CZAS REAKCJI ZLEWNI ZURBANIZOWANEJ NA OPADY WYWO UJ CE WEZBRANIA

Transkrypt

1 Architectura 12 (4) 2013, CZAS REAKCJI ZLEWNI ZURBANIZOWANEJ NA OPADY WYWOUJCE WEZBRANIA Adam Krajewski, Kazimierz Banasik Streszczenie. W pracy przedstawiono wyniki analizy 38 zdarze opad-odpyw, zarejestrowanych w maej zlewni zurbanizowanej (28,7 km 2 ) w poudniowo-zachodniej czci Warszawy w okresie Celem analizy byo zbadanie zmiennoci czasu opónienia odpywu, w zalenoci od wybranych charakterystyk zdarze opad-odpyw. Porównano wyznaczony z pomiarów czas opónienia odpywu z czasem uzyskanym ze wzorów empirycznych. Wyniki analizy zarejestrowanych zdarze wykazay due zrónicowanie w wartociach ich czasu opónienia (od 1,44 do 15,8 h), nie potwierdzajc zalenoci opisanych wybranymi formuami empirycznymi. Sowa kluczowe: czas opónienia odpywu, opad-odpyw, zlewnia miejska, Potok Suewiecki WSTP Czas reakcji zlewni rzecznej na opad o duej wydajnoci jest istotnym elementem w prognozowaniu wezbra, a take w wyznaczaniu przepywów obliczeniowych niezbdnych do wymiarowania obiektów infrastruktury technicznej na ciekach. Jedn z miar tej reakcji jest czas opónienia (odpywu) deniowany jako odlego mierzona w skali czasu midzy rodkiem cikoci hietogramu opadu efektywnego a hydrogramu odpywu bezporedniego [McCuen i in. 1984, Banasik 1994, 2009, Sikorska i Banasik 2008, 2010, Granato 2012]. Wielko ta ma take istotne znaczenie przy modelowaniu transportu rumowiska unoszonego, odpywajcego z maych zlewni rzecznych [Banasik i in. 2006, Hejduk i Banasik 2011]. Czas reakcji zlewni, w tym czas opónienia, zaley od wielkoci, ksztatu i topograi zlewni, rodzaju gleb, uytkowania terenu, istnienia i rodzaju kanalizacji burzowej, stanu cieków i rzeki gównej oraz wilgotnoci zlewni i charakterystyki opadu. W konkretnej zlewni te ostatnie czynniki, a wic wilgotno przed wystpieniem opadu (wilgotno pocztkowa) oraz wysoko i natenie deszczu w zlewni, Adres do korespondecji Corresponding author: Adam Krajewski, Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Inynierii Wodnej, ul. Nowoursynowska 159, Warszawa, adam_krajewski1@sggw.pl

2 136 A. Krajewski, K. Banasik a take zmienno obszarowa i czasowa tych elementów, mog wpywa na zrónicowanie rejestrowanych wartoci czasu opónienia. Badania Gericke i Smithersa [2013] wskazuj na du rozbieno wyników uzyskanych dziki rónym formuom empirycznym i analitycznym. Porównanie midzy obserwowanym i obliczanym czasem opónienia daje szans na wyonienie metod preferowanych w danej zlewni. Od wiarygodnej warto- ci czasu opónienia (Lag) zale wyniki uzyskiwane ze stosowania modelu opad-odpyw do prognozy i predykcji wezbra. Analiza niepewnoci prognozy wezbra wskazuje na siedmiokrotne rónice midzy obserwowanymi i symulowanymi wartociami przepywu kulminacyjnego [Sikorska i in. 2012]. Celem pracy jest wyznaczenie czasu opónienia odpywu wywoywanego intensywnym deszczem w maej zlewni zurbanizowanej Potoku Suewieckiego w Warszawie na podstawie monitoringu hydrologicznego prowadzonego przez Katedr Inynierii Wodnej SGGW w okresie oraz zanalizowanie jego zmiennoci i zalenoci od wybranych charakterystyk opadu i odpywu. Dalszym celem pracy jest porównanie wyznaczonego z pomiarów czasu opónienia z wynikami zastosowania kilku formu literaturowych. ZLEWNIA BADAWCZA I DANE POMIAROWE Zlewnia Potoku Suewieckiego (rys. 1) pooona jest w poudniowo-zachodniej cz- ci Warszawy. Obejmuje nastpujce dzielnice miasta: Wochy, Ochota, Mokotów, Ursynów i Wilanów. Przeprowadzone badania i analizy dotycz zlewni czstkowej zamknitej prolem Wycigi. Jej powierzchnia stanowi 28,7 km 2 [Pietrak i Banasik 2009], a stopie uszczelnienia zlewni wynosi 22% [Sikorska i Banasik 2008]. Wyznaczony na podstawie mapy topogracznej przybliony redni spadek zlewni równy jest 0,27%, a spadek cieku 0,15%. Dugo cieku w granicach rozpatrywanego obszaru to okoo 10 km. Na obsza- Rys. 1. Lokalizacja zlewni Potoku Suewieckiego (na podstawie UMWM [2013]) Fig. 1. Schematic map of the Upper part of Sluzew Creek in south-west part of Warsaw (by UMWM [2013]) Acta Sci. Pol.

