S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e MAKROFAUNA DENNA ZEUTROFIZOWANEGO JEZIORA LUBOWIDZKIEGO W OKRESIE STAGNACJI LETNIEJ BOTTOM MACROFAUNA OF EUTROPHICAL LUBOWIDZKIE LAKE ON SUMMER STAGNATION PERIOD Krystian Obolewski, Bartłomiej Gąska Akademia Pomorska Zakład Ekologii i Ochrony Morza ul. Arciszewskiego 22b, Słupsk Obolewsk@pap.edu.pl ABSTRACT In the summer of 2002 species composition and quantity of macrozoobenthos in deposits samples collected with Ekman gripping device at 8 points of Lubowidzkie Lake has been studied. Considering quantity of Oligochaeta (71% of examined animals) were dominating. Density of Oligochaeta comprised between 3,3 and 19,9 individuals on m -2 of Lake s bottom. Chironomidae larvae constituted 16% of macrozoobenthos (4500 individuals on m -2 of bottom, on the average), whereas 15% (only litoral) belonged to Hirudinea (1910 individuals on m -2, on the average). Regarding biomass, prevailing organisms were Chironomidae larvae (volue of domination coefficient D m =47%), while Oligochaeta was next (value D m =35%). Macrozoobenthos structure (genus, density and biodiversity index PIE) were similar to structure typical for eutrophicated lakes. To raise water quality and improve environmental conditions of Lubowidzkie Lake for hydrobionts, inactivation of phosphorus compounds by applying iron sulphates (VI) had been put forward. Installation of active substratum on chosen water regions was also suggested for increasing feeding base. Rising of predator fish population (pike, pike perch) to improve the structure of fish stocking should limit the number of benthos-feeding fishes causing resusponding of deposits and decreasing in density of zooplankton-feeding fishes what would cause growth in population of crustaceans (Cladocera, Calanoida) which filtrate zooplankton. Słowa kluczowe: eutofizacja, makrozoobentos, jeziora Key words: eutorophication, macrozoobenthos, lake 57

2 WPROWADZENIE Pogorszenie stanu środowiska naturalnego jest nieodłącznie związane z rozwojem cywilizacyjnym. W środowisku wodnym objawia się to wzrostem szybkości użyźniania zbiorników (eutrofizacja). Szczególnie wrażliwe na niekorzystne czynniki antropogeniczne są zbiorniki zaporowe, jeziora i zalewy (Kajak 1979, Piesik i Poleszczuk 2004, 2005). Niekorzystna działalność człowieka powoduje zakłócenie w równowadze ekologicznej, przez co zeutrofizowane zbiorniki tracą swoje znaczenie rekreacyjne i rybackie (Drake 1984). W akwenach przeżyźnionych solami biogennymi następuje silny rozwój fitoplanktonu, zmniejszenie przezroczystości wody i eliminacja organizmów stenotopowych. Najłatwiej zmiany te obserwuje się w czasie badań bentosu, mało ruchliwej formacji zasiedlającej dno zbiorników wodnych. Określenie struktury jakościowo-ilościowej makrozoobentosu w okresie stagnacji letniej obrazuje typowy dla danego zbiornika układ fauny dennej, gdyż w większości nie uwzględnia przedstawicieli mezobentosu (Dermott 1988). Jezioro Lubowidzkie od kilkunastu lat ulega systematycznemu procesowi degradacji. Główną przyczyną postępującego procesu eutrofizacji jest zlokalizowanie na dopływach do jeziora stawów rybnych oraz rekreacyjny charakter akwenu (kąpielisko miejskie dla Lęborka). Wzrost żyzności tego zbiornika wodnego wpływa na zmniejszenie jego znaczenia jako habitatu dla hydrobiontów, a co za tym idzie i bioróżnorodności biologicznej. Badane jezioro znajduje się w zlewni rzeki Łeby, zasilającej swoimi wodami przymorskie jezioro Łebsko. Z tego powodu wypływające z Jeziora Lubowidzkiego wody wpływają w pewnym stopniu na poziom żyzności wód obszaru chronionego Słowińskiego Parku Narodowego. Mimo tak istotnej roli tego jeziora, do chwili obecnej nie było ono przedmiotem szczegółowych badań ekologicznych. Wyjątek stanowią badania perifitonu przeprowadzone na różnorodnych typach podłoża w tym zbiorniku (Obolewski 2002, 2006 w druku). Badania te wskazują na koncentrowanie się niektórych przedstawicieli makrobentofauny (Asellus aquaticus, Dreissena polymorpha, Trichoptera larvae, Gammarus sp., Chironomidae larvae) na pionowym, sztucznym i biotycznym podłożu. Celem badań było określenie struktury jakościowo-ilościowej makrozoobentosu w Jeziorze Lubowidzkim w okresie letnim, co pozwoli oszacować stopień zaawansowania procesów eutrofizacji tego jeziora oraz przedstawić możliwe do przeprowadzenia procesy rewitalizacji. MATERIAŁY I METODY BADAŃ Badania makrozoobentosu w Jeziorze Lubowidzkim wykonywano w czasie stagnacji letniej w lipcu i sierpniu 2002 roku. Materiał z dna (osady) wraz z fauną denną pozyskiwano przy użyciu chwytacza Ekmana-Brige a (pow. 225 cm 2 ). Po wydobyciu chwytaka określano rodzaj osadów oraz głębokość dna (tab. 1). Faunę denną zbierano w dwóch letnich miesiącach z 8 58

