Zimowisko nietoperzy w kanalizacji burzowej w Pile (NW Polska) Bat hibernaculum in urban drainage system in Pi³a (NW Poland)
|
|
- Przybysław Adamski
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Kn.qxd :20 Page 45 Notatki Notes Zimowisko nietoperzy w kanalizacji burzowej w Pile (NW Polska) Bat hibernaculum in urban drainage system in Pi³a (NW Poland) Abstract: The mass winter colony of bats was found in a city drainage system in Pi³a (NW Poland). Maximal number of bats was observed in 2009 year individuals: Myotis nattereri , Myotis daubentonii - 374, Myotis myotis - 42, Barbastella barbastellus - 21, Plecotus auritus - 10, Chiroptera indet This is one of the most numerous bat hibernacula in Pomerania region. Key words: Chiroptera, hibernation, city drainage system, central Europe Ostatnie lata przynios³y odkrycia kilku nowych, du ych zimowisk nietoperzy w Polsce, skupiaj¹cych ponad tysi¹c osobników (Dziêgielewska et al., 2007; Lesiñski et. al., 2008; Ciechanowski & Przesmycka, 2009). Uzyskano tak e nowe informacje na temat nietoperzy zimuj¹cych w systemach kanalizacyjnych miast (Grzywiñski & Kmiecik, 2003; Wojtaszyn et al., 2008). Na kolejne interesuj¹ce odkrycie natkniêto siê podczas inwentaryzacji nietoperzy prowadzonej na obszarze pojezierzy po³udniowopomorskich. W styczniu 2008 i 2009 roku objêto kontrol¹ fragment kanalizacji deszczowej w Pile (UTM XU18). Kanalizacja burzowa zbudowana jest z betonowych krêgów o œrednicy oko³o dwóch metrów, zbieraj¹cych wodê z rur o mniejszych œrednicach (oko³o 80 cm) z terenu miasta. Jej ³¹czna d³ugoœæ wynosi oko³o 2 km, co kilkaset metrów znajduj¹ siê studzienki kanalizacyjne. Kanalizacja przebiega w wiêkszoœci przez las oraz wzd³u ma³o ruchliwej drogi, ujœcie znajduje siê w peryferyjnej czêœci miasta (dzielnica Motylewo), do otwartego rowu melioracyjnego, w odleg³oœci oko³o 300 metrów od rzeki Gwdy. W drugim roku badañ w zimowisku stwierdzono 2230 osobników nietoperzy nale ¹cych do nastêpuj¹cych gatunków: nocek Natterera Myotis nattereri , nocek rudy Myotis daubentonii - 374, nocek du y Myotis myotis - 42, mopek Barbastella barbastellus - 21, gacek brunatny Plecotus auritus 10. Do gatunku nie uda³o siê oznaczyæ 93 osobników, ze wzglêdu na zbyt silne ukrycie w szczelinach (Tab.1). Nietoperze zimowa³y w szczelinach betonowych krêgów, w studzienkach lub wisia³y wolno na sklepieniach krêgów. Tab. 1. Sk³ad gatunkowy, liczba osobników (N) i wspó³czynnik dominacji (D% - z wy³¹czeniem nietoperzy nieoznaczonych) nietoperzy zimuj¹cych w kanalizacji deszczowej w Pile w latach Table. 1. Species, number of individuals (N) and dominance (D% - Chiroptera indet. not included) of bats hibernating in urban drainage system in Pi³a in the years
2 Kn.qxd :20 Page Zaobserwowany sk³ad gatunkowy jest bogatszy ni w kanalizacji burzowej w Koszalinie i Poznaniu, bowiem stwierdzono tu piêæ gatunków nietoperzy. Mo na uznaæ, e znaczna dominacja nocka Natterera (w badanym obiekcie ponad 75%) jest charakterystyczna dla zimowisk w kanalizacjach burzowych, gdy w tego typu obiektach udzia³ tego gatunku równie by³ bardzo wysoki: w Poznaniu - 90,5% i Koszalinie 89,1% (Grzywiñski & Kmiecik, 2003; Wojtaszyn et al., 2008). Nale y podkreœliæ, e badany odcinek kanalizacji miejskiej w Pile, z maksymaln¹ liczebnoœci¹ 1690 osobników nocka Natterera, stanowi jedno z trzech najwiêkszych znanych zimowych skupisk tego gatunku w Polsce, po podziemiach Miêdzyrzeckiego Rejonu Umocnionego na Ziemi Lubuskiej - publikowane dane mówi¹ o 3646 osobnikach (Sachanowicz & Ciechanowski, 2005) i Baszcie Micha³owskiej na Mazowszu osobników (Lesiñski et al., 2008). Zimowisko w kanalizacji deszczowej w Pile z maksymaln¹ liczebnoœci¹ 2230 osobników nale y te do najliczniejszych zimowisk nietoperzy w Polsce (por. Kepel et al., 2005). Na uwagê zas³uguje zimowanie mopków i nocków du ych. Obecnoœæ tych gatunków w kanalizacji w Polsce zosta³a ju, co prawda wykazana - M. Ignaczak obserwowa³ maksymalnie cztery mopki w niewielkim odcinku kanalizacji w Zduñskiej Woli (inf. ustna), a w Poznaniu stwierdzono pojedyncze osobniki nocka du ego (W. Grzywiñski inf. ustna). W pilskiej kanalizacji gatunki te zimowa³y jednak znacznie liczniej, gdy w 2008 roku stwierdzono 46 nocków du ych i 21 mopków, co stanowi odpowiednio 3% oraz 1,4% zgrupowania nietoperzy w tym zimowisku (Tab. 1). Opisywany obiekt jest zdecydowanie najliczniejszym zimowym schronieniem nietoperzy w Pile. Do tej pory najwiêkszym znanym zimowiskiem by³y ruiny dawnego browaru, w którym rokrocznie stwierdzano ponad 200 osobników nietoperzy, maksymalnie zaœ 545 (Wojtaszyn, 2002; 2009). Podziêkowania Dziêkujemy za udzia³ w pracach terenowych Rafa³owi Rucie i Robertowi Puciacie oraz Wojciechowi Stephanowi za konsultacje. Literatura Ciechanowski M. & Przesmycka A Najwiêksze zimowisko nietoperzy na Pomorzu Gdañskim. Nietoperze 10: 67-70; Dziêgielewska M., Ignaszak K. & Bandrowski M Fabryka paliw syntetycznych w Policach najwiêksze zimowisko nietoperzy na Pomorzu Zachodnim. Nietoperze 8: 39-52; Grzywiñski W. & Kmiecik P Kanalizacja miejska zimowiskiem nietoperzy. Nietoperze 4: ; Kepel A., Kowalski M., Dziêcio³owski R. & Lesiñski G Report on the implementation of the Agreement in Poland [ Lesiñski G., Olszewski A. & Filewicz M Najwiêksze zimowisko nietoperzy na Mazowszu. Nietoperze 9: 59-63; Sachanowicz K. & Ciechanowski M Nietoperze Polski. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa: 160pp; Wojtaszyn G Interesuj¹ce zimowisko nietoperzy w Pile. Nietoperze 2: ; Wojtaszyn G Nietoperze (Mammalia, Chiroptera) rezerwatu przyrody KuŸnik i Rynny Jezior KuŸnickich. [In:] Owsianny P. M. (ed.). Rynna Jezior KuŸnickich i rezerwatu przyrody KuŸnik bioró norodnoœæ, funkcjonowanie, ochrona i edukacja. Muzeum S. Staszica w Pile: ; Wojtaszyn G., Rutkowski T., Stephan W., Wiewióra D. & Jaros R Masowe zimowanie nietoperzy w miejskiej kanalizacji burzowej w pó³nocnej Polsce. Nietoperze 9:
3 Kn.qxd :20 Page Grzegorz Wojtaszyn ul. Reja 2, Trzcianka Kamil Kryza ul. Poznañskia 63, Pi³a Artur Stanilewicz ul. Wiosny Ludów 68, Pi³a Obserwacja zachowania borowca wielkiego Nyctalus noctula w trakcie ucieczki przed drapie nikiem - puszczykiem Strix aluco Observation of the behaviour of noctule bat Nyctalus noctula during the escape from a predator - tawny owl Strix aluco Abstract: An individual behaviour of the Nyctalus noctula was observed during escape from a predator - Strix aluco. This behaviour consisted in loss of predator by the air maneuvers. Then, bat hid in the predator shadow by flew close behind him and waited out until owl gives up hunting. The bat flew away safely when the predator ceased searching the lost victim. Key words: Chiroptera, Nyctalus noctula, Strix aluco, predation, behaviour Nietoperze znajdowywane s¹ w zrzutkach sów, miêdzy innymi puszczyka Strix aluco (Kowalski & Lesiñski, 1990). Ich udzia³ w diecie sów nie jest wysoki, a ptaki, które na nie poluj¹, uznawane czêsto s¹ za osobniki wyspecjalizowane w ³apaniu tego typu ofiar (Gauckler & Kraus, 1963; Lesiñski et al., 2008). Borowiec wielki Nyctalus noctula by³ tak e notowany w wypluwkach puszczyka (Gryz et al., 2008; Lesiñski et al., 2009). Polowanie puszczyków w powietrzu jest skomplikowane (Nilsson, 1978), a prawdopodobnie szczególnie trudne, gdy celem s¹ tak zwinne zwierzêta jak nietoperze (Kowalski & Lesiñski, 1990). W literaturze niewiele jest informacji na temat zachowania siê nietoperzy w trakcie ucieczki przed tego rodzaju drapie nikiem, czy te samego sposobu polowania sów na te ssaki w terenie otwartym. Z Polski istnieje jedynie informacja o dziwnym zachowaniu nietoperza, który sprawia³ wra enie, jakby atakowa³ lec¹c¹ przed nim sowê (Krzanowski, 1958). Taki stan wiedzy wynika zapewne z trudnoœci obserwacji nietoperzy, szczególnie w trakcie ich lotu, spontanicznego charakteru interakcji drapie nik-ofiara, jak i okazjonalnoœci warunków pogodowych umo liwiaj¹cych tego typu obserwacje. Zachowanie nietoperzy podczas ucieczki przed puszczykiem obserwowa³em w Gminie Duszniki (UTM WU91) w Wielkopolsce, r. trzy dni po pe³ni ksiê yca przy czystym niebie oko³o godziny 21:45. W trakcie prowadzonych nagrañ detektorowych obserwowa³em co najmniej dwie sowy poluj¹ce na nietoperze lataj¹ce w krajobrazie rolniczym wzd³u szpalerów drzew. Z odleg³oœci oko³o 2 do 5 metrów obserwowa³em ucieczkê borowca wielkiego (rozpoznanego po sygna³ach echolokacyjnych) przed puszczykiem (rozpoznanym po wygl¹dzie). W trakcie ucieczki nietoperz najpierw manewrowa³ w boki, lecz gdy doganiaj¹ca go sowa zbli y³a siê do niego na odleg³oœæ mniejsz¹ ni pó³ metra, z³o y³ skrzyd³a, drastycznie zmniejszy³ wysokoœæ lotu i da³ siê wyprzedziæ drapie nikowi. Po tym manewrze szybko wzbi³ siê z powrotem w powietrze i lecia³ w ogonie kr¹ ¹cej sowy. Po oko³o 20 sekundach lotu patrolowego, maj¹cego charakter ruchu kr¹ ¹cego, puszczyk prawdopodobnie rezygnuj¹c z poszukiwañ ofiary wykona³ zdecydowany skrêt, nietoperz