3 Czas reakcji zlewni zurbanizowanej na opady wywoujce wezbrania 137 rze portu lotniczego Okcie Potok Suewiecki pynie kanaem zamknitym. Wzdu caej trasy rzeki zlokalizowanych jest ponad 30 dopywów [Banasik (red.) 2002]. Zlewnia jest niejednorodna pod wzgldem zagospodarowania terenu. Pónocn cz zlewni, do poczenia z Rowem Grabowskim, cechuje silna urbanizacja, zlokalizowane jest tu m.in. lotnisko. W poudniowej czci, bdcej zlewni Rowu Grabowskiego, znajduj si osiedla domów jednorodzinnych, pola, nieuytki oraz tereny lene. Teren zlewni jest paski, a spadki s niewielkie. Analizowany fragment w caoci zlokalizowany jest na obszarze wysoczyzny morenowej. Zbudowana jest ona gównie z glin zwaowych i osadów uwioglacjalnych. Niezabudowan powierzchni pokrywaj gównie gleby bielicowe, powe i antropogeniczne, z niedu domieszk brunatnych. Porasta je rolinno typowa dla miejskich zieleców, segetalna i ruderalna, towarzyszca ogrodom dziakowym [SUiKZP 2010]. Dane o wielkoci przepywów zostay ustalone dla prolu Wycigi, znajdujcym si tu powyej maego zbiornika detencyjnego Staw Wycigi. Na podstawie odczytów z czujnika cinieniowego ustalono wartoci stanów wody w 10-minutowych przedziaach. Nastpnie informacje o stanie wody zostay zamienione na przepywy dziki krzywej przepustowoci koryta. Zarejestrowane opady punktowe zostay urednione zgodnie z metod wieloktów równego zadeszczenia (de Thiessena). Metoda ta opisywana bya przez m.in. przez Byczkowskiego [1999] oraz Kossakowsk-Cezak i Bajkiewicz-Grabowsk [2008]. WYNIKI ANALIZY ZDARZE OPAD-ODPYW Do analizy wybrano zdarzenia wystpujce od kwietnia do padziernika w latach , podczas których przepyw kulminacyjny by czterokrotnie wikszy od przepywu redniego dla tego okresu. Wezbrania zimowe zostay pominite. Czas opónienia dla kadego zdarzenia ustalono, stosujc metod momentów statystycznych, z równania: Lag = M 1Q M 1P (1) gdzie: Lag czas opónienia, M 1Q pierwszy moment statystyczny hydrogramu odpywu bezporedniego, M 1P pierwszy moment statystyczny hietogramu opadu efektywnego. Graczny obraz zastosowania metody momentów do wyznaczenia czasu opónienia odpywu przedstawiono na rysunku 2. Obliczenia wykonano za pomoc programu komputerowego SNE, napisanego w jzyku FORTRAN. Przyjto zaoenie o równoci objtoci opadu efektywnego nad zlewni i objtoci odpywu bezporedniego obserwowanego w korycie. Rozkad opadu efektywnego w czasie przyjto wedug metody CN-SCS. Podstawowe charakterystyki pomierzone i obliczone, analizowanych zdarze opad-odpyw podano w tabeli 1. Opady nad zlewni zawieray si w przedziale od 8,0 do 56,9 mm, ze redni wartoci równ 23,8 mm. Obserwowana retencja (parametr S metody CN-SCS) zmieniaa si w zakresie od 13 do 136 mm. Najwikszy przepyw kulminacyjny zmierzono w dniu i wyniós on 5,74 m 3 s 1. rednia warto przepywu dla okresu w prolu Wycigi wyniosa 0,216 m 3 s 1. redni ustalony z pomiarów czas opónienia osign warto 5,65 h, z odchyleniem standardowym równym 2,76 h. Architectura 12 (4) 2013

