PRACE NAUKOWE Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu RESEARCH PAPERS of Wrocław University of Economics Nr 346 Finanse publiczne Redaktorzy naukowi Jerzy Sokołowski Michał Sosnowski Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2014

2 Redakcja wydawnicza: Barbara Majewska Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: K. Halina Kocur Łamanie: Małgorzata Czupryńska Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej The Central and Eastern European Online Library a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2014 ISSN ISBN Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, Włocławek

3 Spis treści Wstęp... 9 Agnieszka Deresz, Marian Podstawka: Tendencje zmian dochodów budżetu państwa w latach Joanna Działo: Ewolucja ilościowych reguł fiskalnych w Unii Europejskiej w okresie kryzysu gospodarczego Romana Głowicka-Wołoszyn, Feliks Wysocki: Uwarunkowania społeczno- -ekonomiczne samodzielności finansowej gmin województwa wielkopolskiego Mateusz Hałka: Poprawa efektywności zamówień publicznych a sektor MSP Tomasz Holecki, Magdalena Syrkiewicz-Świtała, Karolina Sobczyk, Katarzyna Lar, Michał Wróblewski: Współpraca samorządu terytorialnego z podmiotami ekonomii społecznej w obszarze ochrony zdrowia Małgorzata M. Hybka: Transfery i finansowe instrumenty hybrydowe komponenty agresywnej strategii podatkowej? Agnieszka Jachowicz: Project realization in local self-government units after accession to the European Union Aleksandra Jurkowska: Czynniki determinujące wycenę kontraktów CDS wystawianych na dług rządowy na świecie i w Polsce Dorota Kawiorska: Kryzys zadłużenia jako stymulator reform w systemach ochrony zdrowia państw członkowskich Unii Europejskiej Elwira Leśna-Wierszołowicz: Rozwój rynku pracowniczych programów emerytalnych w Polsce Danuta Mierzwa, Magdalena Matkowska: Transmisja negatywnych zjawisk kryzysu finansowego na gospodarkę Polski Danuta Miłaszewicz: Dążenie do stabilności fiskalnej na przykładzie polskiej gospodarki Magdalena Miszczuk: Makroekonomiczne uwarunkowania sytuacji finansowej gmin Katarzyna Owsiak: Problem efektywności wydatków jednostek samorządu terytorialnego Monika Pasternak-Malicka: Sytuacja na rynku pracy młodych osób i jej wpływ na podejmowanie pracy nielegalnej Paweł Piątkowski: Wybrane konsekwencje kryzysu zadłużeniowego w Unii Europejskiej w obszarze długu publicznego

4 6 Spis treści Elwira Pindyk: Podatek od nieruchomości jako źródło dochodów a rozwój gminy Wojciech Piontek: Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zagadnienia teoretyczne i prawne Adriana Politaj: Wpływ pomocy publicznej na sytuację na rynku pracy w krajach Unii Europejskiej Halina Rechul: Część oświatowa subwencji ogólnej jako podstawowe źródło finansowania wydatków na oświatę jednostek samorządu terytorialnego w Polsce Magdalena Rękas: Tax instruments as an element of pro-family policy in France and in Poland Alicja Sekuła: Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych w gminach województwa pomorskiego Przemysław Siudak: Rola specjalnych stref ekonomicznych w przyciąganiu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na teren Polski Michał Sosnowski: Sprawność fiskalna podatków pośrednich Joanna Spychała: Zadłużenie publiczne i wzrost gospodarczy w unii gospodarczej i walutowej w latach Marcin Spychała: Zmiany w strukturze pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorstwom po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej Edyta Sygut: Podatki i opłaty lokalne jako źródła dochodów gmin na przykładzie województwa śląskiego Maciej Szczepkowski: Zasadność opodatkowania majątku Tomasz Śmietanka: Budżet gmin Grójec, Kozienice, Szydłowiec w latach jako instrument równoważenia rozwoju lokalnego Radosław Witczak: Ocena nieprawidłowości w zastosowaniu metod szacowania podstawy opodatkowania dochodu w świetle orzeczeń NSA w 2013 r Iwona Wojciechowska-Toruńska: Fiscal discipline in a Muslim country a case of Turkey Dorota Wyszkowska, Marzanna Poniatowicz: Wpływ systemu wyrównywania dochodów na możliwości inwestycyjne gmin w Polsce Adam Wyszkowski: Preferencje podatkowe jako funkcja obciążeń podatkowych Jolanta Zawora: Sytuacja dochodowa samorządów gminnych w Polsce Arkadiusz Żabiński: Znaczenie ulg podatkowych w procesie zwiększania wydatków badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw Summaries Agnieszka Deresz, Marian Podstawka: Changes in the government budget revenues in