4 Kn.qxd :20 Page natomiast odlecia³ w przeciwnym kierunku chowaj¹c siê w cieniu pobliskiego szpaleru drzew. Obserwacja ta potwierdza i nie tylko niebywale zwinny lot tych ssaków (w porównaniu z ptakami) wynikaj¹cy z budowy skrzyde³ (Dietz et al., 2009), ale tak e ich inteligencja oraz zdolnoœæ do uczenia siê, mo e mieæ znacz¹cy wp³yw na to, i s¹ trudne do z³apania dla sów. Literatura Dietz C., von Helversen O. & Nill D Nietoperze Europy i Afryki pó³nocno-zachodniej, Biologia, rozpoznawanie, zagro enia. Multico, Warszawa: 400pp; Gauckler A., & Kraus M Über ein Massenquartier winterschlafender Mausohren (Myotis myotis) in einer Höhle der Frankenalb. Bonn. Zool. Beitr. 14: ; Gryz J., Krauze D. & Goszczyñski J The small mammals of Warsaw as inferred from tawny owl (Strix aluco) pellet analyses. Ann. Zool. Fenn. 45: ; Kowalski M. & Lesiñski G The food of the tawny owl (Strix aluco L.) from near a bat cave in Poland. Bonn. Zool. Beitr. Bd. 41: 23-26; Krzanowski A Nietoperz atakuj¹cy sowê. Przegl. Zool. 2: 44-45; Lesiñski G., Gryz J. & Kowalski M Does the diet of an opportunity raptor, the tawny owls Strix aluco, reflect long-term changes in bat abundance? A test in central Poland. Folia Zool. 57: ; Lesiñski G., Gryz J. & Kowalski M Bat predation by tawny owls Strix aluco in differently human-transformed habitats. Ital. J. Zool. 76: ; Nilsson I. N Hunting In flight by Tawny owls Strix aluco. Ibis 120: Jan Boratyñski Pracownia Paleozoologii Muzeum i Instytut Zoologii PAN ul. Wilcza 64, Warszawa jboratynski@miiz.waw.pl Stwierdzenia nocka Bechsteina Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817) w skrzynkach dla nietoperzy w Górach Bystrzyckich Notes of Bechstein s bats Myotis bechstenii (Kuhl, 1817) in bat boxes in the Góry Bystrzyckie mountain range Abstract: Authors present new observations of Myotis bechsteinii in bat boxes. So far that species has been noted only few times in bat boxes in Poland. Between 2007 and 2010 solitary individuals of Bechstein s bats were observed in bat boxes (Issel type) in the Góry Bystrzyckie mountain range. Key words: Myotis bechsteinii, bat box, coniferous forests, Góry Bystrzyckie mountain range Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817) uwa any jest za gatunek typowo leœny, który w okresie letnim preferuje lasy liœciaste i mieszane (Sachanowicz & Ciechanowski, 2005). Spotykany jest równie w lasach iglastych o urozmaiconej strukturze i bogatym sk³adzie gatunkowym podszytu (Dietz et al., 2009). Stwierdzenia nocka Bechsteina w skrzynkach na terenie Polski nale ¹ do rzadkich (Lesiñski, 2006). Do tej pory znane s¹ stwierdzenia tego gatunku w skrzynkach dla ptaków: jeden samiec na ZamojszczyŸnie (Bagrowska & Urbañczyk, 1976), 3 osobniki na Górnym Œl¹sku (Kowalski & Lesiñski, 1994). Nocki Bechsteina stwierdzono równie w skrzynkach typu Stratmann rozwieszonych w rezerwacie Szachownica na Wy ynie Wieluñskiej. Jednego osobnika obserwowano r. a dwa samotne osobniki r. Nie rozró niano p³ci obserwowanych nietoperzy (M. Ignaczak inf. ustna). W Polsce M. bechsteinii stanowi³ zaledwie
5 Kn.qxd :20 Page ,1% nietoperzy stwierdzanych w skrzynkach, natomiast w Niemczech zdecydowanie wiêcej 4,6% (Kowalski & Lesiñski, 1994) a w niektórych regionach, jak np. w liœciastych lasach Westfalii i Nordpfalz, nocek Bechsteina by³ dominantem w sk³adzie gatunkowym nietoperzy obserwowanych w tego typu schronieniach (Taake & Hildenhagen, 1989; König & König, 1995). W grudniu 2004 roku w Górach Bystrzyckich na obszarze Leœnictwie Spalona Dolna UTM (XR07), (Nadleœnictwo Bystrzyca K³odzka) wywieszono 40 skrzynek typu Issel. Jesieni¹ 2007 roku wywieszono kolejnych 15, podobnie w roku nastêpnym. Wszystkie skrzynki wywieszono przy leœnych drogach wewn¹trz litych drzewostanów iglastych o ubogim runie leœnym i podszycie, których g³ównym sk³adnikiem by³ œwierk Picea bies, b¹dÿ na skraju tych drzewostanów. Bezpoœrednie s¹siedztwo skrzynek pozbawione by³o lasów liœciastych, jedynie miejscami ros³y pojedynczo: brzoza Betula pendula, buk Fagus silvatica i jawor Acer pseudoplatanus. Skrzynki wywieszono w drzewostanach w wieku od 82 do 102 lat (Plan Urz¹dzania Lasu dla Nadleœnictwa Bystrzyca K³odzka, Obrêbu Bystrzyca K³odzka, Leœnictwa Spalona Dolna). Obszar, na którym prowadzono obserwacje znajdowa³ siê na wysokoœci od 610 do 725m n.p.m. (Tab. 1). Skrzynki kontrolowano raz w roku, wyj¹tek stanowi rok 2008 kiedy to przeprowadzono trzy kontrole. W latach 2007 do 2010 w kontrolowanych skrzynkach obserwowano samotne samce nocka Bechsteina. Skrzynki, w których stwierdzono nocki Bechsteina, nr 108 i 116 wywieszone zosta³y na skraju lasu rosn¹cego w bezpoœrednim s¹siedztwie niewielkich stawów, pe³ni¹cych rolê zbiorników przeciwpo arowych, znajduj¹cych siê w miejscowoœci Spalona, a skrzynka nr 265 w bezpoœrednim s¹siedztwie leœnego strumienia. Pozosta³e, nr 136 i 214 zlokalizowane by³y w miejscach oddalonych od wód. Tab. 1. Daty kontroli skrzynek, w których stwierdzono nocka Bechsteina w oddzia³ach Leœnictwa Spalona Dolna Table 1. Date of surveys of bat boxes with noted Bechstein s in units of Spalona Dolna Forest District
6 Kn.qxd :20 Page Opisane obserwacje s¹ pierwszymi stwierdzeniami nocka Bechsteina w skrzynkach dla nietoperzy typu Issel w Polsce oraz jednymi z pierwszych stwierdzeñ tego gatunku w skrzynkach dla nietoperzy. Do tej pory gatunek ten w Górach Bystrzyckich zosta³ stwierdzony tylko raz, w kamiennym przepuœcie pod Autostrad¹ Sudeck¹, w miejscowoœci Porêba, w 1992 roku (R. Szkudlarek inf. ustna). Kolejne obserwacje nocka Bechsteina potwierdzaj¹, e jest on sta³ym sk³adnikiem chiropterofauny Gór Bystrzyckich. Stwierdzenia te dowodz¹, e nocek Bechsteina mo e równie wykorzystywaæ ubogie, górskie lasy iglaste. Ró ne terminy obserwacji nietoperzy w skrzynkach mog¹ œwiadczyæ, e tego typu kryjówki pe³ni¹ wa n¹ rolê jako dzienne schronienia (przynajmniej dla samców tego gatunku), zarówno w okresie rozrodu, jak i w okresie przejœciowym miêdzy rozrodem a hibernacj¹. Podziêkowania Autorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania leœniczemu Leœnictwa Spalona Dolna Grzegorzowi Kmiecikowi za pomoc w prowadzonych badaniach. Literatura Bagrowska E. & Urbañczyk Z Stanowisko nietoperza Myotis bechsteinie (Kuhl) na pojezierzu Lubuskim. Przegl. Zool. 20: ; Dietz C., Helversen, O. v. & Nill D Nietoperze Europy i Afryki pó³nocno-zachodniej. Multico, Warszawa: 400pp; Kowalski M. & Lesiñski G Bats occupying nest boxes for birds and bats In Poland. Nyctalus (N.F.) 5: 19-26; König H. & König W Ergebnisse einer Untersuchung nistkastenbewohnender Feldermäuse in der Nordpfalz. Nyctalus (N.F.) 5: ; Lesiñski G Wp³yw antropogenicznych przekszta³ceñ krajobrazu na strukturê funkcjonowanie zespo³ów nietoperzy w Polsce. Wydawnictwo SGGW, Warszawa: 212pp; Sachanowicz K. & Ciechanowski M Nietoperze Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 160pp; Taake K. H. & Hildenhagen U Nine years inspections of different artificial roosts for forest-dwelling bats in Nortern Westfalia: some results. [In:] V. Hanak, I. Horaèek & J. Gaisler (eds). European Bat Research Charles Univ. Press. Praha: Pawe³ Kmiecik 1, Anna Kmiecik 2 Osiedle Szkolne 4a/7, Bystrzyca K³odzka kmiecik_p@poczta.onet.pl 1, aniabartnik@autograf.pl 2
