Scenariusz zajęc edukacyjnych z wykorzystaniem wystawy Polska OdNowa cz. 2

Transkrypt

1 Jacek Konik Scenariusz zajęc edukacyjnych z wykorzystaniem wystawy Polska OdNowa cz. 2 Grupa docelowa: szkoły ponadgimnazjalne Przedmiot: historia, historia i społeczeństwo Czas trwania zajęć: minut Realizowane punkty podstawy programowej: HISTORIA zakres podstawowy: 12. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerenności. Uczeń: 4) opisuje najważniejsze postanowienia Okrągłego Stołu ; 5) charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.; HISTORIA zakres rozszerzony: 16. Polska w latach Uczeń: 3) opisuje przyczyny i skutki obrad Okrągłego Stołu ; 17. Narodziny III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania procesu odbudowy demokratycznego państwa po 1989 r.; 2) charakteryzuje proces reformowania gospodarki polskiej; HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO: 9. Ojczysty Panteon i ojczyste spory. Uczeń: E.9.1. charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., , 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń; Cele edukacyjne: Uczeń wie, dlaczego w końcu lat osiemdziesiątych XX wieku rządzona przez komunistów Polska znalazła się w kryzysie;

2 Uczeń potrafi wskazać i opisać wydarzenia, które miały kluczowe znaczenie dla przemian 1989 r.; Uczeń rozumie cel i znaczenie dokonanej w Polsce przebudowy ustroju. Proponowane formy pracy: Wykład lub rozmowa nauczająca (do wyboru przez prowadzącego), praca w grupach Pojęcia: komunizm, realny socjalizm, PZPR, demokracja, Okrągły Stół, gruba kreska, plan Balcerowicza, wybory 4 czerwca, przebudowa ustroju, Przebieg zajęć: Ćwiczenie: 1 Uczniowie zostają wysłani w przestrzeń wystawy indywidualnie zaopatrzeni w przybory do notowania oraz notatki z poprzednich zajęć. Każdy z uczniów ma za zadanie odnaleźć na wystawie informacje o, jego zdaniem, kluczowych momentach polskich przemian i je wynotować (systemem data, wydarzenie, o co chodziło, jakie osoby odgrywały główną rolę w tym wydarzeniu, dlaczego akurat to wydarzenie jest kluczowe). Notatki z wystawy posłużą do wykonania kolejnego ćwiczenia. Ćwiczenie 2 Uczniowie zostają podzielni na grupy (o ile to możliwe, grupy nie powinny być większe niż 6 osób). Następnie każda z grup otrzymuje do analizy teksty: - dane GUS exposé Tadeusza Mazowieckiego (wg dzieje.pl) - plan Leszka Balcerowicza Zadaniem grup jest przeanalizowanie podanych tekstów źródłowych i porównanie ich ze sobą. Na podstawie tekstów, indywidualnych notatek każdego z uczniów, sporządzonych na wystawie, oraz wiedzy własnej grupa wspólnie tworzy oś czasu polskich przemian 1989 r. i lat następnych wybierając kluczowe i ważne, zdaniem grupy, momenty tego procesu. Po wykonaniu pierwszej części zadania każda grupa udaje się w przestrzeń wystawy i na prezentowanych tam fotografiach poszukują tych, których treść może odpowiadać przyjętej przez grupę koncepcji osi czasu. W trakcie oglądania wystawy, każda grupa może, jeżeli uzna to za konieczne, dokonywać na swojej osi czasu niezbędnych modyfikacji (np. dodawać nowe wydarzenia lub odejmować wydarzenia uznane wcześniej za kluczowe) Po odnalezieniu na wystawie wszystkich potrzebnych zdjęć i ilustracji, których zawartość pasuje do przyjętej przez grupę koncepcji osi czasu, grupa do każdego zdjęcia wymyśla zagadkę szyfr ( może być wierszowana np. Dawni wrogowie dziś w jednym kole, zasiedli wspólnie przy wielkim stole czy Wziął rząd w kryzysie, dał dowód męstwa, rękę swą podniósł w geście zwycięstwa pytanie: O jakich wydarzeniach mowa, kiedy miały miejsce, kto odgrywał w nich kluczową rolę), która, zdaniem grupy, najlepiej odda charakter i treść wybranej ilustracji.