4 138 A. Krajewski, K. Banasik Rys. 2. Fig. 2. Idea wyznaczenia czasu opónienia metod momentów, zmieniony [Banasik i Barszcz 2004] Denition of lag time of rainfall-runoff event based on the method of moments, modied [Banasik and Barszcz 2004] Tabela 1. Charakterystyki zdarze opad-odpyw Table 1. Characteristics of the rainfall-runoff events Lp. No Data Date Opad Rainfall [mm] Odpyw Runoff [mm] Parametr retencji Retention parameter [mm] Przepyw maks. Peak discharge [m 3 s 1 ] ,9 1, ,96 6, ,3 3, ,16 9, ,4 1, ,91 3, ,2 2, ,31 8, ,8 3, ,23 8, ,4 1, ,05 3, ,7 1, ,40 5, ,7 1, ,95 5, ,3 1, ,86 3, ,1 2, ,93 6, ,4 2, ,96 3, ,0 4, ,06 6, ,3 1, ,34 4, ,4 0, ,98 1,90 Lag [h] Acta Sci. Pol.

5 Czas reakcji zlewni zurbanizowanej na opady wywoujce wezbrania 139 Tabela 1, cd. Table 1, cont ,5 2, ,57 5, ,2 0, ,07 3, ,9 5, ,24 8, ,6 2, ,58 4, ,9 1, ,99 4, ,2 1, ,19 6, ,2 0, ,88 2, ,6 0, ,89 5, ,9 1, ,27 5, ,0 1, ,54 5, ,0 0, ,94 5, ,0 0, ,12 3, ,5 5, ,38 8, ,1 0, ,13 1, ,1 5, ,90 10, ,0 1, ,20 4, ,9 17, ,74 15, ,0 3, ,94 8, ,2 1, ,09 1, ,6 1, ,92 3, ,3 1, ,06 5, ,1 1, ,18 4, ,4 0, ,99 5, ,8 2, ,95 6,40 Zakres zmiennoci range 8,0 0,59 13,31 0,88 1,41 56,9 17,77 135,99 5,74 15,79 rednia Average 23,8 2,49 57,23 1,71 5,65 Odchylenie standardowe Standard deviation 12,6 2,90 32,47 1,07 2,76 Zmierzone wartoci czasu opónienia zostay porównane z charakterystykami odpywu i warunkami wilgotnociowymi, reprezentowanymi przez parametr retencji zlewni (S). Wielko retencji wynika z wartoci bezwymiarowego parametru CN. Reprezentuje on sposób zagospodarowania terenu, rodzaj gleb i warunki wilgotnociowe. Uywany jest w metodzie CN-SCS do oszacowania warstwy odpywu [USDA-SCS 1985, Banasik i in. 2000, Banasik 2009]: (2) gdzie: S maksymalna potencjalna retencja zlewni [mm], obliczana indywidualnie dla kadego zdarzenia na podstawie warstwy opadu i odpywu [Hawkins 1993, Banasik i Woodward 2010], P opad cakowity [mm], H opad efektywny [mm]. Architectura 12 (4) 2013