7 Kn.qxd :20 Page 51 Stwierdzenia mroczka póÿnego Eptesicus serotinus w skrzynkach w Kampinoskim Parku Narodowym i Mazowieckim Parku Krajobrazowym Records of serotines Eptesicus serotinus in boxes in Kampinos National Park and Mazowiecki Landscape Park Abstract: Serotines Eptesicus serotinus were found in boxes (Stratmann type) installed in pine forests of the Mazovia region (central Poland). Six individuals were observed, among which one was an adult male. These new records confirm that this species rarely roosts in boxes but this phenomenon occurs in different regions of Poland. Key words: Serotine bat, summer roosts, boxes, forest, central Poland Mroczek póÿny Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) nale y do najbardziej synantropijnych spoœród krajowych gatunków nietoperzy. Jego typowymi schronieniami dziennymi s¹ strychy budynków i ró ne zakamarki w œcianach (Lesiñski, 2006). Rzadko zasiedla skrzynki dla ptaków i nietoperzy. W Polsce opisano zaledwie kilka takich przypadków (Kasprzyk, 1992; Szarlik et al., 2005). Kolejne stwierdzenia mroczka póÿnego w skrzynkach zanotowano na Mazowszu. Podczas kontroli wykonanych w latach odnaleziono pojedyncze osobniki zasiedlaj¹ce skrzynki typu Stratmann. Badaniami objêto dwa tereny: Kampinoski Park Narodowy (KPN), rejon wsi Piaski Królewskie, D¹browa Nowa i Wiersze 171 skrzynek i Mazowiecki Park Krajobrazowy (MPK), uroczyska: Torfy ko³o Karczewa i Czarci Dó³ ko³o Ponurzycy 136 skrzynek. Na obu terenach skrzynki powieszono wzd³u leœnych dróg na wysokoœci 2,5-3 m nad ziemi¹. Drzewostany charakteryzowa³y siê tam znaczn¹ dominacj¹ sosny i wiekiem lat (KPN) oraz lat (Torfy MPK) i lat (Czarci Dó³ MPK). Kontrole wykonywano w okresie od marca do paÿdziernika (MPK) oraz w sierpniu (KPN), bez wyci¹gania nietoperzy ze skrzynek (znajduj¹ca siê u do³u szczelina umo liwia³a obejrzenie wnêtrza przy u yciu latarki). Tylko w jednym przypadku nietoperza schwytano w celu okreœlenia p³ci i wieku. Wykaz stwierdzeñ r., KPN (Piaski Królewskie N, E, UTM DD60), 1 > ad.; r., MPK (Torfy 52 3 N, E, UTM EC16), 1 osobnik; r., MPK (Czarci Dó³ N, E, UTM EC26), 1 osobnik; r., MPK (Czarci Dó³ N, E, UTM EC26), 2 osobniki (pojedynczo w ró nych skrzynkach); r., KPN (Piaski Królewskie N, E, UTM DD60), 1 osobnik. Gatunek ten stanowi³ stosunkowo niewielki procent wœród wszystkich nietoperzy zasiedlaj¹cych skrzynki podczas wymienionych kontroli: w Kampinoskim Parku Narodowym 2 stwierdzenia na 91 nietoperzy (2,2%), a w Mazowieckim Parku Krajobrazowym odpowiednio 4 na 260 (1,5%). Dotychczasowe stwierdzenia mroczków póÿnych w skrzynkach w naszym kraju by³y bardzo nieliczne. Nietoperze te odnaleziono zarówno w skrzynkach przeznaczonych dla ptaków (Kasprzyk, 1992), jak i w skrzynkach przeznaczonych dla nietoperzy (Szarlik et al., 2005). Fakt, e stwierdzenia pochodz¹ zarówno z Borów Tucholskich (Kasprzyk, 1992), Brodnickiego Parku Krajobrazowego i Wielkopolski (Szarlik et al., 2005) oraz ze œrodkowego Mazowsza wskazuje, e zjawisko to nie jest lokalne i mo e siê zdarzaæ na znacznym terytorium Polski. Przedstawione tu wyniki potwierdzaj¹ dotychczasowe ustalenia, e w naszym kraju mroczki póÿne w porównaniu z innymi gatunkami nietoperzy stosunkowo rzadko zasiedlaj¹ skrzynki (Kowalski & Lesiñski, 1994). Jednak w przypadku niektórych osobników, 51
8 Kn.qxd :20 Page zw³aszcza doros³ych samców (Szarlik et al., dane z Mazowsza), mog¹ stanowiæ schronienia pozwalaj¹ce na wyraÿne skrócenie przelotów do miejsc erowania zlokalizowanych w lasach. Literatura Kasprzyk K Mroczek póÿny w skrzynce lêgowej. Wszechœwiat 93: 138; Kowalski M. & Lesiñski G Bats occupying nest boxes for birds and bats in Poland. Nyctalus (N.F.) 5: 19-26; Lesiñski G Wp³yw antropogenicznych przekszta³ceñ krajobrazu na strukturê i funkcjonowanie zespo³ów nietoperzy w Polsce. Wydaw. SGGW, Warszawa: 211pp; Szarlik A., Gulatowska J. & Wojtaszyn G Obserwacje mroczka póÿnego Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) w skrzynkach dla nietoperzy. Nietoperze 6: Grzegorz Lesiñski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 159C, Warszawa glesinski@wp.pl Maria epkowska ul. Szpaków 13, Podkowa Leœna lepkowska.maria@gmail.com Adam Olszewski Kampinoski Park Narodowy ul. Tetmajera 38, Izabelin ad.ol@wp.pl Przemys³aw Skrzypiec-Nowak Mazowiecki Zespó³ Parków Krajobrazowych ul. Su³kowskiego 11, Otwock teren@parkiotwock.pl Borowce wielkie Nyctalus noctula w diecie puchaczy Bubo bubo z Borów Tucholskich i Pienin Noctules Nyctalus noctula in the diet of eagle owls Bubo bubo from Tuchola Forest and Pieniny Mts. Abstract: Bats belong to a relatively rare prey of the eagle owl Bubo bubo (Linnaeus, 1758). Remains of single noctules Nyctalus noctula (Schreber, 1774) were found in two small samples of the diet of this owl: collected on July 21, 2010 in Tuchola Forest (5 prey items) and Oct. 8, 2010 in Pieniny Mts. (29 prey items). Presented data confirm that larger bat species are most frequently captured by eagle owls. Key words: Bats, eagle owl, food, pellets, Poland Ssaki stanowi¹ zazwyczaj dominuj¹cy sk³adnik diety puchacza Bubo bubo (Linnaeus, 1758). Z racji rozmiarów, jego ofiary s¹ œrednio znacznie wiêksze, ni u pozosta³ych gatunków sów. Krajowe sowy rzadko poluj¹ na nietoperze (Krzanowski, 1973; Ruprecht, 1979; Kowalski & Lesiñski, 2002). Stosunkowo najczêœciej czyni to puszczyk Strix aluco (Linnaeus, 1758), jednak udzia³ nietoperzy w jego diecie na Mazowszu i Podlasiu w ostatnich dekadach wyniós³ jedynie 0,64% (Lesiñski et al., 2009). Europejskie puchacze jeszcze rzadziej chwytaj¹ nietoperze. W wielu du ych próbach pokarmu, licz¹cych ponad tysi¹c krêgowców, nie stwierdzono tych ssaków, np. w Hiszpanii (Jaksiæ & Marti, 1984), Francji (Penteriani et al., 2005) i Portugalii (Lourenço, 2006). Jeœli
9 Kn.qxd :20 Page w takich próbach nietoperze wystêpuj¹, to ich udzia³ jest na ogó³ niski: zazwyczaj od 0,03% do 0,43% (Thiollay, 1969; Pérez, 1978; Olson, 1979; März & Piechocki, 1980; Orsini, 1985; Frey & Walter, 1986; Martínez et al., 1992; Bayle, 1996; Serrano, 1998; Sándor & Ionesco, 2009). Dla S³owacji podano œredni udzia³ 0,29% (125 osobników na ofiar) (Obuch, 1998). Wyj¹tkowo zdarza siê, by stanowi³y one ponad 0,5% ofiar. Dotyczy to zw³aszcza mniejszych prób, na przyk³ad jeden osobnik zosta³ stwierdzony wœród 156 ofiar w Niemczech (Rockenbauch, 1978). Równie dwie próby z Polski, w których odnaleziono pojedyncze nietoperze (Bocheñski, 1960; Miszczyszyn & Mikusek, 1995), by³y niezbyt du e i zawiera³y mniej ni po 400 ofiar. W du ej próbie ze S³owacji wœród schwytanych przez puchacze nietoperzy najczêstsze by³y takie gatunki, jak: mroczek póÿny Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) i nocek du y Myotis myotis (Borkhausen, 1797) (Obuch, 1998). W innych próbach stosunkowo czêsto notowano nocka du ego (Pérez, 1978; Martínez et al., 1992; Miszczyszyn & Mikusek, 1995) i podkowca du ego Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774) (Thiollay, 1969; Papageorgiou et al., 1993). Badaj¹c pokarm puchaczy, pochodz¹cy z ró nych regionów Polski, na dwóch stanowiskach stwierdziliœmy nietoperze. Wœród piêciu ofiar wypreparowanych ze zrzutki odnalezionej r. w obrêbie Klasnowo w nadleœnictwie Rytel (Bory Tucholskie UTM XV76) znajdowa³ siê jeden osobnik borowca wielkiego Nyctalus noctula (Schreber, 1774). Drugi osobnik tego samego gatunku zosta³ stwierdzony r. w szcz¹tkach kostnych, zawieraj¹cych w sumie 29 ofiar, zebranych w do³ku gniazdowym puchacza w Pieniñskim Parku Narodowym (UTM DV47). Z Polski posiadamy zbyt ma³o danych na temat sk³adu diety puchaczy, by oceniæ, jak czêsto poluj¹ one na nietoperze. Opublikowano dot¹d tylko kilka raportów, opartych na analizie niezbyt du ych prób. Na kilku stanowiskach w