Struktury odpowiedzialne za realizację WPZiB oraz EPBiO w Polsce

Transkrypt

1 Wstęp Po 1989 roku podstawowym celem III Rzeczpospolitej była integracja ze strukturami zachodnimi, w tym z Unią Europejską. Było to nie lada wyzwanie, biorąc pod uwagę stan polskiej gospodarki, inne pozostałości po poprzednim systemie oraz wymagania, jakie stawiała sama Unia. Dzięki jednolitej polityce w tej sferze wszystkich polskich rządów po 1989 roku, udało się ten cel osiągnąć. 1 maja 2004 roku Polska została pełnoprawnym członkiem tej organizacji 1. Przystąpienie do Unii oznacza udział III RP w kształtowaniu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Jak pokazały ostatnie lata, władze w Warszawie potrafiły skutecznie współdziałać z państwami Unii w tej dziedzinie, aby realizować nasze narodowe interesy. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB) stanowi II filar UE na podstawie traktatu z Maastricht 2 i odnosi się do współpracy z podmiotami zewnętrznymi wobec Unii Europejskiej. Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) jest swoistym dopełnieniem WPZiB, dlatego też opisane przeze mnie zostaną obie te płaszczyzny realizacji stosunków zewnętrznych UE. Struktury odpowiedzialne za realizację WPZiB oraz EPBiO w Polsce Opracowywaniem polskich stanowisk w zakresie WPZiB zajmuje się ministerstwo spraw zagranicznych. W jego strukturze funkcjonują dwa departamenty zajmujące się tą dziedziną: Departament Polityki Europejskiej (DUE) i Departament Polityki Bezpieczeństwa (DPB). Do zakresu odpowiedzialności Departamentu Polityki Europejskiej należą: 1. analizowanie stanu oraz rozwoju Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Stosunków Zewnętrznych Unii Europejskiej (m.in. z NATO i innymi organizacjami międzynarodowymi); 2. koordynowanie wypracowywania stanowiska Polski w sprawach z zakresu WPZiB oraz zapewnienie obsługi pracy Dyrektora Politycznego i Korespondenta Europejskiego; 3. prowadzenie spraw związanych z wypracowywaniem strategii aktywnego członkostwa Polski w Unii Europejskiej w odniesieniu do głównych polityk wspólnotowych UE, a także analizowanie stanowiska państw członkowskich UE w sprawach integracji europejskiej; 4. współpraca z właściwą komórką organizacyjną w sprawach wprowadzania do polskiego porządku prawnego decyzji organizacji i instytucji międzynarodowych w zakresie wprowadzania, zawieszenia i znoszenia sankcji międzynarodowych; 5. koordynowanie prac związanych z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w dyskusji na temat kształtu instytucjonalnego UE; 6. zapewnienie obsługi przedstawicieli polskich biorących udział w posiedzeniach Rady 1 / 9

2 Europejskiej oraz Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych 3. Do zadań Departamentu Polityki Bezpieczeństwa MSZ zaliczamy m.in.: 1. koordynowanie we współpracy z Departamentem Polityki Europejskiej problematyki Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony; 2. formułowanie wniosków dotyczących zaangażowania RP w rozwój europejskich zdolności obronnych z punktu widzenia interesów bezpieczeństwa Polski; 3. prowadzenie spraw polityki bezpieczeństwa, w tym dotyczących problematyki NATO, OBWE oraz WPZiB, nieproliferacji, kontroli eksportu, kontroli zbrojeń i rozbrojenia; 4. analizowanie problemów bezpieczeństwa i obronności, w tym identyfikowanie i analizowanie zagrożenia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej; 5. zapewnianie obsługi uczestnictwa RP w inicjatywach rozbrojeniowych i w pracach międzynarodowych ugrupowań nieproliferacji i kontroli eksportu oraz w realizacji zobowiązań międzynarodowych w tym zakresie; 6. współpracowanie z właściwą komórką organizacyjną w sprawach związanych z wprowadzaniem do polskiego porządku prawnego decyzji organizacji i instytucji międzynarodowych w zakresie wprowadzania, zawieszania i znoszenia sankcji międzynarodowych; 7. przygotowywanie ekspertyz i wniosków dotyczących polityki bezpieczeństwa oraz reżimu i architektury bezpieczeństwa międzynarodowego; 8. opiniowanie celowości członkostwa RP w organizacjach międzynarodowych zajmujących się nieproliferacją, kontrolą eksportu, rozbrojeniem i kontrolą zbrojeń oraz ocena realizacji zobowiązań międzynarodowych w tym zakresie; 9. nadzorowanie pracy Stałego Przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej przy NATO i UZE, Przedstawicielstwa RP przy OBWE oraz Przedstawicielstwa RP przy UE (z zakresu spraw EPBiO) 4. W Polsce nie powstał jeszcze efektywny system kontroli parlamentarnej w obszarze WPZiB. Ani sejmowa Komisja ds. Unii Europejskiej, ani senacka komisja o tej samej nazwie nie mają uprawnień do kontrolowania misji podejmowanych w ramach WPZiB. Strategia Bezpieczeństwa Polski jako dokument regulujący kształt polskiego stanowiska w kwestii WPZiB/EPBiO Rada Ministrów przyjęła 22 lipca 2003 roku Strategią Bezpieczeństwa Narodowego RP, zatwierdzoną przez prezydenta 8 września tego samego roku. W akcie tym podkreślono, że przystąpienie Polski do UE wzmacnia podstawy bezpieczeństwa narodowego RP. 2 / 9