6 140 A. Krajewski, K. Banasik Wyniki w postaci zalenoci czasu opónienia odpywu od wybranych charakterystyk opadu lub odpywu przedstawiono na rysunkach od 3 do 6. Zaobserwowano, e warto czasu opónienia ronie wraz ze zwikszaniem si warstwy odpywu (rys. 3) oraz z nateniem przepywu kulminacyjnego (rys. 4), maleje natomiast w miar wyduania si czasu trwania opadu efektywnego (rys. 5). Nie wykazano zalenoci midzy czasem opónienia i parametrem retencji zlewni (rys 6.). Rys. 3. Fig. 3. Zwizek midzy opadem efektywnym i czasem opónienia Relation between runoff depth and lag time Rys. 4. Fig. 4. Zwizek midzy przepywem kulminacyjnym i czasem opónienia Relation between peak discharge and lag time Rys. 5. Fig. 5. Zwizek midzy czasem trwania opadu efektywnego i czasem opónienia Relation between duration of effective rainfall and lag time Acta Sci. Pol.

7 Czas reakcji zlewni zurbanizowanej na opady wywoujce wezbrania 141 Rys. 6. Fig. 6. Warto czasu opónienia i obserwowana retencja w zlewni Event lag time vs. maximum potential retention of the catchment PORÓWNANIE USTALONEGO Z POMIARÓW CZASU OPÓNIENIA Z CZASEM WYZNACZONYM ZE WZORÓW EMPIRYCZNYCH Jak wykazaa przeprowadzona analiza, obserwowany w zlewni Potoku Suewieckiego czas opónienia cechuje si duym zakresem zmiennoci, a na jego warto wpywaj charakterystyki odpywu. W zlewniach niezurbanizowanych obserwuje si mniejsz zmienno czasu opónienia [Simas i Hawkins 1999, Folmar i Miller 2008, Karabová i in. 2012]. Wikszo równa empirycznych uzalenia czas opónienia od rónych warunków zjogracznych [Gericke i Smithers 2013]. Z bogatej puli równa wybrano te, które daj szans na wyznaczenia czasu Lag dla pojedynczego zdarzenia. Metoda Rao i innych [1972] opracowana zostaa w celu wyznaczania parametrów IUH wedug Nasha. Zakada ona, e czas opónienia maleje wraz z wysokoci warstwy odpywajcej wody i ronie w miar wyduania si czasu opadu efektywnego. Lag = 1,28A 0,46 (1 + U) 1,66 H 0,27 D 0,37 (3) gdzie: A powierzchnia zlewni [km 2 ], U udzia terenów zabudowanych [ ], D czas trwania opadu efektywnego [h]. Skrócenie czasu opónienia w zwizku z wielkoci wezbrania wystpuje take u Boyda [1987, za Banasikiem i Barszczem 2004]: Lag = 2,12A 0,57 0,23 Q max (4) gdzie Q max przepyw maksymalny [m 3 s 1 ] W formule zaproponowanej przez by amerykask Sub Ochrony Gleby [USDA- -SCS 1985] wystpuj charakterystyki zlewni: (5) Architectura 12 (4) 2013

8 142 A. Krajewski, K. Banasik gdzie: J z redni spadek cieku [%], L dugo gównego cieku [m]. Simas i Hawkins [1999] wyprowadzili równanie regresji dla czasu opónienia, w którym take wystpuj charakterystyki zlewni: Lag = 0,0038B 0,594 J 0,150 S 0,313 (6) gdzie: B szeroko zlewni [m], J spadek cieku gównego [ ]. Zaprezentowane powyej wzory zostay uyte do ustalenia wartoci czasu opónienia w zlewni Potoku Suewieckiego. Metod Rao i innych oraz Boyda uyto w celu wyznaczenia czasu opónienia dla pojedynczych zdarze opad-odpyw oraz redniej wartoci czasu opónienia. Wzorów USDA-SCS oraz Simasa i Hawkinsa uyto do okrelenia redniej wartoci czasu opónienia. Uzyskane wyniki porównano z wynikami z pomiarów. Zarówno formuy Rao i innych, jak i Boyda daj wyniki niezgodne z obserwacjami, co przedstawiono na rysunkach 7 i 8. Dla zwikszajcych si wartoci czasu odpywu z pomiarów uzyskuje si stosujc wymienione wzory i odpowiadajce pomierzonym zdarzeniom charakterystyki wartoci malejce. Rys. 7. Zmierzone wartoci Lag i wartoci wyznaczone na podstawie metody Rao i inni [1972] Fig. 7. Measured lag time vs. lag time acc. to Rao et al. [1972] Rys. 8. Zmierzone wartoci Lag i wartoci wyznaczone na podstawie metody Boyda [1987] Fig. 8. Measured Lag vs. Lag acc. to Boyd [1987] Acta Sci. Pol.

