SESTON W JEZIORZE MAŁY BOREK ILOŚĆ, POCHODZENIE, POWIĄZANIE Z INNYMI PARAMETRAMI JAKOŚCI WODY

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "SESTON W JEZIORZE MAŁY BOREK ILOŚĆ, POCHODZENIE, POWIĄZANIE Z INNYMI PARAMETRAMI JAKOŚCI WODY"

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e SESTON W JEZIORZE MAŁY BOREK ILOŚĆ, POCHODZENIE, POWIĄZANIE Z INNYMI PARAMETRAMI JAKOŚCI WODY SESTON IN MAŁY BOREK LAKE CONCENTRATION, SOURCE, RELATIONSHIPS WITH OTHER PARAMETERS Anna Jarosiewicz Zbigniew Witek Ilona Richter Dorota Grunwald Akademia Pomorska w Słupsku Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Zakład Ekologii ul. Arciszewskiego 22b, Słupsk jarosiewicza@poczta.onet.pl zwitek@apsl.edu.pl ABSTRACT The concentration of suspended particulate matter (SPM), expressed as dry weight, particulate organic (POM) and inorganic (PIM) matter, chlorophyll a (Chla) and Secchi disc visibility (SD) were measured at monthly intervals in lake Mały Borek between April and December Annual mean concentration of SPM within the 0-6 m water column was 1.6 mg dm -3, and varied between 0.4 and 2.6 mg dm -3. In the bottom layer (10 m) the concentration was higher (about 8.2 mg dm -3 ). Our measurements showed that about 75% of SPM is organic matter, and the inorganic material comprises smaller portion of suspended matter. Performed comparison between the concentration of the SPM and chlorophyll a and SPM and Secchi disc visibility showed statistically significant correlation i.e. with increase of chlorophyll a concentration increases SPM concentration and with increase of SPM concentration decreases the SD. High correlation between the concentration of Chla and SPM indicates autochthonous origin of the suspended matter. Compared to other lakes (data for 62 lakes) lake Mały Borek is characterized by a low concentration of suspended matter, lesser than the average calculated for the 24 mesotrophic lakes. 69

2 Słowa kluczowe: zawiesina, materia organiczna, materia nieorganiczna, chlorofil a, jezioro Key words: suspended particulate matter, particulate organic matter, particulate inorganic matter, chlorophyll a, lake WSTĘP Wielu autorów (Malmaeus, Håkanson 2003, Fukushima i in. 1989, Kreeger i in. 1997) zwraca uwagę na istotne znaczenie zawiesiny w toni wodnej, określając ją jako jeden z ważnych czynników mających wpływ na jakość wód, przede wszystkim ich przejrzystość, wielkość produkcji pierwotnej czy wiele innych procesów biogeochemicznych zachodzących w naturalnych ekosystemach wodnych. Zawartość, skład sestonu (SPM suspended particulate matter), kształt i wielkość cząstek oraz ich właściwości fizykochemiczne mogą znacznie różnicować poszczególne zbiorniki wodne. Materia zawieszona może się składać zarówno z materiału organicznego (zawierającego liczne pigmenty fotosyntetyzujące), tj. żywej i martwej materii organicznej (POM particulate organic matter), jak i z elementów nieorganicznych (PIM particulate inorganic matter). Tym samym w jej skład, w różnych proporcjach, wchodzić mogą: fito-, bakterio- i zooplankton, szczątki roślinne i zwierzęce, fekalia, wylinki czy też zawiesina mineralna złożona głównie z minerałów ilastych, kwarcu, kalcytu czy tlenków metali. Podział na organiczną i nieorganiczną materię zawieszoną jest istotny także z punktu widzenia biooptyki wód. Te dwie grupy zawiesin ze względu na ich odmienne właściwości optyczne różnie wpływają na podwodne pole światła i modyfikują światło opuszczające akwen (Ficek 2013). Materia zawieszona w jeziorach może być pochodzenia allochtonicznego. Organiczne szczątki liści i gałązek, drobiny mineralne wypłukane z gruntów, pyłki roślin lądowych i pyły mineralne, nawiewane nieraz ze znacznych odległości, wprowadzane są do zbiornika z jego zlewni. Materia zawieszona może pochodzić również z samego jeziora (materia autochtoniczna) w wyniku lokalnej produkcji biologicznej lub resuspensji. Wielkość cząstek materii zawieszonej mieści się w zakresie od koloidów i wirusów do makrocząstek (np. makroplanktonu). Do celów analitycznych (pomiarowych) materia zawieszona oddzielana jest od materii rozpuszczonej poprzez wirowanie próby, sedymentację lub za pomocą filtracji. Tę ostatnią z wymienionych metod stosuje się najczęściej (Chen i in. 2005, Ficek i Zapadka 2010, Lindström i in. 1999, Liu i in. 2013). Od rodzaju użytego filtra uzależniona jest minimalna wielkość cząstek oddzielanej materii. Przy zazwyczaj stosowanych filtrach o średnicy porów około 0,45 µm badana zawiesina nie obejmuje koloidów i wirusów, jak również części pikoplanktonu. Celem niniejszej pracy było: (i) określenie stężenia zawiesiny oraz jego pionowego zróżnicowania w toni wodnej, (ii) wskazanie pochodzenia materii zawieszonej oraz (iii) zbadanie zależności pomiędzy stężeniem zawiesiny a innymi parametrami jakości wody, tzn. stężeniem chlorofilu a i przezroczystością w niewielkim mezotroficznym jeziorze Mały Borek. 70

3 TEREN BADAŃ I METODYKA POMIARÓW Jezioro Mały Borek (inna nazwa Boruja Mała) ( N, E) położone jest w zróżnicowanym hipsograficznie krajobrazie morenowym, w obrębie Pojezierza Bytowskiego. Samo jezioro to niewielki (tab. 1), bezdopływowy, mezotroficzny (Jarosiewicz i Witek 2009) zbiornik polodowcowy, znajdujący się wśród wielu innych niewielkich jezior. Połączone jest ono za pomocą niewielkiego, czasowo niedrożnego drenu odpływowego z jeziorem Boruja Duża. Zlewnię bezpośrednią jeziora (46 ha) w około 50% stanowią lasy. Pozostała jej część to nieużytki, działki rekreacyjne oraz nieliczne pola uprawne. Ze względu na obecność postglacjalnej flory reliktowej (Litorella uniflora) zaliczane jest ono do grupy jezior lobeliowych. Również pozostałe właściwości wód tego jeziora, takie jak niskie stężenie fosforu i wapnia, niewielkie przewodnictwo i względnie duża przejrzystość, są cechami charakterystycznymi dla tej wyjątkowej grupy jezior. Wyniki prezentowanych w niniejszej pracy badań obejmują okres od kwietnia do grudnia 2011 roku. Próby wody pobierane były w miesięcznych odstępach czasu z jednego stanowiska pomiarowego, zlokalizowanego w najgłębszej centralnej części jeziora. Każdorazowo używano przy tym 2-litrowego czerpaka typu van Dorna. Próby pobierano z sześciu głębokości co 2 metry, tj. wodę z powierzchni jeziora (0 m) i dalej w kolejności z 2, 4, 6, 8 metrów i z warstwy około 1 m nad dnem (10 m). W ciągu 24 godzin od chwili pobrania woda poddawana była filtracji w celu oznaczenia zawartości materii zawieszonej i chlorofilu a. Stężenie sestonu, wyrażanego jako zawartość suchej masy zawiesiny w jednostce objętości wody (1 dm 3 ), mierzono grawimetrycznie, a pomiary obejmowały oznaczenie zawartości całkowitej materii zawieszonej (SPM) oraz jej nieorganicznej (PIM) i organicznej (POM) frakcji. Poszczególne próby wody (o objętości od 200 do 1500 ml w zależności od zawartości zawiesiny) filtrowane były przez uprzednio przemyte wodą destylowaną, wyprażone i zważone sączki szklane MN 85/90 BF Tabela 1 Charakterystyka jeziora Mały Borek (Jarosiewicz i Witek 2009, Witek i Jarosiewicz 2010) Table 1 Characteristics of Mały Borek lake (Jarosiewicz i Witek 2009, Witek i Jarosiewicz 2010) Parametr Jednostka Wartość powierzchnia ha 7,6 objętość tys. m głębokość maksymalna m 11 powierzchnia zlewni ha 46 produkcja pierwotna fitoplanktonu g O 2 m -2 rok stężenie fosforu całkowitego (powierzchnia, lato) mg P dm -3 0,03 przewodnictwo w wodach powierzchniowych µs cm -1 <100 stężenie jonów wapnia mg Ca dm -3 7,5 71