3 Zapowiedziano, że Polska będzie aktywnie uczestniczyć w rozwoju EPBiO jako niezbędnego dopełnienia WPZiB oraz jako mechanizmu, w ramach którego możliwa jest poprawa zdolności operacyjnych państw członkowskich. W dokumencie tym Polska popierała rozwój zdolności cywilnych i wojskowych w ramach UE, jednakże z zastrzeżeniem, że będą one stanowiły europejskich filar NATO. Wskazano na niezbędność wzajemnego uzupełniania się i wzmacniania wysiłków w zakresie budowy zdolności podejmowanych w ramach NATO i UE. Zapowiedziano też podjęcie wysiłków dla wniesienia odpowiedniego wkładu w zdolności unijne. Za istotną uznana została harmonizacja zakupów oraz europejskiego rynku uzbrojenia w sposób zapewniający wykorzystanie specyficznych zdolności i doświadczeń wszystkich członków UE 5. Cztery lata później, 5 listopada 2007 roku uchwalona została nowa Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP. Odzwierciedlała ona zmiany, jakie zaszły w zakresie uwarunkowań bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej od 2003 roku, w tym członkostwo Polski w Unii Europejskiej. Podkreślono w niej, że pozostaje skorelowana ze strategiami sojuszniczymi - Koncepcją Strategiczną NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa. W polityczno-wojskowym wymiarze bezpieczeństwa dla Polski najważniejsze forum współpracy stanowi Sojusz Północnoatlantycki. Ważne jest umacnianie transatlantyckiej wspólnoty poprzez zacieśnianie stosunków między UE a Stanami Zjednoczonymi, zwłaszcza ich kooperatywności oraz komplementarności w dziedzinie bezpieczeństwa. Pierwszoplanową rolę przyznano też dwustronnym stosunkom między Polską a USA. Mimo to w nowej Strategii zauważono, że "członkostwo w UE w istotnym stopniu determinuje podstawy bezpieczeństwa Polski. Radykalnie zwiększyło możliwości realizacji polskiej polityki bezpieczeństwa i zdolności oddziaływania międzynarodowego". Bezpieczeństwo Polski w coraz większym stopniu stanowi integralną część bezpieczeństwa UE. W interesie bezpieczeństwa RP jest umacnianie pozycji Unii w świecie i zwiększenie jej międzynarodowego zaangażowania zarówno w skali regionalnej, jak i globalnej. Polska będzie aktywnie uczestniczyć w rozwoju WPZiB, dążąc do zacieśnienia współpracy państw członkowskich, zbliżania stanowisk i harmonizowania interesów oraz wypracowania nowych instrumentów wspólnej polityki. Twórcy Strategii podkreślili też, iż Polska opowiada się za rozwojem EPBiO. Zadeklarowano wniesienie znaczącego wkładu w rozwój wojskowych i cywilnych zdolności UE w zakresie reagowania kryzysowego oraz stopniowe zwiększanie w zaangażowania w tworzenie europejskich sił szybkiego reagowania, także przez udział w tworzeniu grup bojowych. Polska ma wnosić znaczący wkład ludzki i materialny w organizowane przez Unię misje stabilizacyjne, pokojowe, ratownicze i humanitarne 6. Zaangażowanie Polski w WPZiB/EPBiO w praktyce Od początku przystąpienia Polski do UE priorytetowe znaczenie dla Warszawy miało wzmocnienie i zdynamizowanie współpracy Unii z jej wschodnimi sąsiadami. Polska działała na 3 / 9