5 Spis treści 7 Joanna Działo: Evolution of numerical fiscal rules in the European Union in the period of economic crisis Romana Głowicka-Wołoszyn, Feliks Wysocki: Socio-economic background of financial self-sufficiency of Greater Poland communes Mateusz Hałka: Improving the efficiency of public procurement and SME sector Tomasz Holecki, Magdalena Syrkiewicz-Świtała, Karolina Sobczyk, Katarzyna Lar, Michał Wróblewski: Cooperation of local government with social economy entities in the area of healthcare Małgorzata M. Hybka: Hybrid transfers and financial instruments aggressive tax strategy components? Agnieszka Jachowicz: Realizacja projektów inwestycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego po akcesji do Unii Europejskiej Aleksandra Jurkowska: The determinants of the sovereign CDS pricing on the global market and in Poland Dorota Kawiorska: The financial crisis as a stimulator of reforms in the health systems of Member States of the European Union Elwira Leśna-Wierszołowicz: The development of employee pension programs market in Poland Danuta Mierzwa, Magdalena Matkowska: Transmission of negative phenomena of financial crisis on the Polish economy Danuta Miłaszewicz: Pursuing fiscal sustainability on the example of the Polish economy Magdalena Miszczuk: Macroeconomic conditions of the financial situation of local governments Katarzyna Owsiak: Problem of the effectiveness of expenditure of local governments Monika Pasternak-Malicka: The impact of the labor market on young people and their willingness to take up illegal employment Paweł Piątkowski: Selected consequences of debt crisis in the European Union in the area of public debt Elwira Pindyk: Property tax as a source of income vs. municipality development Wojciech Piontek: The fee for municipal waste management. Theoretical and legal issues Adriana Politaj: State aid for employment vs. a situation on the labour market in the European Union Halina Rechul: The educational component of the general subsidy as the main source of financial funding that local government units have for educational expenditures Magdalena Rękas: Instrumenty podatkowe jako element polityki rodzinnej we Francji i Polsce

6 8 Spis treści Alicja Sekuła: Analysis of revenue from shares in the personal income tax in the municipalities of Pomeranian Voivodeship Przemysław Siudak: The role of special economic zones in attracting direct foreign investments to Poland Michał Sosnowski: Fiscal efficiency of indirect taxes Joanna Spychała: Public debt and economic growth in the Economic and Monetary Union in the period Marcin Spychała: Changes in the structure of state aid after Poland s accession to the European Union Edyta Sygut: Local taxes and fees as a source of revenue of communes on the example of the Silesian Voivodeship Maciej Szczepkowski: Legitimacy of property taxation Tomasz Śmietanka: The budget of Kozienice, Grojec, Szydlowiec communes in the years as an instrument of sustainable development on the local level Radosław Witczak: Evaluation of the incorrectness of estimating of tax base in income taxes in the verdicts of Supreme Administrative Court in Iwona Wojciechowska-Toruńska: Dyscyplina fiskalna w kraju muzułmańskim przykład Turcji Dorota Wyszkowska, Marianna Poniatowicz: System of revenue equalization and investment possibilities of communities in Poland Adam Wyszkowski: Tax expenditures as a function of burdens of taxation Jolanta Zawora: The income situation of local governments in Poland Arkadiusz Żabiński: The importance of tax concessions in the process of increasing the research-development expenditure-in enterprises

