PARĘ SŁÓW O DYSLEKCJI

Transkrypt

1 PARĘ SŁÓW O DYSLEKCJI Występujące u uczniów specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu powinny być rozpoznawane w jak najwcześniejszym okresie nauki szkolnej i trzeba zrobić wszystko, aby pomóc dziecku. Najważniejszą sprawą jest prowadzenie zajęć terapeutyczno-wyrównawczych. Powinny być one organizowane na każdym etapie kształcenia, niezależnie od szczebla nauki uczniów i typu szkoły. Duży wpływ na narastanie i pogłębianie sie trudności dziecka ma zaniedbanie środowiskowe. CO TO JEST DYSLEKSJA? DYSLEKSJA ROZWOJOWA specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Występują one pomimo posiadanej wiedzy, odpowiedniej motywacji do pracy i systematycznych ćwiczeń. DYSLEKSJA UTRZYMUJE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE. W tym syndromie trudności w uczeniu się można wyróżnić następujące postaci: DYSLEKSJA specyficzne trudności w usprawnianiu umiejętności czytania, utrzymujące się pomimo systematycznej pracy i ćwiczeń. DYSOROTOGRAFIA specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, w tym także błędy ortograficzne, pomimo znajomości zasad oraz systematycznej pracy. DYSGRAFIA zaburzony poziom graficzny pisma(brzydkie pismo), który nie daje się usunąć tradycyjnymi metodami. DYSKALKULIA specyficzne trudności w uczeniu sie matematyki.

2 Rodzaje dyskalkulii Ladislav Košč (słowacki neuropsycholog) dokonał klasyfikacji dyskalkulii na kilka typów Dyskalkulia werbalna (słowna) ujawnia się w postaci zaburzeń zdolności nazywania pojęć i relacji matematycznych, trudności z określaniem liczby obiektów, problemów z nazywaniem cyfr i numerów. Dyskalkulia leksykalna (związana z czytaniem) to zaburzenie odczytywania symboli matematycznych, cyfr, liczb i znaków operacyjnych, trudności w kojarzeniu symboli operacyjnych (+, -, x,, ) z ich nazwami. Dyskalkulia graficzna objawia się trudnościami w zapisywaniu liczb i symboli operacyjnych, problemami z zapisem liczb przy pisemnym dodawaniu i odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu. Dyskalkulia wykonawcza polega na zaburzeniu manipulowania realnymi lub obrazkowymi obiektami w celach matematycznych - obliczania liczebności zbioru, porównywanie ilości i wielkości, trudnościach z uszeregowaniem obiektów wg kolejności rosnącej lub malejącej, problemach z wskazywaniem, który z porównywanych obiektów jest mniejszy, większy, które obiekty są tej samej wielkości. Dyskalkulia pojęciowo-poznawcza to zaburzenie rozumienia idei matematycznych, relacji niezbędnych do dokonywania obliczeń pamięciowych, dziecko wykazuje trudności w dostrzeganiu zależności liczbowych (np. 6 to połowa 12). Dyskalkulia operacyjna jest zaburzeniem dotyczącym dokonywania działań matematycznych mimo możliwości wzrokowo-przestrzennych oraz umiejętności czytania i pisania liczb. Objawy dyskalkulii nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia) wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym ogólne problemy w dedukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu wniosków z działań matematycznych ataki nerwicowe lub stresowe przed wykonywaniem działań matematycznych Objawy, które można zaobserwować w życiu powszednim: problemy z odczytywaniem poprawnej godziny z zegarka zapominanie następnego etapu jakiejś operacji błędy "nieuwagi"