9 Czas reakcji zlewni zurbanizowanej na opady wywoujce wezbrania 143 Charakterystyki zdarze opad-odpyw (tj. warstwa opadu efektywnego, przepyw kulminacyjny) wpywaj tu odwrotnie na warto pomierzonego czasu odpywu ni na obliczon odpowiedni wielko ze wzorów. Konstrukcja omawianych równa jest zgodna z prawami zyki, wedle których wraz ze wzrostem warstwy wody (opadu efektywnego, przepywu kulminacyjnego) wzrasta prdko jej przemieszczania si, a zatem skróceniu ulega czas reakcji zlewni na opad. Zjawisko takie jest take obserwowane podczas przejcia fal powodziowych i potwierdzane w literaturze [Richards i in. 2012]. Stwierdzony w zlewni Potoku Suewieckiego zwizek midzy wysokoci opadu efektywnego a wartoci Lag (tj. wyduenie czasu opónienia wraz ze wzrostem warstwy opadu efektywnego) jest przypuszczalnie efektem wielu przeksztace dokonanych w cieku. Zlokalizowane na trasie rzeki liczne przepusty powoduj pitrzenie i tumienie wywoanych opadami przepywów. Moe to skutkowa spowolnieniem reakcji zlewni. Wspóczynnik korelacji (R) prostej opisujcej zaleno midzy zmierzonymi i obliczonymi wartociami czasu opónienia jest wikszy w przypadku zastosowania metody Rao i innych (R = 0,923 przy R kr = 0,335 dla = 0,05); dla metody Boyda uzyskano mniejsz zgodno (R = 0,627 przy R kr = 0,335 dla = 0,05). redni czas opónienia odpywu uzyskany dla metody Rao i innych jest bliski wartoci redniej z pomiarów, natomiast warto rednia uzyskana ze wzorów Boyda jest ponad dwukrotnie wiksza od redniej z pomiarów (tab. 2). Tabela 2. redni czas opónienia Table 2. Average lag times Metoda Method Lag [h] Pomiar Measurement 5,65 Rao i in. 6,38 Boyd 12,71 Simas i Hawkins 3,99 USDA-SCS 9,06 Przeprowadzona analiza wskazuje take na brak zwizku maksymalnej potencjalnej retencji zlewni z czasem opónienia (rys. 6). rednia warto Lag uzyskana ze wzorów Simasa i Hawkinsa jest mniejsza, a ze wzorów USDA-SCS wiksza od wartoci redniej z pomiarów. PODSUMOWANIE W pracy wyznaczono wartoci czasu opónienia dla maej zlewni zurbanizowanej zlokalizowanej w poudniowo-zachodniej czci Warszawy. Warto Lag jest istotnym elementem w prognozach wezbra opadowych, w wyznaczaniu przepywów maksymalnych i w modelowaniu transportu rumowiska. Dane z monitoringu hydrologicznego (wysoko opadu, stan wody), prowadzonego przez Katedr Inynierii Wodnej SGGW w zlewni Architectura 12 (4) 2013