3 stanowisk rozmieszczonych w części litoralowej i profundalowej (łącznie 16 prób). Lokalizacja stanowisk badawczych wynikała z położenia dopływów i morfometrii zbiornika (ryc. 1). Na każdym stanowisku pobierano 3 podpróby osadów dennych, wyjątkiem były dwa stanowiska litoralowe (1 i 3), gdzie pobierano dwie podpróby. Zebrany materiał przepłukiwano na sicie o średnicy oczek 0,5 mm i konserwowano w 4% roztworze formaliny. Zwierzęta segregowano na poszczególne taksony makroskopowe oraz pod lupą binokularową (PZO), a ich zagęszczenie odnoszono do 1 m 2 powierzchni dna. Okazy fauny dennej ważono przy użyciu wagi WPE-30 z dokładnością do 0,01g, po uprzednim osuszeniu na bibule filtracyjnej. Tabela 1 Rodzaj osadów dennych, głębokości oraz ph wód interstycjalnych w miejscach stacji pomiarowych w Jeziorze Lubowidzkim (lipiec-sierpień 2002) Table 1 Type of bottom deposits, depth and ph of intersitial waters in measurement station on Lubowidzkie Lake (July-August, 2002) Stanowiska nr Sampling site no. Rodzaj osadów dennych Type of bottom deposits Głębokość Depth (m) ph wód interstycjalnych ph of intersitial waters Dużo materii allochtonicznej, martwe liście Drobny piasek, detrytus autochtoniczny, szczątki muszli Osad tanatocenozowy, niewielka domieszka detrytusu autochtonicznego Osad tanatocenozowy, złom muszlowy (Dreissena) Osad tanatocenozowy, złom muszlowy (Dreissena) 5,0 7,16 1,2 7,21 4,0 6,27 4,0 6,25 9,0 7,45 6 Osad tanatocenozowy 9,5 8,01 7 Czarny muł, detrytus 12,5 6,35 8 Czarny muł, detrytus 9,5 7,22 Średnio 6,8 6,99 59

4 Skala głębokości Scale of depth [m]: Ryc. 1. Rozmieszczenie stanowisk badawczych makrozoobentosu Fig. 1. Localisation of the macrozoobenthos sampling sites W celu uporządkowania i zanalizowania danych ilościowych wykorzystano wskaźniki biocentotyczne, takie jak: frekwencja (F%), wskaźnik dominacji pod względem zagęszczenia (D) i biomasy (D m ). Interpretacji otrzymanych wartości wskaźnika dominacji i frekwencji dokonano zgodnie z kryteriami podanymi przez Kasprzaka i Niedbałę (1981). Wyznaczono również wskaźnik bioróżnorodności PIE, stosując wzór: PIE = N 2 (1 p ( + 1) ) i, gdzie N ni pi =, N gdzie: N całkowita liczba osobników; p i udział gatunku i w łącznej liczbie osobników. Opisuje on prawdopodobieństwo, iż dwa przypadkowo spotkane osobniki należą do różnych grup. Wskaźnik PIE jest skrajnie niewrażliwy na wpływ mało licznych 60