4 rzecz rozwoju Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz popierała rozwój długoterminowych relacji UE z państwami Europy Wschodniej o proeuropejskich aspiracjach, zwłaszcza Ukrainą i Mołdawią. Zabiegała również o kontynuowanie na forum Unii rozmów na temat perspektyw rozwoju stosunków UE-Białoruś. W 2005 roku Polska brała czynny udział w budowaniu strategicznego partnerstwa między Rosją a UE. Jego podstawą miały być plany działań w "czterech przestrzeniach": gospodarki, bezpieczeństwa zewnętrznego; wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa wewnętrznego; badań naukowych, kultury i edukacji. Duże znaczenie przykładano do tego, aby współpraca UE-Rosja opierała się na powszechnie stosowanych w Unii wartościach. Przedstawiciele Polski aktywnie uczestniczyli też w dyskusji na temat możliwości poprawy warunków współpracy Obwodu Kaliningradzkiego z UE. W 2004 roku przy dużym zaangażowaniu Polski i UE na Ukrainie zwyciężył wybory prezydenckie przedstawiciel demokratycznej opozycji Wiktor Juszczenko 7. Od tamtej pory Kijów jednoznacznie deklarował chęć przystąpienia Ukrainy do UE, a dyplomacja polska "lobbowała" na rzecz Ukrainy na salonach europejskich. Inaczej przedstawiała się sytuacja Białorusi. W listopadzie 2005 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła - głównie z inicjatywy Polski - konkluzje, w których odniesiono się do sytuacji na Białorusi. Udało się przeforsować zwiększenie środków na wsparcie społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi i przekonać unijnych partnerów do szczególnego potraktowania zbliżających się wyborów w tym kraju. Dzięki aktywności polskiego ministra spraw zagranicznych w konkluzjach Rady UE odniesiono się również do represji wobec Związku Polaków na Białorusi (które notabene trwają do dziś). Pozytywnym efektem działalności Polski było zwiększenie zainteresowania UE sytuacją na Białorusi i podjęcie debaty na temat zaktywizowania unijnej polityki wobec tego kraju. Warszawa jednoznacznie wskazywała na potrzebę zwiększenia presji na władze białoruskie (m.in. za pomocą sankcji wizowych) i jednoczesnego przedstawienia oferty ściślejszej współpracy z UE. Duży udział III RP miała w pracach UE podejmowanych w celu rozwoju stosunków z państwami Afryki, Pacyfiku i Karaibów, m.in. w ramach umowy z Kotonu. Polska wspierała działania na rzecz wzmocnienia współpracy zarówno z krajami Unii Afrykańskiej, jak i afrykańskimi organizacjami subregionalnymi, takimi jak IGAD (Międzynarodowy Organ ds. Rozwoju), ECOWAS (Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki zachodniej), SADC (Wspólnota Rozwojowa Afryki Południowej) oraz EAC (Wspólnota Afryki Wschodniej). 4 / 9