7 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr Finanse publiczne ISSN Alicja Sekuła Politechnika Gdańska ANALIZA DOCHODÓW Z UDZIAŁU WE WPŁYWACH Z PODATKU DOCHODOWEGO OD OSÓB FIZYCZNYCH W GMINACH WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Streszczenie: Artykuł poświęcony jest analizie dochodów z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych. Badanie zawężono do szczebla gminnego województwa pomorskiego i lat Część teoretyczna poświęcona jest charakterystyce dochodów gmin, głównie dochodów własnych. Tam również przeprowadzono dyskusję dotyczącą przesłanek i przyczyn przyporządkowania wpływów z PIT do dochodów własnych oraz przedstawiono wady takiego rozwiązania. W części analitycznej zbadano wielkość wpływów z PIT per capita, ich udziały w dochodach własnych i dochodach ogółem oraz porównano z wpływami z podatku od nieruchomości. W konkluzji stwierdzono, że dochody z PIT mają największe znaczenie w gminach miejskich oraz graniczących z aglomeracjami. W tych jednostkach silniej odczuwane są zmiany we wpływach z PIT spowodowane zmianami w koniunkturze gospodarczej. W innych, w których dochody te nie są tak istotnym źródłem, np. w gminach wiejskich, fluktuacje we wpływach z PIT na skutek zmian koniunktury są niemal zupełnie niezauważalne. Słowa kluczowe: dochody gmin, dochody własne gmin, udziały gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, udziały gmin w PIT. DOI: /pn Wstęp Jedną z istotnych zmian ustrojowych wprowadzonych w Polsce w roku 1990 było upodmiotowienie gmin, przejawiające się m.in. nadaniem im osobowości prawnej, przywróceniem własności komunalnej i stworzeniem podstaw do zarządzania jednostką samorządu terytorialnego w warunkach konkurencyjnego otoczenia. Przyjęta koncepcja nie zakończyła, lecz rozpoczęła poszukiwania optymalnego dla polskich warunków modelu gmin. Przez ponad 20 lat podlegała wielu, mniej lub bardziej znaczącym modyfikacjom, choć sama istota oraz znaczenie instytucjonalne pozostały niezmienne i na trwałe wrosły w polskie życie publiczne.

8 236 Alicja Sekuła Konsekwencją zmian ustrojowych, będących wynikiem ewolucji spojrzenia na samorząd terytorialny, były decyzje ingerujące w obszar samorządowych finansów. Zanotowano ich więcej niż zmian ustrojowych, gdyż samorząd terytorialny wchodzi w skład sektora finansów publicznych i po części jest również beneficjentem zmian ingerujących w funkcjonowanie tego systemu. Jedną z wprowadzanych zmian było konsekwentne zwiększanie udziałów gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) do poziomu sięgającego nominalnie blisko 40%. Ta wielkość, znacznie przewyższająca udziały powiatów czy województw w podatku PIT oraz wszystkich szczebli samorządowych w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT), stała się przesłanką do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy wpływy z tego źródła są na tyle znaczące, by jednoznacznie przesądzić o zamożności gmin. A jeśli tak, czy zjawisko to obserwowane jest we wszystkich ich typach. Celem opracowania jest zatem zbadanie zmian poziomu dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych w gminach województwa pomorskiego w latach Adekwatnie do tak sformułowanego celu stwierdzić można, że podmiotem badań są gminy, a przedmiotem wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych. Zakres czasowy obejmuje lata , a przestrzenny województwo pomorskie. 2. Klasyfikacja dochodów gmin Gminę w ujęciu ogólnym tworzy wspólnota stworzona przez mieszkańców oraz odpowiedni, zdelimitowany obszar. W rozumieniu szczegółowym to społeczność lokalna o demokratycznej organizacji wewnętrznej, wyodrębniona strukturalnie i podmiotowo celem zdecentralizowanego wykonywania zasadniczej części zadań lokalnych z zakresu administracji publicznej [Chmielnicki (red.) 2004, s. 15]. Szczegółowa interpretacja zwraca uwagę na zdecentralizowany sposób wykonywania zadań, na który oprócz przekazania zadań i kompetencji składa się określenie poziomu swobody władz lokalnych przy ich wykonywaniu oraz zapewnienie środków finansowych organom lokalnym poprzez ustanowienie źródeł finansowania zadań z dochodów własnych [Gajl 1996, s. 20]. Patrząc od strony wydatkowej, dochody własne są źródłem finansowania zadań własnych oraz stanowią udział własny w przypadku ubiegania się o dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych [Hanusz i in. 2006, s. 15]. W skład dochodów własnych przesądzających o ekonomicznej samodzielności samorządu wchodzą wpływy z udziałów w PIT. Udział we wpływach z danego źródła dochodów oznacza, że korzystają z niego społeczności różnego szczebla; w omawianej sytuacji społeczności lokalne korzystają z części wpływów uzyskiwanych ze źródeł stanowiących dochód państwa [Hanusz i in. 2006, s. 200]. W Polsce mechanizm ten zawężono do podatków dochodowych. Polskie jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymują dochodów z tytułu udziałów w VAT, przeciwnie niż np. w Hiszpanii, w której nawet budżety niektórych gmin, tzw. dużych gmin (large municipalities), liczących więcej niż 75 tys. mieszkańców, zasilane są wpływami z VAT

