U wersytetu. Nauk we. Słowa kluczowe Prawo ochrony środowiska, zasada zrównoważonego rozwoju, prawo międzynarodowe, antropocentryzm

Transkrypt

1 Celem em artykułu jest analiza spółczesnej koncepcji praa ochrony środoiska oraz analiza zachodzących tej dyscyplinie praniczej zmian, charakteryzujących się znaczną dynamiką. Przedmiotem badań jest zależność między koncepcją praa ochrony środoiska a jego dynamicznym rozojem, ze szczególnym uzględnieniem zajemnego oddziałyania między tymi doma elementami. C pyr gh artwydanicto Nauk e U ersytetu Słoa kluczoe Prao ochrony środoiska, zasada zrónoażonego rozoju, prao międzynarodoe, antropocentryzm M aja Kopernika Toruniu * Prof. dr hab., Kieronik Katedry Praa Ochrony Środoiska UMK Toruniu.

2 58 The purpose of this article is to analyze the modern concept of environmental la and dynamic changes hich occur in this discipline of la. The concept of environmental la and its dynamic development are the main subject of this survey, ith special regard to the interaction beteen those to elements. Keyords Environmental la, principle of sustainable development, international la, anthropocentrism Prao ochrony środoiska może ć obecnie zaliczane do jednej z najbardziej dynamicznie rozijających jąc się dyscyplin praniczych. Przyczyn dynamicznego rozoju praa ochrony środoiska jest kilka i można zaliczyć rozijającą się śiadomość legislatora, a także organó stosujących prao, dynamiczny rozój dyscyplin naukoych zajmujących się ochroną środoiska, a przede szystkim ekologia i sozologia, coraz iększa ingerencja człoieka środoisko i reszcie coraz poażniejsze skutki tej ingerencji dla spółczesnego i przyszłych pokoleń. Jednocześnie dynamizm praa ochrony środoiska rzutuje na jego koncepcję, która nie tylko, ulega zmianie, ale także musi zachoyać ystarczającą cą dla absorpcji tego dynamizmu elastyczność. Artykuł ten jest analizą spółczesnej koncepcji praa ochrony środoiska oi oraz analizą zachodzących tej dyscyplinie praniczej zmian, które charakteryzują się znaczną dynami- t ką. Przedmiotem badań jest zależność między koncepcją praa ochrony Copyrig ony środoiska, a jego dynamicznym rozojem, ze szczególnym uzględnieniem zajemnego płyu tych dóch elementó. Historia praa ochrony środoiska jest stosunkoo krótka, choć piśmiennictie skazuje się na jego korzenie nie tylko praie okresu średnioiecza, ale naet praie antycznym 1. Jednak o nooczesnym praie ochrony środoiska, b W danic o Nau o Un e yte u iko oaja Kop rnika Toruni 1 Rozażania o rzymskim praie ochrony środoiska proadził C. Kundereicz, który opublikoał yniki soich badań opracoaniach Ochrona

