie można czekać, aż zaczniemy tonąć. Odbudowa ekonomiczna będzie służyć nie tylko naszemu krajowi, ale i całej wspólnocie europejskiej. Europa jest jednością, obejmuje nie tylko Zachód, ale i Wschód. Przemiany w Związku Radzieckim budzą naszą żywą sympatię. Rozumiemy dobrze ich znaczenie, również dla otwarcia politycznego w naszym kraju. Pragniemy zachować dobrosąsiedzkie i przyjazne stosunki ze Związkiem Radzieckim. Po raz pierwszy pojawia się szansa, by stosunki między naszymi narodami były oparte na przyjaźni i współpracy społeczeństw, a nie były zastrzeżone dla jednej partii. Jest to wielka szansa, której zmarnować nie można. Rozumiemy znaczenie zobowiązań wynikających z Układu Warszawskiego. Wobec wszystkich jego uczestników oświadczam, że rząd, który utworzę, będzie ten Układ respektował. Wysoka Izbo! Zmianę sytuacji politycznej w Polsce określa dziś fakt, że nowy rząd powstaje z inicjatywy Solidarności w porozumieniu ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym. Odbierane jest to jako wydarzenie niezwykłe. W naszym życiu politycznym możliwość formowania rządu przez każdą siłę reprezentowaną w parlamencie musi jednak stać się czymś zupełnie normalnym. Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności za hipotekę, którą dziedziczy. Ma jednak ona wpływ na okoliczności, w których przychodzi nam działać. Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania. Jestem świadom, że dla moich rodaków najważniejsze jest dziś pytanie, czy może być lepiej. Odpowiemy na to wszyscy. Powodzenie działań przyszłego rządu zależy od tego, czy zostanie on zaakceptowany i zrozumiany przez społeczeństwo. Wszystkie siły społeczne i polityczne reprezentowane w parlamencie, a także występujące poza nim muszą określić swoje miejsce w obliczu nowej sytuacji. Stanowi ona wyzwanie dla wszystkich, a zwłaszcza dla młodego pokolenia, które musi dostrzec swoją wielką szansę w rozwiązywaniu stojącego przed nami zadania. Rząd sam niczego nie uzdrowi. Musimy to zrobić wspólnie. Polska będzie inna, jeśli zechcą tego wszyscy". (PAP)