NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA SKROBIOWEGO I NA PRZETWORY SPOśYWCZE

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 530: NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA SKROBIOWEGO I NA PRZETWORY SPOśYWCZE Jacek Chotkowski 1, Wojciech Nowacki 2 1 Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie 2 Zakład Agronomii Ziemniaka, Oddział w Jadwisinie, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Wstęp Od dziewiętnastego wieku ziemniak był podstawową rośliną uprawną w polskim rolnictwie. W rozpoczętej wówczas hodowli nowych odmian roślin rolniczych znaczny potencjał przeznaczano na tworzenie nowych odmian ziemniaka [ARSENIUK i in. 2003]. W okresie powojennym polskie placówki hodowli twórczej ziemniaka zarejestrowały 221 odmian. Największą liczbę nowych odmian wyhodowano w Zamartem (78 odmian), następnie Strzekęcinie (29), Dybowie (27) i Boninie (23) [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]. Hodowla nowych odmian i wprowadzanie ich do produkcji rolniczej w postaci kwalifikowanego materiału nasiennego stanowi istotę postępu biologicznego. Postęp biologiczny, ze względu na zmniejszanie nakładochłonności produkcji i ograniczanie niekorzystnego jej oddziaływania na środowisko naturalne zaliczany jest do najwaŝniejszych czynników rozwoju produkcji rolniczej, stanowiąc zarazem centralny punkt w strategii nauk rolniczych [RUNOWSKI 2006]. Efektywność hodowli naleŝy mierzyć poprawą cech plonotwórczych, gospodarczych i biologicznych nowych odmian w stosunku do odmian dotychczasowych. Głównymi kierunkami w hodowli nowych odmian ziemniaka były początkowo, oprócz odmian ogólnouŝytkowych, ziemniaki jadalne (w tym na wczesny zbiór) i skrobiowe. Od początku lat 90. XX wieku, w związku z rozwojem przetwórstwa spoŝywczego ziemniaka, istotne znaczenie zyskała hodowla odmian przydatnych do przerobu na frytki i chipsy. Wystąpienie tendencji szybkiego spadku powierzchni nasiennej ziemniaka, w warunkach urynkowienia sektora nasiennego, spowodowało pojawienie się nowego syntetycznego miernika efektywności hodowli, jakim jest wielkość reprodukcji i sprzedaŝy poszczególnych odmian. Postęp odmianowy polskiej hodowli w latach Dominującym kierunkiem w polskiej hodowli ziemniaka były odmiany jadalne, które stanowiły prawie dwie trzecie spośród odmian wprowadzonych do Krajowego Rejestru w okresie powojennym. Szacunkowej oceny postępu w krajowej hodowli w latach dokonano na przykładzie odmian jadalnych (w tym przydatnych do przetwórstwa spoŝywczego), od średnio wczesnych do późnych (tab. 1). Postęp hodowli

2 32 J. Chotkowski, W. Nowacki badano porównując średnie oceny wybranych cech odmian wyhodowanych w poszczególnych pięcioleciach okresu Od początku lat 70. XX wieku zaznaczył się pewien wzrost plonów. Skokowy wzrost plonowania w ostatnim dziesięcioleciu wiązał się z objęciem plantacji doświadczalnych ochroną przed zarazą ziemniaka. Zakładając porównywalność dokonywanych przez COBORU ocen poszczególnych cech jakościowych w badaniach rejestrowych odmian w analizowanym okresie, moŝna stwierdzić wyraźną poprawę w zakresie ciemnienia miąŝszu bulw gotowanych oraz postęp jakościowy pod względem smaku i głębokości oczek. Osiągnięty postęp ma związek ze zmianami priorytetów w hodowli odmian jadalnych od początku transformacji w polskiej gospodarce. W miejsce odporności i potencjału plonotwórczego, na pierwsze miejsce wysunęły się cechy jakościowe [PAWLAK 2002]. W świetle zaprezentowanych w tabeli 1 danych, nie znajduje potwierdzenia teza, Ŝe hodowla polska musi odrabiać zaległości w zakresie przydatności do