4 Ryc. 1. Schemat przeprowadzanej procedury analitycznej Fig. 1. Scheme of the analytical procedure o średnicy porów 0,5 µm (wstępne prażenie sączków w temp. 550 C przez 0,5 h miało na celu usunięcie zanieczyszczeń organicznych, a płukanie usunięcie luźno związanych cząstek filtra). Po filtracji sączki zostały wysuszone w temperaturze 60 C do uzyskania stałej masy i zważone. W ten sposób uzyskano informację o całkowitej zawartości SPM. Następnie sączki z zawiesiną były prażone w temperaturze 550 C w celu usunięcia frakcji organicznej i ponownie ważone, aby określić ilość pozostałej po spaleniu nieorganicznej materii zawieszonej (PIM) (ryc. 1). Zawartość zawiesiny organicznej obliczano z różnicy pomiędzy SPM i PIM. Pomiary koncentracji chlorofilu a w wodzie wykonano standardową metodą spektrofotometryczną (Jeffrey i Humphrey 1975). W celu przeprowadzenia oznaczenia próby pobranej wody filtrowano przez sączki szklane MN GF-5 (0,4 µm). Chlorofil z sączków ekstrahowany był przy użyciu 90% wodnego roztworu acetonu (24 h, w ciemności, w temperaturze 4 C). Następnie, po wcześniejszym odwirowaniu, mierzono absorpcję światła poszczególnych roztworów (spektrofotometr Metertech SP-830) przy określonych długościach fali: 630, 647, 663 i 750 nm. 72

5 Stężenie chlorofilu a obliczano przy pomocy równania: Chla = (11,85 A663 1,54 A647 0,08 A630 )*v*1-1 *V -1 gdzie: Chla stężenie chlorofilu a, mg m -3 A n absorbancja przy danej długości fali, pomniejszona o wielkość absorbancji przy długości fali 750 nm, (n odpowiednio 663, 647, 630 nm) v objętość acetonu dodana do próby, cm 3 V objętość przefiltrowanej próby wody, dm 3 1 długość drogi optycznej kuwety, cm Na rycinie 1 przedstawiono schemat procedury analitycznej wykonywanej dla każdej z pobranych prób. Do określenia przezroczystości wody jeziora (SD), wyrażonej w metrach głębokości, użyto krążka Secchiego o średnicy 0,3 m. WYNIKI Przebieg zmian zawartości całkowitej materii zawieszonej w jeziorze Mały Borek w trakcie przeprowadzanych badań miał różny charakter w zależności od głębokości poboru próby. W strefie do 6 metrów na poszczególnych głębokościach zmiany sezonowe miały podobny przebieg, a średnie wartości SPM dla tej warstwy (0-6 m) zmieniały się od około 0,4 mg dm -3 w październiku do około 2,6 mg dm -3 pod koniec kwietnia i we wrześniu (ryc. 2A) średnio 1,6 mg dm -3. W strefie przydennej natomiast (10 m) stężenie SPM było zdecydowanie większe, a maksymalne i minimalne jego stężenia były przesunięte w czasie w stosunku do strefy płytszej (ryc. 2B). Ilość całkowitej materii zawieszonej zmieniała się od około 1,8-2,0 mg dm -3 na początku i pod koniec okresu badawczego (pierwszy pomiar w kwietniu i listopadzie), do wartości ponad 14 mg dm -3 we wrześniu. Wartość średnia dla tej strefy wyniosła około 8,2 mg dm -3. Należy zaznaczyć, że przez cały okres trwania stratyfikacji letniej stężenie SPM przy dnie nie spadło poniżej 9 mg dm -3. Porównanie udziału części nieorganicznej (PIM) i organicznej (POM) zawiesiny (ryc. 3) jednoznacznie wskazuje na to, że niezależnie od głębokości frakcją dominującą była zawiesina organiczna. W jeziorze Mały Borek stanowiła ona średnio 75,5% całkowitej zawartości zawiesiny cząsteczek ciał stałych w wodzie. Największy udział procentowy POM odnotowywano w powierzchniowej warstwie wody (0 m). Stanowił on niemalże 80%±14,2%, przy odpowiednio 20% udziale frakcji nieorganicznej. Z kolei największy udział PIM obserwowano w strefie przydennej jeziora (10 m), to znaczy stanowiła ona tam około 35%±9,7% SPM. Ponadto, porównanie stężenia zawieszonej materii organicznej ze stężeniem materii nieorganicznej wykazało istotną statystycznie (r=0,775, p<0,05, n=44) dodatnią korelację pomiędzy tymi parametrami (ryc. 4). Na podstawie przeprowadzonych badań w warstwie wody od 0 do 6 metrów zaobserwowano również istotną statystycznie dodatnią korelację (r=0,689, p<0,05, 73

6 Ryc. 2. Sezonowe zmiany zawartości całkowitej materii zawieszonej (SPM): A wartości dla poszczególnych warstw od 0 do 6 m (puste znaczniki) oraz uśrednione wartości dla warstwy wody 0-6 m (pełne znaczniki), B strefa przydenna (10 m) Fig. 2. Seasonal changes of the suspended particulate matter (SPM) concentration: A values for individual water layer from 0 to 6 m (empty markers) average values for 0-6 m water layer (black markers), B near-bottom layer (10 m) 0 POM, % głębokość, m Ryc. 3. Procentowy udział zawieszonej materii organicznej (POM) w całkowitej materii zawieszonej; uśrednione wartości dla każdej z warstw Fig. 3. Proportion of the organic matter (POM) in the total suspended particulate matter concentration; average values for each of the layers 74

7 Ryc. 4. Zależność między zawartością zawieszonej materii organicznej a materią nieorganiczną (dane dla warstwy 0-6 m) Fig. 4. Relationship between the concentration of organic matter and inorganic matter (data for 0-6 m layer) Ryc. 5. Zależność między stężeniem chlorofilu a (Chla, mg m -3 ) a stężeniem całkowitej materii zawieszonej (SPM, mg dm -3 ) (dane dla warstwy 0-6 m) Fig. 5. Relationship between the concentration of chlorophyll a (Chla, mg m -3 ) and suspended particulate matter (SPM, mg dm -3 ) (data for 0-6 m layer) Ryc. 6. Zależność między średnim stężeniem całkowitej materii zawieszonej (SPM, mg dm -3 ) w warstwie 0-6 m a przezroczystością wody, wyrażoną głębokością krążka Secchiego (SD, m) Fig. 6. Relationship between the mean concentration of suspended particulate matter in 0-6 m layer (SPM, mg dm -3 ) and Secchi depth visibility (SD, m) 75

8 n=38) pomiędzy SPM i koncentracją chlorofilu a (ryc. 5), którego stężenie w omawianym jeziorze zmieniało się w zakresie od 2,4 do około 18 mg m -3, a średnio wynosiło 6,4 mg m -3. Ponadto również przejrzystość wód jeziora, która dla Małego Borka w 2011 roku wynosiła od 3,2 m (lipiec) do 6 m (czerwiec) (średnio 4,4 m), silnie związana była z koncentracją zawiesiny cząstek ciał stałych. Porównanie wyników widzialności krążka Secchiego (SD) z uśrednionym dla warstwy 0-6 m stężeniem SPM wykazało istotną statystycznie ujemną korelację (r=0,811, p<0,05, n=10) (ryc. 6). Oznacza to, że wraz ze wzrostem ilości zawiesiny w wodzie spada przejrzystość wód jeziora. W przypadku prezentowanych danych wzrost zawartości SPM w wodzie o 1 mg na każdy litr wody powodował spadek przejrzystości wody o około 1 metr. DYSKUSJA Stężenia całkowitej zawiesiny w naturalnych wodach powierzchniowych są znacznie zróżnicowane i najczęściej mieszczą się w zakresie od poniżej 0,1 mg dm -3 do powyżej 100 mg dm -3 (Ficek 2013, Lindström i in. 1999, Smal i in. 2005). W jeziorach, w których SPM jest głównie (z pominięciem resuspensji osadów w strefie przydennej) pochodzenia autochtonicznego, jej stężenie jest względnie stałe i mieści się w zakresie około 1 do 3 mg dm -3 (Borowiak 2011). Takie też stężenie zawiesiny ogólnej odnotowano w jeziorze Mały Borek, w warstwie wody 0-6 metrów (ryc. 2A). Na autochtoniczne pochodzenie zawiesiny ogólnej w jeziorze Mały Borek wskazuje wysoka dodatnia korelacja pomiędzy zawartością SPM a stężeniem chlorofilu a w toni wodnej jeziora (ryc. 5). Zmiany stężenia chlorofilu a, traktowanego w praktyce jako wskaźnik żywej biomasy fitoplanktonu, odzwierciedlają zmiany ilości fitoplanktonu. Skoro więc wzrost bądź też spadek stężenia chlorofilu a w jeziorze Mały Borek skutkował odpowiednio wzrostem/spadkiem ilości zawiesiny ogólnej w tym zbiorniku, można wnioskować, że to fitoplankton miał znaczny wpływ na zawartość SPM w strefie 0-6 m i był prawdopodobnie jej głównym źródłem. Podobnie Ficek (2013), opisując właściwości biooptyczne wód jezior Pomorza, podaje, że zmienność SPM spowodowana jest głównie aktywnością fitoplanktonu, gdyż powstająca materia zawieszona stanowi w dużej mierze produkt metabolizmu i rozpadu organizmów wodnych, których koncentracja zależy od pierwotnej produkcji materii organicznej przez fitoplankton. A więc wraz ze wzrostem stężenia chlorofilu a zawartego w komórkach fitoplanktonu następuje wzrost SPM. Również inni autorzy (Borowiak 2011, Ott i in. 2005, Stabel 1986, Wielgat-Rychert i in. 2010) wskazują na istotny wpływ zmian wielkości biomasy fitoplanktonu czy stężenia chlorofilu a na stężenie zawiesiny ogólnej. Za autochtonicznym pochodzeniem ogólnej materii zawieszonej przemawia także charakter samego jeziora i jego zlewni. Brak dopływu powierzchniowego oraz zagospodarowanie zlewni z przewagą lasów i nieznaczną powierzchnią wykorzystywaną rolniczo ogranicza wpływ materii pochodzenia allogenicznego. W strefie przydennej jeziora stężenia SPM były wyższe niż w strefie do 6 metrów głębokości (ryc. 2B). Wynikało to prawdopodobnie z nałożenia się kilku czyn- 76

