W OKREŒLENIU P YNNOŒCI FINANSOWEJ ORAZ SPRAWNOŒCI DZIA ANIA PRZEDSIÊBIORSTWA

Transkrypt

1 20 A, Bieniasz, D. Czerwiñska-Kayzer STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom IX l zeszyt 3 Anna Bieniasz, Dorota Czerwiñska-Kayzer Akademia Rolnicza w Poznaniu CYKL ŒRODKÓW PIENIÊ NYCH I JEGO PRZYDATNOŒÆ W OKREŒLENIU P YNNOŒCI FINANSOWEJ ORAZ SPRAWNOŒCI DZIA ANIA PRZEDSIÊBIORSTWA THE CASH CYCLE AND IT S USEFULNESS IN DETERMINING THE FINANCIAL LIQUIDITY AND THE ENTERPRISES EFFICIENCY OF ACTION S³owa kluczowe: cykl operacyjny, okres konwersji gotówki, p³ynnoœæ finansowa, p³ynnoœæ bie ¹ca Key words: operating cycle, cash conversion cycle, financial liqiudity, current liquidity Synopsis. Zaprezentowano ró nice w d³ugoœci cyklu konwersji gotówki wynikaj¹ce z przyjêcia ró nej metodologii liczenia wskaÿników sprawnoœci dzia³ania oraz wp³yw przyjêtych za³o eñ na formu³owane wnioski. Wstep (KG), ciesz¹cy siê ponad æwieræwieczn¹ 2 tradycj¹, uznawany jest za jedn¹ z najlepszych miar oceny efektywnoœci zarz¹dzania kapita³em obrotowym i jej wp³ywu na p³ynnoœæ p³atnicz¹ przedsiêbiorstwa [Wêdzki ]. Jest to mo liwe, gdy wi¹ e on poszczególne sk³adniki kapita³u obrotowego z obiegiem gotówki oraz przekszta³ca kwoty sk³adników tego kapita³u na bardziej zrozumia³e cykle obrotu [Wêdzki 2006]. obrazuje czas, jaki up³ywa od momentu wyp³ywu œrodków pieniê - nych na regulowanie zobowi¹zañ do momentu wp³ywu œrodków z zainkasowanych nale noœci [Sierpiñska, Jachna ]. Tym samym pozwala odpowiedzieæ na istotne w finansowaniu przedsiêbiorstw pytanie kto kogo finansuje? By znaleÿæ odpowiedÿ na postawione pytanie, wystarczy skorzystaæ z równania: KG = R Z OS Z gdzie: R Z cykl rotacji zapasów, R N cykl rotacji nale noœci, OS Z okres sp³aty zobowi¹zañ. Przedstawiona formu³a wskazuje na prostotê i jednolit¹ konstrukcjê tego miernika. Jest to jednak pozorne, poniewa o ile samo ostateczne równanie i nazwy poszczególnych elementów równania s¹ jednolite i nie budz¹ dyskusji, to konstrukcja sk³adowych wskaÿników równania jest ró norodna (dotyczy to zarówno licznika, jak i mianownika), co w efekcie prowadzi do otrzymania równie ró nych wyników, decyduj¹cych o ocenie sprawnoœci dzia³ania przedsiêbiorstwa i wp³ywie poszczególnych sk³adników obrotowych na przep³ywy pieniê ne. Cel pracy i aspekty metodyczne Brak jednolitoœci odnoœnie budowy poszczególnych wskaÿników sprawnoœci dzia³ania by³ przes³ank¹ przedstawienia ró nic w ich wielkoœciach, przy obliczeniach przeprowadzanych przy zastosowaniu ró nych formu³, oraz wp³ywu przyjêtych za³o eñ na kszta³towanie siê i interpretacjê ostatecznego miernika wskaÿnika cyklu konwersji gotówki. W literaturze przedmiotu wskaÿnik ten okreœlany jest tak e mianem cyklu œrodków pieniê nych, cyklu kapita³u obrotowego netto, konwersj¹ gotówki. W artykule wymienione nazwy stosowane s¹ zamiennie. 2 Koncepcja cyklu konwersji gotówki zosta³a opracowana w 980 r. przez V. D. Richardsona i E. J. Laughlina A Cash Conversion Cycle Approach to Liquidity Analysis, Financial Managment, Spring 980, s

2 Cykl œrodków pieniê nych i jego przydatnoœæ w okreœleniu p³ynnoœci finansowej... 2 W zwi¹zku z powy szym celem pracy jest przedstawienie, na przyk³adzie danych sprawozdawczych przedsiêbiorstwa, ró nic w d³ugoœci cyklu konwersji gotówki oraz wp³ywu przyjêcia ró nej metodologii liczenia miernika na ocenê sprawnoœci dzia³ania przedsiêbiorstwa i jego p³ynnoœci finansowej. Do realizacji postawionego celu wykorzystano wskaÿnik cyklu konwersji gotówki, który okreœla liczbê dni, na które przedsiêbiorstwo musi zaanga owaæ dodatkowe œrodki, poza zobowi¹zaniami bie ¹cymi, na finansowanie dzia³alnoœci operacyjnej [Gabrusewicz ]. Na tak definiowany cykl œrodków pieniê nych maj¹ wp³yw trzy czynniki: rotacja zapasów, rotacja nale noœci i okres sp³aty zobowi¹zañ. W literaturze przedmiotu mo na spotkaæ ró ne formu³y obliczenia tych pojedynczych wskaÿników. Jak ju wczeœniej wspomniano, ró nice mog¹ dotyczyæ zarówno licznika, jak i mianownika. Go³êbiowski i T³acza³a [2005] zwracaj¹ uwagê, i niektórzy autorzy w liczniku prezentuj¹ stany wielkoœci bilansowych na koniec okresu, inni wielkoœci przeciêtne. W mianowniku natomiast mo na spotkaæ siê z wykorzystaniem wielkoœci przychodów ze sprzeda y we wszystkich sk³adowych miernika konwersji gotówki, a w przypadku wskaÿników cyklu rotacji zapasów i okresu sp³aty zobowi¹zañ w mianowniku przyjmuje siê niekiedy wartoœæ kosztów sprzeda y 3. Takie podejœcie powoduje, e poszczególne wskaÿniki mog¹ byæ obliczane wed³ug nastêpuj¹cych formu³ matematycznych: cykl rotacji zapasów (cykl zapasów, cykl obrotu zapasów): =2 GQL 5 =S gdzie: ZO zapasy ogó³em, PS przychody ze sprzeda y, lub =2 GQL 5 =N.6 gdzie: KS koszt w³asny sprzeda y, cykl rotacji nale noœci (cykl regulowania nale noœci, cykl nale noœci): GQL 5 gdzie: N nale noœci krótkoterminowe ogó³em, okres sp³aty zobowi¹zañ (cykl zobowi¹zañ, cykl regulowania zobowi¹zañ): =% GQL 26 =S gdzie: ZB zobowi¹zania bie ¹ce 4, lub: =% GQL 26 =N.6 Wykorzystuj¹c przedstawione formu³y pojedynczych miar kapita³u obrotowego, cykl konwersji gotówki mo na wiêc obliczyæ w czterech wariantach: I KG = R Zp OS Zp II KG = R Zk III KG = R Zp IV KG = R Zk OS Zp 3 W przypadku uwzglêdnienia kosztów w rachunku cyklu konwersji gotówki, tak e mo na spotkaæ siê z brakiem jednolitoœci, bowiem niektórzy autorzy wykorzystuj¹ koszt w³asny sprzeda y, czyli sumê kosztów sprzedanych produktów, towarów i materia³ów, koszów sprzeda y i kosztów zarz¹du [Gabrusewicz, Wêdzki ], inni natomiast techniczny koszt wytworzenia, czyli sumê kosztów bezpoœrednich i kosztów wydzia³owych [Dobija 997]. W artykule w obliczeniach wykorzystuje siê koszt w³asny sprzeda y. 4 W rachunku konwersji gotówki zobowi¹zania bie ¹ce powinny obejmowaæ zobowi¹zania krótkoterminowe i krótkoterminowe rozliczenia miêdzyokresowe pomniejszone o krótkoterminowe kredyty, po yczki i papiery wartoœciowe. W artykule z powodu braku mo liwoœci wyodrêbnienia wy ej wymienionych pozycji, jako zobowi¹zania bie ¹ce traktuje siê bilansow¹ pozycjê zobowi¹zania krótkoterminowe.

3 22 A, Bieniasz, D. Czerwiñska-Kayzer W literaturze przedmiotu, jak i w praktyce, najczêœciej spotyka siê, e do obliczenia konwersji gotówki maj¹ zastosowanie trzy pierwsze warianty. W pracy, w celu przedstawienia ró nic, wynikaj¹cych z ró nego sposobu obliczenia wskaÿników cz¹stkowych, przeanalizowane zosta³y wszystkie cztery warianty. Do ustalenia ró nic miêdzy poszczególnymi przypadkami (wariantami), jako bazowy (podstawowy) przyjêto pierwszy, w którym do obliczeñ cyklu zapasów, nale noœci i zobowi¹zañ, zgodnie z zasad¹ sta³ej podstawy 5, przyjêto przychody ze sprzeda y. Warianty cyklu konwersji gotówki Do weryfikacji za³o eñ teoretycznych pos³u ono siê danymi finansowymi za lata 2000-, pochodz¹cymi z przedsiêbiorstwa bran y miêsnej, tj. Wielkopolskiej Wytwórni ywnoœci Profi S.A 6. Przedsiêbiorstwo to w badanym okresie cieszy³o siê bardzo dobr¹ kondycj¹ finansow¹, przez ca³y okres wypracowywa³o dodatni wynik finansowy. W tym okresie, w opinii analityków finansowych, by³o kur¹ znosz¹c¹ z³ote jajka. Ostatni rok analizy (tj. ) by³ czasem podjêcia próby debiutu spó³ki na GPW w Warszawie. W tabeli przedstawiono niezbêdne do obliczeñ dane wejœciowe pochodz¹ce z obowi¹zuj¹cych sprawozdañ finansowych (bilansu i rachunku zysków i strat). W tabelach 2-5 przedstawiono wartoœci cykli rotacji g³ównych sk³adników kapita³u obrotowego, przy obliczeniu których zastosowano cztery mo liwoœci (warianty rachunku). Wyniki otrzymane w wariancie I wskazuj¹, i cykl rotacji zapasów w badanym okresie kszta³towa³ siê na zbli onym poziomie, jego d³ugoœæ waha³a siê od 3 () do 37 dni (). Cykl rota- 5 Sierpiñska i Jachna [] przyjmuj¹, e do obliczeñ cyklu konwersji gotówki cykle zapasów, nale noœci i zobowi¹zañ bie ¹cych musz¹ byæ ustalone przy tej samej podstawie odniesienia. Nie powinno siê cyklu zapasów wyra onego w dniach ponoszenia kosztów dodawaæ do cyklu nale noœci wyra- onego w dniach obrotów. 6 Dane pochodz¹ z raportu Wyniki finansowe spó³ek gie³dowych. Notoria Serwis Sp. z o.o. Tabela. [tys. z³] Wybrane dane finansowe przedsiêbiorstwa Profi Zapasy(ZO) Nale noœci krótkoterminowe (N) Zobowi¹zania bie ¹ce (ZB) Przychodyze sprzeda y(ps) Koszt w³asnysprzeda y(ks) Tabela 2. WskaŸniki sprawnoœci dzia³ania wariant [dni] 3,4 7,9 33, 38,9 37,3 98, 45,3 52,8 34,8 89,4 89,6-0,3 Tabela 3. WskaŸniki sprawnoœci dzia³ania - wariant 2 [dni] 33,5 90,3 6,5 28,7 56,6 97, 59,5 37,6 69,4 30,2 84,2 46,0 6,0 5,6 57,2-4,6 Tabela 4. WskaŸniki sprawnoœci dzia³ania - wariant 3 [dni] 56,3 3, 03,4 9,7 3,4 7,9 59,5 2,4 37,3 98, 84,2 3,9 34,8 89,4 57,2-67,9 Tabela 5. WskaŸniki sprawnoœci dzia³ania wariant 4 [dni] 33,5 90,3 03,4-3, 56,6 97, 33, 64, 69,4 30,2 45,3 84,9 6,0 5,6 89,6 26,0 56,3 3, 6,5 5,5

4 Cykl œrodków pieniê nych i jego przydatnoœæ w okreœleniu p³ynnoœci finansowej cji nale noœci natomiast waha³ siê od 4 do 6 dni. Uwzglêdniaj¹c, e œredni cykl nale noœci w Polsce w przemyœle wynosi 60 dni, nale y oceniæ, i w badanym przedsiêbiorstwie zarz¹dzanie nale noœciami jest poprawne. Równie korzystne wyniki obserwuje siê odnoœnie d³ugoœci sp³aty zobowi¹zañ. W pierwszym roku okres ten wynosi³ 33 dni, przez kolejne dwa lata siê wyd³u a³ siê a do 90 dni w roku. W roku obserwuje siê skrócenie tego okresu o miesi¹c, tj. do 62 dni. Odnosz¹c siê do za³o enia, e korzystn¹ sytuacj¹ w przedsiêbiorstwie jest sk³onnoœæ dostawcy do odroczenia zap³aty zobowi¹zañ do 55 dni [Dobija 997], to sytuacja tego przedsiêbiorstwa jest zadawalaj¹ca, oczywiœcie o ile te d³ugie terminy p³atnoœci nie s¹ nastêpstwem k³opotów p³atniczych. Ocena zarz¹dzania kapita³em obrotowym na podstawie cyklu konwersji gotówki, nie jest jednak tak korzystna, jak w przypadku pojedynczych wskaÿników, gdy prawie przez ca³y okres analizy przedsiêbiorstwo wymaga dodatkowego finansowania, które w latach, i powinno trwaæ odpowiednio 39, 53 i 29 dni. Wyj¹tek stanowi rok, kiedy to cykl operacyjny by³ równy d³ugoœci sp³aty zobowi¹zañ, a tym samym cykl konwersji gotówki zbli y³ siê do zera. Przedsiêbiorstwo wiêc w tym roku zastosowa³o umiarkowan¹ strategiê finansowania aktywów obrotowych. W wariancie II, w rachunku cyklu rotacji zapasów i sp³aty zobowi¹zañ, nastêpuje zmiana, tj. do mianownika wprowadzono wartoœæ kosztów w³asnych sprzeda y. Wprowadzenie tej zmiany spowodowa³o, i wspomniane cykle znacznie siê wyd³u y³y. Z teoretycznego punktu widzenia wyd³u enie siê cyklu zapasów jest zjawiskiem negatywnym, gdy cykl ten powinien byæ jak najkrótszy, ale pod warunkiem, e zbyt niski poziom zapasów nie przyniesie skutków negatywnych dla przedsiêbiorstwa (np. przestojów w procesie produkcji). Wyd³u enie cyklu sp³aty zobowi¹zañ jest natomiast zjawiskiem jak najbardziej po ¹danym, poniewa wyd³u a siê okres, kiedy to dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa jest finansowana przez inn¹ jednostkê. Powstaje pytanie, o ile dni poszczególne cykle siê wyd³u y³y. Odpowiednio w kolejnych latach cykl rotacji zapasów wzrós³ o 25, 32, 26 i 24 dni, natomiast cykl sp³aty zobowi¹zañ wyd³u y³ siê o 26, 39, 67 i 4. Z przedstawionych danych wynika, e cykl sp³aty zobowi¹zañ wyd³u y³ siê bardziej od cyklu zapasów, co prze³o y³o siê tak e na d³ugoœæ cyklu konwersji gotówki, który w wariancie II jest krótszy w kolejnych latach o, 7, 4 i 9 dni w stosunku do d³ugoœci cyklu z wariantu I (tab. 6). Wynika z tego, e to samo przedsiêbiorstwo przy tym samym poziomie zapasów, nale noœci i zobowi¹zañ ma zamro one œrodki pieniê ne w aktywach bie ¹cych przez okres 38 dni w roku, 46, 0. W roku obserwuje siê nawet sytuacjê, e przez 42 dni dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa finansowana jest kredytem kupieckim. W wariancie III w obliczaniach wskaÿnika cyklu zapasów i nale noœci uwzglêdniono w mianowniku (jako sta³¹ podstawê) przychody ze sprzeda y, natomiast w cyklu sp³aty zobowi¹zañ w mianowniku przyjêto koszt w³asny sprzeda y. Tak przeprowadzony rachunek spowodowa³, w porównaniu do poprzedniego wariantu, skrócenie cyklu operacyjnego i pozostawienie krótkiego okresu sp³aty zobowi¹zañ. To w konsekwencji prowadzi do dalszego skrócenia cyklu konwersji gotówki. W tym przypadku dla dwóch pierwszych lat wskaÿnik wskazuje na zapotrzebowanie na finansowanie zewnêtrzne na okres 2-4 dni, czyli zdecydowanie na krótszy okres ni w poprzednich wariantach. Natomiast przez kolejne dwa lata przedsiêbiorstwo przez 68 dni w roku i 3 dni w roku jest finansowane przez kontrahentów. Czwarty, ostatni wariant zak³ada, e w rachunku cyklu rotacji nale noœci i cyklu sp³aty zobowi¹zañ w mianowniku przyjmuje siê przychody ze sprzeda y, natomiast w cyklu rotacji zapasów uwzglêdnia siê koszt w³asny sprzeda y. Z przeprowadzonych obliczeñ wynika, i jest to najmniej korzystny wariant, bowiem przez ca³y okres analizy w przedsiêbiorstwie cykl konwersji gotówki jest dodatni, co oznacza, e jednostka czeka na zwrot œrodków pieniê nych zamro onych w aktywach obrotowych, a tym samym musi poszukiwaæ dodatkowych Ÿróde³ finansowania. Sytuacja ta ma miejsce tak e w roku, tj. w roku, w którym w poprzednich wariantach wskaÿnik przyjmowa³ wartoœæ ujemn¹, która oznacza³a, e okres zobowi¹zañ by³ d³u szy od okresu operacyjnego. Podsumowuj¹c wyniki otrzymane w wariancie IV mo na stwierdziæ, e sytuacja nie jest korzystna dla przedsiêbiorstwa, poniewa finansuje ono swoim kapita³em kontrahentów.

5 24 A, Bieniasz, D. Czerwiñska-Kayzer Podsumowanie i wnioski Z porównania otrzymanych danych (tab. 6) wynika, e miêdzy cyklami œrodków pieniê nych liczonymi wed³ug ró nych formu³ wystêpuj¹ znaczne ró nice. Wiedz¹c, e im krótszy jest cykl Tabela 6. Ró nice w d³ugoœci cyklu konwersji gotówki (w dniach) i wskaÿniki p³ynnoœci 2 00 W-W2 W-W3 W-W4 P³ynnoœæ P³ynnoœæ bie ¹ca szybka ,4, ,2, ,0 0, ,5,0 œrodków pieniê nych, tym korzystniej wypada ocena sprawnoœci dzia³ania przedsiêbiorstwa, to nale- a³oby do obliczeñ wybraæ III wariant, zapisany formu³¹: KG = R Zp. Cykle zapasów, nale noœci i zobowi¹zañ, a wiêc tym samym okres konwersji gotówki czêsto zaliczane s¹ do miar oceny p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstwa. Bior¹c pod uwagê to kryterium i zestawiaj¹c wartoœæ cyklu konwersji gotówki ze wskaÿnikami p³ynnoœci bie ¹cym i szybkim, nale a³oby do obliczeñ wybraæ wariant I. Wskazuje on bowiem, e w roku zobowi¹zania bie ¹ce wystarcza³y na sfinansowanie cyklu operacyjnego, a wiêc p³ynnoœæ bie ¹ca powinna kszta³towaæ siê na poziomie i tak¹ te wartoœæ miernika p³ynnoœci bie ¹cej odnotowano w analizowanym przedsiêbiorstwie (tab. 6). W pozosta³ych latach analizy firma Profi stosowa³a konserwatywn¹ strategiê finansowania aktywów obrotowych, st¹d wskaÿnik p³ynnoœci bie ¹cej kszta³towa³ siê powy ej. Przedstawiony przyk³ad wskazuje, e pos³uguj¹c siê okresem konwersji gotówki jako miernikiem sprawnoœci dzia³ania przedsiêbiorstwa i jednoczeœnie jego p³ynnoœci przy obliczeniach wskaÿników sk³adowych cyklu konwersji gotówki (R Z, R N, OS Z ) nale a³oby w mianowniku konsekwentnie stosowaæ wartoœæ przychodów ze sprzeda y, czyli zasadê sta³ej podstawy. Praktyka jest czêsto jednak odmienna, a brak jednolitoœci w formu³ach liczenia wskaÿników mo e przek³adaæ siê na formu³owanie nieadekwatnych do rzeczywistej sytuacji wniosków i taki dobór formu³ obliczeniowych, aby otrzymaæ po ¹dane z punktu widzenia sporz¹dzaj¹cego analizê wyniki. Literatura Dobija M. 997: Rachunkowoœæ zarz¹dcza controlling. PWN, Warszawa, s. 3. Gabrusewicz W. : Analiza finansowa przedsiêbiorstwa. AE w Poznaniu, s. 224 Go³êbiowski G., T³acza³a A. 2005: Analiza ekonomiczno-finansowa w ujêciu praktycznym. Difin, Warszawa, s. 7. Richardson V. D., Laughlin E. J. 980: A Cash Conversion Cycle Approach to Liquidity Analysis. Financial Managment, Spring 980, s Sierpiñska M, Jachna T. : Ocena przedsiêbiorstwa wed³ug standardów œwiatowych. PWN, Warszawa, s. 60. Sprawozdania finansowe Wielkopolskiej Wytwórni ywnoœci Profi S.A Wyniki finansowe spó³ek gie³dowych. Notoria Serwis Sp. z o.o. Wêdzki D. : Strategie p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstwa. Oficyna Ekonomiczna, Kraków, s Wêdzki D. 2006: Analiza wskaÿnikowa sprawozdañ finansowych. Oficyna Ekonomiczna, Kraków, s Summary In the paper is presented differences in the length of the conversion cycle, resulting from different methodology of counting action efficiency ratios and the influence of adopted assumptions on formulated conclusions. Adres do korespondencji: dr Anna Bieniasz, dr Dorota Czerwiñska-Kayzer Akademia Rolnicza w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ywnoœciowej ul Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 6) dorotacz@au.poznan.pl, bieniasz@au.poznan.pl