przerobu na frytki lub chipsy [ZGÓRSKA 2005], gdyŝ znaczna część odmian wprowadzonych do Krajowego Rejestru w latach oraz posiada tę cechę. Zakłady przetwórcze stanowiące inwestycje kapitału zagranicznego zdecydowanie preferują jednak sprawdzone w krajach zachodnich odmiany ziemniaków [LISIŃSKA 2006]. NajwaŜniejsze cechy odmian skrobiowych to plon i zawartość skrobi. Wzrost zawartości skrobi z 17-18% do 19-20% oraz plonu skrobi z 1 ha uprawy z dt do 90 dt nastąpił dopiero w dziesięcioleciu [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]. Pewien postęp osiągnięto pod względem pozostałych waŝnych cech w hodowli ziemniaków skrobiowych jak [STYSZKO 2002]: zwiększenie liczby odmian o krótszym okresie wegetacji, poprawa morfologii bulw, pewna poprawa specjalistycznych cech jakości skrobi wpływających na jej uzysk w przerobie przemysłowym oraz pienistość mleczka skrobiowego. Spośród cech odporności odmian skrobiowych na patogeny największy postęp dotyczył odporności na mątwika ziemniaczanego oraz wirus Y. W hodowli odmian odpornych na patogeny wirusowe i grzybowe duŝą rolę odegrało wykorzystanie materiałów wyjściowych powstałych w IHAR Młochów. Dominacja polskich odmian w Krajowym Rejestrze oraz w uprawie wskazuje na konkurencyjność i wysokie walory skrobiowych odmian krajowej hodowli w stosunku do odmian zagranicznych [ZIMNOCH- GUZOWSKA i in. 2006]. Polskie odmiany wyróŝniają się ponadto mniejszymi wymaganiami co do warunków glebowych i nawoŝenia [LESZCZYŃSKI 2006]. Wyhodowane w Polsce odmiany jadalne średnio wczesne do późnych wykazują przewagę, nad zarejestrowanymi w naszym kraju odmianami hodowli zagranicznych, pod względem poziomu plonów i odporności na wirus Y oraz odporności liści na zarazę ziemniaka. Ustępują natomiast zagranicznym pod względem cech morfologicznych bulw i smaku [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]. Ponadto, wśród odmian zagranicznych przewaŝają odmiany przydatne do przerobu na frytki i chipsy oraz odmiany o wydłuŝonym kształcie bulw. Tabela 1,2,3,5 są na końcu art.

3 NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA ZuŜycie sadzeniaków kwalifikowanych w produkcji surowca do przetwórstwa Do 1990 roku wśród kierunków przetwórstwa ziemniaka dominowało przetwórstwo skrobi (spirytus i krochmal), z niewielkim udziałem suszów spoŝywczych (tab. 2). W latach 90. XX wieku, głównie dzięki zagranicznym inwestycjom bezpośrednim dynamicznie rozwinęło się przetwórstwo ziemniaków na frytki i chipsy [SEREMAK-BULGE i in. 2006]. Uwzględniając rosnący eksport oraz zwiększające się spoŝycie krajowe naleŝy prognozować dalszy rozwój tego kierunku przetwórstwa. Z kolei rozwój przetwórstwa skrobiowego, uzasadniony tradycjami oraz korzystnym wpływem na sytuację gospodarczą zagroŝonych marginalizacją regionów kraju z dominującym udziałem gleb słabszych [REMBEZA 2005], zaleŝy od zwiększenia przydzielonych Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE limitów produkcji skrobi ziemniaczanej. Uwzględniając wielkość przerobu ziemniaków na poszczególne kierunki przetwórstwa oraz poziom uzyskiwanych plonów w gospodarstwach plantacyjnych (w ramach kontraktów) w tabeli 3 wyszacowano powierzchnię uprawy oraz potrzeby sadzeniaków. W oparciu o dane GIORIN określono wielkość produkcji sadzeniaków odmian wykorzystywanych jako surowiec do przerobu na określone takŝe produkty w sezonie produkcyjnym 2007/2008. Prognozowaną na ten rok wielkość importu sadzeniaków [DZWONKOWSKI i in. 2008] podzielono szacunkowo na róŝne kierunki uŝytkowania ziemniaków. Biorąc pod uwagę poczynione załoŝenia największa częstotliwość wymiany