3 59 uzględniającym nie tylko zagadnienia partykularne ale rónież prao międzynarodoe, można móić dopiero od przełomu lat 60 i 70 ubiegłego ieku. Za początek rozoju spółczesnego praa ochrony środoiska można uznać Konferencję ONZ i sporządzony przez jej óczesnego Sekretarza Generalnego raport Człoiek i środoisko 2. Szczegółoa analiza, przeproadzona tym raporcie obejmoała pły człoieka na stan środoiska, a także ocenę tego stanu. Jednocześnie nioski, ynikające z tej analizy a zdeterminoały koncepcję pranej ochrony środoiska. U podsta tej koncepcji legło kilka podstaoych założeń aksjologicznych. Po piersze instrumenty prane miały przede szystkim pełnić rolę protekcyjną stosunku do środoiska. W normie pranej upatryano przede szystkim elementu ochronnego. Stąd też yodzi się dominująca praie ochrony środoiska metoda regulacji, jaką jest metoda administracyjna, a ślad za nią proadzenie do praa ochrony środoiska metod działania, charakterystycznych ych dla administracji publicznej. Prao ochrony środoiska charakteryzoało się zatem szerokim zakresem ykorzystyania metody ładczej z silną pozycją organu administracji publicznej. Po drugie, pomimo o prób globalnego spojrzenia na problematykę ochrony środoiska, ois nadal dominoała metoda, polegająca na partykularnym o ureguloaniu ochrony poszczególnych elementó środoiska, zamiast na podejmoaniu prób całościoego i kompleksoego spojrzenia na zagadnienia poiązane ze środoiskiem Wydanic i jego stanem. Stąd też yodzi się tradycyjny sposób regulacji poszczególnych elementó środoiska odrębnych aktach pranych. Copyrigh Po trzecie dostrzeżono konieczność iększego ykorzystania instrumentó praa międzynarodoego publicznego i ziększenie roli społeczności międzynarodoej dla ochrony środoiska ymiarze globalnym 3. Nau o U e syt tu Mik meaja etoko ern ka runiu środoiska naturalnego praie rzymskim, Czasopismo Prano Historyczne z 1981, nr 2 s. 1 10; Studia z rzymskiego praa administracyjnego, Łódź Tak przyjmuje m.in. R. Paczuski, Ochrona środoiska. Zarys ykładu, Bydgoszcz 2008, s Zob. bliżej M. M. Kenig-Witkoska, Międzynarodoe prao środoiska. Wybrane zagadnienia systemoe, Warszaa 2011.

4 60 Po czarte istotnym elementem koncepcji praa ochrony środoiska ły jego elementy antropocentryczne. Doszło boiem do noego ujęcia sytuacji pranej jednostki ze zględu na środoisko. Dostrzeżono ziązek pomiędzy stanem środoiska, a jakością zdroia, a naet życia człoieka. Normy prane, które zasadzie pełniły rolę ochronną obec środoiska, rónocześnie służyły ochronie życia i zdroia człoieka. J. Boć i E. Samborska-Boć śród przesłanek ochrony środoiska ymienili przesłanki biologiczne, społeczne i ekonomiczne 4, co odpoiada podstaoym założeniom koncepcyjnym praa ochrony środoiska. Toruniu Wytyczone na przełomie lat 60 i 70 aksjologiczne podstay praa ochrony środoiska i konsekencji kierunki jego rozoju, ulegały, na przestrzeni minionych pięćdziesięciu lat znacznej przebudoie, co doproadziło do postania spółczesnej koncepcji praa ochrony środoiska. Przyczyn przebudoy koncepcji można upatryać kilku istotnych elementach. Po piersze istotne znaczenie odgrya ciągły rozój technologiczny, a także stan badań nad środoiskiem, jego zagrożeniami i sposobami radzenia sobie z tymi zagrożeniami. Po drugie istotne znaczenie mają pojaiające się noe yzania dla legislatora, które są ynikiem konieczności jego o reakcji na pojaiające się co rusz noe zagrożenia dla środoiska np. klonoanie, nie, ict GMO, efekt cieplarniany itp. Po trzecie, e, a za istotną przyczynę zmian praie ochrony środoiska należy Wy rónież uznać zrost samośiadomości jednostki i będące konsekencją tego zrostu dążenie do ziększenia działań ochronnych. Wyołane tymi przyczynami zmiany praie ochrony środoiska, doproadziły do ypracoania spółczesnej koncepcji regulacji pranych. Obecnie praie ochrony środoiska nie można już jedynie upatryać elementó ochronnych. Współczesne prao ochrony środoiska nie zajmuje się już zagadnieniem, czy oddziałyać na środoisko i jego zaso, co ło charakterystyczne dla początkó praa ochrony środoi- docop righ Nauk e Un er ytet a M ko do Kope nik 4 J. Boć, E. Samborska-Boć, [:] J. Boć, E. Samborska-Boć, K. Noacki, Ochrona środoiska, Kolonia 2008, s