10 144 A. Krajewski, K. Banasik Potoku Suewieckiego, posuyy do ustalenia wartoci Lag dla pojedynczych zdarze opad-odpyw. Dokonano analizy zmiennoci obserwowanych wartoci czasu opónienia i zalenoci od charakterystyk odpywu. Nastpnie wyniki pomiarów porównano z wynikami uzyskanymi na podstawie podawanych w literaturze formu empirycznych. Warto czasu opónienia, ustalone na podstawie zebranych danych, naley uzna za najbardziej wiarygodne. Mog one zosta uyte do modelowania procesów opad-odpyw. Jednak w zlewniach miejskich rzadko dysponuje si bogatym materiaem pomiarowym, co zmusza do korzystania z metod porednich, jakimi s wzory empiryczne. Formuy empiryczne wybrano tak, by pozwalay okreli czas opónienia dla pojedynczego zdarzenia. Uwzgldniaj wic one zmienno Lag ze wzgldu na opad efektywny, przepyw kulminacyjny lub aktualne warunki wilgotnociowe w zlewni. Wyniki uzyskane z zastosowania metody Rao i innych oraz Boyda wskazuj na ograniczon ich przydatno w modelowaniu zdarze w tej zlewni w zakresie zdarze o rozpatrywanej wielkoci. Obserwowany czas opónienia wydua si wraz ze wzrostem warstwy odpywu i przepywu kulminacyjnego. Stwierdzono brak zwizku czasu opónienia z parametrem retencji zlewni, co uniemoliwia uycie wzoru Simasa i Hawkinsa. Porównane zostay take rednie wartoci czasu opónienia. Najblisza redniej z pomiarów jest warto rednia ustalona ze wzoru Rao i innych. Przeprowadzone badania i analizy wskazuj na potrzeb zachowania duej ostrono- ci przy doborze formu empirycznych do modelowania procesu opad-odpyw w zlewniach o stopniu zoonoci (infrastruktura techniczna na ciekach, zrónicowane zagospodarowanie i duy udzia terenów nieprzepuszczalnych) zblionym do zlewni Potoku Suewieckiego. WNIOSKI 1. Zarejestrowane wartoci czasu opónienia odpywu w zlewni zurbanizowanej Potoku Suewieckiego o powierzchni 28,7 km 2 charakteryzuj si znaczn zmiennoci. Stwierdzono, i czas opónienia wyznaczony dla poszczególnych zdarze zmienia si w zakresie od 1,44 do 15,8 h, osigajc warto redni 5,65 h z odchyleniem standardowym 2,76 h. 2. Porównanie czasu opónienia odpywu z wybranymi charakterystykami zdarze opad-odpyw wskazuje na: (i) jego wyduenie wraz ze zwikszaniem si warstwy odpywu (opadu efektywnego), (ii) wyduenia wraz ze wzrostem przepywu kulminacyjnego wezbrania, (iii) nieznaczne skrócenie wraz z wydueniem si czasu trwania opadu efektywnego i (iv) brak zwizku z parametrem retencji S metody CN-SCS. Powysze wyniki nie potwierdzaj zalenoci opisanych formuami Rao i innych oraz Boyda. 3. Stwierdzony w zarejestrowanych zdarzeniach brak zwizku midzy maksymaln potencjaln retencj zlewni a czasem opónienia odpywu wskazuje na przydatno wzorów SCS oraz Simasa i Hawkinsa jedynie w odniesieniu do przecitnych warunków wilgotnociowych zlewni. Acta Sci. Pol.