sadzeniaków dotyczy produkcji ziemniaków z przeznaczeniem na frytki (co 1,3 roku) następnie chipsy (co 1,5 lat) oraz skrobię (3,0), (tab. 3). Nie wydzielano sadzeniaków zuŝywanych w produkcji ziemniaków przetwarzanych na spirytus i susze spoŝywcze, zakładając, Ŝe kierunki te stanowią część pozostałych segmentów rynku ziemniaka. Odpowiednio wyszacowana częstotliwość wymiany sadzeniaków w produkcji rynkowej ziemniaków jadalnych wynosi co 10,7 lat (w tym na najwcześniejszy zbiór co 4,9), natomiast średnia częstotliwość wymiany w całej produkcji ziemniaków - 13,9 lat. NajwyŜsza częstotliwość wymiany sadzeniaków (wymiana prawie co rok) dotyczy surowca do przerobu na frytki i chipsy. Ma to związek z niską odpornością tych odmian na wirus Y. Wysoka odporność odmian skrobiowych na wirusy powoduje, Ŝe częstotliwość wymiany moŝe być tu mniejsza. W produkcji ziemniaków jako surowca do produkcji frytek i chipsów wykorzystywane są prawie wyłącznie odmiany zagraniczne (tab. 4). Tabela 4; Table 4 Szacunkowa struktura odmianowa segmentów rynku ziemniaka w roku 2007 Estimated structure of potato market segments in 2007 in respect of potato cultivars Segment rynku Market segment Kwalifikowane sadzeniaki Certified seed potatoes Jadalne na późniejszy zbiór Table potatoes, late harvest Jadalne bardzo wczesne Very early table varieties Nazwy odmian dominujące w ofercie rynkowej Prevailing cultivar names on the market 1 2 Vineta, Satina, Hermes, Innovator, Pasat, Saturna, Jasia, Denar, Rumpel, Irga, Karlena, Lady Rosetta, Kuba, Velox, Asterix, Bryza, Irga, Vineta, Aster, Satina, Denar, Ibis, Orlik, Lord, Sante, Asterix, Drop, Bila, Mila, Maryna, Ruta, Denar, Lord, Irys, Impala, Velox, Aster, Bard, Orlik, Fresco, Bila, Irga, 1 2

4 34 J. Chotkowski, W. Nowacki Skrobiowe na krochmal i spirytus Starch potatoes used for starch and alcohol Do przetwórstwa na frytki To be processed for French fries Do przetwórstwa na chipsy To be processed for chips Do przetwórstwa na susze spoŝywcze To be processed for dried potatoes Do produkcji ekologicznej For organic production Źródło: opracowanie własne; Source: own work Bzura, Lawina, Hinga, Ikar, Rumpel, Pasat, Jasia, Glada, Kuba, Harpun, Rudawa, Umiak, Dorota, Innovator, Santana, Asterix, Victoria, Fresco, Russet Burbank, Victoria, Amora, Monsun Saturna, Hermes, Lady Rosetta, Lady Claire, Karlena, Pirol, Cedron, Tomensa Aster, Karlena, Gracja, Dorota, Tajfun, Sante, Asterix Irga, Bryza, Aster, Orlik, Bila, Ibis, Satina, Denar, Tajfun, Bzura Według obserwacji rynku w przetwórstwie na frytki największy udział ma odmiana Innovator, na chipsy - Saturna i Hermes, a na susze spoŝywcze - Aster i Karlena zaś na skrobię - Bzura, Lawina i Hinga [LISIŃSKA 2006]. Dla porównania w krajowej produkcji nasiennej dominują w ostatnich latach odmiany wykorzystywane głównie jako ziemniaki jadalne świeŝe: Vineta i Satina. Próba oceny efektywności hodowli odmian przydatnych do przetwórstwa Szacując efektywność hodowli naleŝy porównać koszty hodowli z wpływami (dochodami) ze sprzedaŝy materiałów elitarnych oraz reprodukcji własnych odmian. Szacunkowy koszt hodowli w przeliczeniu na jedną odmianę na podstawie informacji hodowców wyliczono na poziomie 2 mln PLN. Podstawą przychodów z wyhodowanej odmiany w przyjętym modelu nasiennictwa - sprzedaŝy licencji uprawniającej do reprodukcji przez niezaleŝne przedsiębiorstwa nasienne, stanowi kwota otrzymanych opłat licencyjnych. Aktualnie poziom tych opłat wynosi 800 PLN na 1 ha plantacji reprodukcyjnej. Zakładając trzyletnią reprodukcję: BI/BII, BII/CA, CA/CB oraz średni współczynnik rozmnaŝania