zachodniej Polsce na 389 ofiar krêgowych (Banz & Degen, 1975) oraz na pó³nocnym Podlasiu na 239 ofiar krêgowych (Pugacewicz, 1995) nie stwierdzono tych ssaków. Podobnie by³o w ma³ej próbie (8 ofiar) z Roztocza (Ziomek, 1998). Natomiast w Pieninach jeden nietoperz zosta³ odnaleziony wœród 129 krêgowców (Bocheñski, 1960), a w Górach Bystrzyckich jeden wœród 348 krêgowców (Miszczyszyn & Mikusek, 1995). Prawdopodobnie stanowi¹ one tylko przypadkowe ofiary tej sowy, nie odgrywaj¹ce istotnej roli w jej diecie. Informacja z Pienin dotyczy³a nietoperza nie oznaczonego do gatunku, natomiast w Górach Bystrzyckich w diecie puchacza stwierdzono nocka du ego. Nasze dane potwierdzaj¹, e czêœciej ³owione s¹ stosunkowo du e nietoperze borowiec wielki osi¹ga zbli on¹ masê do nocka du ego, mroczka póÿnego i podkowca du ego, a w faunie Polski nale y do najwiêkszych gatunków (Kowalski & Ruprecht, 1984). Informacjê o chwytaniu borowców wielkich przez s³owackie puchacze poda³ Obuch (1998). Ponadto Dietz i inni (2009) wspomnieli o schwytaniu tych nietoperzy przez puchacza w pó³nocnej Bu³garii, jednak bez zamieszczenia szczegó³owych wyników analizy odnalezionych zrzutek. Podziêkowania Jesteœmy wdziêczni Dariuszowi Anderwaldowi, który zebra³ materia³ z Pienin. W zdobyciu literatury dotycz¹cej diety puchaczy bardzo pomóg³ Rui Lourenço, za co równie bardzo dziêkujemy. Literatura Banz K. & Degen G Zur gegenwärtigen Verbreitung und Ernährung des Uhus (Bubo bubo L.) im Westteil der VR Polen. Beitr. Vogelkd. 21: ; Bayle P Régime alimentaire du grand-duc d Europe Bubo bubo en période de reproduction dans le Parc National du Mercantour et ses environs (Alpes-Maritimes et Alpesde-Haute-Provence, France). Avocetta 20: 12-25; Bocheñski Z The diet of the eagle-owl Bubo bubo (L.) in the Pieniny Mts. Acta Zool. Cracov. 31: ;
10 Kn.qxd :20 Page Dietz C., von Helversen O. & Nill D Nietoperze Europy i Afryki pó³nocno-zachodniej. Biologia, rozpoznawanie, zagro enia. Multico, Warszawa: 400pp; Frey H. & Walter W Brutvorkommen und nahrungsökologie des Uhus (Bubo bubo) im Burgenland. Egretta 20: 26-35; Jaksiæ F. M. & Marti C. D Comparative food habits of Bubo owls in Mediterranean-type ecosystems. Condor 86: ; Kowalski K. & Ruprecht A. L Rz¹d: Nietoperze Chiroptera. [In:] Pucek Z. (ed.). Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa: ; Kowalski M. & Lesiñski G Nietoperze w diecie sów na Nizinie Mazowieckiej i Podlaskiej. Nietoperze 3: ; Krzanowski A Numerical comparison of Vespertilionidae and Rhinilophidae (Chiroptera: Mammalia) in the owl pellets. Acta Zool. Cracov. 18: ; Lesiñski G., Gryz J. & Kowalski M Bat predation by tawny owls Strix aluco in differently human-transformed habitats. Ital. J. Zool. 76: ; Lourenço R The food habits of Eurasian Eagle-Owls in Southern Portugal. J. Raptor Res.: 40: ; Martínez J. E., Sanchez M. A., Carmona D., Sanchez J. A., Ortuno A. & Martínez R The ecology and conservation of the Eagle Owl Bubo bubo in Murcia, south-east Spain. [In:] Gailbraith C. A., Taylor I. R. & Percival S. (eds). The ecology and conservation of European owls. JNCC, UK Nature Conservation 5, Peterborough: 84-88; März R. & Piechocki R Der Uhu. Die Neue Brehm-Bücherei, A. Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt: 120pp; Miszczyszyn A. & Mikusek R Sk³ad pokarmu puchacza Bubo bubo (L.) w Górach Bystrzyckich. Przegl. Zool. 39: ; Obuch J The representation of bats (Chiroptera) in the diet of owls (Strigiformes) in Slovakia. Vespertilio 3:65-74; Olsson V Studies on a population of Eagle Owls, Bubo bubo (L.), in Southeast Sweden. Viltrevy 11: 1-99; Orsini P Le régime alimentaire du hibou grand-duc Bubo bubo en Provence. Alauda 53: 11-28; Papageorgiou N. K., Vlachos C. G. & Bakaloudis D. E Diet and nest site characteristics of Eagle Owl (Bubo bubo) breeding in two different habitats in north-eastern Greece. Avocetta 17: 49-54; Penteriani V., Sergio F., Delgado M. M., Gallardo M. & Ferrer M Biases in population diet studies due to sampling in heterogeneous environments: a case study with the Eagle Owl. J. Field Ornithol. 76: ; Pérez V Alimentación del Búho Real (Bubo bubo L.) en Espana Central. Ardeola 25: ; Pugacewicz E Stan populacji puchacza (Bubo bubo) na Nizinie Pó³nocnopodlaskiej w latach Not. Orn. 36: ; Rockenbauch D Untergang und Wiederkehr des Uhus Bubo bubo in Baden- Württemberg. Anz. Orn. Ges. Bayern 17: ; Ruprecht A. L Bats (Chiroptera) as constituents of the food of Barn owls Tyto alba in Poland. Ibis 121: ; Sándor A. D. & Ionescu D. T Diet of the eagle owl (Bubo bubo) in Bra ov, Romania. North-West. J. Zool. 5: ; Serrano D Diferencias interhabitat en la alimentación del Búho Real (Bubo bubo) en el Valle Medio del Ebro (NE de Espana): efecto de la disponibilidad de conejo (Oryctolagus cuniculus). Ardeola 45: 35-46; Thiollay J. M Essai sur les rapaces du midi de la France. Distribution Écologie. Alauda 37: 15-27;
11 Kn.qxd :20 Page Ziomek J Drobne ssaki (Micromammalia) Roztocza. Czêœæ II. Micromammalia Roztocza Zachodniego i Œrodkowego na podstawie analizy zrzutek sów. Fragm. Faun. 41: Grzegorz Lesiñski Katedra ywnoœci Funkcjonalnej i Towaroznawstwa Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 159 C, Warszawa glesinski@wp.pl Jakub Gryz Zak³ad Ekologii Lasu i owiectwa Instytut Badawczy Leœnictwa ul. Braci Leœnej 3, Sêkocin Stary, Raszyn J.Gryz@ibles.waw.pl Dagny Krauze Samodzielny Zak³ad Zoologii Leœnej i owiectwa Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 159, Warszawa Dagny.Krauze@wl.sggw.waw.pl Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) nowy gatunek w faunie nietoperzy Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej Pygmy Pipistrelle (Pipistrellus pygmaeus) the new species in the chiropterofauna of Romincka Forest Landscape Park W trakcie inwentaryzacji nietoperzy prowadzonych w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej (PKPR), powiat go³dapski, województwo warmiñsko-mazurskie, w czerwcu i lipcu 2009 roku stwierdzono wystêpowanie 8 gatunków nietoperzy, w tym karlika drobnego Pipistrellus pygmaeus. Inwentaryzacjê prowadzono na wybranych transektach, zgodnie z wytycznymi Kowalskiego et al., W ka dym kwadracie siatki UTM obejmuj¹cym swym zasiêgiem PKPR (EF82, EF81, EF92, EF91, FF02, FF01, FF12, FF11) wyznaczono po jednym transekcie (d³ugoœæ od 2 do 2,5 km). Ka dy z transektów kontrolowany by³ raz w miesi¹cu a trasa by³a pokonywana dwukrotnie w ci¹gu jednej kontroli. Dla ka dego transektu okreœlono wystêpuj¹ce w jego obrêbie gatunki nietoperzy. Nas³uchy nietoperzy prowadzono przy u yciu detektora ultradÿwiêkowego Petterson D-240x. Ca³oœæ nas³uchów zosta³a nagrana a nastêpnie przeanalizowana za pomoc¹ programu BatSound Pro. W trakcie inwentaryzacji na poszczególnych kwadratach UTM zanotowano 8 gatunków nietoperzy: mroczka póÿnego Eptesicus serotinus (FF01), mroczka poz³ocistego E. nilssonii (EF81, EF91, FF01), karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus (EF82, EF91, FF12), karlika drobnego P. pygmaeus (EF82, EF81), karlika wiêkszego P. nathusii (FF01, FF11), borowiaczka Nyctalus leisleri (EF82, EF81, EF92, EF91, FF02, FF01, FF12, FF11), borowca wielkiego Nyctalus noctula (EF82, EF81, EF92, EF91, FF02, FF01, FF12, FF11) oraz mopka Barbastella barbastellus (EF82, EF81, FF02). Ponadto stwierdzono obecnoœæ nocków, ale ze wzglêdu na trudnoœci z oznaczeniem do gatunku zakwalifikowano je do wspólnej grupy Myotis sp. (EF81, EF92). Dotychczas na terenie PKPR stwierdzono dwa gatunki nocków: nocka rudego M. daubentonii i nocka Natterera M. nattereri (Marzec et al., 2008). Na szczególn¹ uwagê zas³uguje stwierdzenie karlika drobnego, który nie by³ wczeœniej notowany na terenie PKPR. We wschodniej Polsce karlik drobny wystêpuje lokalnie. Najbli sza znana du a kolonia tego gatunku znajduje siê w Wigierskim Parku Narodowym (Sachanowicz & Ciechanowski, 2005). W PKPR karlik drobny zosta³ zanotowany dwukrotnie w po³owie lipca na prowadz¹cej przez tereny leœne drodze w pobli u jeziora Go³dap.