5 gatunków, natomiast nadaje silną rangę stopniom równocenności dominujących liczebnie gatunków. W analizie statystycznej wykorzystano metody wskaźników porównawczych aglomeracje (StatSoft 1997). Wyniki zaprezentowano stosując dendryty, opierając się na podobieństwie zagęszczenia i biomas na badanych stanowiskach. Szczególną uwagę skupiono na porównaniu dwóch stref litoralowej (L) i profundalowej (P). WYNIKI W badanym makrozoobentosie Jeziora Lubowidzkiego wyróżniono wśród zebranego materiału organizmy z pięciu gromad: Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea, Insecta i Bivalvia. Najliczniej pod względem gatunkowym była reprezentowana gromada Insecta, w której znalazły się larwy z czterech rzędów: Ephemeroptera (Leptophlebia sp., Ephemera sp., Caenis macrura (Stephens)), Trichoptera (Limnephilidae, Leptoceridae, Cyrnus sp.) Diptera i Megaloptera (Sialis lutaria L.), (tab. 2). Średnie zagęszczenie ogółu fauny dennej latem 2002 roku w Jeziorze Lubowidzkim wynosiło 1383 osobn./m 2, natomiast średnia biomasa 7,5 g mm /m 2 (tab. 3). Największe znaczenie w litoralu miały Oligochaeta, Hirudinea i larwy Chironomidae, które stanowiły 95% zagęszczenia fauny dennej, natomiast w profundalu występowały tylko przedstawiciele Oligochaeta i larwy Chironomidae (ryc. 2). Pod względem zagęszczenia w obu strefach dominantami były Oligochaeta (D=70%), natomiast udział larw Chironomidae był 5-krotnie mniejszy i wyniósł 16% (subrecedenci). W strukturze dominacji zagęszczenia larw ochotkowatych można było wyróżnić eudominanty w postaci larw Chironomus f.l. plumosus stanowiących 55% ogółu larw Chironomidae (przy zagęszczeniu 108 osobn./m 2 ) oraz z udziałem 45% subdominanty Procladius sp. (zagęszczenie 88 osobn./m 2 ). Hirudinea, które osiągnęły pod względem zagęszczenia status recedentów (D=7%) reprezentowane były przez Piscicola sp. i Helobdella stagnalis L. ( x =99 osobn./m 2 ). Wyraźnie dominowała H. stagnalis, której udział wśród pijawek wyniósł 98% (dominant). W Jeziorze Lubowidzkim występowały również, ale tylko w profundalu, drapieżne larwy z rodzaju Chaoborus sp., których udział wyniósł 6%, przy zagęszczeniu 81 osobn./m 2. Poza opisanymi wcześniej grupami organizmów dennych w litoralu Jeziora Lubowidzkiego zanotowano występowanie: Asellus aquaticus Racov., Dreissena polymorpha Pall., larwy Ephemeroptera, Trichoptera i Megaloptera. Ich łączny udział w zagęszczeniu nie przekroczył 2% (ryc. 2). W litoralu o wartości biomasy decydowały Oligochaeta, stanowiąc gromadę dominującą, natomiast istotny udział miały również Hirudinea i larwy Chironomidae (subrecedenci). Wartość biomasy w profundalu uzależniona była od masy mokrej Oligochaeta i larwy Chironomidae, przy czym larwy muchówek stanowiły grupę dominantów (D m =80%), (ryc.2). Tabela 2 61