na poziomie 5,0 jeden ha materiałów bazowych BI powinien oznaczać 155 ha powierzchni reprodukcji nasiennej. Dochody z hodowli to równieŝ zysk ze sprzedaŝy materiałów bazowych przedsiębiorstwom reprodukcyjnym. Poziom tych zysków przyjęto w kwocie 3143 PLN na 1 ha zakładając przeciętne warunki rynkowe (tab. 5). Łączne przychody w przeliczeniu na 1 ha reprodukowanej odmiany wynoszą 820 PLN (800 PLN : 155 ha). Oznacza to, Ŝe zwrot kosztów hodowli nowych odmian wymaga prowadzenia reprodukcji na powierzchni 2439 ha. Wielkość ta moŝe być traktowana jako próg opłacalności hodowli. W obecnej sytuacji polskiej hodowli ewentualny zwrot nakładów moŝe nastąpić po kilku, a nawet kilkunastu latach, w związku z czym próg opłacalności jest odpowiednio wyŝszy, gdyŝ dochodzą koszty oprocentowania poniesionych nakładów (metodyka opłacalności inwestycji NPV). W tym kontekście istotna jest wielkość reprodukcji poszczególnych odmian oraz długość ich cyklu Ŝycia. Jak wynika z wcześniejszych analiz długość cyklu Ŝycia polskich odmian jest stosunkowo krótka - gdyŝ wynosi najczęściej lat [CHOTKOWSKI, WRÓBEL 2006; NOWACKI 2008].

5 NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA Na rysunku 1 zaprezentowano modele cyklu Ŝycia kilku odmian ziemniaka, w tym wykorzystywanych do przetwórstwa spoŝywczego i przemysłowego. Przedstawione odmiany stanowią następujące przykładowe wzorce kariery odmian ziemniaka na polskim rynku w ostatnich kilkunastu latach: - Denar - przykład odmiany (zwięzłej - sałatkowej) o zakłóconym nasiennictwie (podobny cykl Ŝycia: Bila, Hinga), - Cedron - przykład odmiany (przerób na chipsy i skrobię) o duŝym niewykorzystanym potencjale, inaczej mówiąc odmiany niespełnionych nadziei (równieŝ: Aksamitka, Danusia, Triada), - Aster - przykład odmiany (o wszechstronnym zastosowaniu), która odniosła w naszych warunkach sukces (podobnie: Lawina, Orlik, Bryza, Irga, Ibis, Maryna - ta ostatnia posiadała rekordowo krótki, 6 letni cykl Ŝycia), - Saturna - przykład odmiany specjalistycznej do przetwórstwa na chipsy (równieŝ: Hermes, Karlena, Innovator - na frytki), - Vineta - przykład odmiany jadalnej, aktualny lider rynku (podobnie Satina, z odmian skrobiowych Pasat). Rys. 1. Przykładowe modele cyklu Ŝycia odmian ziemniaka wykorzystywanych w przetwórstwie spoŝywczym w latach (Ŝródło: opracowanie własne) Fig. 1. Sample models of life cycles for potato varieties used in the food industry in (source: own work) W zestawie wyŝej wymienionych odmiana Aster wyróŝnia się zdecydowanie największą powierzchnią reprodukcji w określonym roku (1348 ha w 1996 r.). Podobne wskaźniki osiągnęła kilka lat wcześniej Lawina. Odmiana Aster charakteryzuje się równieŝ największą skumulowaną powierzchnią reprodukcji nasiennej w ostatnich 14 latach. W latach powierzchnia nasienna tej odmiany wyniosła łącznie 6700 ha. Kolejne miejsca w tym rankingu zajmują: Ibis (4877 ha), Irga (4610), Lawina (4438), Bzura (4375), Orlik (3213), Vineta (2979), Maryna (2979), Drop (2606), Mila

6 36 J. Chotkowski, W. Nowacki (2287), Ruta (2281), Hinga (1824). Podsumowanie Analiza przedstawionych danych potwierdza oferowanie polskiemu rolnictwu przez hodowlę duŝej liczby nowych odmian ziemniaka. Znaczna ich część charakteryzuje się przydatnością do przetwórstwa spoŝywczego i przemysłowego. Wnoszą one istotny potencjał postępu biologicznego do produkcji towarowej. Ze względu na obserwowane po roku 1990 drastyczne zmniejszenie reprodukcji i wymiany kwalifikowanych sadzeniaków postęp ten jest wykorzystany w zbyt małym stopniu. Istotnym problemem jest w tej sytuacji równieŝ niska efektywność hodowli