3 Kiedy zagadki do osi czasu zostaną przygotowane przez wszystkie grupy rozpoczyna się właściwa gra w przestrzeni wystawy. Prowadzący zajęcia zbiera od wszystkich grup zestawy zagadek i przeprowadza losowanie (forma losowania dowolna dostosowana do warunków i możliwości). Każda grupa wylosowuje zestaw zagadek przygotowany przez innych graczy. Zadanie polega na tym, aby rozwiązać przygotowane zagadki i w ten sposób odnaleźć zdjęcia na wystawie, i na ich podstawie odtworzyć oś czasu konkurentów. Po zakończeniu zadania ( prowadzący zajęcia powinien wyznaczyć grupom czas na jego wykonanie) wszystkie grupy spotykają się razem i omawiają wyniki. Mówią o tym ile zagadek udało im się rozwiązać i czy zgadzają się (lub nie) z wyborem kluczowych wydarzeń dokonanych przez konkurentów. W dyskusji powinny się ujawnić podobieństwa i różnice w wypracowanych koncepcjach osi czasu. Każda z grup ma szansę wyjaśnić założenia swojej osi czasu. Na koniec wszyscy uczniowie próbują wypracować wspólną oś czasu, która (dla chętnych) może być podstawą do wykonania zadania w szkole. Zadanie w szkole: Opierając się na wspólnie wypracowanej osi czasu chętni uczniowie przygotowują własną wystawę o przełomie 1989 r.. Wystawa powinna zostać pokazana w szkole, a jej autorzy będą pełnić funkcję przewodników, którzy będą po wystawie oprowadzać grupy zainteresowanych. Załączniki: ZAŁĄCZNIK nr 1 Wg. GUS Polska za: Z Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju rok 1989, GUS, styczeń 1990 r. Sytuację gospodarczą w 1989 r. charakteryzowały: głęboka nierównowaga, wysoka inflacja i regres w produkcji materialnej. Jednocześnie, w warunkach kryzysu gospodarczego i załamania się finansów państwa, zapoczątkowany został proces zmian w systemie ekonomicznym, mający na celu podporządkowanie zasad funkcjonowania gospodarki mechanizmom rynkowym. W procesie tym szczególne znaczenie miało wprowadzenie od sierpnia 1989 r. urynkowienia gospodarki żywnościowej. Niekorzystne tendencje w gospodarce występowały z różnym nasileniem w poszczególnych okresach 1989 r. W ciągu roku narastały trudności zaopatrzeniowe. Malała produkcja w gałęziach przemysłu stanowiących bazę surowcowo-materiałową, co stopniowo prowadziło do wyczerpywania się zapasów, gdyż jednocześnie import zaopatrzeniowy był niższy niż przed rokiem. Już w I półroczu nastąpiło zahamowanie wzrostu produkcji, przyspieszeniu uległy procesy inflacyjne, rozszerzały się obszary nierównowagi na rynku zaopatrzeniowym, konsumpcyjnym i inwestycyjnym. W trzecim kwartale nastąpił spadek produkcji, gwałtownie pogłębiła się nierównowaga pieniężno-rynkowa. Zapowiedź urynkowienia gospodarki żywnościowej spowodowała wzmożony wykup towarów i dezorganizację rynku. W IV kwartale nastąpił dalszy spadek produkcji materialnej. W wyniku systematycznej deprecjacji zasobów pieniężnych ludności, spotęgowanej silnym wzrostem cen w październiku, wystąpiły zauważalne oznaki ograniczenia popytu i zmiany jego struktury oraz pewnego uspokojenia na rynku.