9 ników: spowolnionej sedymentacji w zimniejszej wodzie przydennej, produkcji pierwotnej zielonych bakterii siarkowych oraz resuspensji materii z dna zbiornika. Ponadto przypadająca na okres czerwiec-październik wyraźna stratyfikacja wód w jeziorze Mały Borek (Jarosiewicz i Witek 2009) (okres, w trakcie którego odnotowywano najwyższe stężenia SPM na głębokości 10 m) uniemożliwiała przemieszczanie się zgromadzonych w tej warstwie cząstek zawiesiny w kierunku powierzchniowych wód jeziora. Efektem dużych koncentracji materii zawieszonej w strefie przydennej jeziora jest znaczna intensywność procesów mikrobiologicznych, przejawiająca się dużym zużyciem tlenu. Witek i Jarosiewicz (2010) podają, że w jeziorze Mały Borek, poniżej 8 m, a więc w strefie najwyższych stężeń SPM, na początku sezonu wegetacyjnego odnotowywano największą konsumpcję tlenu, efektem czego były utrzymujące się tam właściwie przez cały pozostały okres sezonu wegetacyjnego warunki beztlenowe. Co więcej, panujące w warstwie przydennej warunki (deficyt tlenowy, niewielka ilość światła) sprzyjają produkcji pierwotnej zielonych bakterii siarkowych (Witek i Jarosiewicz 2010). W sestonie jeziora Mały Borek to zawieszonej materii organicznej przypadał zdecydowanie większy udział niż materii nieorganicznej (ryc. 3). PIM stanowiła średnio około 25% zawiesiny. Dla porównania Stabel (1986) podaje, że w Jeziorze Bodeńskim materia nieorganiczna stanowiła średnio około 30% suchej masy sestonu (od 9 do 49%). Ficek (2013) opisuje, że średni udział materii nieorganicznej w całkowitej masie zawiesiny dla 15 przebadanych jezior na Pomorzu wyniósł około 22% (dla warstwy eufotycznej). Przy czym autor ten wskazuje na duże zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi zbiornikami od 2% (np. jezioro Jeleń) do 65% udziału PIM (jezioro Gardno). Chen i in. (2005) z kolei podają, że udział frakcji nieorganicznej w całkowitej masie zawiesiny w estuarium rzeki Skalda (Belgia) wynosił od 75 do ponad 91%. Na pochodzenie PIM w jeziorze Mały Borek wskazywać może zależność pomiędzy zawartością zawieszonej materii organicznej a zawartością materii nieorganicznej. Wysoka dodatnia korelacja (ryc. 4) pomiędzy wymienionymi parametrami świadczy o istotnym wpływie zmian zawartości POM na zawartość PIM. Tym samym przypuszczać można, że obecna w jeziorze zawieszona materia nieorganiczna ma raczej biologiczne, autochtoniczne pochodzenie. Koncentracja chlorofilu i materii zawieszonej to główne elementy determinujące stopień przezroczystości badanych wód (Ficek 2013). Zgodnie z tym faktem wzrost koncentracji SPM obniżać powinien głębokość zasięgu widzialności krążka Secchiego. W przypadku jeziora Mały Borek istnieje wysoka istotna statystycznie ujemna korelacja (r = 0,811) potwierdzająca tę zależność (ryc. 6). Materia zawieszona w wodzie spełnia głównie funkcję czynnika rozpraszającego światło. Jednakże zawiesiny organiczne, zawierające liczne pigmenty fotosyntetyzujące, są silnymi absorberami światła (Borowiak 2011). Stąd też zapewne w przypadku badanego jeziora, charakteryzującego się znaczną przewagą zawiesiny organicznej, tak wyraźna zależność pomiędzy SPM a SD. Materia zawieszona poza rolą, jaką odgrywa będąc aktywnym optycznie składnikiem wody, jest też ważnym czynnikiem kształtującym obieg materii w jeziorze. Zebrane informacje na temat zawartości SPM w zbiornikach wodnych o różnym poziomie trofii (tab. 2) wskazują, zgodnie z oczekiwaniami, że najniższe stęże- 77

10 Tabela 2 Stężenie zawiesiny całkowitej w jeziorach o różnej trofii Table 2 Suspended particulate matter (SPM) concentration in lakes of different trophic state Jezioro/rejon badań Stan troficzny SPM; mg dm -3 Źródło Gardno, Polska H 40 Wielgat-Rychert i in Łebsko, Polska H 47,0 Ficek 2013 Rybiec, Polska H 22,5 Ficek 2013 Verevi, Estonia H 30 Ott i in Taihu, Chiny E 42,3 Liu i in Chaohu, Chiny E 43,4 Liu i in Three Gorges, Chiny E 46,0 Liu i in Grand-Lieu, Francja E 36,5 Loïc, Brient 1998 Lipno, Polska E 6,8 Kowalczewska-Madura i in Jarosławieckie, Polska E 6,28 Kowalczewska-Madura i in Jasień Pn, Polska E 2,4 Ficek i Zapadka 2010 Jasień Pd, Polska E 3,2 Ficek i Zapadka 2010 Swarzędzkie, Polska E 46,2 Kowalczewska-Madura i Gołdyn 2006 Leszczewek, Polska E 28 Czeczuga i Snarska 2001 Noren, Szwecja E* 4 Lindström i in Stora Aspen, Szwecja E* 3,81 Lindström i in Östersjön, Szwecja E* 4,67 Lindström i in Freden, Szwecja E* 5,88 Lindström i in Miastro, Białoruś E* 4,1 Malmaeus i Håkanson 2003 Balaton, Węgry E* 27 Malmaeus i Håkanson 2003 Ijsselmeer, Holandia E* 40 Lindström i in Rotcze, Polska E* 1,74 Smal i in Sumin, Polska E* 9,14 Smal i in Głębokie, Polska E* 15,57 Smal i in Syczyńskie, Polska E* 35,1 Smal i in Obłęże, Polska E 4,1 Ficek 2013 Dobra, Polska E 4,0 Ficek 2013 Niezabyszewo, Polska E 8,2 Ficek

11 Chotkowskie, Polska E 6,6 Ficek 2013 Czarne, Polska M 2,5 Ficek 2013 Marszewo, Polska M 2,5 Ficek 2013 Jeleń, Polska M 1,6 Ficek i Zapadka 2010 Zürich, Szwajcaria M* 0,93 Lindström i in Väsman, Szwecja M* 1,34 Lindström i in Övre Hillen, Szwecja M* 1,58 Lindström i in Nedre Hillen, Szwecja M* 2,44 Lindström i in Leran, Szwecja M* 3,04 Lindström i in Haggen, Szwecja M* 1,51 Lindström i in Norra Barken, Szwecja M* 1,94 Lindström i in Södra Barken, Szwecja M* 2,44 Lindström i in Amänningen, Szwecja M* 2,72 Lindström i in Magsjön, Szwecja M* 4,67 Lindström i in Virsbosjön, Szwecja M* 3,76 Lindström i in Erken, Szwecja M* 2,45 Lindström i in Örträsket, Szwecja M* 1,41 Lindström i in., 1999 Flatsjön, Szwecja M* 2,5 Lindström i in Erken, Szwecja M* 2,3 Malmaeus i Håkanson 2003 Naroch, Białoruś M* 1,6 Malmaeus i Håkanson 2003 Kinneret, Izrael M* 3,4 Malmaeus i Håkanson 2003 Kleszczów, Polska M* 2,62 Smal i in Hillesjön, Szwecja M* 5,0 Lindström i in Bodeńskie, Niemcy/Austria /Szwajcaria M 1 1,1 Stabel 1986 Esthwaite Water, Wielka Brytania M* 3,55 Lindström i in Chuzenji, Japonia O 1 Fukushima i in Siggsforasjön, Szwecja O* 2,1 Lindström i in Iso Valkjärri, Finlandia O* 0,5 Lindström i in Bracciano, Włochy O* 0,5 Lindström i in Devoke Water, Wielka Brytania O* 0,7 Lindström i in * określony na podstawie stężenia fosforu całkowitego 1 na podstawie Straile i Geller (1998) 79