5 61 ska, ale zajmuje się tym, jak na środoisko oddziałyać. Nastąpiło zatem przesunięcie akcentu z funkcji ochronnej praa ochrony środoiska na funkcję dystrybucyjną. Współczesna koncepcja praa ochrony środoiska koncentruje się okół dystrybucji dostępu do środoiska i jego zasobó 5. W konsekencji rola organu administracji publicznej przesunęła się z funkcji ochronnej na funkcję dystrybucyjną. Rola organu administracji publicznej sproadza się zatem przede szystkim do określania kto, kiedy i na jakich arunkach może ze środoiska korzystać. Oczyiście zakres tego korzystania yznacza przede szystkim ustaa. Toruniu Punktem zrotnym dla zmiany koncepcji praa ochrony środoiska z ochronnej na dystrybucyjną ła Konferencja Rio de Janeiro 1992 roku, na której ypracoano a ano kompleksoą, a zarazem spójną koncepcję zrónoażonego on nego rozoju 6. Istotą koncepcji zrónoażonego rozoju jest przede szystkim yażenie różnych artości praem chronionych, które pozostają ze sobą naturalnym konflikcie, przy czym jedną z tych artości jest środoisko i jego ochrona. ona. Oo roziązyanie konfliktó, czy też inaczej rzecz ujmując yażanie sprzecznych interesó, iąże się przede szystkim z tym, że należy eliminoać antagonizmy pomiędzy różnymi artościami praem chronionymi 7. Koncepcja zrónoażonego rozoju oju sproadza się do jak najszerszego i najczęstszego a także najpełniejszego urzeczyistniania różnych artości praem chronionych. Rolą organu stanoiącego prao, a także organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych artości, a nie ich konfrontoanie. Stąd też nastąpiło przemodeloanie koncepcji praa ochrony środoiska łaśnie kie- loopyrigh anuwy a ict o Nauk e Un er yte M ko egokope a nik 5 Por. B. Rakoczy, Konstytucyjna zasada spraiedliości społecznej, a ochrona środoiska działalności przedsiębiorcy, [:] J. Ciechanoicz- -McLean (red.), T. Bojar-Fijałkoski (red.), Prao ochrony środoiska jako arunek proadzenia działalności gospodarczej, Gdańsk 2009, s Zasada ta ła przedmiotem analizy m.in. monografii Z. Bukoskiego, Zrónoażony rozój systemie praa, Toruń J. Ciechanoicz-McLean zraca uagę na oe konflikty, skazując jednocześnie jakie znaczenie ma tz. ekoterroryzm, Prao i polityka ochrony środoiska, Warszaa 2009, s. 64 i n.