9 Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych Tabela 1. Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych na tle różnych klasyfikacji dochodów gmin Kryterium podziału Sposób uzyskania Sposób przekazania Obligatoryjność przekazania Rodzaje Cechy Przykłady odpłatne nieodpłatne własne uzyskanie wiąże się ze świadczeniem zwrotnym ze strony jednostki samorządowej brak świadczenia zwrotnego przekazane w całości, na stałe i bezterminowo opłaty, np. miejscowa, uzdrowiskowa, skarbowa, parkingowa udziały w PIT, podatek od czynności cywilnoprawnych, rolny, spadki, darowizny dochody własne sensu stricto, np. opłata targowa, podatek od nieruchomości, opłata adiacencka zewnętrzne pozostałe subwencje, np. równoważąca, wyrównawcza, dotacje celowe, np. na zadania z zakresu administracji rządowej, udziały w PIT obowiązkowe istnieje przymus podatki, opłaty, grzywny, udziały w PIT przekazania dobrowolne brak obligatoryjności spadki, zapisy, darowizny Znaczenie zasadnicze ze względu na wielkość mają podstawowe znaczenie w budżecie uboczne stosunkowo nieduże kwoty wpływów do budżetu Zakres decentralizacji zdecentralizowane częściowo zdecentralizowane scentralizowane decentralizacja sfery dochodowej i wydatkowej decentralizacja wydatkowa, lecz centralizacja dochodowa centralizacja sfery dochodowej i wydatkowej subwencja oświatowa, podatek od nieruchomości, udziały w PIT opłata produktowa, za usuwanie drzew i krzewów, prolongacyjna, za usługi cmentarne dochody własne sensu stricto, np. podatek od środków transportowych, opłata uzdrowiskowa subwencje ogólne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa PIT, CIT dotacje celowe, np. na zadania wynikające z umów międzynarodowych Charakter podatkowe pobierane jako podatki podatki lokalne, np. od nieruchomości, udziały w CIT, PIT, inne podatki samorządowe, np. leśny niepodatkowe pozostałe subwencje ogóle, dotacje celowe, dochody z majątku Przeznaczenie majątkowe uzyskane na finansowanie realizacji zadań wieloletnich Źródło: opracowanie własne. środki na inwestycje, ze sprzedaży majątku, z przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności bieżące na bieżącą działalność pozostałe, w tym udziały w PIT

10 238 Alicja Sekuła w wysokości 1,7897% [Delgado 2012, s. 313]. Na podstawie klasyfikacji przedstawionej w tabeli 1 można określić cechy dochodów z PIT. Są to wpływy bieżące, podatkowe, nieodpłatne, obowiązkowe, scentralizowane w sferze dochodowej, lecz zdecentralizowane w wydatkowej. Szerszego wyjaśnienia wymaga przyporządkowanie według drugiego kryterium, tzn. sposobu przekazania. Z perspektywy charakterystyki dochodów własnych udziały w PIT i CIT nie mają ich cech, lecz z punktu widzenia prawnego do nich przynależą. Zakładając przynależność udziałów w podatku PIT do dochodów własnych, ich klasyfikacja w przypadku gmin przedstawia się następująco: dochody podatkowe, w tym: 99 podatki samorządowe: lokalne: od nieruchomości, od środków transportowych, pozostałe: rolny, leśny, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych, opłacany w formie karty podatkowej, 99 udziały w podatkach dochodowych: od osób fizycznych i prawnych, dochody pochodzące z opłat: targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów, skarbowej, eksploatacyjnej, adiacenckiej, planistycznej, produktowej, parkingowej, prolongacyjnej, za usuwanie drzew i krzewów i inne, dochody pochodzące z majątku gminy: najmu, dzierżawy, leasingu, odsetki od środków finansowych, inne dochody: kary, grzywny, odsetki, spadki, darowizny i inne. Inna klasyfikacja, również włączająca wpływy z PIT do dochodów własnych, dzieli je na następujące grupy [Kornberger-Sokołowska 2012, s. 91]: daniny publiczne, czyli podatki i opłaty, takie jak: udziały w podatkach państwowych, podatki samorządowe, udziały w opłatach, opłaty, opłaty za świadczone przez jednostki samorządu terytorialnego usługi publiczne, dochody z majątku, wpłaty samorządowych zakładów budżetowych, dochody z działalności gospodarczej samorządu, dochody kapitałowe. Amerykańska instytucja zajmująca się spisem statystycznym jednostek samorządu terytorialnego (US Census of Governments) stosuje następującą klasyfikację dochodów własnych gmin [Wassmer 2002, s. 1316]: podatki: od nieruchomości, od sprzedaży, dochodowy od osób fizycznych i prawnych, od środków transportowych, inne, bieżące opłaty/inne dochody, np. odsetki, podatki specjalne, np. odpowiednik polskiej opłaty adiacenckiej, dochody ze sprzedaży nieruchomości. Jak widać, klasyfikacja amerykańska zbliżona jest do pierwszej z przedstawionych, mocno akcentującej wpływy podatkowe.