6 Zróżnicowanie składu jakościowego makrofauny dennej w Jeziorze Lubowidzkim w lipcu i sierpniu 2002 roku Table 2 Qualitative amount bottom fauna in the Lubowidzkie Lake in July and August of 2002 Lp. Taksony Taxa F % Stanowiska Sampling sites Litoral Profundal Oligochaeta Hirudinea Piscicola sp Helobdella stagnalis L Isopoda Asellus aquaticus Racov Ephemeroptera larvae Leptophlebia sp Ephemera sp Caenis macrura (Stephens) Trichoptera larvae 6 Diptera larvae Limnephilidae Leptoceridae Cyrnus sp Chironomus f.l. plumosus L Procladius sp Chaoborus sp Megaloptera larvae Sialis lutaria L Bivalvia Dreissena polymorpha Pall. Liczba taksonów Number of taxa

7 Sialis sp. 1% Dreissena Chironomidae larv. polymorpha Trichoptera larv. 9% 1% 2% Zagęszczenie Density inne 1% Hirudinea 15% Chironomidae larv. 24% Oligochaeta 71% Oligochaeta 76% litoral profundal Dreissena polymorpha 6% Sialis sp. 6% Biomasa Biomass Chironomidae larv. 14% Oligochaeta 20% Trichoptera larv. 3% inne 1% Hirudinea 19% Oligochaeta 51% Chironomidae larv. 80% litoral profundal Ryc. 2. Struktura dominacji pod względem zagęszczenia (D) i biomasy (Dm) w litoralu i profundalu Jeziora Lubowidzkiego w okresie stagnacji letniej Fig. 2. Domination structure condensing of macrozoobenthos (D) and biomass (Dm) in litoral and profundal of the Lubowidzkie Lake in summer stagnation period W strukturze dominacji biomasy larwy Chironomidae grupę dominantów stanowiły Chironomus f.l. plumosus (94,5% ogółu biomasy larw), zaś larwy Procladius sp. były recedentami. Znaczny udział w ogólnej biomasie makrozoobentosu miały Oligochaeta (33%). Pozostali przedstawiciele makrofauny dennej mieli udział w biomasie poniżej 10%. Hirudinea stanowiły 8% masy mokrej fauny dennej, 63

8 a wśród nich całkowicie dominowała Helobdella stagnalis. Larwy Chaoborus sp. stanowiły 5% w biomasie makrozoobentosu, przy wartości masy mokrej 0,4 g mm /m 2. Średnia biomasa pozostałych oznaczonych taksonów wyniosła 0,53 g mm /m 2, ich udział w strukturze biomasy wyniósł 6,7%. Najwyższe zagęszczenie spośród wszystkich badanych miejsc w Jeziorze Lubowidzkim stwierdzono na stanowisku 2 ( x =2239 osobn./m 2 ), gdzie dno było utworzone z piasku, detrytusu allochtonicznego i szczątków muszli. Mimo największego zagęszczenia stanowisko to charakteryzowało się najmniejszą wartością wskaźnika bioróżnorodnośc PIE (tab. 3). Najniższą wartość zagęszczenia odnotowano