5 We Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i Obrony wyzwaniami dla Polski w 2005 roku były jej udział w tworzeniu grup bojowych oraz starania o zapewnienie kompatybilności projektów bojowych UE oraz Sił Odpowiedzi NATO 8. 3 lipca 2006 roku Komisja Europejska przedstawiła projekt mandatu na negocjacje z Rosją, dotyczące podstaw prawnych współpracy między UE a tym krajem. Negocjacje miały być rozpoczęte w listopadzie. Mimo wysiłków prezydencji fińskiej nie udało się przyjąć mandatu na rozpoczęcie negocjacji. Polska uzależniała swoją zgodę na przyjęcie mandatu od zniesienia przez Federację Rosyjską zakazu importu polskich produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz ratyfikacji przez nią Traktatu Karty Energetycznej i podpisania Protokołu Tranzytowego. Polskie weto zgłoszone podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych w listopadzie 2006 roku było zaskoczeniem zarówno dla Komisji, jak i prezydencji. Większość państw członkowskich negatywnie postrzegała stanowisko polski. Jednak po dodatkowej inspekcji z ramienia KE w polskich zakładach mięsnych stwierdzono, że embargo rosyjskie rzeczywiście nie ma uzasadnienia. Kraje Unii wykazały solidarność z Polską i nie osiągnięto ostatecznego porozumienia z Rosją. W wyniku tego szczyt UE-Rosja w Helsinkach w listopadzie miał charakter rutynowy i sprowadził się do omówienia głównych dziedzin współpracy. Stosunki polsko-rosyjskie, a zarazem Rosji z UE, polepszyły się, kiedy do władzy doszła koalicja PO-PSL, tworząc rząd z Donaldem Tuskiem na czele. W Unii Europejskiej na początku 2006 roku narastały obawy o przebieg wyborów parlamentarnych na Ukrainie oraz kontynuację przez nowe władze programu reform politycznych i ekonomicznych. Kampania wyborcza została przez Brukselę oceniona pozytywnie, zaakceptowano też wyniki głosowania. Zwyciężył prorosyjski obóz Wiktora Janukowycza. Mimo to istniała możliwość stworzenia koalicji przez dawny obóz "pomarańczowych". Polska w związku z tym silnie podkreślała, że należy zdynamizować działania UE na rzecz demokratycznej transformacji Ukrainy i utrzymania proeuropejskiego kierunku jej polityki zagranicznej. Nalegano też na nadania stosunkom z tym państwem nowej jakości. Na szczycie UE-Ukraina w Helsinkach pod koniec października 2007 roku potwierdzono wolę pogłębienia współpracy i zbliżenia Ukrainy z Unią. Znacznie gorzej przedstawiała się sytuacja na Białorusi. Unia wzywała władze w Mińsku do przeprowadzenia uczciwych wyborów prezydenckich. Wiosną 2006 roku uznano przebieg wyborów i ich rezultaty za niedemokratyczne. Minister Spraw Zagranicznych RP S. Meller wystosował list do swoich odpowiedników w państwach Unii, komisarz Benity Ferrero-Waldner oraz do Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB Javiera Solany, w którym proponował 5 / 9

6 rozszerzenie sankcji wizowych, zamrożenie aktywów członków reżimu oraz wprowadzenie sankcji wobec firm z nim związanych. List ten przyjęto pozytywnie i miesiąc później zrealizowano jego postulaty 9. W maju 2008 roku Polska i Szwecja wysunęły inicjatywę Partnerstwa Wschodniego, zakładającą wzmocnienie dwu- i wielostronnej współpracy ze wschodnimi sąsiadami Unii Europejskiej, wychodzącej poza ramy Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Była to odpowiedź na francuską propozycję Unii na rzecz Śródziemnomorza. PW skierowane było do Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii oraz Ukrainy 10. Kiedy w sierpniu 2008 roku wybuchł konflikt rosyjsko-gruziński, Unia postanowiła zintensyfikować prace nad stworzeniem ram instytucjonalnych dla Partnerstwa Wschodniego. Już 3 grudnia Komisja Europejska przedstawiła odpowiedni projekt. Zapowiedziano podpisanie nowych układów stowarzyszeniowych 11. Do głównych celów Partnerstwa Wschodniego należą: 1. doprowadzenie do ustanowienia politycznego stowarzyszenia; 2. stworzenie pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu państw partnerskich z UE; 3. postępująca liberalizacja reżimu wizowego, z ustanowieniem reżimu bezwizowego jako celu długoterminowego Partnerstwa; 4. unifikacja prawna (w tym wartości, normy, standardy); 5. wzmocnienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego; 6. utworzenie struktury współpracy wielostronnej w postaci czterech platform tematycznych: - ds. demokracji, dobrego zarządzania i stabilności; - ds. integracji gospodarczej i konwergencji z politykami UE; - ds. bezpieczeństwa energetycznego; - ds. kontaktów międzyludzkich; - uruchomienie, na podstawie Komunikatu KE z 3 grudnia 2008 r., inicjatyw flagowych (flagship initiatives), do których należą następujące zagadnienia: - zintegrowany program zarządzania granicami; - wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw; - regionalne rynki elektryczności, odnawialnych źródeł energii oraz wydajności energetycznej; o Południowy Korytarz energetyczny; o system zwalczania katastrof naturalnych i spowodowanych przez człowieka. 6 / 9