4 Procesy inflacyjne wywarły istotny wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstw. W warunkach szybkiego wzrostu cen i ograniczonej podaży kredytów narastały zatory płatnicze, rozszerzał się krąg przedsiębiorstw odczuwających trudności finansowe. Powodowało to, zwłaszcza w II półroczu, ograniczenie możliwości sfinansowania bieżących wydatków produkcyjnych oraz osłabienie skłonności do inwestowania. 1. W 1989 r. produkcja przemysłu i budownictwa w sektorze uspołecznionym była niższa niż przed rokiem.(...) (...) W budownictwie począwszy od sierpnia następował coraz szybszy spadek produkcji. Łącznie w ciągu roku obniżenie produkcji budownictwa było głębsze niż przemysłu. Spadku produkcji w sektorze uspołecznionym nie zrównoważył jej wysoki wzrost w sektorze prywatnym przemysłu i budownictwa i w obu tych działach produkcja obniżyła się. 2. Sytuację w rolnictwie kształtowała niestabilność warunków ekonomicznych, utrzymująca się również po urynkowieniu gospodarki żywnościowej.(...) 3. Nakłady inwestycyjne w 1989 r. były niższe niż w 1988 r., nastąpiło ograniczenie frontu robót inwestycyjnych. Tym samym zahamowana została występująca od 1983 r. tendencja wzrostu nakładów.(...) 4. Obniżyła się dynamika obrotów handlu zagranicznego.(...) 5. Wzrost wynagrodzeń w 1989 r. wynikał głównie z określonych ustawowo mechanizmów indeksacyjnych. W grudniu 1989 r. siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w pięciu działach produkcji materialnej była o ponad 1/4 niższa niż przed rokiem. Pomimo poprawy w porównaniu z 1988 r. nie osiągnięto ustawowej relacji płac pracowników sfery budżetowej do wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej. 6. Stopień niezrównoważenia rynku w 1989 r. był głębszy niż w latach poprzednich. Deprecjacja zasobów oraz spadek siły nabywczej bieżących przychodów pieniężnych ludności ograniczyły popyt i zmniejszyły nierównowagę w ostatnich miesiącach roku.(...) Sytuacja gospodarcza kraju w 1990 r. kształtowała się pod wpływem wprowadzonych na początku roku zmian w systemie ekonomicznym, mających na celu przejście do gospodarki rynkowej. Niemal całkowicie zrezygnowano z urzędowego kształtowania cen, wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego, zniesiono administracyjne rozdzielnictwo, zliberalizowano przepisy dotyczące działalności gospodarczej, zapoczątkowano proces prywatyzacji. Wprowadzeniu nowych regulacji systemowych towarzyszyła polityka gospodarcza zmierzająca do stłumienia inflacji i stabilizacji gospodarki poprzez kształtowanie stóp procentowych na poziomie zbliżonym do wzrostu cen; likwidację deficytu budżetowego drogą ograniczenia dotacji, ulg podatkowych i kredytowych oraz zwiększenia dyscypliny budżetowej; silne, zwłaszcza w I półroczu, hamowanie wzrostu płac. Tłumieniu inflacji sprzyjało również utrzymanie stabilnego w całym roku kursu dolara. Działania te spowodowały, praktycznie już w ciągu pierwszego miesiąca, gruntowną zmianę stosunków ekonomicznych gwałtowne przechodzenie od gospodarki permanentnych niedoborów do gospodarki uzależnionej od popytu. Miało to rozległe konsekwencje we wszystkich sferach gospodarowania i w warunkach życia.