12 Kn.qxd :20 Page Dane uzyskane w ramach niniejszych badañ w wiêkszoœci pokrywaj¹ siê z wynikami wczeœniejszych letnich inwentaryzacji nietoperzy. Istotn¹ ró nic¹ jest pierwsze stwierdzenie karlika drobnego. Dotychczas spoœród pary gatunków P. pipistrellus / pygmeus notowano na terenie PKPR jedynie karlika malutkiego (Sachanowicz et al., 2001). Dziêki temu, e okreœlono wówczas echotyp karlika malutkiego jako 45kHz. (nie rozró niano wówczas P. pipistrellus / pygmeus jako osobnych gatunków) mo emy mieæ pewnoœæ, e by³ to faktycznie karlik malutki a nie drobny. Wszystkie pozosta³e gatunki nietoperzy by³y wczeœniej stwierdzane na terenie PKPR. Wyniki niniejszych badañ pozwoli³y na uzupe³nienie listy gatunków wystêpuj¹cych na tym terenie. Aktualnie na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej zanotowano wystêpowanie 11 gatunków nietoperzy (oprócz wymienionych w niniejszej notatce stwierdzono te wystêpowania gacka brunatnego Plecotus auritus) (Marzec et al., 2008). Literatura Kowalski M., Rachwald A. & Szkudlarek R Standard prac detektorowych. Nietoperze. 1: 93-96; Marzec M., Siwak P., Siwak K. & Œwierubska T Ochrona miejsc zimowania nietoperzy w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej i Suwalskim Parku Krajobrazowym. Nietoperze 2: ; Sachanowicz K., Marzec M., Ciechanowski M. & Rachwald A Nietoperze Puszczy Rominckiej. Nietoperze 2: ; Sachanowicz K. & Ciechanowski M Nietoperze Polski. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa: 160pp. Katarzyna Siwak Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie Wydzia³ Spraw Terenowych w E³ku ytkiejmy, ul. Szkolna 1, Dubeninki siwaki2@gmail.com
Grzegorz Lesiński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Grzegorz Lesiński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Gdy nadchodzi zima, krajowe nietoperze nie znajdują wystarczająco dużo pokarmu i zapadają w sen zimowy czyli hibernację Historia odkrycia
Bardziej szczegółowoJesienna aktywność nietoperzy W Jaskini Szachownica. Maurycy Ignaczak Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Zduńska Wola
Jesienna aktywność nietoperzy W Jaskini Szachownica Maurycy Ignaczak Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Zduńska Wola Jesienna aktywność nietoperzy w Jaskini Szachownica Zjawisko zwiększonej,
Bardziej szczegółowoEFEKTY STOSOWANIA SKRZYNEK DLA NIETOPERZY W MAZOWIECKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM PRACA NR 15 Z CYKLU PRZYRODA MAZOWIECKIEGO ZESPOŁU PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH
Kulon 16 (2011) 75 Kulon 16 (2011), 75-82 PL ISSN 1427-3098 Grzegorz Lesiński, Maria Łepkowska, Przemysław Skrzypiec-Nowak EFEKTY STOSOWANIA SKRZYNEK DLA NIETOPERZY W MAZOWIECKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM PRACA
Bardziej szczegółowoNATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY (SOO) 1. IDENTYFIKACJA OBSZARU
FORMULARZ DANYCH 1 NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH DLA OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY (OSO) DLA OBSZARÓW SPEŁNIAJĄCYCH KRYTERIA OBSZARÓW O ZNACZENIU WSPÓLNOTOWYM (OZW) I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW
Bardziej szczegółowoWstępna charakterystyka chiropterofauny lasów Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej skład gatunkowy, struktura wiekowa oraz płciowa
Wstępna charakterystyka chiropterofauny lasów Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej skład gatunkowy, struktura wiekowa oraz płciowa Łukasz Karabowicz ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Jak dotychczas, nie wszystkie
Bardziej szczegółowoUrban drainage systems as important bat hibernacula in Poland
FRAGMENTA FAUNISTICA 56 (1): 83 88, 2013 PL ISSN 0015-9301 MUSEUM AND INSTITUTE OF ZOOLOGY PAS Urban drainage systems as important bat hibernacula in Poland Grzegorz WOJTASZYN, Tomasz RUTKOWSKI, Wojciech
Bardziej szczegółowo"Stopień wykorzystania przez nietoperze drzew rosnących wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 650 na odcinku Srokowo - Węgorzewo."
"Stopień wykorzystania przez nietoperze drzew rosnących wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 650 na odcinku Srokowo - Węgorzewo." Autor opracowania: dr Joanna Duriasz AD NATURA Joanna Duriasz Ul. Tęczowy Las 2A/34
Bardziej szczegółowoNietoperze Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka
AR_03_Grzywinski.qxd 06.12.2010 15:54 Page 29 NIETOPERZE X, 1-2 (2009) PL ISSN 1640-2677 Maciej ochyñski os. Kalinowe 10B/3 62-090 Rokietnica e-mail: lochynski@poczta.onet.pl Witold Grzywiñski Uniwersytet
Bardziej szczegółowoDrobne ssaki Chojnowskiego Parku Krajobrazowego w pokarmie puszczyka Strix aluco
ARTYKUŁY Drobne ssaki Chojnowskiego Parku Krajobrazowego w pokarmie puszczyka Strix aluco Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (1): 63 67, 2014 Small mammals of Chojnowski Landscape Park in the diet of the tawny owl
Bardziej szczegółowoZIMOWANIE NIETOPERZY CHIROPTERA W WYBRANYCH OBIEKTACH WOLNO STOJĄCYCH FRONTU FORTECZNEGO ŁUKU ODRY I WARTY
Kulon 18 (2013) 139 Kulon 18 (2013), 139-149 PL ISSN 1427-3098 Marcin Warchałowski, Dariusz Łupicki, Jan Cichocki, Monika Pietraszko, Adam Rusek, Agnieszka Zawadzka, Nikodem Mazur ZIMOWANIE NIETOPERZY
Bardziej szczegółowoZimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego w latach
Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego w latach 1998 1999 Michał Wojciechowski Zakład Fizjologii Zwierząt, Instytut Biologii Ogólnej i Molekularnej UMK ul. Gagarina 9, 87-100
Bardziej szczegółowoMateriały do chiropterofauny Pienin. Zimowe stanowiska nietoperzy
Pieniny Przyroda i Człowiek 3: 43 49 (1995) Materiały do chiropterofauny Pienin. Zimowe stanowiska nietoperzy Materials about the Pieniny bats. The winter bats quarters RENATA PASZKIEWICZ, RAFAŁ SZKUDLAREK,
Bardziej szczegółowoNietoperze Parku Krajobrazowego Promno
AR_03_Lochynski.qxd 08.09.2014 14:54 Page 19 NIETOPERZE XIII, 1-2 (2014) PL ISSN 1640-2677 Maciej ochyñski Osiedle Kalinowe 10B/3 62-090 Rokietnica e-mail: m.lochynski@gmail.com Abstract: Bat fauna was
Bardziej szczegółowoVI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA CHIROPTEROLOGICZNA Kraków, 17 października 1992 roku
KOSMOS 1993,42 (3/4): str 731-736 MAREK KOWALSKI Kampinoski Park Narodowy Izabelin VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA CHIROPTEROLOGICZNA Kraków, 17 października 1992 roku Szósta z kolei, doroczna Ogólnopolska
Bardziej szczegółowoZgrupowania nietoperzy w rozdrobnionych kompleksach leśnych w okolicy Rogowa (środkowa Polska)
DOI: 10.2478/frp-2018-0025 Wersja PDF: www.lesne-prace-badawcze.pl oryginalna praca naukowa Leśne Prace Badawcze / Forest Research Papers Wrzesień / September 2018, Vol. 79 (3): 253 260 e-issn 2082-8926
Bardziej szczegółowoSmall mammals in pellets of the tawny owl Strix aluco from the village of Paszkówka near Cracow
ARTYKUŁY Drobne ssaki w Paszkówce koło Krakowa na podstawie analizy zrzutek puszczyka Strix aluco Small mammals in pellets of the tawny owl Strix aluco from the village of Paszkówka near Cracow GRZEGORZ
Bardziej szczegółowoSzkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy
Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy 28-29 października 2013 r. Hotel w Święcicach k. Warszawy Prowadzący: Marek Kowalski Towarzystwo Przyrodnicze Bocian Adam Olszewski Kampinoski
Bardziej szczegółowoAktywna ochrona małych zimowisk nietoperzy w Kampinoskim Parku Narodowym adaptacja nieużytkowanych piwniczek ziemnych
Aktywna ochrona małych zimowisk nietoperzy w Kampinoskim Parku Narodowym adaptacja nieużytkowanych piwniczek ziemnych Adam Olszewski ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Jesienią 2010 r. w Kampinoskim Parku Narodowym
Bardziej szczegółowo"Stopień wykorzystania przez nietoperze drzew rosnących w alei wzdłuż drogi Jonkowo Gamerki Wielkie"