7 Państwa trzecie (w tym Rosja) będą miały możliwość uczestniczenia w niektórych projektach realizowanych w ramach współpracy wielostronnej Partnerstwa Wschodniego na zasadzie case-by-case. Co najmniej dwa razy w roku będą odbywać się spotkania na szczeblu wyższych urzędników, zintensyfikowane w ramach współpracy platform tematycznych. Raz w roku będą organizowane spotkania ministrów spraw zagranicznych państw PW, a co dwa lata będą odbywać się szczyty Partnerstwa Wschodniego pełniące funkcje kontrolną, a także wyznaczające kierunki współpracy i rozwoju na kolejne dwa lata. Odbywać się będą także spotkania ministrów kluczowych resortów, wyższych urzędników (platformy tematyczne) oraz paneli wspierających prace platform tematycznych na szczeblu ekspertów. W celu stworzenia podstaw rozwojowych, kluczowe będzie także zaangażowanie międzynarodowych instytucji kapitałowych w finansowanie poszczególnych projektów 12. Zakończenie Polska stworzyła w ramach struktur władz odpowiednie ramy instytucjonalne do współpracy z UE w dziedzinie WPZiB, które pozwalają na skuteczną kooperację. Głównym kierunkiem, na którym koncentruje się Warszawa, jest kierunek wschodni. Wynika to z tego, iż w interesie Rzeczpospolitej Polskiej jest, aby jak najszybciej rozszerzyć Unię o naszych wschodnich sąsiadów, czyli Białoruś i Ukrainę, dzięki czemu odpowiedzialność za wschodnią granicę UE by przeszła na te państwa. Ukraina ma znacznie większe szanse niż Białoruś, która ściśle współpracuje z Kremlem. Ważne jest, aby Kijów nie wpadł w objęcia Moskwy. Zapobiec temu może coraz ściślejsza współpraca Ukrainy z Unią. Dużą aktywność Warszawa wykazuje również w kwestii współpracy z Rosją oraz państwami Kaukazu Południowego. Jak pokazały wydarzenia z lat , Polska umie wykorzystać WPZiB w celu ochrony swoich interesów. Bibliografia: 1. Banat M., Pałłasz U., Polska w Unii Europejskiej, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2006, Warszawa Banat-Adamiuk M., Aktywność Polski w Unii Europejskiej, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2007, Warszawa Barcik J., Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony. Aspekty prawne i polityczne, Bydgoszcz-Katowice / 9

8 4. Borkowski P. J., Polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej, Warszawa Bosacki M., Wojciechowski M., Zakulisowa historia rewolucji, "Gazeta Wyborcza" nr 77, Cini M. (red.), Unia Europejska: organizacja i funkcjonowanie, Warszawa Parzymies S., Stosunki międzynarodowe w Europie , Warszawa Szeptycki A., Polityka Polski wobec Ukrainy, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2009, Warszawa Strona internetowa ministerstwa spraw zagranicznych: 1 S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie , Warszawa 2004, s M. Cini (red.), Unia Europejska: organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2007, s Zarządzenie ministra spraw zagranicznych nr 30 z dnia 31 grudnia 2009 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Ministerstwu Spraw Zagranicznych, za: z J. Barcik, Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony. Aspekty prawne i polityczne, Bydgoszcz-Katowice 2008, s Ibidem, s Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, za: ezp_nar_2007.pdf z Więcej na temat przebiegu wyborów na Ukrainie i udziału w misji mediacyjnej przedstawicieli Polski i UE zob.: M. Bosacki, M. Wojciechowski, Zakulisowa historia rewolucji, "Gazeta Wyborcza" nr 77, , s / 9

9 8 M. Banat, U. Pałłasz, Polska w Unii Europejskiej, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2006, Warszawa 2006, s M. Banat-Adamiuk, Aktywność Polski w Unii Europejskiej, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2007, Warszawa 2007, s A. Szeptycki, Polityka Polski wobec Ukrainy, "Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej" 2009, Warszawa 2009, s P. J. Borkowski, Polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej, Warszawa 2009, s / 9