11 Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych Charakterystyka udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych jako dochodu gmin Normy prawne regulujące dochody gmin znajdują się w wielu aktach prawnych. Podstawowym aktem jest ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego [Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego] obowiązująca od roku Zwiększyła ona, w stosunku do wcześniejszych rozwiązań, wielkości transferów pochodzących z podatków dochodowych od osób fizycznych (PIT) i prawnych (CIT) przekazywanych z budżetu państwa. Dzięki temu zwiększyła się samodzielność finansowa przede wszystkim powiatów i województw. Zmiany w wielkości udziałów w PIT i CIT dla wszystkich szczebli samorządowych od momentu reaktywowania gmin zawarto w tabeli 2. Niekiedy miały charakter raczej symboliczny, np. w województwach do roku 2003 udział w PIT wynosił 1,5%, później o 0,1 punktu procentowego więcej. W innych przypadkach przyrosty były bardziej znaczące, np. dla powiatów zmiana oznaczała przyrost 10-krotny z 1% do 10,25%. Jedynym wyjątkiem od zasady, że udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa ulegają z czasem zwiększeniu, jest podatek CIT zasilający budżety województw. Przez 5 lat ( ) wynosił blisko 16%, następnie przejściowo 14%, a obecnie jest to 14,75%. Tabela 2. Udziały jednostek samorządu terytorialnego w podatkach dochodowych PIT i CIT Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) Rodzaj podatku Jednostki samorządu terytorialnego gminy powiaty województwa obecnie 6,71% 1,4% 14,75% wcześniej 5% 0,5% od 1999 r. 15,9% od 2004 r. 14% w 2009 r. obecnie 39,34% (docelowo) 10,25% 1,6% wcześniej Źródło: opracowanie własne. 15% od 1992 r. 16% w 1997 r. 17% w 1998 r. 27,6% od 1999 r. 1% od 1999 r. 8,42% w 2004 r. 1,5% W przypadku gmin poziom 39,34% w odniesieniu do PIT nie obowiązuje bezwzględnie. Jego wysokość wylicza się w każdym roku. Procedura jest dość skomplikowana i uzależniona od liczby mieszkańców przyjętych do domów opieki społecznej, przy czym okresem porównawczym jest połowa roku bazowego (np. dla roku 2014 był to 30 czerwca 2013) i moment zakończenia obowiązywania poprzedniej ustawy, czyli ostatni dzień roku Taki sposób wyliczenia, niejasny, niepozwalający na określenie współczynnika samodzielnie przez zainteresowane jednostki,

