Genetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej. Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ

Transkrypt

1 Genetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ Kraków, czerwiec 2005

2 Genetyka kliniczna Kierunki rozwoju Choroby dziedziczne i wady wrodzone Wymiar populacyjny Możliwości diagnostyczne Możliwości profilaktyki Organizacja opieki: Genetycznej Pediatrycznej

3

4 Aktualne kierunki genetyki klinicznej Genomika Proteomika Farmakogenomika Choroby jednogenowe Choroby kompleksowe

5 Główne cele genetyki klinicznej: Poszukiwanie genów Klonowanie pozycyjne Klonowanie funkcjonalne Identyfikacja Mutacji / Polimorfizmów Korelacji genotyp : fenotyp Profilaktyka Leczenie

6 Choroby dziedziczne Wymiar jednostkowy Wymiar populacyjny

7 Częstość populacyjna chorób dziedzicznych ( na 1000 ) noworodek populacja mutacje chromosomowe mutacje genowe

8 Częstość chorób dziedzicznych (na 1000) ch.kompleksowe noworodek populacja

9 Wady wrodzone najczęstsza przyczyna hospitalizacji

10 Wady wrodzone % żywo urodzonych dzieci

11 Co wiemy? Genom ludzki jest znany od 2002 roku składa się z tysięcy genów Potrafimy określić przyczyny coraz większej liczby chorób

12 Czego nie wiemy? Nie znamy przyczyn 50-60% wad wrodzonych i zaburzeń rozwojowych Nie znamy przyczyn 40-50% upośledzenia umysłowego Nie dysponujemy badaniem, które sprawdzi prawidłowość kodu genetycznego Przeznaczenie wielu genów nie jest znane

13 Najczęściej możemy: Ustalić rozpoznanie Określić sposób dziedziczenia Podjąć działania profilaktyczne

14 Rozwój metod diagnostycznych Fenotyp Kariotyp Genotyp 14

15 Rozwój metod diagnostycznych Fenotyp kariotyp Genotyp

16 Fenotyp biochemiczny Badania biochemiczne Aminogram Aminoacyduria MPS-y w moczu Tandem MS GCMS

17 kariotyp

18 kariotyp

19 FISH N 22q-

20 FISH

21 M-FISH

22 Genotyp: RFLP 1, 2, 3 próbki analizowane 4. próbka referencyjna- mutacja c.1620c>g 5. próbka referencyjna- mutacja c.1620c>a 6. kontrola negatywna

23 Genotyp: czytanie sekwencji DNA

24 Genotyp: Czytanie DNA

25

26 Mikromacierze

27 Czy możemy wpływać na genetyczną równowagę populacyjną?

28 Główny cel: optymalna profilaktyka chorób dziedzicznych Pierwotna: Eliminacja przyczyny Wtórna: poradnictwo genetyczne diagnostyka prenatalna terapia in utero Trzeciorzędowa: leczenie i rehabilitacja Przyczyna Choroba Wada Zgon Kalectwo

29 Czym dysponujemy? Optymalną profilaktyką pierwotną : Dieta w fenyloketonurii (z. fenyloketonurii matczynej) Suplementacja kwasem foliowym (WCN) Szczepienia przeciwko różyczce Profilaktyką wtórną: Poradnictwo genetyczne Diagnostyka prenatalna

30 Do czego zmierzamy? Do optymalizacji profilaktyki Do optymalizacji leczenia Leczenie enzymatyczne (choroba Gauchera) Leczenie enzymatyczne (MPS) Próby terapii genowej (SCID, mukowiscidoza) Farmakogenomika (białaczki, astma) Terapia płodu (przepuklina przeponowa, WCN)

31 Jakie są ograniczenia? Trzeba wiedzieć czego szukać nie ma badania uniwersalnego Wysokie koszty badań Niepowodzenia terapii genowej Nieodwracalność zmian fenotypowych

32 Rozwój genetyki jako wyzwanie dla: Pediatry Podstawą procesu diagnostycznego jest spotkanie lekarz-pacjent Badania laboratoryjne są tylko narzędziem pracy Konieczność nieustającej edukacji Zabezpieczenie zaplecza klinicznego