"Stopień wykorzystania przez nietoperze drzew rosnących w alei wzdłuż drogi Jonkowo Gamerki Wielkie" Autor opracowania: dr Joanna Duriasz Zamawiający: Ręką Dzieło Stowarzyszenie Ekologiczno - Artystyczne
Bardziej szczegółowoWYKAZ INTERWENCJI CHIROPTEROLOGICZNYCH PROWADZONYCH NA PRZEŁOMIE 2016/2017 ROKU W OKOLICACH BIELSKA-BIAŁEJ
Przegląd Przyrodniczy XXVIII, 3 (207) Alexandre Flesch Klub Przyrodników Koło Poznańskie os. Stefana Batorego 20/62, 60-687 Poznań e-mail: alex.flesch@gmail.com Mikołaj Kaczmarski Instytut Zoologii, Uniwersytet
Bardziej szczegółowoZIMOWANIE NIETOPERZY W PRZYDOMOWYCH PIWNICACH W NADBUŻAŃSKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM I NA TERENACH PRZYLEGŁYCH
Przegląd Przyrodniczy XXIX, 2 (2018): 98-106 Grzegorz Lesiński, Grzegorz Błachowski, Adam Dejnarowicz, Justyna Kaczyk, Łukasz Karabowicz, Emilia Kielan, Marek Kowalski ZIMOWANIE NIETOPERZY W PRZYDOMOWYCH
Bardziej szczegółowoBocian. Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy w MPK
Bocian Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy w MPK 2014-09-30 W dniach 4-5 września 2014 r. w Mazowieckim Parku Krajobrazowym i jego okolicach eksperci Towarzystwa Przyrodniczego Bocian przeprowadzili
Bardziej szczegółowoIV Ogólnopolska Studencka Konferencja Teriologiczna Wrocław, V 2016
Structure of summer bat assemblages in deciduous forests of Eastern Europe słowa kluczowe: mist netting, summer assemblages, Ukraine, Russia There is a lack of contemporary data about summer bat assemblages
Bardziej szczegółowoSprawozdanie z badań nietoperzy na Lotnisku Warszawa/Modlin i na terenach przyległych w roku 2014
Sprawozdanie z badań nietoperzy na Lotnisku Warszawa/Modlin i na terenach przyległych w roku 2014 Marek Kowalski (Megaderma), Maciej Fuszara, Elżbieta Fuszara Marzec 2015 1 Spis treści: 1. Wstęp 2. Metody
Bardziej szczegółowoSeasonal changes in the diet of the Long-eared Owl Asio otus in the lower Pilica River valley
Przegląd Przyrodniczy XXVIII, 1 (2017): 101-106 Przemysław Stolarz, Jarosław Stolarz, Grzegorz Lesiński Sezonowa zmienność pokarmu uszatki Asio otus w dolinie dolnej Pilicy Seasonal changes in the diet
Bardziej szczegółowoDROBNE SSAKI W POKARMIE TRZECH GATUNKÓW SÓW W DOLINIE DOLNEJ ODRY Small mammals in the diet of three owl species in Lower Odra region (NW Poland)
Przegląd Przyrodniczy XXIII, 2 (2012): 77 85 Michał Żmihorski, Jerzy Romanowski, Mateusz Borowiecki DROBNE SSAKI W POKARMIE TRZECH GATUNKÓW SÓW W DOLINIE DOLNEJ ODRY Small mammals in the diet of three
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 25 89 104 2015 WITOLD GRZYWIŃSKI 1, JAKUB NOWAK 2, KATARZYNA KOZAKIEWICZ 3, ANDRZEJ WĘGIEL 1 1 Uniwersytet Przyrodniczy
Bardziej szczegółowoGrzegorz Lesiński DROBNE SSAKI REZERWATU DĘBINA I NA WSCHODNIM MAZOWSZU NA PODSTAWIE SKŁADU POKARMU PUSZCZYKÓW STRIX ALUCO
Kulon 21 (2016) 41 Kulon 21 (2016), 41-47 PL ISSN 1427-3098 Grzegorz Lesiński DROBNE SSAKI REZERWATU DĘBINA I NA WSCHODNIM MAZOWSZU NA PODSTAWIE SKŁADU POKARMU PUSZCZYKÓW STRIX ALUCO Lesiński G. Small
Bardziej szczegółowoWyniki inwentaryzacji na poszczególnych transektach i punktach nasłuchowych 1. Wyniki inwentaryzacji w punkcie nr 1:
Wyniki inwentaryzacji na poszczególnych transektach i punktach nasłuchowych 1. Wyniki inwentaryzacji w punkcie nr 1: Jest to punkt nasłuchowy zlokalizowany przy moście drogowym, nad kanałem łączącym Jezioro
Bardziej szczegółowoStan Ochrony Nietoperzy w obszarach Natura Andrzej Langowski Departament Zarządzania Zasobami Przyrody Wydział Planowania Ochrony
Stan Ochrony Nietoperzy w obszarach Natura 2000 Andrzej Langowski Departament Zarządzania Zasobami Przyrody Wydział Planowania Ochrony Co wiemy a co chcielibyśmy wiedzieć? Źródła danych Dane z raportu
Bardziej szczegółowoOPIS SPOSOBÓW CZYNNEJ OCHRONY GATUNKÓW ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW
36 Załącznik nr 3 OPIS SPOSOBÓW CZYNNEJ OCHRONY GATUNKÓW ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW I. Sposoby czynnej ochrony roślin, zwierząt i grzybów na obszarach ochrony ścisłej A. Ochrona roślin Wybrane gatunki
Bardziej szczegółowoAwifauna i chiropterofauna zasiedlająca budynki
Awifauna i chiropterofauna zasiedlająca budynki Zespołu Szkół w Urszulinie (ul. Szkolna 23) w okresie lęgowym - wskazania harmonogramu prac i sposoby kompensacji niszczenia siedlisk lęgowych Autorzy: dr
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoOPIS SPOSOBÓW CZYNNEJ OCHRONY GATUNKÓW ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW
37 Załącznik nr 3 OPIS SPOSOBÓW CZYNNEJ OCHRONY GATUNKÓW ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW I. Sposoby czynnej ochrony gatunków roślin, zwierząt i grzybów na obszarach ochrony ścisłej A. Ochrona gatunków roślin
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 17 149 165 2007 JAKUB NOWAK 1, WITOLD GRZYWIŃSKI 2,3 1 Centrum Informacji Chiropterologicznej, Instytut Systematyki
Bardziej szczegółowoDrobne ssaki Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Dolina Mrogi na podstawie analizy wypluwek puszczyka Strix aluco
88 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne GRZEGORZ LESIŃSKI, JAKUB GRYZ, DAGNY KRAUZE-GRYZ Drobne ssaki Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Dolina Mrogi na podstawie analizy wypluwek puszczyka
Bardziej szczegółowoPrezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Bardziej szczegółowoKrótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy
Agnieszka Miler Departament Rynku Pracy Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy W 2000 roku, zosta³o wprowadzone rozporz¹dzeniem Prezesa
Bardziej szczegółowoBats of arboretum in Gołuchów
Przegląd Przyrodniczy XXIX, 3 (2018): 62-70 Tomasz Ekiert, Radosław Jaros, Grzegorz Wojtaszyn Nietoperze parku-arboretum w Gołuchowie Bats of arboretum in Gołuchów ABSTRAKT: W latach 2002-2018 przeprowadzono
Bardziej szczegółowoWSTĘP I OPIS METODYKI
WSTĘP I OPIS METODYKI W myśl Ustawy o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) oraz Ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dnia 13 kwietnia
Bardziej szczegółowoPRODUKCJA BURAKÓW CUKROWYCH W POLSCE PO WEJŒCIU DO UE NA TLE POZOSTA YCH KRAJÓW CZ ONKOWSKICH
STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 4 9 Arkadiusz Artyszak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie PRODUKCJA BURAKÓW CUKROWYCH W POLSCE PO WEJŒCIU
Bardziej szczegółowoOCHRONA KOLONII ROZRODCZEJ NOCKÓW DUŻYCH MYOTIS MYOTIS W ŁAZACH MAŁYCH W DOLINIE BARYCZY (DOLNY ŚLĄSK)
Marcin Warchałowski, Tomasz Gottfried, Iwona Gottfried OCHRONA KOLONII ROZRODCZEJ NOCKÓW DUŻYCH MYOTIS MYOTIS W ŁAZACH MAŁYCH W DOLINIE BARYCZY (DOLNY ŚLĄSK) Protection of the greater mouse-eared bat Myotis
Bardziej szczegółowoMagurski Park Narodowy
Magurski Park Narodowy Lokalizacja punktów pomiarowych i wyniki badań. Na terenie Magurskiego Parku Narodowego zlokalizowano 3 punkty pomiarowe. Pomiary prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku. 32.
Bardziej szczegółowoNotatki Notes. Zimowanie borowców wielkich Nyctalus noctula (Schreber, 1774) w Jaskini Szachownica
Kn.qxd 03.01.2011 14:25 Page 65 Notatki Notes Zimowanie borowców wielkich Nyctalus noctula (Schreber, 1774) w Jaskini Szachownica Hibernation of noctule bat Nyctalus noctula (Schreber, 1774) in the Szachownica
Bardziej szczegółowoNietoperz demon czy anioł?
Wystawa Nietoperze wokół nas Fot. Krzysztof Skrok mroczek późny, Eptesicus serotinus Co czujesz, gdy zauważysz w pobliżu bezszelestnie przelatującego nietoperza? Nietoperze to jedna z najliczniejszych
Bardziej szczegółowoINWENTARYZACJA CHIROPTEROLOGICZNA WRAZ Z OCENĄ ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I TERENY CHRONIONE DLA ZADANIA
INWENTARYZACJA CHIROPTEROLOGICZNA WRAZ Z OCENĄ ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I TERENY CHRONIONE DLA ZADANIA Rozbudowa drogi ekspresowej S7 na odcinku Koszwały Kazimierzowo Realizacja: mgr inż.