5 Wysoki korekcyjny wzrost cen w styczniu będący kontynuacją stosowanej już w końcu 1989 roku polityki liberalizacji zasad ich kształtowania, ograniczania dotacji i wzrostu kursu walutowego połączony został z wysoką nominalną stopą procentową i ostrym administracyjnym ograniczeniem możliwości wzrostu płac. Wywołało to bardzo ostry spadek popytu, który przyczynił się do ograniczenia tempa wzrostu cen w następnych miesiącach i wprowadził odczuwany z różnym nasileniem przez cały rok stan niedoboru pieniądza. (...) mimo powstania bariery popytu, przedsiębiorstwa były w stanie przenosić na swych odbiorców skutki wzrostu kosztów wytwarzania i obciążeń finansowych. ZAŁĄCZNIK nr 2: Exposé Tadeusza Mazowieckiego (wg dzieje.pl) Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Chcę utworzyć rząd zdolny do działania dla dobra społeczeństwa, narodu i państwa. Będzie to rząd koalicji na rzecz gruntownej reformy państwa. Dziś takie zadanie może podjąć tylko rząd otwarty na współdziałanie wszystkich sił reprezentowanych w parlamencie, uformowany na nowych zasadach politycznych. Historia naszego kraju nabrała przyspieszenia. Stało się to za sprawą społeczeństwa, które nie godzi się dalej żyć tak jak dotychczas. Trzeba przywrócić w Polsce mechanizmy normalnego życia politycznego. Przejście jest trudne, ale nie musi powodować wstrząsów. Przeciwnie - będzie drogą do normalności. Zasadę walki, która prędzej czy później prowadzi do wyeliminowania przeciwnika, musi zastąpić zasada partnerstwa. Nie przejdziemy inaczej od systemu totalitarnego do demokratycznego. Musi ulec zmianie dotychczasowa filozofia państwa. Nie może ono zajmować się wszystkim i wszystkiego gwarantować. Powinno ułatwiać i regulować działalność. Najważniejszą rolą rządu i administracji w tej chwili jest otwarcie możliwości działań zbiorowych i indywidualnych. Chcę być premierem rządu wszystkich Polaków, niezależnie od ich poglądów i przekonań, które nie mogą być kryterium podziału obywateli na kategorie. Dołożę starań, by zasady konstrukcji rządu były jasne dla wszystkich. Zobowiązany jestem do tego zwłaszcza wobec Solidarności. Pomocą będzie zrozumienie ze strony Kościoła, który zawsze stawał w obronie praw człowieka, a troski narodu odczuwał, jako własne. Kościół był i jest siłą stabilizującą w Polsce. Przyszły rząd musi mówić społeczeństwu prawdę, musi też stworzyć mechanizmy, które pozwolą słuchać głosu opinii publicznej. Pewne problemy będziemy poddawać pod jej osąd. Jeśli potrzebne są wyrzeczenia, wszyscy muszą ich sens znać, rozumieć i mieć możliwość ustosunkowania się do problemów. Wysoka Izbo! Sprawą najważniejszą dla społeczeństwa jest stan gospodarki narodowej, który dziś musi być uznany za krytyczny. Jak jest źle i dlaczego, powiedziano już wszystko. Problemem jest, jak z tego wyjść.