33 Rozwój genetyki jako wyzwanie dla: Rodziny Wielospecjalistyczna opieka nad chorym Zmiana organizacji życia w rodzinie Społeczeństwa Zabezpieczenie zaplecza klinicznego Opieka socjalna Organizacja placówek opieki nad dzieckiem chorym

34 Fenyloketonuria jako model postępowania

35 Noworodek: badanie przesiewowe Wynik ( + ) Klinika-hospitalizacja diagnoza biochemiczna molekularna Dieta Farmakologia Porada genetyczna: Ryzyko Nosicielstwo

36 Opieka nad dzieckiem z PKU Wieloletnia opieka w Poradni Chorób Metabolicznych Poradnictwo genetyczne Stała opieka lekarska Monitorowanie stężenia fenyloalaniny w surowicy - modyfikacja diety Okresowe badania psychologiczne Edukacja pacjentów samodzielna kontrola diety, przygotowywanie posiłków

37 Opieka nad dzieckiem z PKU c.d. Wsparcie instytucji pozaszpitalnych Stowarzyszenia rodzin chorych na PKU Firmy farmaceutyczne Profilaktyka zespołu fenyloketonurii matczynej

38 Polska Południowa: ZGM / Klinika Chorób Dzieci Szacunkowa liczba nowych rodzin wymagających porady genetycznej: 1000 / rok (noworodki z wadami wrodzonymi) Liczba zgłoszeń do Poradni Genetycznej 850 / rok (dzieci + dorośli) Oddział IT i Patologii Noworodka 20% leczonych z rozpoznaniem choroby genetycznej / wady wrodzonej

39 Co wpływa na zgłaszalność? Lekarze pierwszego kontaktu (obawa przed ponoszeniem kosztów konsultacji i badań genetycznych) Wzrastające zapotrzebowanie społeczne (rola mediów) Świadomość rodziców Poprawa opieki neonatologicznej (transport Ł OITN)

40 Organizacja pracy w Poradni Genetycznej Dwóch lekarzy ( 2/3 etatu ) Liczba pacjentów w ciągu roku: Zgłaszających się po raz pierwszy 850 Zgłaszających się na wizyty kontrolne pacjentów przyjmowanych dziennie Czas jednej wizyty ½ do 2 godz.

41 U połowy pacjentów nie udaje się ustalić rozpoznania Nieznany defekt genetyczny będący przyczyną choroby Niedostępność badań diagnostycznych w kraju Wysoki koszt badań molekularnych w laboratoriach UE i USA

42 Koszt (PLN) diagnostyki pacjenta z niepełnosprawnością intelektualną Badanie cytogenetyczne (kariotyp) 400 Badania biochemiczne: 1670 Aminogram 1000 PLN Tandem MS 170 PLN GC-MS 500 PLN Analiza molekularna genu FMR1 590 Badanie FISH ( z. Angelmana ) 600 Badanie molekularne ( z. Retta ) 3500

43 Ceny niektórych badań diagnostycznych dostępnych za granicą Stwardnienie guzowate 1600 $ Neurofibromatoza typu I 1000 E Zwyrodnienie torbielowate nerek 3145 $

44 Refundacja przez NFZ Wizyta diagnostyczna (z badaniami): Wizyta kontrolna (1/2 godziny) Kompleksowa diagnostyka genetyczna 900 znaczny niedobór finansowy w stosunku do potrzeb i rzeczywistej pracy lekarza

45 Potrzeby poradnictwa genetycznego Rozbudowanie sieci poradni genetycznych Populacja dziecięca Dla osób dorosłych Konieczność refundacji badań diagnostycznych dostosowanych do potrzeb indywidualnego pacjenta

46 Środowisko medyczne Jest przygotowane do reorganizacji Specjalizacja z genetyki klinicznej (od 2001 roku) Merytorycznie sprawne ale niedofinansowane laboratoria Kontakty z ośrodkami zagranicznymi

47 GENETYKA DLA BOGATYCH??

48 Miarą rozwoju cywilizacyjnego państwa jest stosunek jego rządu oraz społeczeństwa do osób niepełnospawnych i upośledzonych 48