12 Ryc. 7. Rozkład częstości (w %) średniego stężenia zawiesiny w grupie 62 jezior, kolorem czarnym zaznaczona grupa, do której należy jezioro Mały Borek (opracowanie własne na podstawie: Czeczuga i Snarska 2001, Ficek 2013, Ficek i Zapadka 2010, Kowalczewska- -Madura i in. 2009, Lindström i in. 1999, Liu i in. 2013, Loïc i Brient 1998, Malmaeus i Håkanson 2003, Ott i in. 2005, Smal i in. 2005, Stabel 1986, Wielgat-Rychert i in. 2010) Fig. 7. Histogram of the suspended particulate matter concentration frequency (in %) for 62 lakes, black column the Mały Borek lake group (based on: Czeczuga i Snarska 2001, Ficek 2013, Ficek i Zapadka 2010, Kowalczewska-Madura i in. 2009, Lindström i in. 1999, Liu i in. 2013, Loïc i Brient 1998, Malmaeus i Håkanson 2003, Ott i in. 2005, Smal i in. 2005, Stabel 1986, Wielgat-Rychert i in. 2010) nia materii zawieszonej odnotowywane były w jeziorach oligotroficznych (poniżej 1 mg dm -3 ). Dla jezior mezotroficznych, do grupy których zaliczane jest również jezioro Mały Borek, zawartość SPM zasadniczo mieściła się w granicach od 0,93 mg dm -3 (jezioro Zürich) do 4,67 (jezioro Magsjön, Szwecja) i średnio wynosiła 2,45 mg dm -3. W przypadku jezior eutroficznych średnie stężenie zawiesiny wynosiło 17,4 mg dm -3, przy czym ilość ta zmieniała się w zakresie od około 2 mg dm -3 (jezioro Rotcze) do ponad 46 mg dm -3 (Jezioro Swarzędzkie). Najwyższą średnią zawartość materii zawieszonej odnotowywano w jeziorach hipertroficznych 35 mg dm -3. Łączne zestawienie wykonane dla 62 jezior (ryc. 7) pokazuje, że około 10% z nich stanowią zbiorniki o zawartości materii zawieszonej poniżej 1 mg dm -3, natomiast najliczniej (w tym zestawieniu) reprezentowane są jeziora o zawartości SPM między 20 a 50 mg dm -3 (około 25%). Grupa jezior (SPM w zakresie 1 do 2 mg dm -3 ), do której zaliczone zostało omawiane w niniejszym artykule jezioro Mały Borek, stanowi około 12%. Tym samym stwierdzić można, że w porównaniu z innymi zbiornikami wodnymi (tab. 2, ryc. 7) jezioro Mały Borek charakteryzuje się niską zawartością materii zawieszonej, a w grupie zbiorników mezotroficznych jego średnie stężenie SPM (1,6 mg dm -3 ) jest poniżej średniej obliczonej dla 24 jezior. 80

13 LITERATURA Borowiak D Właściwości optyczne wód jezior Pomorza. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk. Chen M.S., Wartel S., Van Eck B., Van Maldegem D Suspended matter in the Scheldt estuary, Hydrobiologia, 540: Czeczuga B., Snarska A Pythium species in 13 various types of water bodies of N-E Poland, Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 70: Ficek D Właściwości biooptyczne wód jezior Pomorza oraz ich porównanie z właściwościami wód innych jezior i Morza Bałtyckiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Oceanologii w Sopocie, Rozprawy i monografie, 23, Gdańsk. Ficek D., Zapadka T Variability of bio-optical parameters in Lake Jasień Północny and Lake Jasień Południowy, Limnological Review, 10: Fukushima T., Aizaki M., Muraoka K Characteristics of settling matter and its role in nutrient cycles in a deep oligotrophic lake, Hydrobiologia, 176/177: Jarosiewicz A., Witek Z Seasonal translocations of nitrogen and phosphorus in two lobelia lakes in the vicinity of Bytów, (West Pomeranian Lake District), Polish Journal of Environmental Studies, 18: Jeffrey S., Humphrey G. 1975, New spectrophotometric equation for determining chlorophyll a, b, c1 and c2, Biochem. Physiol. Pfl., 167: Kowalczewska-Madura K., Dondajewski R., Kozak A., Gołdyn R Fitoplankton oraz właściwości fizyczno-chemiczne wody i osadów dennych jezior Lipno i Jarosławieckiego. W: Wielkopolski Park Narodowy w badaniach przyrodniczych. B. Walna i in. (red.), Poznań-Jeziory: Kowalczewska-Madura K., Gołdyn R Anthropogenic changes in water quality in the Swarzędzkie Lake (West Poland), Limnological Review, 6: Kreeger D.A., Goulden C.E., Kilham S.S, Lynn S.G., Datta S., Interlardi S.J Seasonal changes in the biochemistry of lake seston, Freshwater Biology, 38: Lindström M., Håkanson L., Abrahamsson O., Johansson H An empirical model for prediction of lake water suspended particulate matter, Ecological Modelling, 121: Liu J., Sun D., Zhang Y., Li Y Pre-classification improves relationship between water clarity, light attenuation, and suspended particulates in turbid inland waters, Hydrobiologia, DOI /s Loïc M., Brient L Wetland effects on water quality; input-output studies of suspended particulate matter, nitrogen (N) and phosphorus (P) in Grand-Lieu, a natural plain lake, Hydrobiologia, 373/374: Malmaeus J.M., Håkanson L A dynamic model to predict suspended particulate matter in lakes, Ecological Modelling, 167: Ott J., Rakko A., Sarik D., Nõges P., Ott K Sedimentation rate of seston during the formation of temperature stratification after ice break-up in the partly meromictic Lake Verevi, Hydrobiologia, 547: Smal H., Kornijów R., Ligęza S The effect of catchment on water quality and eutrophication risk of five shallow lakes (Polesie region, eastern Poland), Polish Journal of Ecology, 53: Stabel H The role of plankton biomass in controlling fluctuations of suspended matter in Lake Constance, Hydrobiologia, 140: Straile D., Geller W The response of Daphnia to changes in trophic status and weather patterns: a case study from Lake Constance, Journal of Marine Science, 55: Wielgat-Rychert M., Rychert K., Ficek D Factors controlling pelagic production and respiration in a shallow polymictic lake, Polish Journal of Ecology, 58:

14 Witek Z., Jarosiewicz A The oxygen budget of two closed, dimictic lakes in the vicinity of Bytów (West Pomeranian Lake District, northern Poland), Oceanological and Hydrobiological Studies, 39(2):

ZRÓŻNICOWANIE TROFICZNE WYBRANYCH JEZIOR ZLEWNI RZEKI SŁUPI TROPHIC DIVERSITY OF CHOSEN LAKES OF THE SŁUPIA RIVER CATCHMENT AREA

ZRÓŻNICOWANIE TROFICZNE WYBRANYCH JEZIOR ZLEWNI RZEKI SŁUPI TROPHIC DIVERSITY OF CHOSEN LAKES OF THE SŁUPIA RIVER CATCHMENT AREA S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 8 2011 ZRÓŻNICOWANIE TROFICZNE WYBRANYCH JEZIOR ZLEWNI RZEKI SŁUPI TROPHIC DIVERSITY OF CHOSEN LAKES OF THE SŁUPIA RIVER CATCHMENT AREA Anna Jarosiewicz

Bardziej szczegółowo

Testowanie nowych rozwiązań technicznych przy rekultywacji Jeziora Parnowskiego

Testowanie nowych rozwiązań technicznych przy rekultywacji Jeziora Parnowskiego Testowanie nowych rozwiązań technicznych przy rekultywacji Jeziora Parnowskiego Mgr inż. Katarzyna Pikuła 04.11.2011 r. Koszalin Teren badań Powierzchnia: 55,1 ha Objętość: 2395 tys. m 3 Głębokość max.:

Bardziej szczegółowo

Katedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku. Uwarunkowania rekultywacji Jeziora Wolsztyńskiego

Katedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku. Uwarunkowania rekultywacji Jeziora Wolsztyńskiego Katedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku Uwarunkowania rekultywacji Jeziora Wolsztyńskiego Plan batymetryczny Jeziora Wolsztyńskiego Zlewnia Jeziora Wolsztyńskiego powierzchnia 193,5 km

Bardziej szczegółowo

Monitoring morskich wód przybrzeżnych i zbiorników wodnych w Gminie Gdańsk w roku 2011

Monitoring morskich wód przybrzeżnych i zbiorników wodnych w Gminie Gdańsk w roku 2011 Monitoring morskich wód przybrzeżnych i zbiorników wodnych w Gminie Gdańsk w roku 2011 MORSKIE WODY PRZYBRZEŻNE Monitoring morskich wód przybrzeżnych 2011 r. realizowany był w ramach nadzoru nad jakością

Bardziej szczegółowo

I. Pobieranie próbek. Lp. Wykaz czynności Wielkość współczynnika

I. Pobieranie próbek. Lp. Wykaz czynności Wielkość współczynnika Koszty i wykaz badań wykonywanych w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Poznaniu 1. Stawka podstawowa wynosi 40,41 zł. 2. Wyliczenie kosztów usługi następuje w sposób następujący: koszt usługi