nowych odmian, co moŝe spowodować ograniczenie hodowli twórczej w krajowych przedsiębiorstwach hodowlano-nasiennych. W sytuacji konieczności pozyskiwania środków na hodowlę ze sprzedaŝy odmian, wielkość reprodukcji nasiennej jest miernikiem efektywności ośrodków hodowlanych. Uzyskiwaniu wysokich wskaźników reprodukcji odmian nie sprzyja duŝe rozdrobnienie struktury odmianowej na rynku oraz w ofercie poszczególnych hodowli. Właściciele odmian, przy zapewnieniu skutecznego wsparcia polityki państwa, muszą w większym stopniu nakierować swoją aktywność na wzrost sprzedaŝy własnych materiałów nasiennych. Większe szanse odpowiednio duŝej skali reprodukcji i sprzedaŝy dotyczą odmian o niŝszym poziomie odporności na choroby wirusowe, co w pewnym stopniu weryfikuje dotychczasowe priorytety w hodowli nowych odmian. Odmiany wykorzystywane w przetwórstwie spoŝywczym i skrobiowym odznaczają się wyŝszymi wskaźnikami częstotliwości wymiany. Dotyczy to zarówno zagranicznych odmian przydatnych na frytki i chipsy, charakteryzujących się niską odpornością na choroby wirusowe i inne patogeny, jak równieŝ polskich odmian skrobiowych wyróŝniających się wyŝszą odpornością. Wynika to zdaniem autorów z większej skali (koncentracji) uprawy w gospodarstwach, a takŝe wzrostu wymagań odbiorców oraz wynikającej z zawartych kontraktów pewności zbytu gwarantowanego przez zawiłe ustawy. Literatura ARSENIUK E., KRZYMUSKI J. MARTYNIAK J., OLEKSIAK T Historia hodowli i nasiennictwa na ziemiach polskich w XX wieku. Rośliny rolnicze. IHAR Radzików: 420 ss. CHOTKOWSKI J., WRÓBEL S Tendencje w strukturze odmianowej produkcji sadzeniaków w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511: CHOTKOWSKI J., STYPA I Ocena postępu hodowlanego w produkcji ziemniaka w Polsce w latach Biuletyn IHAR 245: DZWONKOWSKI W., SZCZEPANIAK I., ROSIAK E., CHOTKOWSKI J., REMBEZA J., BOCHIŃSKA E Rynek ziemniaka. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe 33. IERiGś-PIB, ARR, MRiRW, Warszawa: 28 ss. LESZCZYŃSKI W Ziemniak spoŝywczy i przemysłowy oraz jego przetwarzanie. Jakość polskich odmian ziemniaka. Podsumowanie problemu. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511: LISIŃSKA G Wartość technologiczna i jakość konsumpcyjna polskich odmian ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511:

7 NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA NOWACKI W Efektywność wykorzystania postępu biologicznego w produkcji ziemniaka w Polsce. Wieś Jutra 2: PAWLAK A Perspektywiczne kierunki hodowli a konkurencyjność krajowych odmian jadalnych, w: Produkcja i rynek ziemniaków jadalnych. J. Chotkowski (Red.). Wyd. Wieś Jutra, Warszawa: REMBEZA J Uwarunkowania produkcji skrobi na tle produkcji ziemniaka w Polsce i innych krajach UE - uzasadnienie zwiększenia przyznanej Polsce kwoty produkcji skrobi. Ekspertyza na zlecenie MRiRW. IHAR, Bonin: 6 ss. RUNOWSKI H Zmiany w statusie nauk rolniczych w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej i związane z tym zmiany w organizacji hodowli roślin rolniczych, w: Ulepszanie roślin uprawnych dla zróŝnicowanych agrosystemów. Symp. Nauk r. z okazji 55-lecia IHAR. IHAR, Radzików: SEREMAK-BULGE J., DZWONKOWSKI W., CHOTKOWSKI J., NOWACKI W Zmiana rynkowych uwarunkowań funkcjonowania sektora ziemniaczanego, w: Rynek ziemniaka i ewolucja jego funkcjonowania oraz wpływ na proces transmisji cen. J. Seremak-Bulge (Red.). IERIGś-PIB, Warszawa: STYSZKO L Kierunki hodowli ziemniaka skrobiowego, w: Ekonomika i technologia produkcji ziemniaków skrobiowych. J. Chotkowski (Red.), Wieś Jutra, Warszawa: ZGÓRSKA K Odmiany ziemniaka