6 Mam pełną świadomość wielkiego trudu, jakiego będzie wymagała od nowo powołanego rządu i od wszystkich naprawa gospodarki. Długofalowym strategicznym celem poczynań rządu będzie przywrócenie Polsce instytucji gospodarczych od dawna znanych i sprawdzonych. Rozumiem przez to powrót do gospodarki rynkowej oraz roli państwa zbliżonej do rozwiniętych gospodarczo krajów. Polski nie stać już na ideologiczne eksperymenty. Wszelkie zmiany, od których zależą perspektywy narodu i dobrobyt obywateli, blokuje dzisiaj inflacja oraz brak równowagi gospodarczej objawiający się złym zaopatrzeniem i kolejkami, deficytem budżetu państwa i niezrównoważonym bilansem płatniczym. Przywrócenie równowagi i zdławienie inflacji jest zadaniem najwyższej wagi gospodarczej, a także politycznej i socjalnej. Nierównowaga i inflacja, wzmagając napięcia społeczne, mogą podminować polski marsz ku wolności. Przy wysokiej inflacji nie ma mowy o stworzeniu warunków do wydajnej pracy narodu, od której głównie zależał będzie jego byt materialny. Rząd, mając poczucie absolutnej i pilnej potrzeby zmierzenia się z inflacją, przygotuje zestaw niezbędnych posunięć, korzystając z tego, co starano się zrobić do tej pory w Polsce i w innych krajach, a także odwołując się do doświadczeń międzynarodowych ekspertów oraz organizacji finansowych. W szczególności rozpoczniemy bez zwłoki demonopolizację struktur obsługujących rynek żywnościowy, których przerost jest jedną z przyczyn drożyzny oraz zahamowania rozwoju wsi. Walka z inflacją i przywracanie gospodarce równowagi były zawsze i wszędzie przedsięwzięciami ryzykownymi dla rządów i bolesnymi dla społeczeństw. Mając na uwadze skuteczność ekonomiczną antyinflacyjnej operacji, rząd zrobi wszystko, co możliwe, by była ona jak najmniej dotkliwa. Nie można jednak obiecać, że będzie całkowicie nieodczuwalna. Odpowiedzialnie takiej oferty nie może złożyć nikt. Polskie problemy gospodarcze muszą rozwiązać sami Polacy. O powodzeniu zdecyduje nasza własna pomysłowość, praca i cierpliwość, nasz własny wysiłek. Nie znaczy to jednak, że w tym trudnym przedsięwzięciu musimy być skazani na samotność. Świat przygląda się zachodzącym u nas przemianom z sympatią i nadzieją. Rząd będzie energicznie dążył do uzyskania dla Polski jak największego wsparcia ekonomicznego społeczności międzynarodowej we wszystkich możliwych postaciach w zgodzie z istniejącymi procedurami i zwyczajami. Nie będziemy zabiegać o przywileje, których nie dostają inni znajdujący się w podobnej jak my sytuacji. Będziemy jednak oczekiwać na możliwie maksymalne wsparcie naszej własnej pracy nad uzdrowieniem gospodarki. Rządy nie tworzą same gospodarczej pomyślności narodów i nie wyciągają z ekonomicznych kryzysów. Niejeden wszakże rząd, dławiąc obywateli i próbując dyrygować wszystkim i wszystkimi, obezwładnił skutecznie kraj gospodarczo. Bywały jednak i bywają rządy, które potrafiły odblokować energię ekonomiczną drzemiącą w ludziach utalentowanych i pracowitych. Moim największym pragnieniem jest, by rząd obecnej koalicji otworzył Polakom możliwości podniesienia gospodarczego kraju. Potrzebujemy takich mechanizmów prawnych i ekonomicznych, które dadzą ludziom przedsiębiorczym poczucie bezpieczeństwa dla ich działalności i pozwolą wszystkim odnaleźć moralny i materialny sens pracy. Wysoka Izbo!