Bardziej szczegółowo

Problemy oznaczania pierwiastków w osadach i glebie Marcin Niemiec, Jacek Antonkiewicz, Małgorzata Koncewicz-Baran, Jerzy Wieczorek

Problemy oznaczania pierwiastków w osadach i glebie Marcin Niemiec, Jacek Antonkiewicz, Małgorzata Koncewicz-Baran, Jerzy Wieczorek Problemy oznaczania pierwiastków w osadach i glebie Marcin Niemiec, Jacek Antonkiewicz, Małgorzata Koncewicz-Baran, Jerzy Wieczorek Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej

Bardziej szczegółowo

OCENA STANU TROFICZNEGO JEZIOR MIEJSKICH OLSZTYNA NA PODSTAWIE INDEKSU CARLSONA

OCENA STANU TROFICZNEGO JEZIOR MIEJSKICH OLSZTYNA NA PODSTAWIE INDEKSU CARLSONA eutrofizacja, indeks troficzny, jeziora miejskie Daniel SZYMAŃSKI*, Julita DUNALSKA, Renata BRZOZOWSKA, Justyna SIEŃSKA, Rafał ZIELIŃSKI OCENA STANU TROFICZNEGO JEZIOR MIEJSKICH OLSZTYNA NA PODSTAWIE INDEKSU

Bardziej szczegółowo

Hanna Soszka Agnieszka Kolada Małgorzata Gołub Dorota Cydzik

Hanna Soszka Agnieszka Kolada Małgorzata Gołub Dorota Cydzik Ramowa Dyrektywa Wodna w Polsce typologia jezior, ustalanie warunków referencyjnych, metody oceny i klasyfikacji wód na podstawie elementów biologicznych Hanna Soszka Agnieszka Kolada Małgorzata Gołub

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie analizy genów markerowych do badań zakwitów toksycznych cyjanobakterii w jeziorach

Zastosowanie analizy genów markerowych do badań zakwitów toksycznych cyjanobakterii w jeziorach AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Aleksandra Bukowska Zakład Ekologii Mikroorganizmów i Biotechnologii Środowiskowej, Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski Zastosowanie analizy genów

Bardziej szczegółowo

SEZONOWA ZMIENNOŚĆ STĘśENIA SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH W WODACH JEZIORA DOBRA (POJEZIERZE POMORSKIE); POZIOM TROFII JEZIORA

SEZONOWA ZMIENNOŚĆ STĘśENIA SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH W WODACH JEZIORA DOBRA (POJEZIERZE POMORSKIE); POZIOM TROFII JEZIORA S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 6 2009 SEZONOWA ZMIENNOŚĆ STĘśENIA SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH W WODACH JEZIORA DOBRA (POJEZIERZE POMORSKIE); POZIOM TROFII JEZIORA SEASONAL CHANGES IN NUTRIENTS

Bardziej szczegółowo

Zrównoważona rekultywacja - czyli ekologiczne podejście do rekultywacji jezior

Zrównoważona rekultywacja - czyli ekologiczne podejście do rekultywacji jezior Zrównoważona rekultywacja - czyli ekologiczne podejście do rekultywacji jezior prof. dr hab. Ryszard Gołdyn Zakład Ochrony Wód, Wydział Biologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu RevitaLife 2018

Bardziej szczegółowo

3. Warunki hydrometeorologiczne

3. Warunki hydrometeorologiczne 3. WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE Monitoring zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych jest jednym z najważniejszych zadań realizowanych w ramach ZMŚP. Właściwe rozpoznanie warunków hydrometeorologicznych

Bardziej szczegółowo

Wody powierzchniowe stojące

Wody powierzchniowe stojące RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2012 roku Wody powierzchniowe stojące Ekosystemy wodne, a szczególnie jeziora należą do najcenniejszych elementów krajobrazu przyrodniczego Lubelszczyzny.

Bardziej szczegółowo

Model fizykochemiczny i biologiczny

Model fizykochemiczny i biologiczny Model fizykochemiczny i biologiczny dr Czesław Kliś Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego

Bardziej szczegółowo

Zleceniodawca: Eco Life System Sp. z o. o., ul. Królewiecka 5 lok. 3, 11-700 Mrągowo

Zleceniodawca: Eco Life System Sp. z o. o., ul. Królewiecka 5 lok. 3, 11-700 Mrągowo UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU INSTYTUT INŻYNIERII ŚRODOWISKA Sprawozdanie z wykonania monitoringu jakości wody i osadów dennych w zbiorniku wodnym w miejscowości Modła - gmina Jerzmanowa, przed

Bardziej szczegółowo

Rekultywacja obszarów wodnych w regionie za pomocą innowacyjnej technologii REZONATORA WODNEGO EOS 2000

Rekultywacja obszarów wodnych w regionie za pomocą innowacyjnej technologii REZONATORA WODNEGO EOS 2000 Rekultywacja obszarów wodnych w regionie za pomocą innowacyjnej technologii REZONATORA WODNEGO EOS 2000 Rezonator Wodny EOS 2000 przywraca w naturalny sposób ekologiczną równowagę zbiorników wodnych bez

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Obieg materii w skali zlewni rzecznej

Obieg materii w skali zlewni rzecznej WODY PODZIEMNE Wody podziemne stanowią nie tylko formę retencji wody w zlewni, ale równocześnie uczestniczą w procesach przemieszczania rozpuszczonej materii w zlewni. W ramach ZMŚP na Stacjach Bazowych

Bardziej szczegółowo

ZAWARTOŚĆ CHLOROFILU α I FEOFITYNY W GLONACH PLANKTONOWYCH ZALEWU SZCZECIŃSKIEGO JAKO ELEMENT MONITORINGU ŚRODOWISKA

ZAWARTOŚĆ CHLOROFILU α I FEOFITYNY W GLONACH PLANKTONOWYCH ZALEWU SZCZECIŃSKIEGO JAKO ELEMENT MONITORINGU ŚRODOWISKA WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2006: t. 6 z. 1 (16) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 133 138 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2006 ZAWARTOŚĆ CHLOROFILU α I FEOFITYNY

Bardziej szczegółowo

POZIOM TROFII NAJWIĘKSZYCH JEZIOR POMORZA ZACHODNIEGO W OSTATNIM 30. LECIU

POZIOM TROFII NAJWIĘKSZYCH JEZIOR POMORZA ZACHODNIEGO W OSTATNIM 30. LECIU dr hab. Jacek Kubiak prof. nadzw. Zakład Hydrochemii i Ochrony Wód Akademia Rolnicza w Szczecinie POZIOM TROFII NAJWIĘKSZYCH JEZIOR POMORZA ZACHODNIEGO W OSTATNIM 30. LECIU ANALIZA BADAŃ ZWIĄZANYCH Z OCENĄ

Bardziej szczegółowo

Akumulacja osadów w dennych oraz odkładanie materii organicznej nocno-zachodnim Morzu Barentsa

Akumulacja osadów w dennych oraz odkładanie materii organicznej nocno-zachodnim Morzu Barentsa Agata Zaborska Zakład Chemii i Biochemii Morza Instytutu Oceanologii PAN Akumulacja osadów w dennych oraz odkładanie materii organicznej w północnop nocno-zachodnim Morzu Barentsa. Akumulacja osadów dennych.

Bardziej szczegółowo

Mirosław Darecki. Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk

Mirosław Darecki. Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk Charakterystyki środowiska Morza Bałtyckiego zawarte w sygnale rejestrowanym przez czujniki satelitarne w świetle produktów Systemu SatBałtyk 1. Wstęp. Mirosław Darecki Instytut Oceanologii Polskiej Akademii

Bardziej szczegółowo

województwa lubuskiego w 2011 roku

województwa lubuskiego w 2011 roku Ocena jakości wód powierzchniowych jeziornych województwa lubuskiego w 2011 roku Na obszarze województwa lubuskiego w 2011 roku, w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, zbadano i oceniono ogółem 19

Bardziej szczegółowo

Ocena jakości wód powierzchniowych rzeki transgranicznej Wisznia

Ocena jakości wód powierzchniowych rzeki transgranicznej Wisznia VI KONFERENCJA NAUKOWA WODA - ŚRODOWISKO - OBSZARY WIEJSKIE- 2013 Ocena jakości wód powierzchniowych rzeki transgranicznej Wisznia A. Kuźniar, A. Kowalczyk, M. Kostuch Instytut Technologiczno - Przyrodniczy,

Bardziej szczegółowo

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW Ćwiczenie nr 4 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Ze względu na wysokie uwodnienie oraz niewielką ilość suchej masy, osady powstające w oczyszczalni ścieków należy poddawać procesowi

Bardziej szczegółowo

STAN CZYSTOŚCI WÓD JEZIORA GŁĘBOCZEK W 2004 ROKU

STAN CZYSTOŚCI WÓD JEZIORA GŁĘBOCZEK W 2004 ROKU 1 STAN CZYSTOŚCI WÓD JEZIORA GŁĘBOCZEK W 2004 ROKU W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy przeprowadził na zlecenie Urzędu Miasta w Tucholi kontrolę jakości wody jeziora Głęboczek,