6 62 runku dystrybucyjnym, z redukcją znaczenia funkcji ochronnej praa ochrony środoiska. Współczesne prao ochrony środoiska przede szystkim koncentruje się na tym, komu na jakich arunkach i jakim zakresie umożliić dostęp do środoiska i możliość korzystania z niego. Natomiast zmniejszeniu uległa rola organu, jako podmiotu uzględniającego przede szystkim ochronny charakter praa ochrony środoiska. Konsekencją iodącej roli funkcji ochronnej ło to, że ziększał się konfrontacyjny charakter praa ochrony środoiska obec innych obszaró regulacji pranej, którym za iodący element należy uznać ochronę pra i olności jednostki. Prao ochrony środoiska mogło ć postrzegane nika jako ten obszar regulacji pranych, który na jednostkę nakładał ztnie obciążenia, a przede szystkim ograniczał jej ukope upranienia 8. Wzmocnienie funkcji dystrybucyjnej praa ochrony środoiska, przy jednoczesnym zmniejszeniu roli funkcji ochronnej, spoodoało, iż zaróno organy stanoiące prao jak i je stosujące, zoboiązane są uzględniać nie tylko interes środoiska, jako dobra spólnego, ale rónież interes pryatny jednostki, której upranienia a mogą ulec uszczupleniu, ze zględu na konieczność ochrony środoiska. o W ziązku z zasadą zrónoażonego rozoju za podstaoy sposób stanoienia ict praa i jego stosoania należy uznać taki, który a pozoli jak najlepszy sposób urzeczyistnić różne artości Wy praem chronione, pozostające ze sobą konflikcie. Dopiero yjątkoej sytuacji olno organoi stanoiącemu prao a także je stosującemu rozstrzygnąć konflikt, na korzyść jednej z tych artości. Oczyiście ymaga to łaściego uzasadnienia, dlaczego taki ybór został dokonany. Jednak, co istotne, ó element konfrontacyjny ma charakter yjątku od zasady. Istotnym elementem spółczesnego praa ochrony środoiska jest rónież to, że zmierza ono do ochrony środoiska jako jednej całości, a nie do ochrony jego poszczególnych ele- op righ Nauk e Un er yte M ko a oruniu 8 B. Rakoczy, Ograniczenie pra i olności jednostki ze zględu na ochronę środoiska Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 2006.

7 63 mentó. J. Sommer analizując pojęcie koncepcji zintegroanej ochrony środoiska i zauażając ieloznaczność tego pojęcia, skazał też, że [ ] ochrona środoiska ymaga, a oddziałyania na środoisko nie ły rozpatryane jako obciążenia oddziellnych medió środoiskoych, ale jako oddziałyanie na środoisko jako całość i tym charakterze zalczane lub ograniczane 9. Za artość praem chronioną uznać można zatem nie tylko poszczególne elementy środoiska, ale także zajemne oddziałyanie między nimi. Stąd też e spółczesnym praie ochrony środoiska dominują elementy integrystyczne, natomiast elementy separacyjne tracą obecnie na znaczeniu. Dominacja elementó integrystycznych nad elementami separatystycznymi nie oznacza jednak, iż poszczególne nik elementy środoiska nie poinny ć traktoane odmiennie Kope z uzględnieniem ich specyfiki. Nie ma boiem możliości całkoicie jednolitego potraktoania szystkich elementó środoiska i poddania ich jednolitej i takiej samej regulacji, gdyż doproadziło to do niełaściych i niepożądanych skutkó. Już boiem z samej natury poszczególnych elementó entó przyrodniczych ynika konieczność ich odrębnego traktoania. Właście jest zatem integrystyczne podejście do ochrony o środoiska jako zasada przy jednoczesnym traktoaniu elementó separatystycznych, ict jako yjątku, z tym jednak zastrzeżeniem, że uzględnianie a specyfiki poszczególnych elementó przyrodniczych zych jest skazane i uzasadnione. Można Wy reszcie zauażyć, iż spółczesne prao ochrony środoiska i jego przyszłość mogą ć zdeterminoane ziększającą się rolą elementó separatystycznych, z tym, że separacja ta następuje edług innych kryterió niż tradycyjnie ujmoane podziały na poszczególne elementy środoiska. Przykładem takich tendencji jest ziększający się zakres ochrony klimatu, jako artości praem chronionej 10. Coraz częściej op righ Nauk e Unier yte M ko aja oruniu 9 J. Sommer, [:] W. Radecki (red.), Podstay teoretyczne zintegroanej ochrony pranej środoiska, Wrocła 2010, s Zob. B. Rakoczy, The role of the las in the protection of the climat, Climate Change, Global Risk, Challenges & Decisions. Abstract books, Copen-