wykorzystywane do przetwórstwa spoŝywczego w Polsce i UE. Wieś Jutra 2: ZIMNOCH-GUZOWSKA E., FLIS B., CHRZANOWSKA M Genetyczne aspekty jakości polskich odmian ziemniaka, w: Ziemniak spoŝywczy i przemysłowy oraz jego przetwarzanie. IV Konf. Nauk r. w Szklarskiej Porębie. AR, Wrocław: Słowa kluczowe: hodowla ziemniaka, powierzchnia nasienna, wymiana sadzeniaków, efektywność hodowli Streszczenie Treścią pracy jest analiza i próba oceny efektywności hodowli nowych odmian ziemniaka. Polska hodowla twórcza ziemniaka w latach wniosła do produkcji zauwaŝalny potencjał postępu biologicznego. Ze względu na zbyt niską częstotliwość wymiany sadzeniaków, postęp ten był wykorzystany w zbyt małym stopniu. Stwierdzono niską efektywność polskiej hodowli mierzoną skalą reprodukcji i wymiany kwalifikowanego materiału nasiennego. Odmiany wykorzystywane w przetwórstwie, ze względu na niŝszą odporność na wirusy, wymogi jakościowe odbiorcy oraz większą skalę uprawy w gospodarstwach odznaczają się kilkakrotnie wyŝszymi wskaźnikami wymiany. SEED PRODUCTION AS A MEASURE OF THE EFFECTIVENESS OF CULTIVATION OF STARCH POTATO AND POTATO FOR FOOD PROCESSING Jacek Chotkowski 1, Wojciech Nowacki 2 1 Department of Potato Protection and Seed Science, Bonin, Plant Breeding and Acclimatization Institute, Radzików 2 Department of Potato Agronomy,

8 38 J. Chotkowski, W. Nowacki Plant Breeding and Acclimatization Institute, Research Division Jadwisin Key words: potato breeding, seed potato area, seed potato replacement, effectiveness of breeding Summary The paper contains an analysis and an attempt to assess the effectiveness of breeding new potato varieties. In the years , potato breeding in Poland brought a considerable potential of biological progress into potato production. Owing to the poor frequency of seed potato replacement, the progress was not utilized to the extent it should have been. Polish breeding is considered to be of low effectiveness when measured by the extent of reproduction and replacement of certified seed material. The replacement rates of varieties used for processing, due to poorer antiviral immunity, quality demands from customers and a larger scale of farming are several times higher. Dr Jacek Chotkowski Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin BONIN chotkowski@ziemniak-bonin.pl

9 Lata rejestracji Registration years Tabela 1; Table 1 Ocena postępu hodowlanego w zakresie wybranych cech jakościowych oraz określających przydatność do przetwórstwa spoŝywczego, na przykładzie odmian jadalnych średnio wczesnych do późnych wyhodowanych w latach Estimation of breeding progress for selected qualitative attributes and properties determining the suitability for food processing exemplified by medium-early to late table varieties grown in Liczba odmian Number of cultivars Plon ogólny Total yield (dt ha -1 ) Smak Taste Ciemnienie miąŝszu gotowanego* Darkening of cooked flesh* Głębokość oczek* Eye depth* Udział odmian przydatnych na frytki lub czipsy Percentage of cultivars suitable for chips or French fries (%) Udział odmian o kształcie owalnym lub podłuŝnym Percentage of oval-shaped or oblong cultivars (%) ,5 7,1 6, ,3 6,9 6, ,3 7,4 6,2 40, ,6 7,4 6,8 14, ,8 7,7 6,3 54, ,4 7,4 6, ,6 7,9 6,8 28,6 28, ,4 8,1 6,8 57, ,7 8,2 6,8 30,0 20, ,9 8,3 7,1 25,0 58,3 * w skali od 1 do 9, 1 - bardzo złe, 9 - znakomite; on a scale from 1 to 9; 1 - very bad; 9 - excellent śródło; Source: [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]

