STAN CZYSTOŚCI WÓD JEZIORA GŁĘBOCZEK W 2004 ROKU

Transkrypt

1 1 STAN CZYSTOŚCI WÓD JEZIORA GŁĘBOCZEK W 2004 ROKU W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy przeprowadził na zlecenie Urzędu Miasta w Tucholi kontrolę jakości wody jeziora Głęboczek, połoŝonego na terenie miasta Tuchola. Poprzednie badania prowadzone były w latach 1995, 1999, 2002 i 2003 i na ich podstawie dokonywane były okresowe oceny stanu czystości jeziora. Badania w 2004 roku były podstawą oceny aktualnego stanu czystości wód jeziora i wpisały się w cykl obserwacji jeziora Głęboczek, prowadzony w związku z podjętą rekultywacją tego zbiornika, prowadzoną przez zespół Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi jezioro Głęboczek badane było i ocenione zostało na podstawie Systemu Oceny Jakości Jezior autorstwa D. Kudelskiej, D. Cydzik i H. Soszki (1991). Metodyka ta przewiduje dwie serie badań wiosenną i letnią. W czasie badań wiosennych próby pobiera się z głęboczka z warstwy podpowierzchniowej, natomiast latem dodatkowo pobierane są próby z warstwy naddennej wody. Rycina 1. Lokalizacja punktu pomiarowego na jeziorze Głęboczek Warunki meteorologiczne poprzedzające okres badań wiosennych przyczyniły się do powstania zarysów stratyfikacji termicznej w jeziorze. Słoneczna pogoda, słaby wiatr oraz brak opadów atmosferycznych w okresie od zejścia pokrywy lodowej do rozpoczęcia poboru prób spowodowały wzrost temperatury wód i rozpoczęcie produkcji biologicznej w warstwie eufotycznej jeziora. W warstwie przypowierzchniowej temperatura wody osiągnęła 8,8 0 C, natomiast przy dnie wynosiła 7,7 0 C. W czasie badań letnich stwierdzona została charakterystyczna dla wód jeziora stratyfikacja. Cechuje się ona niepełnym profilem termicznym (brak hypolimnionu i słabo wykształcony metalimnion). Stratyfikacja ta ma charakter periodyczny występuje jedynie w okresach o bezwietrznej pogodzie i niewielkich prędkościach wiatru. Silny wiatr wiejący przez kilka dni z jednego kierunku łatwo moŝe zachwiać stabilnością mas wody i doprowadzić je do wymieszania się. Epilimnion obejmował warstwę wody do 3 m głębokości. PoniŜej występował metalimnion, któremu poza gradientem termicznym w granicach od 0,9 do 4,6 0 C, towarzyszył zdecydowany spadek zawartości

2 2 tlenu. W wodzie naddennej wyczuwalny był siarkowodór. Rozległy deficyt tlenowy, obejmujący wody metalimnionu, sugeruje, Ŝe zaobserwowana stratyfikacja utrzymywała się od pewnego czasu, w istotny sposób modyfikując obieg pierwiastków biogennych w wodzie. W latach 1999, 2001 zaobserwowano deficyty tlenowe w naddennych warstwach wody jeziora. Występowanie letnich, naddennych deficytów tlenowych jest stałą tendencją spotykaną w jeziorze głębokość (m) temperatura [st. C] r. tlen [mg/l] r. temperatura [st. C] r. tlen [mg/l] r. temperatura [st. C] r. tlen [mg/l] r. temperatura [st. C] r. tlen [mg/l] r. Rycina 2. Profile termiczno-tlenowe w czasie stagnacji letniej w latach 1999, 2002, 2003 i 2004 roku Na wielkość deficytów tlenowych w 2004 roku wpływ miała ilość materii organicznej sedymentującej na dno jeziora. Proces ten znalazł odzwierciedlenie w wartościach biologicznego zapotrzebowania na tlen w warstwie naddennej. W 2004 roku wartość tego parametru wynosiła 7,1 mg/l, co odpowiadało III klasie czystości wód. Ubiegłoroczna 50% redukcja wielkości chemicznego zapotrzebowania na tlen (ChZT) okazała się zjawiskiem okresowym i wynikać mogła ze specyficznej sytuacji hydro-meteorologicznej, która miała miejsce w zeszłym roku. Tegoroczna ocena pozwoliła zaliczyć ten parametr jedynie do III klasy. Wśród pierwiastków biogennych określone zostały stęŝenia azotu i fosforu występujących w róŝnych formach. W porównaniu z badaniami z lat poprzednich, wody jeziora uległy wzbogaceniu w oba wymienione pierwiastki. Wiosenny pobór prób ujawnił, Ŝe stęŝenie azotu mineralnego nie mieściło się w granicach III klasy czystości. Zawartość azotu całkowitego z II klasy czystości w 2003 roku przekwalifikowana została do gorszej III klasy. W porównaniu z poprzednimi latami badań nastąpił spadek stęŝenia azotu amonowego, którego nad dnem, stwierdzono jedynie 0,35 mg/l, co stanowi około 40% dotychczas utrzymujących się stęŝeń. W porównaniu z 2003 r. wzrostowi uległy stęŝenia fosforanów i fosforu ogólnego mierzone latem w warstwie naddennej wody. StęŜenia fosforanów wyniosły 0,090 mgp/l, co nie odpowiada normom, a fosforu ogólnego mieściły się w III klasie, wynosząc 0,220 mgp/l.