Bardziej szczegółowoInwentaryzacja chiropterologiczna kamienic przeznaczonych pod renowację w Prusicach
Inwentaryzacja chiropterologiczna kamienic przeznaczonych pod renowację w Prusicach Zamawiający: Gmina Prusice Ratusz 1 55-110 Prusice Igor Bandrowicz burmistrz Konrad Buczek skarbnik Wykonawca: Ewelina
Bardziej szczegółowoWykorzystanie skrzynek lêgowych przez puszczyki Strix aluco w œrodkowej Polsce
Wykorzystanie skrzynek lêgowych przez puszczyki Strix aluco w œrodkowej Polsce Jakub Gryz, Dagny Krauze-Gryz ARTYKU Y / ARTICLE Abstrakt. Badania nad wykorzystaniem sztucznych schronieñ przez puszczyki
Bardziej szczegółowoPROJEKT ŚCIEŻKI EDUKACYJNEJ EKOSPACER PRZEDSZKOLAKA ŁĄCZĄCEJ PRZEDZSZKOLE MIEJSKIE NR 2 Z PRZEDSZKOLEM MIEJSKIM NR 4 W OLSZTYNIE
TEMAT: INWESTOR: LOKALIZACJA: BRANŻA: PROJEKTANT: PROJEKT ŚCIEŻKI EDUKACYJNEJ EKOSPACER PRZEDSZKOLAKA ŁĄCZĄCEJ PRZEDZSZKOLE MIEJSKIE NR 2 Z PRZEDSZKOLEM MIEJSKIM NR 4 W OLSZTYNIE Przedszkole Miejskie nr
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
Bardziej szczegółowoDODATEK. Przykłady map
DODATEK Przykłady map Mapa 1. Fragment mapy sztabowej 1:100 000 Wojskowego Instytutu Geograficznego z r. 1938, obejmujący wschodnia część Puszczy Niepołomickiej [Pas 48, słup 31, Brzesko Nowe]. Mapy WIG
Bardziej szczegółowoPtasie pory roku - znaczenie zadrzewieo śródpolnych w zachowaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków. Marcin Karetta
Ptasie pory roku - znaczenie zadrzewieo śródpolnych w zachowaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków Marcin Karetta Zadrzewienia śródpolne pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska w krajobrazie rolniczym
Bardziej szczegółowok r z y s z t o f k a s p r z y k Jak pomagać nietoperzom? Z a b o r s k i P a r k k r a j o b r a Z o w y C h a r Z y k o w y 2 0 0 8
K r z y s z t o f K a s p r z y k Jak pomagać nietoper zom? Z a b o r s k i P a r k K r a j o b r a z o w y Charzykowy 2008 Nietoperze fakty ogólne Są ssakami, pokryte są futrem, a młode karmią mlekiem.
Bardziej szczegółowoZagrożenia i propozycje zadań ochronnych dla gatunków roślin i siedlisk nieleśnych w obszarze Natura 2000 PLH 200005 przykłady Paweł Pawlikowski
Zagrożenia i propozycje zadań ochronnych dla gatunków roślin i siedlisk nieleśnych w obszarze Natura 2000 PLH 200005 przykłady Paweł Pawlikowski Zagrożenia: - zanieczyszczenie wód (nieuregulowana gospodarka
Bardziej szczegółowoGĄSKI, GMINA MIELNO, 650M OD MORZA 58 DZIAŁEK BUDOWLANYCH I REKREACYJNYCH
GĄSKI, GMINA MIELNO, 650M OD MORZA 58 DZIAŁEK BUDOWLANYCH I REKREACYJNYCH Najtańsza działka: 51.000zł Najmniejsza działka: 708m2 Zostały 42 wolne działki. 10 działek posiada WZ na budowę domu jednorodzinnego
Bardziej szczegółowoPromocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Białystok, 19 grudzień 2012 r. Seminarium współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach
Bardziej szczegółowoB A D A N I A S U C H A L N O Œ C I RADIO TRACK W R Z E S I E Ñ 2 0 1 1. prowadzone w systemie ci¹g³ym przez KATOLICKIE RADIO PODLASIE
B A D A N I A S U C H A L N O Œ C I RADIO TRACK W R Z E S I E Ñ 2 0 1 1 prowadzone w systemie ci¹g³ym przez KATOLICKIE RADIO PODLASIE R A D I O, K T Ó R E S I Ê Z N A W SKRÓCIE: PRZYZWYCZAILIŒMY WAS JU
Bardziej szczegółowoNADLEŚNICTWO LWÓWEK ŚLĄSKI
NADLEŚNICTWO LWÓWEK ŚLĄSKI ul. Obrońców Pokoju 2, 59-600 Lwówek Śląski Tel. 075 782 33 80; Faks 075 782 47 86 www.wroclaw.lasy.gov.pl e-mail: biuro.lwowek@wroclaw.lasy.gov.pl Osoba do kontaktów: Marek
Bardziej szczegółowoBYSTRZYCA KŁODZKA, grudzień 2011 r.
BYSTRZYCA KŁODZKA, grudzień 2011 r. EKSPERTYZA DOTYCZĄCA PRZYSTOSOWANIA 7 OBIEKTÓW MILITARNYCH ZLOKALIZOWANYCH W NADLEŚNICTWIE LEGNICA, LEŚNICTWIE DOBRZEJÓW W ODZIAŁACH 274 I 275 NA HIBERNAKULA NIETOPERZY
Bardziej szczegółowo4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.
Bardziej szczegółowoNATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY (SOO) 1. IDENTYFIKACJA OBSZARU
FORMULARZ DANYH 1 NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYH DLA OBSZARÓW SPEJALNEJ OHRONY (OSO) DLA OBSZARÓW SPEŁNIAJĄYH KRYTERIA OBSZARÓW O ZNAZENIU WSPÓLNOTOWYM (OZW) I DLA SPEJALNYH OBSZARÓW OHRONY (SOO)
Bardziej szczegółowoĆwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale"
Ćwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale" Opracowane w ramach projektu: "Wirtualne Laboratoria Fizyczne nowoczesną metodą nauczania realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres ćwiczenia:
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 27 93 118 2017 Jakub Nowak 1, Witold Grzywiński 2, 3 1 Krakowski Klub Taternictwa Jaskiniowego, ul. Narzymskiego
Bardziej szczegółowoMieszane zgrupowania nietoperzy w lasach
AR_05_Wojtaszyn.qxd 06.12.2010 16:54 Page 81 NIETOPERZE X, 1-2 (2009) PL ISSN 1640-2677 Grzegorz Wojtaszyn ul. Miko³aja Reja 2, 64-980 Trzcianka e-mail: grzegwojt2@wp.pl Tomasz Rutkowski os. Kosmonautów
Bardziej szczegółowoDANE WYJŚCIOWE DO PROJEKTOWANIA DROGI. Droga /powiatowa Nr..1937B..Stara Łomża Siemień Rybno - Pniewo.. (nazwa całego ciągu drogi)
DANE WYJŚCIOWE DO PROJEKTOWANIA DROGI Droga /powiatowa Nr..1937B..Stara Łomża Siemień Rybno - Pniewo.. (nazwa całego ciągu drogi) na terenie gminy..łomża.. w woj.....podlaskie... I. STAN ISTNIEJĄCY 1.
Bardziej szczegółowoLokalizacja: Węgliniec, powiat zgorzelecki, woj. dolnośląskie. Radosław G. Urban, Agnieszka Smernicka. Zamawiający: Gmina Węgliniec. ul.
Opinia chiropterologiczna (na podstawie przeglądu budynków) w zakresie występowania schronień nietoperzy w budynkach przeznaczonych do remontu w ramach projektu: Renowacja części wspólnych wielorodzinnych
Bardziej szczegółowoUrban drainage systems as important bat hibernacula in Poland
F r a g m e n t a F a u n is t ic a 56 (1): 8 3-8 8, 2013 PL ISSN 0015-9301 O M useum a n d I n s t i t u t e o f Z o o lo g y PAS Urban drainage systems as important bat hibernacula in Poland Grzegorz
Bardziej szczegółowoTEMAT II Poznajemy nasze nietoperze
TEMAT II Poznajemy nasze nietoperze PODSTAWOWE INFORMACJE Wszystkie informacje pochodzą z książki Nietoperze Polski autorstwa Konrada Sachanowicza i Mateusza Ciechanowskiego (MULTICO Oficyna Wydawnicza,
Bardziej szczegółowoTechniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.
Bardziej szczegółowoPROJEKT BUDOWLANY i WYKONAWCZY
Archigraf MICHAŁ BRUTKOWSKI PRACOWNIA ARCHITEKTONICZNA PRACOWNIA: ul. J. Rosołą 58 lokal 113, 02-786 Warszawa, tel./fax:0224468089, e-mail: pracownia@archigraf.eu, e-mail: mb@archigraf.eu PROJEKT BUDOWLANY
Bardziej szczegółowoSłoń. (w języku angielskim: elephant; niemieckim: die Elefanten; francuskim: l'éléphant;)
Słoń (w języku angielskim: elephant; niemieckim: die Elefanten; francuskim: l'éléphant;) Obecnie żyją trzy gatunki słoni. Jest największym zwierzęciem żyjącym na lądzie. Najbardziej szczególnym elementem
Bardziej szczegółowoThe chiropterofauna of the Polish Tatra Mts.