3 trudności w rozumieniu języka matematycznego liczenie na palcach trudności w odczytywaniu map częste naciskanie złych przycisków w kalkulatorze uczeń wydaje się rozumieć temat na lekcji, ale nie umie samodzielnie pojąć go w domu trudności w kontynuowaniu rozpoczętych procesów matematycznych ROZWOJOWA GŁEBOKA DYSLEKSJA - bardzo poważne zaburzenia w uczeniu się technik szkolnych. Rokowania dotyczące postępów są bardzo nikłe ze względu na głębokość zaburzeń percepcyjno-motorycznych. Dysleksja rozwojowa spowodowana jest zaburzeniami rozwoju niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich współdziałania, uwarunkowanymi nieprawidłową strukturą i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego. Są to zaburzenia głównie funkcji językowych, jak i innych funkcji percepcyjnomotoryczny, a więc spostrzegania (wzrokowego, słuchowego, dotykowokinestetycznego), motoryki, uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni). Dzieci ryzyka dysleksji to dzieci z rodzin, gdzie występowała dysleksja, z nieprawidłowej ciąży i porodu, nieharmonijnie rozwijające sie, z nasilonymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Im wcześniej zostaną rozpoznane i objęte opieką (ćwiczeniami logopedycznymi, korekcyjnokompensacyjnymi) tym większe szanse, aby zapobiec ich trudnościom szkolnym lub je zmniejszyć. PROBLEMY DYSLEKTYKÓW: Trudności w czytaniu i pisaniu Trudności w nauce języków obcych Matematyka (np. tabliczka mnożenia) Geometria (np. widzenie przestrzenne) Geografia (np. orientacja na mapie) Chemia (np. symbolika) Historia (np. chronologia wydarzeń, daty) Biologia (np. złożone nazewnictwo) Wych. Fizyczne (np. wolne tempo wykonywania czynności manualnych, nieudolność w grach zręcznościowych) Rysunek (prymitywny, niedokończony, linie grube, mocne i niepewne)

4 SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI Uczeń: 1.CZYTANIE ędnia znaków przestankowych łoski i sylaby o podobnym brzmieniu ż głośno ść ści z zapamiętaniem czytanych tekstów w tekście 2.PISANIE ędy ortograficzne przy pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów w dokonywaniu analizy dźwięków dyktowanych wyrazów ści ści w wyodrębnianiu wyrazów w zdaniu ę w dwuznakach, zmiękczeniach i grupach spółgłosek ści w różnicowaniu głosek nosowych: ą, ę źwięczne i bezdźwięczne ńczenia wyrazów ści w przenoszeniu wyrazów z linijki do linijki ści w pisaniu tekstów samodzielnych (liczne błędy gramatyczne i skróty) żony poziom graficzny pisma (litery niekształtne, kanciaste) 3.WYPOWIADANIE SIĘ żywa częstych agramatyzmów azy mało znane 4.TRUDNOSCI W UCZENIU SIE NA PAMIĘĆ żenia ące...)

5 Dekalog dla rodziców dzieci dyslektycznych opr.: prof.dr hab. Marta Bogdanowicz NIE - "nie czyń bliźniemu, co Tobie niemiłe". 1. Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. 2. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je to do pracy. 3. Nie łudź się, że dziecko "samo z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub że ktoś je z tego "wyleczy". 4. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. 5. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń. TAK - "strzeżonego Pan Bóg strzeże". 6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym. 7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą (psychologiem, pedagogiem, logopedą). 8. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku: zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga, korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela - terapeuty (w formie terapii indywidualnej i grupowej), bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym. 9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych. 10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.

6 Dekalog dla nauczycieli uczniów dyslektycznych /autorstwa prof. Dr hab. Bogdanowicz/ NIE śmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. ź się, że sam z tego wyrośnie, weźmie się w garść, przysiądzie fałdów lub,że ktoś go z tego wyleczy. że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą sie do czytania i pisania ęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą. TAK ć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu sie jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. eśniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem). śniej pomóc uczniowi: _ bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej, _ ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradca, uczniowi. ż mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty. ądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

7 Pomoc uczniom dyslektycznym to(wg. W. Turewicza): ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania (przepisywanie rodzi awersje do pisania), ęste sprawdzanie zeszytów i poprawności zapisów prac domowych, by wyeliminować zniekształcenia informacji, ęć, ęste sprawdzanie wiadomości ustnych, wanie wymagań do praktycznych możliwości ucznia, mając na uwadze poziom trudności ucznia żnego rodzaju wzmocnień zachęt, pochwał, ących przeżycie sukcesu w celu uzyskania wiary we własne siły, opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym powierzaniem ról możliwych do spełnienia, ćwiczenie odporności psychicznej, materiału i odpowiednich informacji, ń w zakresie podawania nowego ędzy szkołą a domem. SPOSOBY PRACY Z UCZNIAMI Z DYSLEKSJA W pracy z uczniem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych. Uczniowie dyslektyczni nie powinni: ć głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie emocjonalne, w wyniku czego uczniowie czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu lub w czasie zajęć korekcyjnokompensacyjnych, ć zbyt długich tekstów należy wyznaczyć pewną część do czytania głośnego w celu doskonalenia techniki czytania, W pracy z uczniem dyslektycznym należy: ć na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu, ć i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej sie okazji w ciągu dnia,