12 240 Alicja Sekuła należy uznać za rozwiązanie niewłaściwe. W ciągu 11 lat obowiązywania ustawy udziały gmin w PIT zwiększyły się o niecałe 2 punkty procentowe z 35,72% do 37,53%, co zaprezentowano w tab. 3. Jak widać, pomimo niezmienności ustawy, corocznie zmieniane są procentowe wielkości udziałów. Na zbliżonym do roku bazowego poziomie, czyli 35%, określone zostały udziały w podatku dochodowym np. słoweńskich gmin [Pevcin 2011, s. 717]. Tabela 3. Zmiany udziału gmin w PIT w latach Rok Realna wielkość udziału gmin w PIT Rok Realna wielkość udziału gmin w PIT ,72% ,94% ,61% ,12% ,85% ,26% ,22% ,42% ,49% ,53% ,72% Źródło: opracowanie własne. Ustawa, jak już wspomniano, wpływy z PIT jednoznacznie zalicza do dochodów własnych, mimo że z racji konstrukcji zbliżone są bardziej do subwencji ogólnych, chociażby ze względu na to, że transfer odbywa się z centralnego rachunku bieżącego państwa. Zasadniczą cechą decydującą o postrzeganiu wpływów z PIT jako zewnętrznego dochodu zasilającego budżet jest brak możliwości stosowania przez gminy, powiaty, województwa ulg, zwolnień, umorzeń czy odroczeń. Między innymi z tego względu podawany jest w wątpliwość sens przypisywania ich do dochodów własnych. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego nie mają możliwości kształtowania ich poziomu. Tak samo jak subwencje uważane są za neutralne dla samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego [Ruśkowski 2004, s. 29] (dochody własne w ujęciu wąskim zwiększają ją, a dotacje celowe ją zmniejszają). Niemniej należy podkreślić, że wpływy te mają pewne cechy przypisane dochodom własnym. Przede wszystkim pochodzą ze źródeł znajdujących się na danym obszarze. Wielkość wpływów zależna jest od liczby mieszkających na określonym terytorium. Organy samorządowe mogą oddziaływać, w sposób pośredni i dość ograniczony głównie w zakresie zachęcania do zakładania działalności gospodarczej bądź osiedlania się na ich terenie na ilość transferowanych środków. Sytuacja odwrotna, czyli wpływ, bezpośredni lub pośredni, poprzez udziały na zachowanie podmiotów znajdujących się na terenie gminy, jest niemożliwy [Kosek-Wojnar, Surówka 2011, s. 365]. Pomimo licznych kontrowersji włączenie wpływów z PIT do dochodów własnych zgodne jest z podziałem konstytucyjnym, sprawozdaniami z wykonania bu-

13 Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych dżetów oraz sprawozdawczością GUS-u. Nie bez znaczenia jest fakt, że poprzez włączenie udziałów w PIT i CIT do dochodów własnych organy państwa mogą odpierać zarzut o zmniejszaniu się odsetka dochodów własnych w dochodach ogółem [Kańduła 2005, s. 130] oraz że w odniesieniu do powiatów zrealizowany został postulat Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, by wspólnoty lokalne miały zasoby własne [Europejska Karta Samorządu Lokalnego, art. 9, par. 1]. Sama idea wykorzystania udziałów w PIT i CIT jako dochodów budżetów gmin oceniana jest pozytywnie [Hanusz i in. 2006, s. 200], choć lepszym rozwiązaniem byłoby stosowanie dodatków do podatków centralnych [Surówka 2008, s. 97; Sochacka-Krysiak 2008, s. 18]. W odróżnieniu od tych pierwszych, dodatki, oprócz funkcji fiskalnych, pełnią również funkcje pozafiskalne, wpływając na zachowanie się i decyzje podmiotów istniejących na danym obszarze [Guziejewska 2008, s. 41]. Niekiedy akceptuje się przynależność udziałów w podatkach centralnych do dochodów własnych z zaznaczeniem, że są to wpływy w rozumieniu szerokim (sensu largo) [Ofiarski 2008, s. 153; Ruśkowski, Salachna 2007, s. 107], w odróżnieniu od wpływów w ujęciu wąskim, czyli sensu stricto [Sekuła 2007, s. 579]. 4. Znaczenie fiskalne wpływów z podatku od osób fizycznych w budżetach gmin pomorskich Wpływy z udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych w powszechnej opinii uważane są za obarczone wieloma wadami, ale znaczące źródło dochodów gminnych. Weryfikacji drugiej części twierdzenia poświęcona jest analityczna część artykułu. Wielkości tych wpływów na osobę z podziałem na typy gmin prezentuje tabela 4. Zauważyć można, że w ujęciu ogólnym kształtowały się na dość zbliżonym Tabela 4. Dochody ogółem, dochody własne, dochody z podatku PIT na mieszkańca w gminach województwa pomorskiego w latach (zł/os.) Rodzaj dochodu dochody ogółem w tym dochody własne w tym dochody z PIT Rok Pomorskie, w tym: gminy miejskie gminy miejsko- -wiejskie gminy wiejskie Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych.