8 64 można zauażyć, iż ochrona klimatu yodrębniana jest z ochrony środoiska, a klimat jest traktoany jako artość praem chroniona samodzielnie, niezależnie od ochrony środoiska. Kolejną istotną cechą praa ochrony środoiska jest ziększająca się rola płaszczyzn regulacji normatynej, ponadnarodoej. Przyczyną ziększania się roli regulacji ponadnarodoych jest to, że dostrzeżono, iż zagadnienia ziązane ze środoiskiem i jego ochroną nie mogą ć jednie reguloane systemie praa krajoego z uagi na to, że środoisko jako przedmiot regulacji normatynej przekracza granice państ, a konsekencji i systemu praa krajoego. Koncepcja cja spółczesnego praa ochrony środoiska idzie jeszcze dalej i przyjmuje, że ochrona niektórych elementó środoiska oisk nik możlia jest łaściie jedynie na płaszczyźnie prano Kope międzynarodoej, a przynajmniej na tej płaszczyźnie poinny ć przyjęte podstaoe instrumenty ochrony pranej środoiska. Jednak ziększająca się rola ponadnarodoego sposobu reguloania problematyki ochrony środoiska, nie jest pozbaiona penych mankamentó. Podstaoym mankamentem jest to, że źródłem praa międzynarodoego publicznego, tym rónież międzynarodoego praa środoiska jest umoa. Zakłada ona dobroolność o państ stron zaarcia takiej umoy. Prao międzynarodoe publiczne nie dysponuje instrumentami przymuszającymi państo do zaarcia takiej umoy, a zatem jego skuteczność ma charakter arunkoy. Wpradzie europejskie prao środoiska, koncentrujące się spółcześnie aktach rangi dyrektyy, zna instrumenty przymuszenia państa członkoskiego do przestrzegania norm pranych, mających za przedmiot ochrony środoisko. Niemniej jednak skuteczność europejskiego praa środoiska ograniczona jest jedynie do obszaru Europy i to też tylko odniesieniu do niektórych jej państ. opyrigh prwy a icto Nauk e Un er yte M ko oa oruniu hagen 2009 IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science z 2009, z. 6, ; Climate protection in Polish legal system, Polish Yearbook of Environmental La 2011, Toruń 2011, s

9 65 Za ażną cechę spółczesnego praa ochrony środoiska należy rónież uznać zachianie koncepcji antropocentrycznego charakteru tej dyscypliny praniczej. Tendencje spółczesnego praa ochrony środoiska zmierzają raczej do tego, a upodmiotoić środoisko, a przynajmniej niektóre z jego elementó. Wzmocnienie nurtu zmierzającego do upodmiotoienia środoiska, lub jego elementó pooduje jednocześnie osłabienie nurtu antropocentrycznego. Zauażyć można zarysoujący się konflikt pomiędzy środoiskiem, a człoiekiem. Człoiek traktoany jest nie tyle kategoriach podmiotu ochrony ony pranej, ile kategoriach najiększego zagrożenia dla środoiska. Jednocześnie zauażyć można zanikanie koncepcji uznających, iż ochrona środoiska ma przede szystkim służyć jakości życia i zdroia człoieka. Da się zaobseroać, iż ochrona ona środoiska nie jest ykonyana dla dobra człoieka, jako podmiotu praa, ale ykonyana jest dla środoiska, dla samego środoiska. Za ostateczną artość ymagającą ochrony pranej nie uznaje się człoieka, któremu należy zapenić środoisko łaściej jakości, a także możliość korzystania ze środoiska, ale uznaje się środoisko. Konsekencją takiego ujęcia podsta aksjologicznych jest to, że środoisko jest chronione jako artość sa- o moistna, także przed ict samym człoiekiem. Z kolei konsekencją uznania środoiska oiska a za dobro samoistne jest jego antropomorfizacja przy czym, Wy dotyczy to nie tylko środoiska jako takiego, ale także jego poszczególnych elementó 11. Oczyiście natężenie upodmiotoienia poszczególnych elementó środoiska jest różne. Przy czym ystępuje ono najiększym zakresie odniesieniu do zierząt. W piśmiennictie dopuszcza się naet uznaanie pra zierząt, miejsce pranej ochrony zierząt. Uznanie, że zierzę ma prao, yołuje ten skutek, że oo zierzę poinno ć traktoane jako podmiot praa. Jednak spółczesne prao ochrony śro- op righ Nauk e Un er yte M ko aja Kope nik oruniu 11 B. Rakoczy, Moralność praa ochrony środoiska, [:] A. Madeja (red.), Nam hoc natura aequum est Księga Jubileuszoa ku czci Profesora Janusza Justyńskiego siedemdziesięciolecie urodzin, Toruń 2012, s

