dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Transkrypt

1 Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW

2 Definicja bilansu płatniczego Bilans płatniczy - zapis wszystkich transakcji dokonywanych przez rezydentów danego kraju z nierezydentami. Chodzi tutaj zarówno o przepływ dóbr i usług, kapitału jak i jednostronne transfery(np. w ramach pomocy humanitarnej). Zapis transakcji w ramach bilansu płatniczego dokonywany jest w oparciu o międzynarodowe standardy. Standardy te wyznaczane są przez IMF w ramach Balance of Payments and International Investment Position Manual. Obecnie obowiązuje 6 edycja tego podręcznika.

3 Zasady księgowania bilansu płatniczego 1. Każda transakcja księgowana jest 2 razy 1 raz po stronie kredytu (ze znakiem +) i 1 raz po stronie debetu (ze znakiem -). To gwarantuje, że dla danej jednostki wartość aktywów jest równa wartości zobowiązań. 2. Po stronie kredytu zapisujemy eksport dóbr i usług, transfery dochodu z zagranicy, spadek należności oraz wzrost zobowiązań. 3. Analogicznie po stronie debetu zapisujemy import dóbr i usług, transfery dochodu zagranicę, wzrost należności oraz spadek zobowiązań.

4 Struktura bilansu płatniczego 1. Rachunek bieżący: Saldo towarów Saldo usług Saldo dochodów Saldo transferów bieżących 2. Rachunek kapitałowy 3. Rachunek finansowy Inwestycje bezpośrednie Inwestycje portfelowe Pozostałe inwestycje Instrumenty pochodne 4. Saldo błędów i opuszczeń 5. Saldo rezerw

5 Saldo towarów i usług Saldo to pokazuje transakcje związane z procesem produkcji dóbr i usług. Co istotne, księgowanie drugiej strony transakcji odbywać się może zarówno w ramach rachunku bieżącego, kapitałowego jak i finansowego. Przykładowo, jeśli opłata za eksportowane dobro dokonywana jest natychmiast to będzie ona księgowana na rachunku finansowym w kategorii pozostałe inwestycje (jako waluta lub depozyt). Jeśli opłata nie odbywa się w momencie przekazania towaru to wówczas mamy do czynienia z powstaniem odpowiedniego instrumentu finansowego (np. kredytu handlowego). W przypadku gdy eksport dóbr jest związany z pomocą humanitarną lub ma formę daru to transakcja ta księgowana będzie jako transfer (bieżący lub kapitałowy).

6 Saldo dochodów Saldo to pokazuje przepływy dochodu pomiędzy podmiotami instytucjonalnymi (lub osobami prawnymi). Dochód ten może być efektem zarówno procesu produkcyjnego, jak i być pochodną posiadania pewnych aktywów finansowych i innych aktywów nie związanych z procesem produkcji (np. nieruchomości). W kategorii tej nie mieszczą się instrumenty pochodne i opcje pracownicze na akcje. Po stronie kredytu zapisywane są wpływy z tytułu dochodów (dywidendy, odsetki, płace pracowników) otrzymywane przez podmioty krajowe. Po stronie debetu transfery dochodu dokonywane na rzecz podmiotów zagranicznych.

7 Saldo transferów bieżących Saldo to pokazuje transfery pomiędzy rezydentami i zagranicą, które bezpośrednio wpływa na poziom dochodu rozporządzalnego i wielkość konsumpcji. Do transferów bieżących zaliczamy: Transfery prywatne Podatki od dochodu Składki na ubezpieczenie społeczne Dochody z tytułu świadczeń społecznych Transfery międzyrządowe w ramach współpracy międzynarodowej (w tym również dary i donacje w naturze)

8 Rachunek kapitałowy Saldo to pokazuje transfery kapitałowe oraz transakcje związane z zakupem aktywów niefinansowych i niewyprodukowanych. Do aktywów niefinansowych i niewyprodukowanych zaliczamy: Surowce naturalne (ziemia, woda, minerały, prawa do połowu etc.) Kontrakty, licencje etc. Aktywa marketingowe (marki, loga czy domeny internetowe) Do transferów kapitałowych zaliczamy: Anulowanie długu Instytucjonalne granty inwestycyjne Kontrybucje na rzecz organizacji międzynarodowych i instytucji non-profit

9 Inwestycje bezpośrednie O inwestycji bezpośredniej mówimy w sytuacji gdy rezydent danego kraju dokonuje inwestycji w innym kraju, która zapewnia mu znaczący poziom wpływu na zarządzanie podmiotem. Za inwestycje bezpośrednie uznajemy: Inwestycje typu greenfield, Zakup udziałów w firmie, dających prawo do 10% lub więcej głosów na zgromadzeniu wspólników

10 Inwestycje portfelowe Inwestycje portfelowe są to transakcje papierami dłużnymi lub akcjami, które nie mieszczą się w definicji inwestycji bezpośrednich (a zatem nie mogą upoważniać do wykonywania 10% lub więcej głosów) oraz rezerw. Zarazem, transakcje nie zawierane przy użyciu papierów wartościowych księgowane są w pozycji pozostałe inwestycje.