14 242 Alicja Sekuła poziomie, tzn. około zł/osobę. Wartość ta była zdecydowanie wyższa w gminach miejskich i wahała się w granicach zł/osobę oraz zdecydowanie niższa w pozostałych dwóch typach gmin, gdzie osiągała poziom zł/osobę. Dane te zaprezentowane w inny sposób jako udziały w dochodach własnych (tab. 5) nie uwidaczniają już takiego rozwarstwienia. Wpływy z PIT są mniejszą częścią dochodów własnych w gminach wiejskich (ok. 25%), ale różnica jest punktowa, gdyż średnia dla całego województwa wynosi ok. 35%, a dla gmin miejskich największa wartość wyniosła ok. 40% w roku Tabela 5. Udział dochodów z PIT w dochodach własnych oraz w dochodach ogółem gmin województwa pomorskiego w latach (%) Rodzaj udziału dochody z PIT/ dochodów własnych dochody z PIT/ dochodów ogółem Rok Pomorskie, w tym: 36,9 32,3 34,1 34,0 20,8 17,9 18,6 16,8 gminy miejskie 40,2 34,6 36,8 36,3 26,4 22,3 23,2 19,8 gminy miejsko-wiejskie 32,4 31,8 31,9 32,6 12,9 11,9 12,6 12,7 gminy wiejskie 25,3 23,3 24,7 25,5 10,3 9,2 9,8 10,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych. Tabela 6. Wpływy z udziałów w PIT a wpływy z podatku od nieruchomości w gminach województwa pomorskiego w latach Rodzaj udziału wpływy z podatku od nieruchomości (zł/os.) wpływy z udziałów w PIT (zł/os.) relacja: wpływy z PIT/ wpływy z podatku od nieruchomości Rok Pomorskie, w tym: gminy miejskie gminy miejsko- -wiejskie gminy wiejskie ,62 1,46 1,40 1, ,98 1,76 1,62 1, ,21 1,18 1,23 1, ,82 0,77 0,80 0,82 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych. Rozwarstwienie we wpływach z PIT, przedstawione w ujęciu ogólnym w tabeli 4, przeanalizowano szczegółowo. Wśród 50 gmin z województwa pomorskiego, które w roku 2012 miały najniższe wpływy z PIT, 45 to były gminy wiejskie,

15 Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych a 5 miejsko-wiejskie. Z kolei wśród 15 gmin o najwyższych wpływach 11 to gminy miejskie. Pozostałe 4 bezpośrednio graniczą z Gdańskiem lub Gdynią. Ich tereny uznawane są przez wielu mieszkańców za część Trójmiasta chociażby z powodu ciągłości komunikacji miejskiej czy też braku różnic w charakterze zabudowy. Znaczenie wpływów z PIT postanowiono zbadać, porównując go z wpływem uważanym za najwydajniejsze źródło dochodów własnych, czyli podatkiem od nieruchomości. Porównanie to przedstawiono w tabeli 6. W latach zauważyć można zdecydowane zmniejszenie relacji wpływów z PIT do wpływów z podatku od nieruchomości we wszystkich typach gmin, przy czym najmocniej proces ten widoczny jest w gminach miejskich. Spowodowane jest to wpływem spowolnienia gospodarczego na wielkość wpływów z PIT i stosunkowo dużą stabilnością i odpornością wpływów z podatku od nieruchomości na zmiany koniunktury gospodarczej. Zmniejszenie wpływów do budżetów samorządowych z podatku dochodowego od osób fizycznych obserwowane było w wielu europejskich krajach, m.in. w Estonii [Raju 2012, s ]. Wpływy z podatku od nieruchomości ze względu na jego konstrukcję w gminach miejskich są wyższe niż w wiejskich, a mimo to w tych ostatnich przekraczają wpływy z PIT. 5. Podsumowanie Artykuł poświęcony został zbadaniu, jak wpływy z udziału w PIT przekładają się na bogactwo gmin wyrażone w jej dochodach. Otrzymane wyniki pozwalają na wysnucie wniosku, że mają one największe znaczenie w gminach miejskich oraz jednostkach graniczących z dużymi miastami w wymiarze zarówno nominalnym, czyli bezwzględnym, jak i względnym jako udziały w dochodach własnych czy dochodach ogółem. To skutek, po pierwsze, braku opodatkowania w Polsce podatkiem dochodowym rolników. Z płacenia tego podatku wyłączone są osoby pracujące w rolnictwie, które w znacznej części zamieszkują typowe gminy wiejskie. Płacony przez nie podatek rolny jest podatkiem majątkowym, a nie dochodowym. Opodatkowanie wszystkich pracujących podatkiem PIT zmniejszyłoby dysproporcje dochodowe między gminami miejskimi a wiejskimi i zwiększyło wpływy z tego źródła w tych ostatnich. Dla kontrastu można podać przykład Szwecji, w której lokalny podatek dochodowy płacony jest przez 85% populacji mieszkańców [Loughlin i in. 2005, s. 351]. Po drugie, znaczenie tego źródła dochodów uzależnione jest od koniunktury gospodarczej. Spowolnienie czy kryzys przekładają się na zmniejszenie wpływów z tego tytułu oraz udziału w dochodach. Jest to tym bardziej widoczne, im większe znaczenie mają wpływy z PIT w czasach koniunktury. Stąd też, paradoksalnie, zjawisko to jest zupełnie niezauważalne w gminach wiejskich.