8 ać pisanie ołówkiem ęzyka polskiego nie brać pod uwagę błędów dyslektycznych, które mogą znacznie ją obniżyć (oceniać treść). Na ogólną ocenę z języka polskiego powinny mieć wpływ wszystkie osiągnięcia w tym przedmiocie. Należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by uczeń nie przyswajał sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez: ędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny, prawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z błędem, ędnie napisanych; uczniowie sami je znajdują poprzez porównanie z tekstem poprawnie napisanym. Symptomy ryzyka dysleksji i dysleksji rozwojowej dzieci w wieku przedszkolnym Wiek przedszkolny (3 5 lat) 1. Sprawność ruchowa całego ciała Dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne w ruchach, nie lubi zabaw ruchowych, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze. 2. Sprawność ruchowa rąk Trudności z samoobsługą: zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, zabawami manipulacyjnymi takimi jak nawlekanie korali; źle trzyma ołówek (naciska go za mocno lub za słabo). 3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa Budowanie z klocków sprawia dziecku trudność, rysuje niechętnie i prymitywnie. Nie umie narysować: koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża jako 4-latek, trójkąta jako 5-latek. 4. Rozwój lateralizacji Dziecko używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (np. podczas rysowania). 5. Rozwój spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej Trudności przejawiają się w formie: nieporadności w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek. 6. Rozwój mowy Nieprawidłowa artykulacja wielu głosek; trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem

9 nazw; wydłużony okres posługiwania się neologizmami; zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków. Dziecko ma trudności z zapamiętaniem krótkich piosenek, wierszyków. Nie radzi sobie z wydzielaniem wraz z klaskaniem sylab ze słów, wskazywaniem rymujących się słów i tworzeniem rymowanek. Wiek 6-7 lat (kl. 0): 1. Motoryka duża Obniżona sprawność ruchowa min. dziecko słabo biega i skacze, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, ma trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach. 2. Motoryka mała Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek. 3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa Trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki,. Nieprawidłowe układanie w palcach narzędzia do pisania; trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych np. rysowaniem rombu. 4. Funkcje słuchowo-językowe Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad pod, za przed, wewnątrz na zewnątrz. Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne. Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków i szeregi 4-cyfrowe. Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z s, b p, k g, czyli zaburzenia słuchu fonemowego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. trudności z wykonaniem poleceń typu: odszukaj słowa ukryte w nazwie lewkonia, wymyśl rym do słowa kotek, o czym myślę: Baba..aga). 5. Funkcje wzrokowe Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem

10 kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m n, l t ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p b d). 6. Lateralizacja Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej dziecko nadal jest oburęczne. 7. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma trudności z określeniem swoich części ciała, gdy określa je terminami: prawe lewe (np. prawa i lewa ręka, noga itp.). Nie umie wskazać kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo). 8. Orientacja w czasie Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia, godziny na zegarze. 9. Czytanie Trudności w nauce czytania (np. dziecko czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy; nie rozumie przeczytanego tekstu). 10.Pierwsze próby pisania Przy pierwszych próbach pisania częste pisanie liter i cyfr zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej. * Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI i DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ Wiek młodszy szkolny 7-10 lat (kl. I-III): 1. Motoryka duża Mała sprawność ruchowa całego ciała: dziecko ma trudności z nauczeniem się jazdy na dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach oraz niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf, np. może mieć trudności z wykonaniem układów gimnastycznych. 2. Motoryka mała Obniżona sprawność ruchowa rąk: nieopanowane w pełni czynności samoobsługowe związane z ubieraniem się, myciem i jedzeniem; Trudności z używaniem nożyczek. 3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa Trudności z rzucaniem piłki do celu i chwytaniem. Dziecko brzydko i niechętnie rysuje, pisze, nie mieści się w liniaturze,