Bardziej szczegółowo

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzonych do Zatoki Gdańskiej, za pośrednictwem cieków i kolektorów ścieków, z terenu Gminy Gdańsk w roku 2011

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzonych do Zatoki Gdańskiej, za pośrednictwem cieków i kolektorów ścieków, z terenu Gminy Gdańsk w roku 2011 Zleceniodawca: Gmina Miasta Gdańsk - Wydział Środowiska Wykonawca: Gdański Uniwersytet Medyczny Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej - Zakład Ochrony Środowiska i Higieny Transportu

Bardziej szczegółowo

Intensywność procesów. troficznym jezior mazurskich

Intensywność procesów. troficznym jezior mazurskich Zakład Ekologii Mikroorganizmów, Uniwersytet Warszawski ul. Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa E-mail: microb.ecol@biol.uw.edu.pl Intensywność procesów mikrobiologicznych w gradiencie troficznym jezior mazurskich

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 4. Oczyszczanie ścieków ze związków fosforu

ĆWICZENIE 4. Oczyszczanie ścieków ze związków fosforu ĆWICZENIE 4 Oczyszczanie ścieków ze związków fosforu 1. Wprowadzenie Zbyt wysokie stężenia fosforu w wodach powierzchniowych stojących, spiętrzonych lub wolno płynących prowadzą do zwiększonego przyrostu

Bardziej szczegółowo

Wpływ użytkowania zlewni na wskaźniki stanu jezior. Robert Czerniawski, Łukasz Sługocki

Wpływ użytkowania zlewni na wskaźniki stanu jezior. Robert Czerniawski, Łukasz Sługocki Wpływ użytkowania zlewni na wskaźniki stanu jezior Robert Czerniawski, Łukasz Sługocki Katedra Zoologii Ogólnej Wydział Biologii Uniwersytet Szczeciński Wstęp Naturalna vs Antropogeniczna eutrofizacja

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WODNEGO LESSOWYCH OBSZARÓW ROLNICZYCH W MAŁOPOLSCE NA PRZYKŁADZIE ZLEWNI SZRENIAWY

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WODNEGO LESSOWYCH OBSZARÓW ROLNICZYCH W MAŁOPOLSCE NA PRZYKŁADZIE ZLEWNI SZRENIAWY 6. Konferencja Naukowa Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 27-28 listopada 2013 roku JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WODNEGO LESSOWYCH OBSZARÓW ROLNICZYCH W MAŁOPOLSCE NA PRZYKŁADZIE ZLEWNI SZRENIAWY dr inż. Sylwester

Bardziej szczegółowo

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Badania podstawowych parametrów jeziora Trzesiecko w roku Robert Czerniawski

Badania podstawowych parametrów jeziora Trzesiecko w roku Robert Czerniawski Badania podstawowych parametrów jeziora Trzesiecko w roku 2018 Robert Czerniawski Powierzchnia 279 ha Maksymalna głębokość 11,8 m Głębokość średnia 5,4 m Długość linii brzegowej 16 km Długość maksymalna

Bardziej szczegółowo

Wpływ intensywności użytkowania łąki na glebie torfowo-murszowej na wielkość strumieni CO 2 i jego bilans w warunkach doświadczenia lizymetrycznego

Wpływ intensywności użytkowania łąki na glebie torfowo-murszowej na wielkość strumieni CO 2 i jego bilans w warunkach doświadczenia lizymetrycznego Wpływ intensywności użytkowania łąki na glebie torfowo-murszowej na wielkość strumieni CO 2 i jego bilans w warunkach doświadczenia lizymetrycznego Dr inż. Janusz Turbiak Instytut Technologiczno-Przyrodniczy

Bardziej szczegółowo

Acta 12 (2) 2012.indd :41:15. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 12 (2) 2013,

Acta 12 (2) 2012.indd :41:15. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 12 (2) 2013, Acta 1 () 01.indd 93 013-1-1 11:41:15 Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 1 () 013, 9310 ** Streszczenie. Abstract. Acta 1 () 01.indd 94 013-1-1 11:41:15 94 Acta Sci. Pol. Acta 1 () 01.indd 95 013-1-1

Bardziej szczegółowo

DOBOWE FLUKTUACJE SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH I CHLOROFILU W EKOTONIE: HYDROSFERA - ATMOSFERA JEZIORA LOBELIOWEGO

DOBOWE FLUKTUACJE SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH I CHLOROFILU W EKOTONIE: HYDROSFERA - ATMOSFERA JEZIORA LOBELIOWEGO Proceedings of ECOpole DOI: 10.2429/proc.2014.8(2)053 2014;8(2) Józef Piotr ANTONOWICZ 1 DOBOWE FLUKTUACJE SUBSTANCJI BIOGENICZNYCH I CHLOROFILU W EKOTONIE: HYDROSFERA - ATMOSFERA JEZIORA LOBELIOWEGO DAILY

Bardziej szczegółowo

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW UTYLIZACJA OSADÓW Ćwiczenie nr 4 GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU A. Grawitacyjne zagęszczanie osadów: Zagęszczać osady można na wiele różnych sposobów. Miedzy innymi grawitacyjnie

Bardziej szczegółowo

4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej

4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej 4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej Ładunek wybranych zanieczyszczeń odprowadzanych z Gdańska 1 do Zatoki Gdańskiej jest liczony rokrocznie, od 1992 r. Obliczenia

Bardziej szczegółowo

4. Depozycja atmosferyczna

4. Depozycja atmosferyczna 4. DEPOZYCJA ATMOSFERYCZNA Jednym z podstawowych czynników, które mają wpływ na obieg materii w geoekosystemie jest depozycja atmosferyczna. Powietrze ulega silnemu zanieczyszczeniu. Związki powodujące

Bardziej szczegółowo

1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH

1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH 1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH 1.1. przygotowanie 20 g 20% roztworu KSCN w wodzie destylowanej 1.1.1. odważenie 4 g stałego KSCN w stożkowej kolbie ze szlifem 1.1.2. odważenie 16 g wody destylowanej

Bardziej szczegółowo

Suwałki dnia, r.

Suwałki dnia, r. Suwałki dnia, 06.08.2018 r. W nawiązaniu do Komunikatu nr 1 przedstawiamy szczegółową informację o działaniach podjętych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku, Delegaturę w Suwałkach

Bardziej szczegółowo

dr inż. Andrzej Jagusiewicz, Lucyna Dygas-Ciołkowska, Dyrektor Departamentu Monitoringu i Informacji o Środowisku Główny Inspektor Ochrony Środowiska

dr inż. Andrzej Jagusiewicz, Lucyna Dygas-Ciołkowska, Dyrektor Departamentu Monitoringu i Informacji o Środowisku Główny Inspektor Ochrony Środowiska dr inż. Andrzej Jagusiewicz, Lucyna Dygas-Ciołkowska, Dyrektor Departamentu Monitoringu i Informacji o Środowisku Główny Inspektor Ochrony Środowiska Eutrofizacja To proces wzbogacania zbiorników wodnych

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 listopada 2002 r. w sprawie metodyk referencyjnych badania stopnia biodegradacji substancji powierzchniowoczynnych zawartych w produktach, których stosowanie

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW

GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW PRZERÓBKA I UNIESZKODLIWIANIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH Ćwiczenie nr 4 GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Proces zagęszczania osadów, który polega na rozdziale fazy stałej od ciekłej przy

Bardziej szczegółowo

Wyniki pomiarów jakości powietrza prowadzonych metodą pasywną w Kolonowskiem w 2014 roku

Wyniki pomiarów jakości powietrza prowadzonych metodą pasywną w Kolonowskiem w 2014 roku WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU Wyniki pomiarów jakości powietrza prowadzonych metodą pasywną w Kolonowskiem w 2014 roku Opole, luty 2015 r. 1. Podstawy formalne Niniejsze opracowanie

Bardziej szczegółowo

Raport z badania terenowego właściwości fizykochemicznych wody w okręgu PZW Opole.

Raport z badania terenowego właściwości fizykochemicznych wody w okręgu PZW Opole. Raport z badania terenowego właściwości fizykochemicznych wody w okręgu PZW Opole. Wykonali studenci Rybactwa II roku UWM w Olsztynie: Julita Jędrzejewska Patryk Szyszka W pierwszej kolejności studenci

Bardziej szczegółowo

Roczny raport jakości powietrza z uwzględnieniem pyłów PM1, PM2,5 oraz PM10 dla czujników zlokalizowanych w gminie Proszowice

Roczny raport jakości powietrza z uwzględnieniem pyłów PM1, PM2,5 oraz PM10 dla czujników zlokalizowanych w gminie Proszowice Roczny raport jakości powietrza z uwzględnieniem pyłów PM1, PM2,5 oraz PM dla czujników zlokalizowanych w gminie Proszowice Spis treści 1. Charakterystyka gminy oraz lokalizacja czujników... 3 2. Dopuszczalne

Bardziej szczegółowo

Ocena stanu troficznego wód Zbiornika Sulejowskiego na podstawie indeksu Carlsona

Ocena stanu troficznego wód Zbiornika Sulejowskiego na podstawie indeksu Carlsona Inżynieria i Ochrona Środowiska 2012, t. 15, nr 4, s. 341-351 Andrzej JODŁOWSKI, Ewelina GUTKOWSKA Politechnika Łódzka Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Instytut Inżynierii Środowiska

Bardziej szczegółowo

Wiciowce nanoplanktonowe: po co zajmować się czymkolwiek innym?