16 244 Alicja Sekuła Literatura Bank Danych Lokalnych, ( ). Chmielnicki P. (red.) (2004), Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa. Delgado F.J. (2012), Determination of Local Tax Mix: Evidence from Spain, Lex Localis Journal of Local Self-Government vol. 10, no. 4. Europejska Karta Samorządu Lokalnego, DzU z 1994, nr 124, poz Gajl N. (1996), Modele podatkowe. Podatki lokalne, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa. Guziejewska B. (2008), Zewnętrzne źródła finansowania samorządu terytorialnego. Teoria a praktyka, Uniwersytet Łódzki, Łódź. Hanusz A., Niezgoda A., Czerski P. (2006), Dochody budżetu gmin, Wolters Kluwer, Warszawa. Kańduła S. (2005), Funkcjonowanie sektora samorządowego w systemie finansów publicznych, [w:] Finanse samorządu terytorialnego. Zagadnienia wybrane, red. L. Patrzałek, WSB w Poznaniu, Poznań-Wrocław. Kornberger-Sokołowska E. (2012), Finanse jednostek samorządu terytorialnego, LexisNexis, Warszawa. Kosek-Wojnar M., Surówka K. (2011), Sytuacja finansowa JST w Polsce w warunkach kryzysu sektora finansów publicznych, [w:] Nowe zarządzanie finansami publicznymi w warunkach kryzysu, red. S. Owsiak, PWE, Warszawa. Loughlin J., Lidstrom A., Hudson Ch. (2005), Local Income Tax in Sweden: Reform and Continuity, Local Government Studies vol. 31, no. 3. Ofiarski Z. (2008), Ocena zmian w konstrukcji podatków i opłat stanowiących źródła dochodów własnych gmin, [w:] Wybrane problemy finansów samorządu terytorialnego, red. L. Patrzałek, WSB w Poznaniu, Poznań. Pevcin P. (2011), Fly-paper Effect in Slovenian Municipal Finances, Croatian & Comparative Public Administration vol. 11, is. 3. Raju O. (2012), Economic crisis and local governments budget in Estonia, Regional Formation and Development Studies, is. 8. Ruśkowski E. (2004), Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa. Ruśkowski E., Salachna J.M. (2007), Finanse lokalne po akcesji, Wolters Kluwer, Warszawa. Sekuła A. (2007), Zmiany w poziomie dochodów gmin województwa pomorskiego w latach , [w:] Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce, red. D. Strahl, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 1161, Wyd. AE, Wrocław. Sochacka-Krysiak H. (2008), Lokalne daniny publiczne jako źródło dochodów własnych samorządu terytorialnego doświadczenia i perspektywy, [w:] Współczesne problemy finansów i gospodarki jednostek samorządu terytorialnego, red. S. Kańduła, Wyd. AE, Poznań. Surówka K. (2008), Adekwatność dochodów JST w Polsce do zakresu realizowanych zadań bieżących po roku 2003, [w:] Współczesne problemy finansów i gospodarki jednostek samorządu terytorialnego, red. S. Kańduła, Wyd. AE, Poznań. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, t.j.: DzU z 2010, nr 80, poz. 526 z późn. zm. Wassmer R.W. (2002), Fiscalisation of Land Use Urban Growth Boundaries and Non-Central Retail Sprawl in the Western United States, Urban Studies vol. 39, no. 8.

17 Analiza dochodów z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych ANALYSIS OF REVENUE FROM SHARES IN THE PERSONAL INCOME TAX IN THE MUNICIPALITIES OF POMERANIAN VOIVODESHIP Summary: The article examines the shares of the personal income tax PIT. The study was limited to the communal level, Pomeranian Voivodeship and the years The theoretical part describes communes revenues, especially own revenues. There was also a discussion on the causes and reasons for assigning revenues from the personal income tax to own revenues and disadvantages of this solution. The research in the empirical part examined PIT revenues, their share in own revenues, and compared them with revenue from property tax. The conclusion was that the revenues from the personal income tax were significant in the towns and cities, and in other types of communes they were a less important source of revenue. Keywords: communes revenues, communes own revenues, communes share in the revenue of the tax on personal income, municipalities share in PIT.