10 Poziom przetwórstwa ziemniaków w Polsce w latach oraz prognoza do 2010 roku (tys. ton) The volume of potato processing in Poland in and the forecast until 2010 (thousand tons) Tabela 2; Table 2 Kierunek przetwórstwa ziemniaków Objective of potato processing Lata; Years 1990/ / / / / / / /2011a/ 1. Na skrobię; Starch Na spirytus; Alcohol Na susze; Dried potatoes Na frytki; French fries Na chipsy; Chips Ogółem na przetwórstwo Processing in total 7. Udział przetwórstwa w zbiorach (%) Percentage of processed yield 8. Udział przetworów w spoŝyciu ziemniaków (%); Percentage of processed potatoes in total potato consumption ,2 10,9 12,7 11,5 15,3 15,7 14,2 20,1 2,8 9,6 9,8 10,2 10,8 11,8 12,0 20,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [DZWONKOWSKI i in. 2008]; Source: own work based on GUS (Central Statistical Office) data [DZWONKOWSKI et al. 2008] a/ dane szacunkowe; predictable data

11 Szacunek powierzchni uprawy ziemniaków na potrzeby rynku w ramach poszczególnych kierunków przetwórstwa oraz zuŝycia i wymiany sadzeniaków na przykładzie roku 2007/08 Estimation of the potato cultivation area to meet the market demand for each processing purpose and the use and replacement of seed potato stocks exemplified by the 2007/2008 season Tabela 3; Table 3 Segment rynku ziemniaków Potato market segment Plon handlowy Market yield (t ha -1 ) Potrzeby rynku ziemniaków Potato market demands ZuŜycie sadzeniaków kwalifikowanych Use of certified seed potatoes (t) Częstotliwość wymiany sadzeniaków (co ile lat wymiana) Frequency of seed potato replacement (every years) powierz. uprawy (tys. ha) cultivated area (thousand hectar) zuŝycie ogółem sadzeniaków total use of seed potatoes (t) ogółem total w tym z importu imported Na skrobię; Starch ,0 Na spirytus; Alcohol 30 3,3 x x x x Na susze; Dried potatoes 20 6,5 x x x x Na frytki; French fries 35 11, ,3 Na chipsy; Chips 30 11, ,5 Ogółem na przetwórstwo; Processing in total 30 57, ,3 Produkcja rynkowa ziemn. jadalnych Market production of table potatoes Ogółem produkcja ziemniaków Total potato production ,7 207 (ogólny; total) ,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i PIORiN; Source: own work based on data from GUS (Central Statistical Office) and PIORiN (Main nspectorate of Plant Health and Seed Inspection)

12 Kalkulacja opłacalności produkcji nasiennej ziemniaka na przykładzie roku 2007/2008 przy załoŝonych plonach ogólnych 250 dt ha -1 (PLN z ha) Calculation of profitability of potato seed production exemplified by the 2007/2008 season Total yield forecast: 250 dt ha -1, PLN per ha Tabela 5; Table 5 Kategoria ekonomiczna; Economic category ZałoŜone ceny zbytu sadzeniaków - przeciętne warunki rynkowe Seed potato market price forecast - average market conditions Gospodarstwa nasienne (reprodukcja) Seed potato farms (reproduction) plantacje 2-3 ha plantations 2-3 ha plantacje ha plantations ha Hodowla (materiały elitarne) Breeding (basic seed material) koszty całkowite łącznie z przechowywaniem; total costs including storage wycena plonu handlowego; valuation of market yield wycena plonu ubocznego; valuation of by-product zysk kalkulowany; calculated profit ZałoŜone ceny zbytu sadzeniaków - warunki roku 2007/2008 Seed potato market price forecast - market conditions in 2007/ koszty całkowite łącznie z przechowywaniem; total costs including storage wycena plonu handlowego; valuation of market yield wycena plonu ubocznego; valuation of by-product zysk kalkulowany; calculated profit Źródło: CHOTKOWSKI J Ekonomiczne uwarunkowania zmian na rynku ziemniaków (w druku); Source: CHOTKOWSKI J Ekonomiczne uwarunkowania zmian na rynku ziemniaków (Economic factors in potato market developments) (in press)