11 Czas reakcji zlewni zurbanizowanej na opady wywoujce wezbrania 145 PIMIENNICTWO Banasik K., Determination of watershed lag times in rainfall runoff-sediment yield investigations. Prace Naukowe Instytutu Geotechniki i Hydrotechniki Politechniki Wrocawskiej, 67, Seria: Konferencje (34), Banasik K., Wyznaczanie wezbra powodziowych w maych zlewniach zurbanizowanych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Banasik K., Barszcz M., Porównanie ocen opónie odpywu wezbraniowego dla wybranych maych zlewni rzecznych. Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska 29, Banasik K., Woodword D., Empirical Determination of runoff Curve Number for a small agricultural watershed in Poland. 2nd Joint Federal Interagency Conference, Las Vegas, NV, June 27 July 1. Banasik K., Górski D., Ignar S., Modelowanie wezbra opadowych i jakoci odpywu z ma- ych nieobserwowanych zlewni rolniczych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Banasik K., Barszcz M., Hejduk L., Importance of watershed lag times in IUSG development. Sediment Dynamics and the Hydromorphology of Fluvial Systems (Proceedings of a symposium held in Dundee, UK, July 2006). IAHS Publ. 306, Banasik K., (red.) Operat hydrologiczny Potoku Suewieckiego w przekroju ul. Przyczókowej. Maszynopis. Katedra Inynierii Wodnej i Rekultywacji rodowiska SGGW, Warszawa. Boyd M.J., Regional ood frequency data for New South Wales Streams. University of Vollongong, Vollongong NSW. Byczkowski A., Hydrologia. T. 2. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Folmar N.D., Miller A.C., Development of an Empirical Lag Time Equation. Journal of Irrigation and Drainage Engineering 134, 4, Gericke O.J., Smithers J.C., Review of methods used to estimate catchment response time for the purpose of peak discharge estimation. Hydrological Sciences Journal (zaakceptowany maszynopis). Granato G.E., Estimating basin lagtime and hydrograph-timing indexes used to characterize stormows for runoff-quality analysis. Scientic Investigations Report, 5110, Virginia. Hawkins R.H., Asymptotic determination of curve numbers from data. Journal of Irrigation and Drainage Division, American Society of Civil Engineers 119 (2), Hejduk A., Banasik K., Recorded lag times of snowmelt events in a small catchment. Annals of Warsaw University of Life Sciences, Land Reclamation 2011, 43 (1), Karabová B., Sikorska A.E., Banasik K., Kohnová S., Parameters determination of a conceptual rainfall-runoff model for a small catchment in Carpathians. Annals of Warsaw University of Life Sciences SGGW, Land Reclamation 44 (2), Kossakowska-Cezak U., Bajkiewicz-Grabowska E., Podstawy hydrometeorologii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. McCuen R., Wong S., Rawls W., Estimating urban time of concentration. J. Hydraul. Eng. 110 (7), Pietrak M., Banasik K., Redukcja fali wezbraniowej Potoku Suewieckiego za pomoc maych zbiorników. Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowani rodowiska 3 (45), Rao R.A., Delleur J.W., Sarma S.P., Conceptual Hydrologic Models for Urbanizing Basins. Proceedings of the American Society of Civil Engineers. Journal of the Hydraulics Division, HY7. Richards Z., Gray S., Varga I., Babister M., How much time do we have? The Variability of riverine ood wave routing speed. Floodplain Management Association Conference, Sydney. Architectura 12 (4) 2013

12 146 A. Krajewski, K. Banasik Sikorska A., Banasik K., Wyznaczenie czasu opónienia odpywu bezporedniego w zlewni Potoku Suewieckiego na podstawie danych pomiarowych. Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska 4 (42), Sikorska A., Banasik K., Parameter identication of a conceptual rainfall-runoff model for a small urban catchment. Annals of Warsaw University of Life Sciences, Land Reclamation 42 (2), Sikorska A., Scheidegger A., Banasik K., Rieckermann J., Bayesian uncertainty assessment of ood predictions in ungauged urban basins for conceptual rainfall-runoff models. Hydrology and Earth System Sciences Discussions 16, (doi: /hess ). Simas M.J., Hawkins R.H., Lag time characteristic for small watersheds in the U.S. Maszynopis. NRCS-USDA. SUiKZP Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta sto- ecznego Warszawy, Warszawa. UMWM Urzd Marszakowski Województwa Mazowieckiego, Wrota Mazowsza Mazowiecki System Informacji Przestrzennej Gmin i Powiatów wspódziaajcy w ramach województwa ( z dn r.). USDA Soil Conservation Service, National Engineering Handbook. Sec. 4. Hydrology, Waszyngton D.C. RESPONSE TIMES OF URBAN CATCHMENT TO RAINFALL EVENTS Abstract. Analysis of 38 rainfall-runoff events, recorded in a small urban catchment (A = 28.7 km 2 ), located in south-west part of Warsaw, in the period of , has been carried out with the aim of estimating the lag times, and checking they variability. The lag times of recorded events were compared with the estimated ones from empirical formulae. Results of analysis indicated signicant variability in lag times among the events (since 1.77 to 15.8 h). Relations between lag time and event characteristics used in selected formulae were not conrmed by the recorded data. Key words: lag time, rainfall runoff, urban catchment, Sluewiecki Creek Zaakceptowano do druku Accepted for print: Acta Sci. Pol.