3 3 Rycina 3. StęŜenia fosforu ogólnego i fosforanów w czasie stagnacji letniej Wiosną produkcja pierwotna rozwinięta była na tyle, Ŝe parametr wyznaczający jej wielkość nie odpowiadał normom (chlorofil a na wiosnę), lub mieściły się w ramach dolnego przedziału III klasy czystości (sucha masa sestonu). Silny rozwój fitoplanktonu ograniczył przezroczystość wód do 1,2 m. Taki wynik odpowiadał III klasie czystości. Rycina 4. Głębokość widzialności krąŝka Secchiego w okresie wiosennym i letnim Latem stęŝenie chlorofilu a zaklasyfikowane zostało do III klasy, podobnie jak sucha masa sestonu. Słabe wyniki korelują się z niską przezroczystością, osiągającą 1,0 m. Liczebność fitoplanktonu wynosiła 6,8 mln kom./l, co wskazuje na wystąpienie w okresie badań zakwitu glonów. W ujęciu taksonomicznym najliczniejszą grupą były sinice z rodzaju Oscilria, wykształcające kolonie w formie bardzo cienkich nitek. Te silnie dominujące glony stanowiły 99% całej populacji próby. Nieliczne były bruzdnice i eugleniny. Stan sanitarny jeziora nie budził zastrzeŝeń i odpowiadał I klasie czystości. W 2004 roku stwierdzono utrzymanie stanu czystości jeziora na poziomie III klasy czystości. Jest to drugi rok z rzędu po okresie rekultywacji metodą inaktywacji fosforu, w którym jezioro zaliczone zostaje do tej klasy czystości.

4 4 Rycina 5. Wybrane parametry produkcji pierwotnej jeziora Głęboczek W szczycie nasilenia produkcji biologicznej w sezonie letnim w okresie wielolecia przezroczystość wód w latach poprzednich badań stopniowo wzrastała. Biorąc pod uwagę stęŝenia fosforu i wskaźników biologicznych, przedstawione na rycinach 3 i 5, moŝna stwierdzić, Ŝe w latach 2002 i 2003 nastąpiło wyraźne zmniejszenie się wielkości produkcji pierwotnej jeziora, związane ze zmniejszeniem ilości fosforu dostępnego dla organizmów, co powodowało wzrost przezroczystości wody. W 2004 roku doszło do pojawienia się pewnej puli fosforu, która przyczyniła się do powstania zakwitów obniŝających przezroczystość wody. Na tym etapie czasowym obecność związków fosforu nie wróŝy jednak o końcowym powodzeniu czy teŝ poraŝce całego procesu rekultywacji. Reasumując, naleŝy stwierdzić, Ŝe jezioro utrzymało zeszłoroczny poziom jakości. Stabilizacja na określonym poziomie wymagać będzie prawdopodobnie jeszcze kilku lat, w czasie których okaŝe się czy podjęte zabiegi zaowocują trwałą zmianą jakości wody, czy teŝ wprowadzenie koagulatu glinowego wywołało jedynie krótkotrwałą reakcję. Ocenę jeziora przedstawia tabela 2. opracował: Jakub Makarewicz

5 5 Tabela 2. Ocena jakości wód jeziora Głęboczek wg. SOJJ w 2004 r. (Kudelska, Cydzik, Soszka, 1991) WSKAŹNIK Średnie nasycenie hypolimnionu tlenem % ChZT Cr BZT5 BZT5 fosforany fosforany fosfor całkowity fosfor całkowity azot mineralny azot amonowy azot całkowity przewodność elektrolit. µs/cm chlorofil a mg/m 3 sucha masa sestonu mg/l widzialność krąŝka Secchiego m miano Coli typu kałowego OCENA OKRES I MIEJSCE POBORU PRÓBEK WARTOŚĆ PUNKTACJA 1 3 i i i i i i i SUMARYCZNA KLASA CZYSTOŚCI = 3,00 III KLASA 40,1 3 3,2 2 7,1 3 0,05 3 0,09 4 0,22 3 0, ,98 4 0,35 2 1, ,2 4 7,5 2 1,