11 Pozostałe inwestycje Pozycja ta uwzględnia następujące transakcje: Lokaty i depozyty, Pożyczki np. z IMF, Kredyty handlowe, Ubezpieczenia na życie czy prawa w ramach systemów emerytalnych, Wszystkie pozostałe transakcje nie uwzględnione w innych pozycjach rachunku finansowego.

12 Instrumenty pochodne W kategorii tej mieszczą się zarówno finansowe instrumenty pochodne (np. futures czy options) jak i opcje pracownicze na akcje. Instrumenty pochodne są to instrumenty finansowe związane z innymi instrumentami finansowymi, które określają specyficzne ryzyko finansowe (takie jak ryzyko związane ze zmianą stopy procentowej czy kursu walutowego) i same w sobie mogą być przedmiotem wymiany handlowej. W przypadku opcji pracowniczych na akcje będą one zapisywane w tej kategorii również tylko gdy są przedmiotem handlu.

13 Rezerwy Rezerwy są to wszelkie aktywa zagraniczne kontrolowane przez organy prowadzące politykę monetarną w celu zapewnienia finansowania potrzeb związanych z bilansem płatniczym czy interwencjami na rynku walutowym. Do rezerw zaliczamy: Gotówkę i depozyty walutowe, Aktywa rezerwowe w IMF, Złoto, Papiery wartościowe, SDR (special drawing rights).

14 Bilans płatniczy w szerokim i wąskim ujęciu W sensie księgowym bilans płatniczy zawsze jest równy 0. A zatem mamy: gdzie: CA bilans obrotów bieżących KA bilans kapitałowy FA bilans finansowy SD błędy i opuszczenia RES rezerwy CA + KA + FA + SD + RES = 0 Można jednak także spotkać się z informacjami mówiącymi o nadwyżce lub deficycie bilansu płatniczego. W tym przypadku jednak mówimy o bilansie płatniczym w wąskim ujęciu, wyrażanym jako: BP = CA + KA + FA + SD Równowaga na rynku aktywów: I = S CA = S pr + S pu CA = S pr + (T G) CA dr Bartłomiej Rokicki

15 Zadanie 1.Zdefiniuj bilans handlowy oraz bilans obrotów bieżących. Jaka jest między nimi różnica? Zadanie 2.Czy sprzedaż krajowych papierów wartościowych obywatelowi innego kraju jest napływem czy odpływem kapitału? Dlaczego? Zadanie 3. W pewnym kraju rachunek obrotów bieżących zamknął się saldem -5 mld USD, zaś rachunek obrotów kapitałowych i finansowych zamknął się saldem +8 mld USD. Jednocześnie bank centralny zakupił w ramach interwencji walutowych aktywa zagraniczne za 2.5 mld USD. Ile w takim razie wynosi saldo błędów i opuszczeń?

16 GREECE: BALANCE OF PAYMENTS mln of euro I CURRENT ACCOUNT (I.A + I.B + I.C + Ι.D) Ι.A GOODS Ι.Β Ι.C Ι.D II III IV SERVICES INCOME CURRENT TRANSFERS CAPITAL TRANSFERS CURRENT ACCOUNT AND CAPITAL TRANSFERS (I + II) FINANCIAL ACCOUNT* (ΙV.Α + ΙV.Β + ΙV.C + ΙV.D) IV.A DIRECT INVESTMENT* Abroad Home IV.B PORTFOLIO INVESTMENT* Assets Liabilities ΙV.C OTHER INVESTMENT* Assets Liabilities (Loans of General Goverment) ΙV.D CHANGE IN RESERVE ASSETS ** V BALANCING ITEM ( Ι + ΙΙ + IV + V = 0 ) RESERVE ASSETS (STOCK) * ( + ) net inflow ( - ) net outflow * * ( + ) decrease ( - ) increase