Wiciowce nanoplanktonowe: po co zajmować się czymkolwiek innym? Wiciowce nanoplanktonowe: po co zajmować się czymkolwiek innym? Dr Kasia Piwosz Zakład Oceanografii Rybackiej i Ekologii Morza Plan prezentacji Kim są wiciowce nanoplanktonowe? Jaka jest ich rola w środowisku

Bardziej szczegółowo

Ekologia. Biogeochemia: globalne obiegi pierwiastków. Biogeochemia. Przepływ energii a obieg materii

Ekologia. Biogeochemia: globalne obiegi pierwiastków. Biogeochemia. Przepływ energii a obieg materii Ekologia Biogeochemia: globalne obiegi pierwiastków Ryszard Laskowski www.cyfronet.edu.pl/~uxlaskow 1/35 Biogeochemia Lata 1940. Hutchinson i współpracownicy. Biogeochemia bada drogi przepływu pierwiastków

Bardziej szczegółowo

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14 BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14.1 WSTĘP Ogólne wymagania prawne dotyczące przy pracy określają m.in. przepisy

Bardziej szczegółowo

Wody powierzchniowe stojące

Wody powierzchniowe stojące Wody powierzchniowe stojące Stan czystości wód powierzchniowych stojących Badania monitoringowe wód powierzchniowych stojących mają dostarczyć wiedzy o stanie ekologicznym i chemicznym jezior, niezbędnej

Bardziej szczegółowo

WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY

WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY Instrukcja przygotowana w Pracowni Dydaktyki Chemii Zakładu Fizykochemii Roztworów. 1. Zanieczyszczenie wody. Polska nie należy do krajów posiadających znaczne

Bardziej szczegółowo

Transport i sedymentacja cząstek stałych

Transport i sedymentacja cząstek stałych Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 Slajd 4 Slajd 5 Akademia Rolnicza w Krakowie WIŚiG Katedra Inżynierii Wodnej dr inż. Leszek Książek Transport i sedymentacja cząstek stałych wykład 1, wersja 4.4 USM Inżynieria

Bardziej szczegółowo

KONKURS ETIUDA 2 STATYSTYKI

KONKURS ETIUDA 2 STATYSTYKI KONKURS ETIUDA 2 ATYYKI Rozstrzygnięcie: czerwiec 2014 r. dyscyplin (,, ). W związku z tym, analiza wartości obu tych wskaźników została przeprowadzona na dwóch poziomach: ogółem dla całego konkursu oraz

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA. z dnia 23 grudnia 2002 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA. z dnia 23 grudnia 2002 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2002 r.)

Bardziej szczegółowo

I N S T Y T U T M O R S K I W GDAŃSKU

I N S T Y T U T M O R S K I W GDAŃSKU I N S T Y T U T M O R S K I W GDAŃSKU ZAKŁAD OCHRONY ŚRODOWISKA 80-958 GDAŃSK, ul. Benzynowa 1 tel. (058) 308 81 28, tel/fax (058) 308 81 25 BADANIA POZIOMU SUBSTANCJI ZANIECZYSZCZAJĄCYCH W WODACH BASENÓW

Bardziej szczegółowo

WPŁYW ZMIAN ZAWARTOŚCI WODY NA TWARDOŚĆ ZIARNA PSZENICY PODCZAS PRZECHOWYWANIA W SILOSIE W WARUNKACH MODELOWYCH

WPŁYW ZMIAN ZAWARTOŚCI WODY NA TWARDOŚĆ ZIARNA PSZENICY PODCZAS PRZECHOWYWANIA W SILOSIE W WARUNKACH MODELOWYCH InŜynieria Rolnicza 7/25 ElŜbieta Kusińska Katedra InŜynierii i Maszyn SpoŜywczych Akademia Rolnicza w Lublinie WPŁYW ZMIAN ZAWARTOŚCI WODY NA TWARDOŚĆ ZIARNA PSZENICY PODCZAS PRZECHOWYWANIA W SILOSIE

Bardziej szczegółowo

Nazwa: Zbiornik Włocławek

Nazwa: Zbiornik Włocławek Nazwa: Zbiornik Włocławek Dorzecze: Wisła Region wodny: Środkowa Wisła Typ zbiornika: reolimniczny Czas zatrzymania wody: ok. 5 dni Długość zbiornika: 41 km Powierzchnia zbiornika: 59,2 km² Powierzchnia

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Elżbieta Cebulak KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO THE PRECIPITATION ON THE AREA OF CRACOW

Bardziej szczegółowo

Czy rekultywacja zdegradowanych jezior jest możliwa?

Czy rekultywacja zdegradowanych jezior jest możliwa? Czy rekultywacja zdegradowanych jezior jest możliwa? Czyste Jeziora Pomorza bogactwem województwa pomorskiego szanse i zagrożenia Gdańsk 18.04.2013 Dr hab. inż. Julita Dunalska, prof. UWM Katedra Inżynierii

Bardziej szczegółowo

1. WSTĘP... 3 2. METODYKA BADAŃ... 3. 2.1. Miejsca i sposób pobierania próbek wody z akwenów portowych... 3. 2.2. Metody analityczne...

1. WSTĘP... 3 2. METODYKA BADAŃ... 3. 2.1. Miejsca i sposób pobierania próbek wody z akwenów portowych... 3. 2.2. Metody analityczne... SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. METODYKA BADAŃ... 3 2.1. Miejsca i sposób pobierania próbek wody z akwenów portowych... 3 2.2. Metody analityczne... 6 3. WYNIKI BADAŃ... 6 4. WNIOSKI... 12 SPIS TABEL 1. Współrzędne

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Przestrzenna i sezonowa zmienność stężeń CO 2 w jeziorze Wigry. Anna Paprocka Instytut Nauk Geologicznych Polska Akademia Nauk w Warszawie

Przestrzenna i sezonowa zmienność stężeń CO 2 w jeziorze Wigry. Anna Paprocka Instytut Nauk Geologicznych Polska Akademia Nauk w Warszawie Przestrzenna i sezonowa zmienność stężeń CO 2 w jeziorze Wigry Anna Paprocka Instytut Nauk Geologicznych Polska Akademia Nauk w Warszawie Cele prac: Zbudowanie modelu obiegu węgla w systemie jeziornym

Bardziej szczegółowo

Babiogórski Park Narodowy.

Babiogórski Park Narodowy. Babiogórski Park Narodowy. Lokalizacja punktów pomiarowych i wyniki badań. Na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego zlokalizowano 3 punkty pomiarowe. Pomiary prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku.

Bardziej szczegółowo

PODAŻ CIĄGNIKÓW I KOMBAJNÓW ZBOŻOWYCH W POLSCE W LATACH 2003 2010

PODAŻ CIĄGNIKÓW I KOMBAJNÓW ZBOŻOWYCH W POLSCE W LATACH 2003 2010 Problemy Inżynierii Rolniczej nr 3/2011 Jan Pawlak Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach Oddział w Warszawie PODAŻ CIĄGNIKÓW I KOMBAJNÓW ZBOŻOWYCH W POLSCE W LATACH 2003 2010 Streszczenie W

Bardziej szczegółowo

Zawartość składników pokarmowych w roślinach

Zawartość składników pokarmowych w roślinach Zawartość składników pokarmowych w roślinach Poszczególne rośliny różnią się zawartością składników pokarmowych zarówno w organach wegetatywnych, jak i generatywnych. Wynika to z różnych funkcji, jakie

Bardziej szczegółowo

Fosfor na granicy czyli:

Fosfor na granicy czyli: Fosfor na granicy czyli: rola ekotonów w homogennym jeziorze Iwona Kostrzewska-Szlakowska Szlakowska, Marek Rzepecki ekoton G.L. Clarke (1965): strefy przejściowe, w których istnieją silne oddziaływania

Bardziej szczegółowo

BADANIE ZAWARTOŚCI ZWIĄZKÓW AZOTU. OZNACZANIE AZOTU AZOTANOWEGO(V) METODĄ KOLORYMETRYCZNĄ.

BADANIE ZAWARTOŚCI ZWIĄZKÓW AZOTU. OZNACZANIE AZOTU AZOTANOWEGO(V) METODĄ KOLORYMETRYCZNĄ. BADANIE ZAWARTOŚCI ZWIĄZKÓW AZOTU. OZNACZANIE AZOTU AZOTANOWEGO(V) METODĄ KOLORYMETRYCZNĄ. Wprowadzenie: Azot jest pierwiastkiem niezwykle ważnym dla organizmów ponieważ jest podstawowym składnikiem białek.