na stanowisku 4 ( x =699 osobn./m 2 ), gdzie zanotowano najniższy odczyn w litoralu, podłoże było tanatocenozowe z dużymi muszlami racicznicy zmiennej, a wskaźnik bioróżnorodności PIE wyniósł 1,011. Ogólnie w omawianym jeziorze większa bioróżnorodność obserwowana jest w jego płytszych strefach (tab. 3). W Jeziorze Lubowidzkim zagęszczenie Oligochaeta na większości stanowisk było kilkakrotnie wyższe niż Chironomidae. Jedynie na stanowisku 4 zanotowano większy udział larw ochotkowatych (57%). Najwyższą wartość zagęszczenia Oligochaeta zaobserwowano na stanowisku 2 ( x =1988 osobn./m 2 ), najniższą na stanowisku 4 ( x =295 osobn./m 2 ). Larwy Chironomidae miały najniższe zagęszczenie na stanowisku 2 ( x =79 osobn./m 2 ) i na stanowisku 3 ( x =96 osobn./m 2 ). Stanowisko 1 zdominował jeden gatunek z gromady Hirudinea, Helobdella stagnalis ( x =746 osobn./m 2 ), co stanowiło 46% ogółu makrofauny dennej na tym punkcie badawczym. Największe zagęszczenie larw Chaoborus sp. zanotowano na stanowisku 8 ( x =419 osobn./m 2 ), a na stanowisku 7 było ono blisko trzykrotnie mniejsze. Analiza horyzontalnego rozkład biomasy jeziora wykazała, że najwyższe wartości masy mokrej makrozoobentosu notowano w jego północno-wschodniej części (6) oraz w południowo-zachodniej (1, 2, 8). Większe wartości biomasy uzyskano w profundalu na głębokości 9-12,5 m. Na stanowisku 6 o głębokości 9,5 m biomasa larw Chironomidae była najwyższa w śródjezierzu ( x =9,96 g mm /m 2 ). Obok larw ochotkowatych i Oligochaeta znaczącą biomasę osiągnęła Helobdella stagnalis, która na stanowisku 1 stanowiła niemal połowę całej biomasy. Larwy Chaoborus sp. największą biomasę osiągnęły na stanowisku 8. Badania frekwencji makrofauny związanej z dnem wykazały, że najczęściej spotykane były mułożerne skąposzczety i larwy ochotkowatych (F=100%), które zaliczono wg klasyfikacji Tischlera do gatunków absolutnie stałych. Wśród larw Chironomidae gatunkami absolutnie stałymi były Chironomus f.l. plumosus (F=100%), natomiast Procladius sp. i Chaoborus sp. zaliczają się do gatunków akcesorycznych. Pozostałe wyznaczone gatunki fauny dennej były gatunkami przypadkowymi F 25%. W analizie aglomeracji pod względem zagęszczenia wyraźnie widoczne jest grupowanie się stanowisk profundalowych, natomiast w litoralu stanowiska różnią się od siebie (ryc. 3). Brak jest grupowania się stanowisk, jeżeli rozpatrujemy rozkład biomasy. 64