11 zagina ośle uszy, zbyt mocno przyciska ołówek, długopis, ręka szybko się męczy, pisze wolno. Trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych. 4. Funkcje słuchowo-językowe Trudności z zapamiętywaniem (np. tabliczki mnożenia, wierszy), szczególnie sekwencji (np. nazwy miesięcy, litery w alfabecie). Wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad pod, za przed, wewnątrz na zewnątrz. Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne. Trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną: zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, nazwy miesięcy. Trudności z nazywaniem i zapamiętaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych (złożonych z pięciu cyfr). Trudności z szybkim wymienianiem nazw np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów. Wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków. Trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia. 5. Funkcje wzrokowe Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas układania mozaiki według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m n, l t ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p b d). 6. Lateralizacja Utrzymująca się oburęczność. 7. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określanie ich terminami: prawe- lewe. Trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie. Pisanie liter i cyfr zwierciadlanie i/ lub zapisywanie wyrazów od strony prawej do lewej. 8. Orientacja w czasie Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia,

12 godziny na zegarze. 9. Czytanie Trudności w czytaniu: - wolne tempo, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów; - bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów; - niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu. 10. Pisanie Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudność z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter, o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G); mylenie liter podobnych pod względem kształtu: l t ł, m n; mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p b d; popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów. Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania słuchowego dźwięków mowy oraz opóźnieniem pamięci słuchowej i mowy: mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z s, w f, d t, k g), trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i j, głosek nosowych ą om, ę en, nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab; pisanie wyrazów bezsensownych; bardzo nasilone trudności podczas pisania ze słuchu (dyktanda). * Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji Wiek szkolny powyżej 10 r.ż. (od klasy IV) 1. Motoryka duża Obniżona sprawność ruchowa całego ciała: uczeń ma trudności z nauczeniem się jazdy na wrotkach, łyżwach, nartach oraz niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, np. może mieć trudności z wykonaniem ćwiczeń równoważnych, układów tanecznych jak i gimnastycznych. 2. Motoryka mała Obniżona sprawność ruchowa rąk: trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w czasie zajęć szkolnych np. podczas sklejania modeli, rysowania schematów. 3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa Trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem.

13 Uczeń brzydko i niechętnie rysuje, pisze mało czytelnie, zbyt mocno przyciska ołówek, długopis, ręka szybko się męczy, nie nadąża przepisywać tekst z tablicy, nie nadąża z wykonaniem prac pisemnych podczas sprawdzianów. 4. Funkcje słuchowo-językowe Używanie niepoprawnych sformułowań pod względem gramatycznym. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad pod, za przed, wewnątrz na zewnątrz. Trudności z różnicowaniem podobnych głosek (z s, b p), myli wyrazy zbliżone fonetycznie. Trudności w operowaniu na cząstkach fonologicznych. Trudności z językami obcymi: problemy z zapamiętywaniem słówek, prawidłową wymową. Trudności ze słuchaniem i z zapamiętywaniem instrukcji, poleceń, na przykład uczeń nie umie zapamiętać polecenia dłuższego lub bardziej złożonego, myli jego sens; Trudności z szybkim przypominaniem sobie nazw, nazwisk, z właściwym używaniem wyrazów w odpowiednim znaczeniu, na przykład pomimo bogatego słownictwa uczeń ma trudność z przypominaniem znanych sobie nazw, wykazuje niepewność (wahanie, niezdecydowanie) w stosowaniu odpowiedniego wyrazu. 5. Funkcje wzrokowe Trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej, spostrzegania przestrzeni i pamięci wzrokowej: przyroda zła orientacja na mapie; geometria błędne rysunki i obliczenia; rysunek uproszczony, schematyczny. A ponadto obserwuje się: - mylenie znaków i symboli matematycznych takich jak + i x, znaki mniejszości i większości; - problemy z figurami geometrycznymi (np. z dostrzeganiem figur w układach przestrzennych);

14 Dyktando w 10 punktach - z komentarzem ortograficznym Opr.: prof. dr hab. Marta Bogdanowicz 1. Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące 3 zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy. 2. Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie. 3. Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu (podaje zasady pisowni). 4. Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami). 5. Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst. 6. Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę. 7. Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego. 8. Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst, z którego dyktował zdania. 9. Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy. 10. Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy). Uwagi: Podstawowym założeniem stosowania techniki: dyktando z komentarzem ortograficznym jest przeświadczenie o możliwości utrwalenia zasad pisowni i wytworzenia pełnej świadomości ortograficznej przez przekształcenie się nawyku "głośnego myślenia" - określenia zasad pisowni - w nawyk cichego przypominania ich sobie podczas pisania. Kolejnym zadaniem ćwiczenia jest wytworzenie nawyku dokładnego sprawdzania i poprawiania każdej pracy pisemnej po napisaniu. Dziecko ma prawo do popełnienia błędu, ale nie ma prawa pozostawić go bez poprawienia. Warunkiem uzyskania tych efektów jest wykonywanie omawianego ćwiczenia krótko, lecz systematycznie oraz zawarcie umowy z dzieckiem co do czasu pracy (codziennie), liczby dyktowanych zdań (zawsze tej samej) oraz nagrody (po każdym tygodniu ćwiczeń). W ten sposób dziecko nie będzie usiłowało tych spraw stale z nami negocjować. Tak więc ćwiczenie "dyktando w 10 - punktach" ma: 1. utrwalić znajomość zasad pisowni, 2. wytworzyć nawyk stałego przywoływania zasad ortograficznych podczas pisania, 3. wytworzyć nawyk stałego sprawdzania napisanego tekstu, a więc poczucie

15 Jak oceniać dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się? Bardzo ważne jest przestrzeganie etycznych zasad oceniania, z których pierwszorzędnymi są: jednakowa życzliwość wobec wszystkich uczniów oraz ocenianie sukcesów, a nie porażek ucznia. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno pomóc mu poznać siebie, określić swoje ideały, podjąć adekwatne działania dla własnego rozwoju. Jeśli dostosujemy wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia, pod względem formy (tam, gdzie to wystarcza) lub formy i treści (tam, gdzie jest to konieczne) uwzględniając także wkład pracy dziecka to zawsze ocenimy ucznia pozytywnie. W stosunku do dzieci o obniżonych możliwościach intelektualnych, zalecenie o dostosowaniu wymagań daje nauczycielowi jeszcze jedną możliwość. Jeśli na koniec semestru grozi uczniowi ocena niedostateczna, a inne względy przemawiają za promowaniem, zalecenie o obniżeniu wymagań pozwala na postawienie oceny dopuszczającej. Zalecenia tego jednak nie należy traktować, jako równorzędnego z nakazem promowania. O tym decyduje, bowiem rada pedagogiczna, po uwzględnieniu różnych kryteriów składających się na tę decyzję. I. Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych 1) Dyskalkulia, czyli trudności w liczeniu Oceniamy przede wszystkim tok rozumowania, a nie techniczną stronę liczenia. Uczeń ma, bowiem skłonność do przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to

16 jej zapis jest błędny. Zły wynik końcowy wcale nie świadczy o tym, że dziecko nie rozumie zagadnienia. Dostosowanie wymagań będzie, więc dotyczyło tylko formy sprawdzenia wiedzy poprzez koncentrację na prześledzeniu toku rozumowania w danym zadaniu i jeśli jest on poprawny -wystawienie uczniowi oceny pozytywnej. 2) Dysgrafia, czyli brzydkie, nieczytelne pismo Dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzania wiedzy, a nie treści. Wymagania merytoryczne, co do oceny pracy pisemnej powinny być ogólne, takie same, jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy może być niekonwencjonalne. Np., jeśli nauczyciel nie może przeczytać pracy ucznia, może go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego zakresu materiału. Może też skłaniać ucznia do pisania drukowanymi literami lub na komputerze. 3) Dysortografia, czyli trudności z poprawną pisownią pod względem ortograficznym, fonetycznym, interpunkcyjnym itd. Dostosowanie wymagań znowu dotyczy głównie formy sprawdzania i oceniania wiedzy z tego zakresu. Zamiast klasycznych dyktand można robić sprawdziany polegające na uzasadnianiu pisowni wyrazów, odwołując się do znajomości zasad ortograficznych oceniać odrębnie merytoryczną stronę pracy i odrębnie poprawność pisowni, nie wpisując tej drugiej oceny do dziennika. W żadnym wypadku dysortografia nie uprawnia do zwolnienia ucznia z nauki ortografii i gramatyki.

17 4) Dysleksja, czyli trudności w czytaniu przekładające się często również na problemy ze zrozumieniem treści Dostosowanie wymagań w zakresie formy może nastąpić w klasach, gdzie programowo jest sprawdzanie opanowania tej umiejętności. Widząc trudności dziecka nauczyciel może odpytać go z czytanki na osobności, a nie przy całej klasie, nie ponaglać, nie krytykować, nie zawstydzać, nie mobilizować stwierdzeniami jak się postarasz to będzie lepiej", nie zadawać do domu obszernych czytanek do opanowania. W klasach starszych problem jest bardziej złożony, gdyż opanowanie wiedzy opiera się na założeniu, że uczeń umie już sprawnie czytać i ta umiejętność rzeczywiście jest niezbędna. Uczeń ma, zatem niewielkie pole manewru. W zasadzie jedyne, co może zrobić, to więcej czasu poświęcać na naukę, korzystać z lektur wypożyczanych z biblioteki dla niewidomych (nagrane na dyskietki czy taśmy magnetofonowe) lub sfilmowanych lektur, czy materiałów. Nauczyciel w zasadzie nie ma wyboru, dysleksja nie daje możliwości obniżenia wymagań jakościowych. Są to, bowiem uczniowie, z co najmniej przeciętną sprawnością intelektualną, którzy zechcą w przyszłości zdawać maturę, a ta, aby zachować swoją rangę, musi mieć odpowiedni, co najmniej przeciętny, poziom wymagań. Polem do pracy dla nauczyciela będzie dbałość o rozwój sfery emocjonalnej takiego ucznia. Dydaktyka jest, bowiem bardzo ważna, ale jeszcze ważniejsze jest przygotowanie dziecka do radzenia sobie w życiu, a do tego dziecko potrzebuje wrażliwości, fantazji, ufności we własne siły i zdolności, niezależnie od tego, kim będzie.

18 Ogólne zasady postępowania z uczniem z dysleksją rozwojową 1. Unikać głośnego odpytywania z czytania przy całej klasie; wskazówka ta dotyczy przede wszystkim dzieci młodszych. Jeśli nauczycielowi dla oceny umiejętności ucznia niezbędne jest głośne czytanie, należy przeprowadzić je na przerwie, po zakończeniu lekcji. 2. Ograniczać czytanie obszernych lektur do rozdziałów istotnych ze względu na omawianą tematykę, akceptować korzystanie z nagrań fonicznych, w wyjątkowych przypadkach z ekranizacji, jako uzupełnienia samodzielnie przeczytanych rozdziałów. 3. Kontrolować stopień zrozumienia samodzielnie przeczytanych przez ucznia poleceń, szczególnie podczas sprawdzianów (wolne tempo czytania, słabe rozumienie jednorazowo przeczytanego tekstu może uniemożliwić wykazanie się wiedzą z danego materiału). 4. Ze względu na wolne tempo czytania lub/i pisania zmniejszyć ilość zadań (poleceń) do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie lub wydłużyć czas pracy dziecka. Formy te należy stosować zamiennie uczeń pozostawiony w klasie dłużej niż rówieśnicy, narażony na komentarze z ich strony sam zacznie rezygnować z dodatkowego czasu. 5. Ograniczać teksty do czytania i pisania na lekcji do niezbędnych notatek, których nie ma w podręczniku; jeśli to możliwe dać dziecku gotową notatkę do

19 wklejenia. Zalecenie to jest szczególnie istotne w przypadku dzieci małych lub starszych, u których stwierdzono dysgrafię. 6. Pisemne sprawdziany powinny ograniczać się do sprawdzanych wiadomości, wskazane jest, zatem stosowanie testów wyboru, zdań niedokończonych, tekstów z lukami pozwoli to uczniowi skoncentrować się na kontrolowanej tematyce, a nie na poprawności pisania. 7. Wskazane jest preferowanie wypowiedzi ustnych. Sprawdzanie wiadomości powinno odbywać się często i dotyczyć krótszych partii materiału. Pytania kierowane do ucznia powinny być precyzyjne. 8. W przedmiotach ścisłych podczas wykonywania ścisłych operacji wymagających wielokrotnych przekształceń, należy umożliwić dziecku ustne skomentowanie wykonywanych działań. W ocenie pracy ucznia wskazanie jest uwzględnienie poprawności toku rozumowania, a nie tylko prawidłowości wyniku końcowego. W przypadku prac pisemnych z przedmiotów ścisłych i im pokrewnych, nauczyciel powinien zwrócić uwagę na graficzne rozplanowanie sprawdzianów pod treścią zadania powinno być wolne miejsce na rozwiązanie. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych pomyłek przy przepisywaniu zadań na inną stronę np. gubienia, mylenia znaków, cyfr, symboli, tak charakterystycznych dla dzieci z dysleksją. Materiał programowy wymagający znajomości wielu wzorów, symboli, przekształceń można podzielić na mniejsze partie. Tam, gdzie jest taka możliwość, pozwolić na korzystanie z gotowych wzorów, tablic itp. 9. Unikać wyrywania do odpowiedzi. Jeśli to możliwe uprzedzić ucznia (na przerwie lub na początku lekcji), że będzie dzisiaj pytany. W ten sposób

20 umożliwiamy dziecku przypomnienie wiadomości, skoncentrowaniu się, a także opanowanie zapięcia emocjonalnego często blokującego wypowiedź. 10. Dobrze jest posadzić dziecko blisko nauczyciela, dzięki temu zwiększy się jego koncentracja uwagi, ograniczeniu ulegnie ilość bodźców rozpraszających, wzrośnie bezpośrednia kontrola nauczyciela, bliskość tablicy pozwoli zmniejszyć ilość błędów przy przepisywaniu. 11. Złagodzić kryteria wymagań z języków obcych. Uczeń mający problemy z opanowaniem ojczystego języka prawie zawsze ma trudności z mówieniem, rozumieniem, czytaniem i pisaniem w języku obcym. 12. Podczas oceny prac pisemnych nie uwzględniać poprawności ortograficznej lub oceniać ją opisowo. Należałoby pozwolić uczniom na korzystanie ze słowników ortograficznych podczas pisania wypracowań, prac klasowych. Postępy w zakresie ortografii sprawdzać za pomocą dyktand z komentarzem, okienkiem ortograficznym, pisania z pamięci. Zakres sprawdzianu powinien obejmować jeden rodzaj trudność ortograficznych - umożliwi to skoncentrowanie się na zagadnieniu, tym samym zmniejszając ilość błędów i dając poczucie sukcesu. 13. W przypadku ucznia z dysgrafią wskazane jest akceptowanie pisma drukowanego, pisma na maszynie, komputerze, zwłaszcza prac obszernych (wypracowań, referatów). Nie należy również oceniać estetyki pisma, np. w zeszytach. Jeśli pismo dziecka jest trudne do odczytania, można zamienić pracę pisemną na wypowiedź ustną. 14. Nauczyciel powinien znać dobrze specyfikę problemu dysleksji, dysortografii i dysgrafii, ponieważ umożliwi mu to rozumienie problemów

21 dziecka i sprzeczności, np. między dobrą znajomością faktów historycznych a trudnościami z ich chronologicznym uporządkowaniem, wiedzą z zakresu geografii a niemożnością zorientowania się na mapie, wielokrotnego przepisywania tego samego tekstu w ramach poprawy pracy klasowej a popełniania podczas przepisywania coraz to nowych błędów, czytania wielu książek a popełniania błędów ortograficznych w często powtarzających się wyrazach, ładnego przepisywania kilkunastu linijek a bazgrania w dalszej części kartki zeszytu, dobrego słuchu muzycznego a niemożnością nauczenia się czytania nut, itp. Ciekawe adresy w Internecie Polskie Towarzystwo Dysleksji: (też forum dyskusyjne) Polskie Towarzystwo Dysleksji (oddział warszawski): (obszerne opracowanie na temat dysleksji) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej: (tu też księgarnia internetowa) Ministerstwo Edukacji Narodowej: 91 (dotyczy oceniania dyslektyków) Eduseek: i wskazówki/psychologiczne/dyslekcja/index.php (zawiera obszerne opracowanie dla nauczycieli) Kartoteka programów komputerowych przydatnych w terapii dzieci dyslektycznych: Ciekawy artykuł o dysleksji: Zebrała i opracowała: Anetta Rachfalska

22