17 POLAND: BALANCE OF PAYMENTS mln of euro A. CurrentAccount Balanceon Goods Balance on Services Balance on Income Balance on Current Transfers B. Capital Account C. Financial Account Direct investment Direct investment abroad Direct investment in Poland Portfolio investment Portfolio investment assets Portfolio investment liabilities Other investment Other investment assets Other investment liabilities Financial derivatives D. Net errors and omissions Overall Balance E. Official Reserve Assets(change)

18 Zadanie 4.W jaki sposób w bilansie płatniczym Grecji przejawia się życie na kredyt? Jak wpływa to na poziom rezerw walutowych? Zadanie 5. Odpowiedz na następujące pytania: Jak zmienił się bilans płatniczy Polski po przystąpieniu do UE? Jak zmienił się bilans obrotów bieżących Polski po przystąpieniu do UE? Dlaczego obserwujemy pogorszenie bilansu obrotów bieżących od roku 2005? Dlaczego obserwujemy pogorszenie salda dochodów? Dlaczego nastąpiła poprawa salda transferów bieżących i bilansu kapitałowego?

19 Zadanie 6.Zgodnie ze wzorem pokazującym równowagę na rynku aktywów: I = S CA = S pr + S pu CA = S pr + (T G) CA Powyższe równanie pokazuje, że redukcja deficytu obrotów bieżących musi powodować wzrost oszczędności krajowych (prywatnych lub publicznych) lub spadek inwestycji. Tymczasem niektórzy politycy proponują wprowadzenie ograniczeń importowych na dobra z Chin w celu redukcji amerykańskiego deficytu na rachunku obrotów bieżących. a) Jak wpłynęłoby to na oszczędności prywatne, deficyt budżetowy i inwestycje w Stanach Zjednoczonych? b) Czy restrykcje importowe na pewno doprowadziłyby do redukcji deficytu na rachunku obrotów bieżących USA?

20 Zadanie 7.Pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku saldo budżetu Stanów Zjednoczonych z deficytu przeszło do nadwyżki. W tym samym czasie deficyt bilansu obrotów bieżących nieprzerwanie rósł. Co mówi to nam o inwestycjach i oszczędnościach sektora prywatnego w USA w tym okresie? Zadanie 8.W grudniu 1994, Kobe zostało dotknięte silnym trzęsieniem ziemi. W efekcie zniszczeniu uległy domy, w których mieszkało ponad osób, autostrady, szlaki kolejowe etc. Jak mogło wpłynąć to na bilans obrotów bieżących Japonii? Dlaczego? Zadanie 9.Czy jest możliwe aby dany kraj miał deficyt bilansu obrotów bieżących przy jednoczesnej nadwyżce bilansu płatniczego? Odpowiedz używając hipotetycznych liczb.

21 Zadanie 10.Wyjaśnij krótko pojęcia bilansu płatniczego i równowagi bilansu płatniczego. Następnie odpowiedz na poniższe pytania: (a) Jaki jest związek między bilansem płatniczym, a podażą pieniądza krajowego? (b) Jakie problemy powstają wskutek utrzymywania się deficytu bilansu płatniczego, a jakie wskutek jego nadwyżki? (c) Jaka jest rola polityki sterylizacji w łagodzeniu problemów nierównowagi bilansu płatniczego?

22 Zadanie 11.Załóżmy, że Rokitkowo ma deficyt na rachunku bieżącym w wysokości 10 mld eurokitków oraz nadwyżkę na rachunku finansowym w wysokości 5 mld eurokitków (przy zerowym saldzie na rachunku kapitałowym i w pozycji błędy i opuszczenia). Biorąc to pod uwagę, wyjaśnij: a) Jakie jest saldo całego bilansu płatniczego Rokitkowa (w wąskim rozumieniu)? b) Zakładając, że zagraniczne banki centralne nie prowadzą żadnych transakcji na rynku Rokitkowa, jak zmienią się rezerwy aktywów zagranicznych jej banku centralnego? Jak zostanie to zaksięgowane w bilansie płatniczym? c) Jak zmiana opisana w punkcie (b) wpłynie na podaż pieniądza w Rokitkowie? Co może zrobić bank centralny, jeśli chce pozostawić podaż pieniądza krajowego na niezmienionym poziomie? d) Jaka byłaby odpowiedź w punkcie (b), gdyby zagraniczne banki centralne kupiły aktywa Rokitkowa o wartości 5 mld eurokitków?