9 65

10 66

11 Zagęszczenie Density Odległość euklidesowa Euclidean distance Biomasa Biomass Odległość euklidesowa Euclidean distance Ryc. 3. Dendrogram odległości euklidesowej pod względem zagęszczenia i biomasy makrozoobentosu w Jeziorze Lubowidzkim Fig. 3. Dendrogram of Euclidean distances density and biomass of macrozoobenthos in Lubowidzkie Lake 67

12 DYSKUSJA Jezioro Lubowidzkie jest niewielkim (158 ha 2 powierzchni), dość głębokim (do 16 m) pomorskim zbiornikiem wodnym. Eutrofizacja tego akwenu przyczynia się do zmniejszenia przezroczystości wody, związanej z rozwojem fitoplanktonu (Kajak 1979). Badane jezioro zasilane jest niewielkim strumieniem Węgorza, na którym usytuowane są stawy hodowlane ryb (głównie karpia). Drugi strumień odprowadza wody z jeziora do przepływającej w pobliżu rzeki Łeby. Do jeziora wprowadzane są z wodami pohodowlanymi znaczne ilości fosforu, które w ogromnej większości przypadków decydują o stopniu trofii i związanej z tym obfitości występowania fitoplanktonu. Według badań stanu czystości wód Jeziora Lubowidzkiego (Komunikat ) stężenie fosforu całkowitego w warstwie powierzchniowej wyniosło 0,056 mg P/dm 3, a w warstwie przydennej 0,404 mg P/dm 3. Wraz z wartościami innych związków chemicznych pozwala to na zaliczenie jego wód do III klasy czystości. Zanieczyszczenie wody jest jednym z czynników wpływających na jakościowo- -ilościowy rozwój organizmów dennych (Widerholm 1971), oprócz tego na bogactwo makrozoobentosu wpływać może presja drapieżników (Dermott 1988), biomasa fitoplanktonu (Rasmussen i Kalff 1987), biomasa detrytusu (Drake 1984), dostępności i jakości podłoża (Nalepa i Thomas 1976) oraz inne. Jezioro Lubowidzkie jest zbiornikiem silnie zeutrofizowanym, co potwierdza dominacja Oligochaeta i larw Chironomidae, przy wyjątkowym ubóstwie innych taksonów makrofauny (Kajak 1979). Badania struktury jakościowo-ilościowej perifitonu zasiedlającego biotyczne i abiotyczne podłoża w tym jeziorze potwierdzają fakt dużej żyzności tego akwenu (Obolewski 2002). W strefie śródjezierza Jeziora Lubowidzkiego w sezonie wegetacyjnym 2002 stwierdzono występowanie organizmów z pięciu gromad: Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea, Bivalvia i Insecta. Na podłożu pionowym utworzonym przez trzcinę zaobserwowano tylko jedną grupę taksonomiczną zaliczaną do makrofauny larwy Chironomidae (Obolewski 2006 w druku). W lecie na trzcinie zagęszczenie larw ochotkowatych wyniosło 4660 osobn./m 2, podczas gdy średnie zagęszczenie tych samych larw w litoralu wyniosło jedynie 207 osobn./m 2 dna. Pionowe biotyczne podłoża są silniej zasiedlane przez makrozoobentos niż poziome zbudowane z osadów dennych. Porównując średnie zagęszczenie fauny dennej badanego jeziora z wybranymi jeziorami pomorskimi można zaobserwować duże zmiany w zagęszczeniu badanych taksonów. Na tym tle badane jezioro charakteryzuje się znacznym zagęszczeniem makrozoobentosu, gdyż większe wartości stwierdzono tylko w jeziorach Gardno (Piór-Zasada 1997) i Krzynia (Gostomczyk 2005). W porównaniu z innymi jeziorami w Jeziorze Lubowidzkim występuje duża liczba taksonów, jednak w wyniku nieharmonicznego rozłożenia nie przekłada się to na wartość wskaźnika bioróżnorodności PIE. Na podstawie analiz letnich badań makrozoobentosu w jeziorach Polski północnej (Gostomczyk 2005, Piesik i Poleszczuk 2004, 2005, Piór-Zasada 1997) można 68

13 stwierdzić, iż w Jeziorze Lubowidzkim bardzo intensywnie rozwijają się Oligochaeta i tylko w silnie zeutrofizowanym jeziorze Gardno ich zagęszczenie było większe (tab. 4). Natomiast larwy Chironomidae osiągające status subdominantów w analizowanym akwenie, rozwijały się w innych jeziorach o wiele bardziej intensywnie, stanowiąc przeważnie główny składnik fauny dennej. Taksony Taxa Porównanie zagęszczenia makrozoobentosu latem w niektórych jeziorach północnej Polski Comparison of macrozoobenthos condensing in summer in some lakes of North Poland Trzesiecko (Piesik i Poleszczuk 2004) Zagęszczenie makrozoobentosu (osobn./m 2 ) Density of macrozoobenthos (indiv./m 2 ) Jamno (Piór- Zasada 1997) Gardno (Piór- -Zasada 1997) Krzynia (Gostomczyk 2005) Jeziorak (Wiśniewska 1996) Nowogardzkie (Piesik i Poleszczuk 2005) Tabela 4 Table 4 Lubowidzkie (wg autorów) Oligochaeta Hirudinea Crustacea Ephemeroptera larvae Megaloptera Sialis lutaria Trichoptera larvae Diptera larvae Caretopogonidae Gastropoda Bivalvia Dreissena polymorpha Liczba taksonów Numer of taxa Wskaźnik różnorodności PIE Biodiversity index PIE ,214 0,920 0,973 1,990 1,226 0,948 0,940 69