Vespertilio 3: 93 100, 1998 ISBN 80-88850-19-3 The chiropterofauna of the Polish Tatra Mts. Krzysztof PIKSA Cracow Pedagogical University, Institute of Biology, 31 054 Kraków, Podbrzezie 3. Abstract. This
Bardziej szczegółowo4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca [w] Małe i średnie w policentrycznym rozwoju Polski, G.Korzeniak (red), Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2014, str. 88-96 W publikacji zostały zaprezentowane wyniki
Bardziej szczegółowoEkspertyza chiropterologiczna dla budynków Szkoły Muzycznej w Solcu Kujawskim (ul. Kościuszki 12, działka ewidencyjna 498, obręb 0001).
Ekspertyza chiropterologiczna dla budynków Szkoły Muzycznej w Solcu Kujawskim (ul. Kościuszki 12, działka ewidencyjna 498, obręb 0001). Wykonawca: Ekostudium Leszek Koziróg Ul. Smętka 15/29, 10-077 Olsztyn
Bardziej szczegółowoRaport z monitoringu chiropterologicznego dla inwestycji Zimnodół, zlokalizowanej w miejscowości Zimnodół w okolicach gminy Olkusz, woj.
Raport z monitoringu chiropterologicznego dla inwestycji Zimnodół, zlokalizowanej w miejscowości Zimnodół Lokalizacja: powiat olkuski, woj. małopolskie Radosław G. Urban, Agnieszka Smernicka Wykonawca:
Bardziej szczegółowoMERGUS Dawid Kilon Ul. Gnieźnieńska 19/ Bydgoszcz Tel , NIP:
MERGUS Dawid Kilon Ul. Gnieźnieńska 19/5 85-313 Bydgoszcz Tel. 782277462, NIP: 953-25-55-275 Bydgoszcz, 07.03.2016 r. Zamawiający: Antoni Cieśla "Efekt-Bud" Zakład Projektowania i Nadzoru Wstęp Raport
Bardziej szczegółowoZESZYT NR 7 DOKUMENTACJA DLA GATUNKÓW NIETOPERZY BĘDĄCYCH PRZEDMIOTEM OCHRONY
PLAN ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARU NATURA 2000 DOLINA BIEBRZY PLH200008 ZESZYT NR 7 DOKUMENTACJA DLA GATUNKÓW NIETOPERZY BĘDĄCYCH PRZEDMIOTEM OCHRONY Warszawa, 2013 Opracowano w ramach realizacji projektu
Bardziej szczegółowoCONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015 Najwyższy wzrost od Q2 2005 Poziom zadowolenia polskich konsumentów w Q3 15 wyniósł 80 punktów, tym samym wzrósł o 10 punktów względem
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 22 135 156 2012 Jakub Nowak 1, Witold Grzywiński 2, 3 1 Krakowski Klub Taternictwa Jaskiniowego, ul. Narzymskiego
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieæ - nietypowe uzale nienia NIETYPOWE UZALE NIENIA - uzale nienie od facebooka narkotyków czy leków. Czêœæ odciêtych od niego osób wykazuje objawy zespo³u abstynenckiego. Czuj¹ niepokój, gorzej
Bardziej szczegółowoANTROPOGENICZNE PODZIEMIA JAKO MIEJSCA ZIMOWANIA NIETOPERZY
Acta Geographica Silesiana, 13. WNoZ UŚ, Sosnowiec 2013 s. 37 42 Grzegorz Kłys Uniwersytet Opolski, Wydział Przyrodniczo-Techniczny, ul. Oleska 22, 45-052 Opole ANTROPOGENICZNE PODZIEMIA JAKO MIEJSCA ZIMOWANIA
Bardziej szczegółowoThe first record of breeding and wintering of the Northern Bat Eptesicus nilssonii in the region of Gdańsk Pomerania (N Poland)
ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (6): 543 549, 2013 Pierwsze stwierdzenie rozrodu i zimowania mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii na Pomorzu Gdańskim The first record of breeding and wintering of
Bardziej szczegółowoWYPRAWKA SZKOLNA 2015
WYPRAWKA SZKOLNA 2015 Pion Edukacji i Usług Społecznych Urzędu Miejskiego w Śremie informuje, że w ramach Rządowego programu pomocy uczniom w 2015r. Wyprawka szkolna można skorzystać z pomocy na dofinansowanie:
Bardziej szczegółowoPraca badawcza. Zasady metodologiczne ankietowego badania mobilności komunikacyjnej ludności
Praca badawcza Zasady metodologiczne ankietowego badania mobilności komunikacyjnej ludności Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013
Bardziej szczegółowoProjekt. Projekt opracował Inż. Roman Polski
Projekt stałej organizacji ruchu na drogach powiatowych i gminnych miasta Puławy związany z projektem przebudowy niebieskiego szlaku rowerowego do rezerwatu Piskory. Projekt opracował Inż. Roman Polski
Bardziej szczegółowoBUDOWA CIAŁA NIETOPERZA na przykładzie gacka brunatnego
WSZYSTKIE ŻYJĄCE W POLSCE NIETOPERZE SĄ OBJĘTE OCHRONĄ PRAWNĄ przedramię Większość z nich to gatunki rzadkie i zagrożone. Jaskinia Szachownica jest ważnym schronieniem dla 10 różnych gatunków tych zwierząt:
Bardziej szczegółowoGeneralny Dyrektor Ochrony rodowiska. Art.32 ust. 1. Art. 35 ust. 5. Art. 38. Art. 26. Art 27 ust. 3. Art. 27a
Najwa niejsze kompetencje organów, które odpowiadaj za powo anie i funkcjonowanie sieci obszarów Natura 2000 w Polsce oraz ustalaj ce te kompetencje artyku y ustawy o ochronie przyrody Organ Generalny
Bardziej szczegółowoSteelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami
Steelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami Cechy: Kolorowy i intuicyjny wyœwietlacz LCD Czujnik wysokiej jakoœci Inteligentne rozpoznawanie przeszkód Przedni i tylni system wykrywania
Bardziej szczegółowoIII Raport z monitoringu wilka na pogórzu świętokrzyskim
III Raport z monitoringu wilka na pogórzu świętokrzyskim Roman Gula, Artur Milanowski, Alicja Gadomska, Katarzyna Bojarska R. Gula Monitoring od 15 października 2013 do 15 marca 2014 Metody i obszar monitoringu
Bardziej szczegółowoPtaki Toruńskiej Strugi Wiosna 2012
Ptaki Toruńskiej Strugi Wiosna 2012 Zainspirowany pasjonującą opowieścią uczniów Zespołu Szkół nr 7 w Toruniu o Strudze Toruńskiej ( Nasza Baszka, czyli Struga Toruńska ; gorąco polecam) postanowiłem zapolować
Bardziej szczegółowoUstawienie wózka w pojeździe komunikacji miejskiej - badania. Prawidłowe ustawienie
Ustawienie wózka w pojeździe komunikacji miejskiej - badania Przodem do kierunku jazdy? Bokiem? Tyłem? Jak ustawić wózek, aby w razie awaryjnego hamowania dziecko było jak najbardziej bezpieczne? Na te
Bardziej szczegółowoBats (Chiroptera) of the Silesian Beskid Mountains
FRAGMENTA FAUNISTICA 50 (1): 77 85, 2007 PL ISSN 0015-9301 MUSEUM AND INSTITUTE OF ZOOLOGY PAS Bats (Chiroptera) of the Silesian Beskid Mountains Robert W. MYSŁAJEK*, Korneliusz KUREK*, Czesław SZURA**,
Bardziej szczegółowoANALIZA WYPLUWEK SÓW JAKO BEZINWAZYJNA METODA WYKRYWANIA RZADKICH GATUNKÓW SSAKÓW
ANALIZA WYPLUWEK SÓW JAKO BEZINWAZYJNA METODA WYKRYWANIA RZADKICH GATUNKÓW SSAKÓW Jakub Gryz, Dagny Krauze Abstrakt Zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym powodują zanikanie wielu populacji rodzimych
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CBOS SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoSwarming and hibernating bat fauna in the caves of the Bieszczady Mountains
248 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 21 (2013) str. ROCZNIKI 248 258BIESZCZADZKIE 21 (2013) Krzysztof Piksa 1, Wojciech J. Gubała 2 Tomasz Mleczek 3, Received: 15.02.2013 Łukasz Płoskoń 4, Bogdan Szatkowski 3 Reviewed:
Bardziej szczegółowoWalory przyrodniczo-krajobrazowe Krajeńskiego Parku Krajobrazowego
Walory przyrodniczo-krajobrazowe Krajeńskiego Parku Krajobrazowego 1 2 3 Krajeński Park Krajobrazowy kopalin, w tym pisaku i żwiru. 4 Krajobraz Krajny wyróżniający się spośród innych krajobrazów wybitnym
Bardziej szczegółowoOFERTA SPRZEDAŻY DZIAŁEK INWESTYCYJNYCH POŁOŻONYCH W CZĘSTOCHOWIE ULICA KORFANTEGO
OFERTA SPRZEDAŻY DZIAŁEK INWESTYCYJNYCH POŁOŻONYCH W CZĘSTOCHOWIE ULICA KORFANTEGO 1. Informacje o nieruchomości Lokalizacja ogólna: Częstochowa, ulica Korfantego. Częstochowa, ulica Korfantego Źródło:
Bardziej szczegółowoTemat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko
Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Karta pracy III.. Imię i nazwisko klasa Celem nauki jest stawianie hipotez, a następnie ich weryfikacja, która w efekcie
Bardziej szczegółowoWniosek o dofinansowanie zakupu podręczników w roku szkolnym 2014/2015
Wniosek o dofinansowanie zakupu podręczników w roku szkolnym 2014/2015 (nie dotyczy uczniów słabowidzących, niesłyszących, słabosłyszących, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, z upośledzeniem umysłowym
Bardziej szczegółowoС R A C OV I E N S I A
POLSKA AKADEMIA NAUK Z A K Ł A D Z O O L O G I I S Y S T E M A T Y C Z N E J I D O Ś W I A D C Z A L N E J A C T A Z O O L O G I C A С R A C OV I E N S I A Tom X X Kraków, 30. IX..1975 Nr 13 Stanisław
Bardziej szczegółowo