7 Podstawowe znaczenie ma problem prawa i praworządności. W ciągu czterdziestu pięciu lat prawo było w Polsce traktowane instrumentalnie, podporządkowane aktualnym celom politycznym, a obywatele nie mieli poczucia wolności ani świadomości, że prawo ich chroni i jest jednakowe dla wszystkich. Konieczne jest wprowadzenie rządów prawa, przyznanie każdemu obywatelowi praw zgodnych z międzynarodowymi paktami, umowami i konwencjami. Obywatele muszą mieć poczucie wolności, bezpieczeństwa i współuczestnictwa. Poczucie takie mogą mieć tylko w państwie praworządnym, w którym każde działanie władzy oparte jest na prawie, a sposób stanowienia, treść i interpretacja jego przepisów odpowiadają społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Tylko prawo, które ma na celu dobro wspólne, może cieszyć się szacunkiem i autorytetem społecznym. Nie będziemy tworzyć nowej armii czy milicji. Chodzi jedynie o stworzenie takich gwarancji prawnych, by wszyscy - także wewnątrz tych instytucji - mieli poczucie, że służą one społeczeństwu. Fachowa administracja może skutecznie działać, gdy o jej powoływaniu decydują kryteria kompetencji i gdy obowiązuje ją jedynie lojalność wobec państwa, a nie będzie krępowana - tak jak dotychczas - lojalnością wobec poszczególnych partii. W stosunkach między rządem i obywatelami niezastąpioną rolę pełnią we współczesnych warunkach środki społecznej informacji, zwłaszcza radio i telewizja. Muszą one mieć dziś charakter pluralistyczny. Przejście od monopolu do pluralizmu uważam w tej dziedzinie za niezbędne. Wysoka Izbo! Jestem przekonany, że Polska może spełnić ważną rolę w życiu politycznym, ekonomicznym i kulturalnym Europy. Niezwykle trudna sytuacja ekonomiczna kraju nie sprzyja optymizmowi, także w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Rośnie dystans cywilizacyjny między Polską a społeczeństwami wysoko rozwiniętych krajów. Pogłębia to zmęczenie Polaków, czego wyrazem jest między innymi emigracja, szczególnie ludzi młodych. Przyjaciele Polski powinni zrozumieć, że nie można czekać, aż zaczniemy tonąć. Odbudowa ekonomiczna będzie służyć nie tylko naszemu krajowi, ale i całej wspólnocie europejskiej. Europa jest jednością, obejmuje nie tylko Zachód, ale i Wschód. Przemiany w Związku Radzieckim budzą naszą żywą sympatię. Rozumiemy dobrze ich znaczenie, również dla otwarcia politycznego w naszym kraju. Pragniemy zachować dobrosąsiedzkie i przyjazne stosunki ze Związkiem Radzieckim. Po raz pierwszy pojawia się szansa, by stosunki między naszymi narodami były oparte na przyjaźni i współpracy społeczeństw, a nie były zastrzeżone dla jednej partii. Jest to wielka szansa, której zmarnować nie można. Rozumiemy znaczenie zobowiązań wynikających z Układu Warszawskiego. Wobec wszystkich jego uczestników oświadczam, że rząd, który utworzę, będzie ten Układ respektował. Wysoka Izbo! Zmianę sytuacji politycznej w Polsce określa dziś fakt, że nowy rząd powstaje z inicjatywy Solidarności w porozumieniu ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym. Odbierane jest to jako wydarzenie niezwykłe. W naszym życiu politycznym możliwość formowania rządu przez każdą siłę reprezentowaną w parlamencie musi jednak stać się czymś zupełnie normalnym.

8 Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności za hipotekę, którą dziedziczy. Ma jednak ona wpływ na okoliczności, w których przychodzi nam działać. Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania. Jestem świadom, że dla moich rodaków najważniejsze jest dziś pytanie, czy może być lepiej. Odpowiemy na to wszyscy. Powodzenie działań przyszłego rządu zależy od tego, czy zostanie on zaakceptowany i zrozumiany przez społeczeństwo. Wszystkie siły społeczne i polityczne reprezentowane w parlamencie, a także występujące poza nim muszą określić swoje miejsce w obliczu nowej sytuacji. Stanowi ona wyzwanie dla wszystkich, a zwłaszcza dla młodego pokolenia, które musi dostrzec swoją wielką szansę w rozwiązywaniu stojącego przed nami zadania. Rząd sam niczego nie uzdrowi. Musimy to zrobić wspólnie. Polska będzie inna, jeśli zechcą tego wszyscy". (PAP) ZAŁĄCZNIK nr 3 Plan Leszka Balcerowicza - w osobnym pliku