23 Zadanie 12. W roku 2139, Rokitkowianie przeprowadzili następujące transakcje: a) Sprzedali lody do Modzelandii za 20 milionów eurokitków (ERK) oraz na wyspę St. Vincenciak za 3 miliony ERK. b) Kupili wodę mineralną z Grotkolandii za 10 milionów ERK oraz ołówki z St. Vincenciak za 12 milionów ERK. c) Komitet Międzyuczelniany przyznał dla Rokitkowa grant w wysokości 5 milionów ERK, ale zarazem zażądał składki członkowskiej w wysokości 1 miliona ERK. d) Rokitkowo pożyczyło Modzelandii 10 milionów ERK, zaś firma z Grotkolandii zainwestowała w Rokitkowie 3 miliony ERK. e) Bank inwestycyjny z St. Vincenciak kupił obligacje rządowe Rokitkowa za 5 milionów ERK. f) Bank komercyjny z Rokitkowa zapłacił 3 miliony ERK odsetek za pożyczkę otrzymaną od instytucji finansowych z Modzelandii. Zapisz powyższe transakcje w bilansie płatniczym Rokitkowa w 2139, oblicz saldo rachunku obrotów bieżących oraz rachunku kapitałowego i finansowego. Co zrobili Rokitkowianie z nadwyżką uzyskaną w wyniku wymiany handlowej?

24 Zadanie 13.Zapisz poniższe transakcje w bilansie płatniczym Rokitkowa, zapisując je po stronie pasywów i aktywów (dokonaj rozróżnienia jedynie na bilans obrotów bieżących oraz bilans kapitałowy i finansowy): a) Eksporter z Rokitkowa wysyła do Modzelandii figi warte 6000 eurokitków, w zamian otrzymuje depozyt krótkoterminowy w Modzelandii o wartości 6000 eurokitków. b) Rezydenci z Rokitkowa wysyłają do St. Vincenciak jako prezent babki z piasku warte 1000 eurokitków. c) Firma lotnicza z Rokitkowa przewozi czarterem turystów z St. Vincenciak, zaś usługa ta jest warta 5000 eurokitków. Zapłatę otrzymuje w najwyższej jakości kerozynie pochodzącej z Texasu, wartym 5000 eurokitków.

25 Zadanie 14.Załóżmy, że wszystkie transakcje międzynarodowe Rokitkowa w roku 2021 przedstawione zostały poniżej. Zapisz je w bilansie płatniczym po stronie aktywów i pasywów, rozróżniając poszczególne części bilansu obrotów bieżących i bilansu finansowego. a) Filia międzynarodowego koncernu Vincenciak&Sons działająca w Rokitkowie, przekazała firmie-matce dywidendę w wysokości eurokitków. Firma-matka utworzyła długoterminową lokatę w banku z Rokitkowa. b) Rodzina z Rokitkowa wydała 2000 eurokitków podczas wakacji na pięknej wyspie St. Vincenciak. Zapłata za vincenty została dokonana poprzez transfer na konto rezydenta St. Vincenciak w banku komercyjnym w Rokitkowa. c) Robotnicy z Rokitkowa pracujący w Modzelandii przekazali część swoich zarobków w wysokości eurokitków rodzinom w Rokitkowa. W konsekwencji zmniejszyły się depozyty banków z Modzelandii w bankach komercyjnych w Rokitkowa. d) Inwestor z St. Vincenciak zakupił akcje firmy transportowej z Rokitkowa Płać i Jedź warte 5000 eurokitków, które stanowią 50% kapitału zakładowego. W celu sfinansowania transakcji sprzedał posiadane przez siebie długoterminowe obligacje rządowe Rokitkowa. e) Modzelandia anulowała Rokitkowa dług w wysokości eurokitków. Co więcej, przekazała w ramach akcji charytatywnej świeże żaby i ślimaki warte eurokitków.