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Poniżej zdjęcia pokazujące wody jeziora w miesiącu sierpniu przy zakwicie glonów:

Poniżej zdjęcia pokazujące wody jeziora w miesiącu sierpniu przy zakwicie glonów: Mała Panew jest rzeką zanieczyszczoną przez przemysł, rolnictwo i gospodarkę komunalną. W całym ponad 70 letnim okresie eksploatacji zbiornika Turawa rzeka naniosła ogromny ładunek zanieczyszczeń, które

Bardziej szczegółowo

ANNALES. Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Leszczyńskiego 7, Lublin, Poland

ANNALES. Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Leszczyńskiego 7, Lublin, Poland ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE LUBLIN VOL. LIX, Nr 1 * CURIE- S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 2004 1 Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Leszczyńskiego

Bardziej szczegółowo

Szkoła Letnia STC Łódź 2013 Oznaczanie zabarwienia cukru białego, cukrów surowych i specjalnych w roztworze wodnym i metodą MOPS przy ph 7,0

Szkoła Letnia STC Łódź 2013 Oznaczanie zabarwienia cukru białego, cukrów surowych i specjalnych w roztworze wodnym i metodą MOPS przy ph 7,0 Oznaczanie zabarwienia cukru białego, cukrów surowych i specjalnych w roztworze wodnym i metodą MOPS przy ph 7,0 1 Dr inż. Krystyna Lisik Inż. Maciej Sidziako Wstęp Zabarwienie jest jednym z najważniejszych

Bardziej szczegółowo

Satelitarna kontrola środowiska Morza Bałtyckiego (SatBałtyk) (2010-2014)

Satelitarna kontrola środowiska Morza Bałtyckiego (SatBałtyk) (2010-2014) Projekt POIG.01010222011/0900 Satelitarna kontrola środowiska Morza Bałtyckiego (SatBałtyk) (2010-2014) Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Priorytet 1 Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie

Bardziej szczegółowo

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 3 OZNACZANIE CHLORKÓW METODĄ SPEKTROFOTOMETRYCZNĄ Z TIOCYJANIANEM RTĘCI(II)

Bardziej szczegółowo

POGODA 2005 GMINY LIPOWIEC KOŚCIELNY. Pomiary dokonywane w Turzy Wielkiej (53 o N, 20 o E ; 130 m n.p.m.)

POGODA 2005 GMINY LIPOWIEC KOŚCIELNY. Pomiary dokonywane w Turzy Wielkiej (53 o N, 20 o E ; 130 m n.p.m.) POGODA 25 GMINY LIPOWIEC KOŚCIELNY Pomiary dokonywane w Turzy Wielkiej (53 o 6 3 N, 2 o 13 25 E ; 13 m n.p.m.) Opracowanie na podstawie własnych badań i obserwacji meteorologicznych Maria, Konrad i Janusz

Bardziej szczegółowo

Monitoring cieków w Gminie Gdańsk w roku 2011

Monitoring cieków w Gminie Gdańsk w roku 2011 Cel i zakres pracy Monitoring w Gminie Gdańsk w roku 2011 Celem pracy było przeprowadzenie monitoringowych badań wybranych na terenie Gminy Gdańsk i na podstawie uzyskanych wyników badań określenie poziomu

Bardziej szczegółowo

Eco-Tabs. Nowa technologia w bioremediacji silnie zeutrofizowanych zbiorników wodnych

Eco-Tabs. Nowa technologia w bioremediacji silnie zeutrofizowanych zbiorników wodnych TM Eco-Tabs Nowa technologia w bioremediacji silnie zeutrofizowanych zbiorników wodnych Prof. dr hab. Ryszard J. Chróst Zakład Ekologii Mikroorganizmów UW Przyczyny i skutki eutrofizacji wód podlegające

Bardziej szczegółowo

W jakim stopniu emerytura zastąpi pensję?

W jakim stopniu emerytura zastąpi pensję? 13.06.2014 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: Artur Szeremeta Specjalista ds. współpracy z mediami tel. 509 509 536 szeremeta@sedlak.pl W jakim stopniu emerytura zastąpi pensję?

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją 234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle

Bardziej szczegółowo

Ładunek odprowadzony z Gdańska został porównany z ładunkiem zanieczyszczeń wnoszonych do Zatoki Wisłą.

Ładunek odprowadzony z Gdańska został porównany z ładunkiem zanieczyszczeń wnoszonych do Zatoki Wisłą. 4. ŁADUNEK ZANIECZYSZCZEŃ ODPROWADZONY Z TERENU GMINY GDAŃSK DO ZATOKI GDAŃSKIEJ Szacowanie wielkości ładunków wybranych zanieczyszczeń odprowadzanych z Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej jest kontynuowane

Bardziej szczegółowo

Ekologia 10/16/2018 NPP = GPP R. Produkcja ekosystemu. Produkcja pierwotna. Produkcja wtórna. Metody pomiaru produktywności. Ekosystemy produktywność

Ekologia 10/16/2018 NPP = GPP R. Produkcja ekosystemu. Produkcja pierwotna. Produkcja wtórna. Metody pomiaru produktywności. Ekosystemy produktywność Ekologia Ekosystemy produktywność Ryszard Laskowski www.cyfronet.edu.pl/~uxlaskow 1/24 Produkcja pierwotna Produkcja ekosystemu brutto (GPP, ang. Gross Primary Production) całkowita ilość energii związana

Bardziej szczegółowo

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r.

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 19 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo

AUTOREFERAT. dr inż. Anna Jarosiewicz. Załącznik 3

AUTOREFERAT. dr inż. Anna Jarosiewicz. Załącznik 3 Załącznik 3 AUTOREFERAT dr inż. Anna Jarosiewicz Akademia Pomorska w Słupsku Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Ul. Arciszewskiego 22b 76-200 Słupsk Słupsk 2015 2

Bardziej szczegółowo

ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ

ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ Ćwiczenie nr 3 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Wirowanie jest procesem sedymentacji uwarunkowanej działaniem siły odśrodkowej przy przyspieszeniu 1500

Bardziej szczegółowo

Czy przyjeziorne torfowiska degradują jeziora?

Czy przyjeziorne torfowiska degradują jeziora? Andrzej Zykubek Czy przyjeziorne torfowiska degradują jeziora? Katedra Filozofii Biologii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II 81 445-4217 81 445-4225 e andrzej.zykubek@kul.lublin.pl Empiryczna

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CECHAMI DIELEKTRYCZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CHEMICZNYMI MĄKI

ANALIZA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CECHAMI DIELEKTRYCZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CHEMICZNYMI MĄKI Inżynieria Rolnicza 5(103)/2008 ANALIZA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CECHAMI DIELEKTRYCZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CHEMICZNYMI MĄKI Deta Łuczycka, Leszek Romański Instytut Inżynierii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczy

Bardziej szczegółowo

ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ

ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ PRZERÓBKA I UNIESZKODLIWIANIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH Ćwiczenie nr 3 ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Odwadnianie osadów za pomocą odwirowania polega na wytworzeniu

Bardziej szczegółowo

Temat: Czym zajmuje się ekologia?

Temat: Czym zajmuje się ekologia? Temat: Czym zajmuje się ekologia? Z czym kojarzy Ci się pojęcie ekologia? Termin ekologia pochodzi z języka greckiego i utworzono go z dwóch wyrazów: oikos oznacza dom, środowisko lub miejsce życia; lógos

Bardziej szczegółowo

W OPARCIU JEDNOWIĄZKOWY SONDAŻ HYDROAKUSTYCZNY

W OPARCIU JEDNOWIĄZKOWY SONDAŻ HYDROAKUSTYCZNY TWORZENIE MODELU DNA ZBIORNIKA WODNEGO W OPARCIU O JEDNOWIĄZKOWY SONDAŻ HYDROAKUSTYCZNY Tomasz Templin, Dariusz Popielarczyk Katedra Geodezji Satelitarnej i Nawigacji Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie

Bardziej szczegółowo

ETIUDA 1 STATYSTYKI. Rozstrzygnięcie: lipiec 2013 r.

ETIUDA 1 STATYSTYKI. Rozstrzygnięcie: lipiec 2013 r. ETIUDA 1 STATYSTYKI Rozstrzygnięcie: lipiec 2013 r. Konkurs ETIUDA na finansowanie stypendiów doktorskich został ogłoszony po raz pierwszy przez Narodowe Centrum Nauki 15 grudnia 2012 roku. W ramach konkursu

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r. Dz.U.2011.258.1549 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych

Bardziej szczegółowo

WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia

WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia Zagadnienia do egzaminu magisterskiego na rok akademicki 2016/2017 Kierunek:

Bardziej szczegółowo

4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej

4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej 4. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzony z terenu Gminy Gdańsk do Zatoki Gdańskiej Ładunek wybranych zanieczyszczeń odprowadzanych z Gdańska 1 do Zatoki Gdańskiej jest liczony rokrocznie, od 1992 r. Obliczenia

Bardziej szczegółowo

KONKURS HARMONIA 5 STATYSTYKI

KONKURS HARMONIA 5 STATYSTYKI KONKURS HARMONIA 5 STATYSTYKI Rozstrzygnięcie: styczeń 2014 r. 14 czerwca 2013 r. Narodowe Centrum Nauki po raz piąty ogłosiło konkurs HARMONIA na projekty badawcze realizowane w ramach współpracy międzynarodowej,

Bardziej szczegółowo