10 66 doiska nie opoiedziało się jeszcze jednoznacznie za tym, czy podstaoą artością praem chronioną jest człoiek, a środoisko podlega ochronie ze zględu na człoieka, czy też środoisko jest samodzielną artością, niezależnie od ochrony przysługującej człoiekoi jako podmiotoi praa. Natomiast tendencje, które da się zaobseroać praie ochrony środoiska zmierzają do tego, a urzeczyistnić tą drugą koncepcję, edług której środoisko jest samodzielną artością praem chronioną. Już tylko sama analiza koncepcji spółczesnego praa ochrony środoiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny y praniczej. Dynamizm ten jest z jednej strony pozytynym elementem praa ochrony środoiska, zaś z drugiej strony niesie za sobą rónież i negatyne skutki. W konsekencji legislator staje przed nie małym dylematem, gdyż z jednej strony pja poinien umieć reagoać na dynamizm praa ochrony środoiska, a z drugiej strony poinien ten dynamizm redukoać do minimum. Zauażyć rónież należy, że ó dynamiczny rozój praa ochrony środoiska z jednej strony jest na praodacy ymuszany szybko zmieniającą się rzeczyistością, a z drugiej strony sam jest przez tego ustaodacę kreoany. Punktem yjścia do dalszych rozażań, dotyczących dynamizmu praa ochrony środoiska, poinno ć stierdze- o nie, że ó dynamizm ict ma charakter tórny obec zmieniającej się rzeczyistości. a Inaczej rzecz ujmując można skazać, że zakres i szybkość Wy zmian rzeczyistości i pły tych zmian na środoisko, ymusza na praodacy umiejętność szybkiego i łaściego reagoania. A. Lipiński dostrzegając oą cechę praa ochrony środoiska łączy ją z członkostem Polski Unii Europejskiej. Stierdza On, iż Niezbędną przesłanką tego ostatniego [tj. członkosta Polski UE przyp. B. R.] ło boiem drożenie unijnych ymagań środoiskoych. Mają one charakter otarty i ulegają nieustannym przemianom. [ ] W konsekencji system praa ochrony środoiska Polsce ulega nieustannym przemianom 12. op righ Nauk e Un er yte M ko pokope nik oruniu 12 A. Lipiński, Prane podstay ochrony środoiska, yd. 5, Warszaa 2010, s. 13.

11 67 Podstaoą funkcją jaką pełni prao ochronie środoiska jest funkcja preencyjna 13. Praodaca poinien zatem pierszej kolejności przyjmoać takie roziązania prane, które zapobiegną niepożądanemu oddziałyaniu na środoisko. To z kolei ymusza na legislatorze, a ć krok przed pojaiającymi się zagrożeniami, lub zagrożeniami które się mogą pojaić. Przykładem takich elementó praie ochrony środoiska jest zasada preencji i zasada przezorności. Przyczyny dynamizmu praa ochrony środoiska, jak juz yżej skazano, nie są yołane jedynie szybko zmieniającą się rzeczyistością ale rónież spoodoane są działalnością samego praodacy. Dobrym przykładem na negatyne aspekty dynamizmu praa ochrony środoiska jest ustaa z dnia 27 kietnia 2001 r. Prao ochrony środoiska, która okresie 12 lat oboiązyania ła już noelizoana an na kilkadziesiąt razy. Obecnie zaobseroać można niepokojący ojący zrost dynamizmu przepisach dotyczących gospodarki odpadami, a także praie odnym. Przyczyn negatynego dynamizmu jest kilka. Za podstaoą przyczynę należy uznać niedomagania legislacyjne, które dotykają nie tylko praa ochrony środoiska, ale rónież inne gałęzie i działy praa. Inną przyczyną negatynego dynamizmu o praie ochrony środoiska jest poziom legislacji. Podstaoym sposobem zapobiegania ict negatynemu dynamizmoi jest storzenie spójnej, a jasnej i odpornej na zmiany aksjologicznej koncepcji praa Wy ochrony środoiska. Być może sposobem na osiągniecie takiego celu ła konieczność kodyfikacji praa ochrony ony środoiska. Legislator poinien rónież zrezygnoać z traktoania norm praa ochrony środoiska jak instrukcji, i starać się zbliżyć bardziej do generalnego i abstrakcyjnego charakteru norm pranych, niż do kazuistycznego i szczegółoego reguloania materii 14. rmcop righ Nauk e Un ersyte a M ko an Kope nik oruniu 13 Por. P. Korzenioski, Zasady prane ochrony środoiska, Łódź Szczyt kazuistyki został chyba osiągnięty ustaie o utrzymaniu czystości i porządku gminach, na co uagę zraca W. Radecki, Ustaa

12 68 Kolejną przyczyną negatynego dynamizmu praa ochrony środoiska jest także to, że nie zakończył się jeszcze proces kształtoania struktur organó administracji publicznej, odpoiedzialnych za ochronę środoiska. Okres ostatnich kilkunastu lat obejmuje liczne i nierzadko nieprzemyślane zmiany organó administracji publicznej, kompetentnych określonych spraach. Ó dynamizm negatyny, który nie jest spoodoany umiejętnością praodacy reagoania na zmieniające się potrze zakresie ochrony środoiska, ymaga poszukiania penych elementó, stabilizujących cały system pranej ochrony środoiska. Obecnie jedynych elementó stabilizujących polskie prao ochrony środoiska upatryać można kompleksoej regulacji konstytucyjnych podsta ochrony środoiska. Reasumując należy stierdzić, że spółczesne prao ochrony środoiska charakteryzuje e się kilkoma cechami. Przede szystkim regulacje mają charakter kompleksoy i dotyczą bardziej środoiska jako całości, niż jego poszczególnych elementó. Po drugie dostrzec można rónież zrastającą rolę ureguloań prano międzynarodoych zaróno o charakterze ogólnośiatoym, jak i o charakterze regionalnym. Po trzecie przebudoie ulega rónież centralna artość, okół której koncentruje się prao ochrony środoiska. O ile jego początkoej fazie grę chodziła ochrona środoiska ze zględu na ochronę życia lub zdroia człoieka, o tyle obecnie praie ochrony środoiska dostrzec można upodmiotoienie e samego środoiska i traktoanie go jak artości samej sobie. W praie ochrony środoiska dostrzec rónież można, jako jego istotną cechę umiejętność łaściego i szybkiego reagoania legislatora na zmieniające się uarunkoania środoiskoe. Tak pojmoany dynamizm praa ochrony środoiska poinien ć uznany za jego istotną cechę i artość. Ó dynamizm może ć osiągnięty poprzez torzenie elastycznych obcop rig t Wydanicto Naukoe Un er yte u ko aja pkop nik Tor niu o utrzymaniu czystości i porządku gminach. Komentarz, yd. 4, Warszaa 2012.

13 69 regulacji pranych. Istnieje jednak rónież dynamizm negatyny, którego źródłem jest ogólnie rzecz ujmując, niełaście podejście legislatora do procesu stanoienia praa. W tym ypadku działania legislatora godzą stabilność przyjętych roziązań pranych, a tym samym inny ć eliminoane. Kontakt kpos@umk.pl Copyright Wydanicto Naukoe Uniersytetu Miko aja Kopernika Toruniu