26 Zadanie 15.Wyobraź sobie, że gdzieś daleko na Pacyfiku znajduje się mały kraj St. Vincenciak, którego walutą są vincenty, zapisywane jako (VCT), i którego stolicą jest Vincent City. Załóżmy, że wszystkie transakcje międzynarodowe St. Vincenciak w roku 2009 przedstawione zostały poniżej. Zapisz je w bilansie płatniczym po stronie aktywów i pasywów, rozróżniając poszczególne części bilansu obrotów bieżących i bilansu finansowego. a) Firma z St. Vincenciak wysyła statek z gorącym gazem do Rokitkowa, akceptując jako formę zapłaty warte 750 VCT akcje chińskiej pralni w Rokitkowo City. b) Grupa dzieci z St. Vincenciak zbiera warzywa w puszkach warte 140 VCT i wysyła je grupie niedożywionych modelek w Nowym Jorku. c) Tata z St. Vincenciak podczas pobytu zagranicą kupuje swojej 12-letniej córce jako prezent urodzinowy książkę Zaawansowana Ekonometria, płacąc za nią kartą Visa wydaną przez Bart s Bank w Rokitkowo City. Cena książki to 1 VCT. d) Prezydent St. Vincenciak, pan Vincent, kupuje warte VCT myśliwce Eurofinger od firmy z Rokitkowa, obiecując, iż kolejny rząd dokona zapłaty. Następnie przekazuje myśliwce jako pomoc humanitarną niewymienionemu z nazwy afrykańskiemu państwu. e) Hannah Montannah, bogata businesswoman z St. Vincenciak, wypłaca eurokitków ze swojego konta w Rokitkowie, wymienia je na zagranicznym rynku walutowym na VCT i deponuje na rachunku w funduszu inwestycyjnym, który kupuje za nie obligacje skarbowe St. Vincenciak od rezydenta Modzelandii.

27 Zadanie 15 (cd.) f) Syn prezydenta Vincenta, Vincent Jr. vel Mały Żarłacz, otrzymuje płatności z tytułu praw autorskich do książki pt. Uszka i udka w galarecie niezbędnik kulinarny Kanibala, która wydana została w sąsiednim Rokitkowie. Tantiemy w wysokości 1740 VCT otrzymuje w przesyłce pocztowej, w formie banknotów o niskiej wartości, zawiniętych w brązowy papier pakowy. g) Bank centralny St. Vincenciak wypłaca odsetki z tytułu długu publicznego. Jednym z beneficjentów jest pani Angie Stone z Modzelandii, która o trzymuje czek na 3500 VCT. Zapomina jednak ona o czeku i realizuje go dopiero w roku h) Wydział ekonomii z prestiżowego Rokitkowo University chce otworzyć swoją filię w Vincent City. W tym celu kupuje plany architektoniczne budynku w firmie z St. Vincenciak. Opłaty w wysokości VCT dokonuje wystawiając czek na konto szkoły w banku komercyjnym w Vincent City. i) Bank komercyjny z Vincent City informuje o zwiększeniu depozytów o kwotę VCT. Wpłata w rzeczywistości dokonana została przez Micka Jaggera jednak ponieważ na dokumencie wpłaty brak jest nazwiska bank nie wie skąd pochodzą pieniądze. j) Bank Centralny St. Vincenciak wykorzystuje część swoich rezerw w eurokitkach do zakupu VCT od studenta z Rokitkowa Alfreda Nobla Jr., który chce wycofać swoje depozyty w banku komercyjnym w Vincent City w obawie przed dewaluacją VCT.

28 Zadanie 16.Załóżmy, że poniżej pokazane zostały wszystkie transakcje międzynarodowe Rokitkowa. Zapisz je w bilansie płatniczym po stronie aktywów i pasywów. a) Airroki, krajowy producent samolotów, sprzedał samoloty 747 warte 3 miliardy eurokitków do Modzelandii. Płatności dokonano dzięki pożyczce uzyskanej od konsorcjum międzynarodowych banków. b) Mikko, bank inwestycyjny z Modzelandii, zakupił dla jednego ze swoich klientów obligacje skarbowe Rokitkowa warte 700 milionów eurokitków. W celu sfinansowania transakcji wycofał potrzebne środki ze swojego konta w First National Bank of Rokitkowo. c) Fonda USA (filia producenta aut z St. Vincenciak), przesłała czek z dywidendą wartą 250 milionów eurokitków inwestorowi z Vincent City. Inwestor zdeponował czek na swoim koncie walutowym (denominowanym w eurokitków) w Bank of St. Vincenciak. d) Bank centralny Rokitkowa zakupił na rynku walutowym 5 miliardów eurokitków płacąc za nie vincentami trzymanymi jako rezerwy walutowe. e) Prezydent Rokitek wysłał wojska do Modzelandii w celu pomocy po trzęsieniu ziemi. Koszt operacji wyniósł 8.5 miliarda eurokitków. Operacja ta uzyskała poparcie rządów St. Vincenciak i Grotkolandii, które przekazały USA 1 miliard eurokitków (każdy). Potrzebną walutę rządy te uzyskały sprzedając posiadane przez siebie obligacje skarbowe USA. f) Fonda Rokitkowo, filia Fondy z Rokitkowa, uzyskała od swojej firmy-matki pożyczkę w wysokości 275 milionów eurokitków na budowę nowej fabryki w Rokitkowo City.