14 Dominacja w jeziorach pomorskich Oligochaeta, larw Chironomidae oraz duża liczebność Chaoborus sp. wskazuje na silne zeutrofizowanie tych zbiorników. Szczególnie jest to widoczne w jeziorach: Trzesiecko, Jeziorak, Nowogardzkie i Lubowidzkie (Piesik i Poleszczuk 2004, 2005). Rozkład zagęszczenia i biomasy w badanym jeziorze wskazuje na silną eutrofizację w najpłytszych warstwach zbiornika oraz w strefie o głębokości 9 m. W strefie przybrzeżnej pojawia się duże zagęszczenie, znaczna biomasa fauny dennej, natomiast notuje się niewielkie wartości wskaźnika bioróżnorodności PIE. Może to być spowodowane spływem zanieczyszczeń z otaczających jezioro wzniesień i intensywnym ruchem turystycznym. W miarę korzystne warunki panują w Jeziorze Lubowidzkim na izobacie 5 m, gdzie dużemu zagęszczeniu i biomasie makrozoobentosu towarzyszy najwyższa wartość wskaźnika bioróżnorodności (ryc. 4). 25 1,4 PIE osobn./m m -2 2 lub g mm/m /m 2 indiv./m m 2-2 lub or gww/m ,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1,2 4,0 5,0 9,0 9,5 12,5 głębokość zagęszczenie/density biomasa/biomass PIE 0 Ryc. 4. Zależność zagęszczenia i biomasy makrozoobentosu oraz wskaźnika bioróżnorodności PIE od głębokości w Jeziorze Lubowidzkim Fig. 4. Relationship between concentration and biomass of macrozoobenthos and biodiversity index PIE and depth of Lubowidzkie Lake W Jeziorze Lubowidzkim mamy do czynienia również z niekorzystną strukturą ichtiofauny, w której dominują gatunki ryb bentosożernych (leszcz, płoć). W poszukiwaniu pokarmu przekopują one osady denne, co wywołuje resuspensję osadów dennych i uwalnianie zakumulowanych w nich soli biogennych. Ich duża ilość wpływa na wzrost produkcji pierwotnej fitoplanktonu, co powoduje zmniejszenie przezroczystości wody, obniżenie zawartości tlenu w nocy i śmierć gatunków ryb mających znaczenie przemysłowe oraz utratę przez ten akwen walorów rekreacyjnych i rybackich (Piesik 1992a, b). 70

15 Aby uchronić Jezioro Lubowidzkie przed postępującym procesem eutrofizacji i doprowadzić jakość wód i środowiska ożywionego do stanu sprzed zaburzenia (zgodnie z Dyrektywą Wodną UE), należałoby zastosować następujące metody rewitalizacji: inaktywację związków fosforu poprzez ich aglutynację za pomocą siarczanu żelaza, tak aby ograniczyć nadmierny rozwój fitoplanktonu w okresie letnim, zastosowanie w części południowej jeziora, pozbawionej roślinności szuwarowej oraz nie wykorzystywanej turystycznie, metody czynnego podłoża do doczyszczania wód, zwiększenia bazy pokarmowej i stworzenia miejsca dla tarła dla ryb, ograniczenie populacji ryb bentosożernych powodujących resuspensję osadów dennych, co wywołuje uwalnianie zakumulowanych w osadach soli biogennych i innych niebezpiecznych substancji chemicznych, zarybienie akwenu rybami drapieżnymi (sandacz, szczupak) w celu zmniejszenia ilości ryb planktonożernych, co powinno doprowadzić do zwiększenia zagęszczenia w zooplanktonie skorupiaków odżywiających się na zasadzie filtracji (Cladocera, Calanoida). Rozpoczęcie procesów renaturyzacji Jeziora Lubowidzkiego jest o tyle ważne, że ochrona tego zbiornika wpływa na stan czystości polskiej strefy Bałtyku oraz Światowego Rezerwatu Biosfery na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. STWIERDZENIA I WNIOSKI 1. Fauna denna Jeziora Lubowidzkiego w czasie stagnacji letniej była uboga pod względem jakościowym, co świadczy o jego znacznej degradacji biologicznej. 2. Pod względem zagęszczenia w makrozoobentosie badanego jeziora dominowały Oligochaeta, a pod względem masy mokrej larwy Chironomidae. Jest to sytuacja typowa dla zeutrofizowanych akwenów. 3. Pionowy zasięg występowania fauny dennej dochodził do 12,5 m, na tej głębokości znaleziono Oligochaeta, larwy Chironomidae i Chaoborus sp. Inne taksony miały swoje granice występowania na głębokości ok. 5 m. 4. W celu zahamowania procesów eutrofizacji jeziora proponuje się kilka metod rewitalizacji, a mianowicie inaktywację związków fosforu przy użyciu siarczanu żelaza, zastosowanie w strefie południowej zbiornika metody czynnego podłoża, zmianę struktury ichtiofauny zasiedlającej akwen przez zwiększenie populacji ryb drapieżnych. Pragniemy podziękować dr. Zbigniewowi Dobrowolskiemu za pomoc w zebraniu materiału i oznaczeniach wybranych przedstawicieli fauny dennej. LITERATURA Dermott R. M Zoobenthic distribution and biomass in the Turkey lakes. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 45:

16 Drake J. A Species aggregation: the influence of detritus in a benthic invertebrates community. Hydrobiol., 112: Gostomczyk J Charakterystyka makrozoobentosu wypłyconego zbiornika zaporowego Krzynia. Praca dyplomowa. PAP Słupsk. Kajak Z., Bretschko G., Shiemer F., Leveque C Zoobenthos. W: E. D. Le Cren, R. H. Love-McConnel (red.). The functioning of freshwater ecosystem. Cambridge Univ. Press. Kajak Z Abundance and production of benthos and factors influencing them. Kosmos 13: Kajak Z Eutrofizacja jezior. PWN. Warszawa. Kasprzak K., Niedbała W Wskaźniki biocenotyczne stosowane przy porządkowaniu i analizie danych w badaniach ilościowych. W: M. Górny, L. Grüm (red.). Metody stosowane w zoologii gleb. PWN. Warszawa. Nalepa T. F., Thomas N. A., Distribution of macrobenthic species in lake Ontario in relation to sources of pollution and sediment parameters. J. Great Lake Res., 2: Obolewski K Organizmy poroślowe (perifiton) zasiedlające trzcinę Phragmites australis i pałkę Typha latifolia oraz sztuczne podłoże w pomorskim Jeziorze Lubowidzkim badania wstępne. Słupskie Prace Przyr. Seria Limnologia 1: Obolewski K Characteristic of periphyton inhabiting reed, Phragmites australis and artificial substrate in the Lubowidzkie Lake. Arch. Envir. Protec., 32(3) (w druku): Piesik Z. 1992a. Możliwość biologicznej rekultywacji Zalewu Szczecińskiego. Szczeciński Rocz. Nauk., 1: Piesik Z b. Biologia i ekologiczna rola organizmów poroślowych zasiedlających sztuczne podłoża w różnych typach wód. Rozpr. Stud. Univ. Szczecin, 122. Piesik Z., Poleszczuk G Możliwości rewitalizacji jeziora Trzesiecko w Szczecinku. Mater. V Konf. Nauk.-Tech. Ochrona i rekultywacja jezior. Grudziądz. Piesik Z., Poleszczuk G Charakterystyka makrozoobentosu i środowiska toni wodnej Jeziora Nowogardzkiego oraz możliwości rewitalizacji ekosystemu tego jeziora. Słupskie Prace Biol. 2: Piór-Zasada A Makrobentos jezior przymorskich: Jamna, Gardna i Łebska ze szczególnym uwzględnieniem występowania skąposzczetów (Oligochaeta). Praca magisterska. PAP Słupsk. Rasmussen J. B., Kalff J Empirical models for zoobenthic biomass in lakes. Can. J. Fish Aquat. Sci., 44: Komunikat o stanie czystości Jeziora Lubowidzkiego na podstawie badań przeprowadzonych w 1996 roku. WIOŚ w Słupsku StatSoft, Inc STATISTICA for Windows [Computer program manual]. Tulsa, OK: StatSoft, Inc., 2300 East 14th Street, Tulsa, OK 74104, phone: (918) , fax: (918) , info@statsoftinc.com, WEB: Szlauer L Oczyszczanie zbiorników wodnych przy pomocy sztucznych podłoży. Gospod. Wod., 8/9. Szlauer L., Szlauer B., Szlauer-Łukaszewska A Niekonwencjonalne metody oczyszczania wód. Nauka-Gospodarka, AR Szczecin. Wiederholm T Bottom fauna and cooling water discharge in a basin of lake Mälaren. Rep. Inst. Freshwat. Res. Drottningholm, 51: