WYKORZYSTANIE ANALIZY DU PONTA DO OCENY RENTOWNOŒCI PRZEDSIÊBIORSTW USE OF DU PONT S ANALYSIS OF EVALUATION S RENT COMPANIES

Transkrypt

1 98 S. Jarka STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 1 S³awomir Jarka Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie WYKORZYSTANIE ANALIZY DU PONTA DO OCENY RENTOWNOŒCI PRZEDSIÊBIORSTW USE OF DU PONT S ANALYSIS OF EVALUATION S RENT COMPANIES S³owa kluczowe: analiza finansowa, rentownoœæ Key words: ratio analysis, financial performance, profitability measures Synopsis. System oceny przedsiêbiorstw mo na zdefiniowaæ jako celowo okreœlony zbiór elementów podlegaj¹cych ocenie oraz relacji zachodz¹cych miêdzy nimi, s³u ¹cy do sformu³owania s¹dów wartoœciuj¹cych dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw w ró nych perspektywach czasu. Analizuj¹c wyniki ekonomiczne w grupie przedsiêbiorstw dzier- awionych i jednoosobowych spó³ek AWRSP stwierdzono, e efektywnoœæ zaanga owanego kapita³u w³asnego mo na podnosiæ przez zwiêkszenie udzia³u kapita³u obcego i przez to ograniczenie kapita³u w³asnego w finansowaniu maj¹tku. Wykorzystanie zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania w dzia³alnoœci przedsiêbiorstw jest uzasadnione dopóki, dopóty marginalna rentownoœæ aktywów ogó³em przekracza marginalny koszt kapita³u obcego. Uzasadnienie podjêtej tematyki Dzia³alnoœæ gospodarcza przedsiêbiorstw podlega weryfikacji i ocenie w zakresie osi¹ganych wyników, w obliczu koniecznoœci podejmowania bie ¹cych i strategicznych decyzji gospodarczych zapewniaj¹cych sprawne ich dzia³anie i rozwój w d³u szym horyzoncie czasu. Jednak trafnoœæ tych decyzji zale y przede wszystkim od zestawu informacji, tworz¹cych system oceny przedsiêbiorstwa. System oceny przedsiêbiorstw w gospodarce rynkowej powinien w jak najszerszym zakresie wykorzystywaæ ró norodne metody i narzêdzia umo liwiaj¹ce w³aœciw¹ ocenê prowadzonej dzia³alnoœci operacyjnej w krótkim okresie oraz efekty przeprowadzonych dzia³añ restrukturyzacyjnych w d³ugiej perspektywie czasu. System taki nale y do najwa niejszych instrumentów zarz¹dzania przedsiêbiorstwami i oceny ich dzia³alnoœci. W zwi¹zku z tym, system oceny przedsiêbiorstwa mo na zdefiniowaæ jako celowo okreœlony zbiór elementów podlegaj¹cych ocenie oraz relacji zachodz¹cych miêdzy nimi, s³u ¹cy do sformu³owania s¹dów wartoœciuj¹cych dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw w ró nych perspektywach czasu. Wed³ug Hamrola [1992] system analizy i oceny powinien byæ nakierowany zarówno na systematyczn¹ obserwacjê otoczenia, jak i na rozpoznanie w³asnych mo liwoœci i zagro eñ dla przedsiêbiorstwa w jego otoczeniu. Analiza i ocena w uk³adzie ex ante stwarza podstawy podejmowania bie ¹cych i d³ugofalowych decyzji gospodarczych, z drugiej zaœ w uk³adzie ex post stanowi narzêdzie oceny ich trafnoœci i wskazuje kierunki ewentualnych korekt dzia³añ naprawczych i rozwojowych przedsiêbiorstw.

2 Wykorzystanie analizy Du Ponta do oceny rentownoœci przedsiêbiorstw 99 W sk³ad systemu oceny przedsiêbiorstwa w obszarach przeprowadzonych zmian wa - nych dla sprawnego funkcjonowania oraz rozwoju wchodzi analiza finansowa, która jest czêœci¹ analizy ekonomicznej przedsiêbiorstw [Bednarski 1994]. Sytuacja finansowa przedsiêbiorstwa jest bowiem odzwierciedleniem poziomu efektywnoœci we wszystkich sferach jego dzia³alnoœci. Wp³ywa na warunki rozwoju przedsiêbiorstwa, podejmowanie przedsiêwziêæ inwestycyjnych oraz mo liwoœci tworzenia bodÿców ekonomicznych motywuj¹cych kadrê kierownicz¹ i pozosta³ych pracowników do efektywnej pracy. G³ównym celem analizy finansowej jest prawid³owe i rzetelne rozpoznanie kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiêbiorstwa oraz zdolnoœci generowania dodatnich wyników finansowych, utrzymywania p³ynnoœci finansowej i zdolnoœci kredytowej. Metody badawcze Do zebrania danych na temat dzia³alnoœci oraz uzyskiwanych wyników badanych przedsiêbiorstw wykorzystano metodê analizy Ÿróde³, zwan¹ równie metod¹ dokumentacyjn¹ [Stachak 1997]. ród³em informacji faktualnej, wykorzystywanej równie dla celów praktyki gospodarczej by³y sprawozdania finansowe. Badaniami objêto przedsiêbiorstwa dzier awione oraz jednoosobowe spó³ki Agencji Nieruchomoœci Rolnych, powsta³e w wyniku przejêcia i zagospodarowania maj¹tku, po by³ych pañstwowych przedsiêbiorstwach gospodarki rolnej, prowadz¹ce dzia³alnoœæ na terenie Wielkopolski. Budowa i wykorzystanie modelu Du Ponta WskaŸniki rentownoœci uwa ane s¹ za jedne z najwa niejszych przy ocenie wszelkich rodzajów dzia³añ podejmowanych w przedsiêbiorstwach, zarówno tych o charakterze operacyjnym jak i inwestycyjnym. Mog¹ równie s³u yæ do oceny przedsiêwziêæ restrukturyzacyjnych przeprowadzanych z ró nym natê eniem w przedsiêbiorstwach ró ni¹cych siê form¹ organizacyjn¹ i prawn¹. WskaŸniki te skonstruowane s¹ w oparciu o relacje ró nych kategorii wyniku finansowego do odpowiednich wielkoœci, które przyczyni³y siê do jego wypracowania. W procesie analizy rentownoœci badanych przedsiêbiorstw wykorzystano formu³ê Du Ponta. Wed³ug tej metody mo na oceniæ, e wysoka rentownoœæ zaanga owanych kapita³ów zale- y od rotacji maj¹tku. W dalszej kolejnoœci do czynników determinuj¹cych rentownoœæ kapita- ³u w³asnego zalicza siê kszta³towanie siê poziomu sprzeda y. Wartoœæ sprzeda y nie podlega bezpoœredniej ocenie przy konstrukcji syntetycznego wskaÿnika rentownoœci aktywów ogó- ³em. Jednak dziêki wykorzystaniu modelu Du Ponta mo liwym jest okreœlenie roli sprzeda y w kszta³towaniu rentownoœci analizowanych przedsiêbiorstw. Ponadto, korzystaj¹c z podstawowej zasady piramidy rentownoœci tzn. rozk³adu na czynniki proste, wskazuje siê na mo liwoœci wzajemnego substytuowania siê rentownoœci sprzeda y i rotacji aktywami przy d¹ eniu do za³o onego poziomu rentownoœci. W kontekœcie przeprowadzonych zmian w badanych przedsiêbiorstwach, pozytywna ocena rentownoœci przez inwestorów daje mo liwoœci pozyskiwania kapita³u, który umo liwi dalszy rozwój i w efekcie powiêkszy zdolnoœci przedsiêbiorstwa do generowania zysku. Analizê rentownoœci przeprowadzono w oparciu o model Du Ponta, który przedstawiono na rysunku 1. Analizowane wskaÿniki rentownoœci w grupach przedsiêbiorstw przedstawiono w tabeli 1. W badanym okresie najkorzystniejsze dla przedsiêbiorstw powsta³ych w wyniku zagospodarowania maj¹tku przejêtego do Zasobu WRSP na terenie Wielkopolski okaza³y siê lata , kiedy to ponad 80% z nich uzyskiwa³o wyniki dodatnie. Kolejne dwa lata to stopniowe pogarszanie siê osi¹ganych rezultatów. Analiza wykaza³a, e odsetek przedsiêbiorstw wykazuj¹cych zysk netto na koñcu 1999 r. wynosi³ niespe³na 50.

3 100 S. Jarka =\VNQHWWR 6SU]HGD $NW\ZD 5HQWRZQR ü VSU]HGD \ 5RWDFMDDNW\ZyZ =RERZL ]DQLD RJyáHP 5HQWRZQR ü DNW\ZyZ 6WUXNWXUDNDSLWDáX ZáDVQHJR 5HQWRZQ ZáDVQHJR.DSLWDáRJyáHP Rysunek 1. Model analizy wskaÿnikowej Du Ponta ród³o: Sierpiñska, Jachna Tabela 1. WskaŸniki rentownoœci w grupach Wyszczególnienie Przedsiêbiorstwa dzier awione Rentownoœæ sprzeda y[%] Rentownoœæ maj¹tku[%] Rentownoœæ kapita³uw³asnego [%] Jednoosobowe spó³ki AWRSP Rentownoœæ sprzeda y[%] Rentownoœæ maj¹tku[%] Rentownoœæ kapita³uw³asnego [%] ród³o: Opracowanie w³asne przedsiêbiorstw Lata ,40 5,84 6,48 0,73 0,97 1,20 9,23 8,64 21,15 2,37 3,29 4,21 11,46 9,89 22,97 2,98 3,88 6,21 8,38 7,41 23,67 2,08 2,20 3,35 6,06 3,57 7,27 2,15 2,34 3,63 8,05 4,60 10,51 0,64 0,72 1,17 6,04 2,55 8,20 2,75 3,28 4,39 5,60 3,10 7,65 1,28 1,64 2,27 Z przedstawionych danych wynika, e pogarsza³a siê rentownoœæ w badanych przedsiêbiorstwach. Relatywnie najwy sz¹ rentownoœæ osi¹ga³y jednostki dzier awione. Na ni szym poziomie kszta³towa³a siê rentownoœæ spó³ek Agencji. Jak wynika z modelu Du Ponta rentownoœæ sprzeda y jest relacj¹ zysku netto do sprzeda y. WskaŸnik ten wyra a ile jednostek zysku generuje ka da jednostka sprzeda y. W zwi¹zku z tym mo na przyj¹æ, e odzwierciedla on sprawnoœæ przedsiêbiorstw w maksymalizowaniu sprzeda- y i minimalizowaniu kosztów [Majewski, Tchorzewska 2000]. W badanej zbiorowoœci najwy - sz¹ rentownoœci¹ sprzeda y charakteryzowa³y siê przedsiêbiorstwa dzier awione. Jej poziom w poszczególnych latach kilka razy przewy sza³ rentownoœæ spó³ek. Prawdopodobnie by³o to skutkiem du ych zmian w strukturze produkcji oraz w dostosowywaniu oferty produkcyjnej i jej elastycznoœci do wymogów odbiorców. Wartoœæ wskaÿnika rentownoœci maj¹tku zale y w du ym stopniu od obci¹ enia maj¹tkiem trwa³ym. Im jest ono wiêksze tym trudniej o osi¹gniêcie wysokiego wskaÿnika efektywnoœci maj¹tku. W produkcji rolniczej obserwuje siê relatywnie du y udzia³ maj¹tku trwa³ego w strukturze aktywów [Majewski, Tchorzewska 2000]. Najwy sza wartoœæ maj¹tku trwa³ego w przeliczeniu na 1 ha UR wystêpowa³a w spó³kach Agencji.

4 Wykorzystanie analizy Du Ponta do oceny rentownoœci przedsiêbiorstw 101 Rentownoœæ kapita³u w³asnego jest wypadkow¹ rentownoœci aktywów i struktury kapita³ów. WskaŸnik ten okreœla wielkoœæ zysku przypadaj¹cego na jednostkê kapita³u zaanga owanego przez w³aœcicieli (udzia³owców). Uznawany jest za podstawowy w ocenie dzia³alnoœci i zdolnoœci generowania zysków. W badanych przedsiêbiorstwach mo na zauwa yæ, e udzia³ kapita³ów w³asnych w finansowaniu maj¹tku maleje w wyniku wzrostu zad³u enia, szczególnie w przedsiêbiorstwach dzier awionych. Wielkoœæ kapita³u w³asnego wi¹ e siê z prowadzon¹ polityk¹ finansow¹, a wiêc m.in. udzia³em obcych Ÿróde³ finansowania. W badanych grupach przedsiêbiorstw rentownoœæ kapita³ów w³asnych by³a wy sza od rentownoœci kapita³u ogó³em (poza rokiem 1994, kiedy w przedsiêbiorstwach dzier awionych wskaÿnik ten by³ ni szy). Od roku 1995 ró nica miêdzy rentownoœci¹ kapita³u w³asnego i kapita³ów ogó³em w przedsiêbiorstwach dzier awionych by³a zdecydowanie wiêksza ni w spó³kach AWRSP. Z uwagi na tê ró nicê przedsiêbiorstwa dzier awione mog¹ uchodziæ za szczególnie atrakcyjne dla inwestorów. Analizuj¹c wyniki ekonomiczne w grupie przedsiêbiorstw dzier awionych i jednoosobowych spó³ek AWRSP stwierdzono, e efektywnoœæ zaanga owanego kapita³u w³asnego mo - na podnosiæ przez zwiêkszenie udzia³u kapita³u obcego i przez to ograniczenie kapita³u w³asnego w finansowaniu maj¹tku. Wykorzystanie zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania w dzia³alnoœci przedsiêbiorstw jest uzasadnione dopóki, dopóty marginalna rentownoœæ aktywów ogó³em przekracza marginalny koszt kapita³u obcego. Przedstawiony mechanizm nosi nazwê efektu dÿwigni finansowej [Czekaj, Dresler 2001] i jest uzasadniony wówczas gdy, podwy szone ryzyko finansowe nie powoduje strat finansowych i w konsekwencji utraty p³ynnoœci finansowej. Bior¹c pod uwagê zmniejszaj¹cy siê poziom stóp procentowych kredytów obrotowych i inwestycyjnych nale y zak³adaæ wiêksze wykorzystywanie zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania dzia- ³alnoœci przedsiêbiorstw w celu podnoszenia ich efektywnoœci. Korzystanie z obcych Ÿróde³ finansowania maj¹tku zale y przede wszystkim od relacji miêdzy przyjmowan¹ do kalkulacji stop¹ zysku, a bankow¹ stop¹ procentow¹. Wystêpowanie pozytywnych efektów dÿwigni finansowej oznacza, e przedsiêbiorstwo mo e zwiêkszaæ udzia³ zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania. Jednak ich wzrost przyczynia siê do rosn¹cego ryzyka finansowego przedsiêbiorcy. Wnioski 1. W badanych przedsiêbiorstwach udzia³ kapita³ów w³asnych w finansowaniu maj¹tku zmniejsza³ siê w wyniku wzrostu zad³u enia, szczególnie w przedsiêbiorstwach dzier awionych. 2. Rentownoœæ sprzeda y odzwierciedla sprawnoœæ przedsiêbiorstw w maksymalizowaniu wartoœci sprzeda y i minimalizowaniu kosztów. Najwy sz¹ efektywnoœæ w tym zakresie osi¹gnê³y przedsiêbiorstwa dzier awione. 3. Analizuj¹c wyniki ekonomiczne w grupie przedsiêbiorstw dzier awionych i jednoosobowych spó³ek AWRSP stwierdzono, e efektywnoœæ zaanga owanego kapita³u w³asnego mo na podnosiæ przez zwiêkszenie udzia³u kapita³u obcego. 4. Wykorzystanie zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania w dzia³alnoœci przedsiêbiorstw jest uzasadnione dopóki, dopóty marginalna rentownoœæ aktywów ogó³em przekracza marginalny koszt kapita³u obcego. Literatura Bednarski L. 1994: Analiza finansowa w przedsiêbiorstwie. PWE, Warszawa, 12. Czekaj J., Dresler Z. 2001: Zarz¹dzanie finansami przedsiêbiorstw. Podstawy teorii. PWN, Warszawa, Hamrol M. 1992: System oceny przedsiêbiorstwa. Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Seria II, z. 126,

5 102 S. Jarka Majewski E., Tchorzewska E. 2000: Analiza finansowa dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa. Maszynopis powielany, SGGW, Warszawa, Sierpiñska M., Jachna T. 2000: Ocena przedsiêbiorstwa wg standardów œwiatowych. PWN, Warszawa, s Stachak S. 1997: Wstêp do metodologii badañ ekonomicznych. Ksi¹ ka i Wiedza, Warszawa, 151. Summary Effective management of the firm requires knowledge of using specific tools. One of them is Du Pont Ratio System. It allows define effectiveness of the firm activity. Adres do korespondencji dr in. S³awomir Jarka Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolnych SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22) jarka@alpha.sggw.waw.pl