KARTA PRZEDMIOTU. (pieczęć wydziału)

Transkrypt

1 KARTA PRZEDMIOTU (pieczęć wydziału) 1. Nazwa przedmiotu: REWITALIZACJA 2. Kod przedmiotu: ZBIORNIKÓW ANTROPOGENICZNYCH 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego: 2012/ Forma kształcenia: studia pierwszego stopnia 5. Forma studiów: studia stacjonarne 6. Kierunek studiów: Ochrona Środowiska RIE 7. Profil studiów: ogólnoakademicki 8. Specjalność: Ekotoksykologia i biomonitoring 9. Semestr: sem Jednostka prowadząca przedmiot: Katedra Biotechnologii Środowiskowej 11. Prowadzący przedmiot: dr Monika Czarnecka 12. Przynależność do grupy przedmiotów: przedmioty specjalnościowe 13. Status przedmiotu: obowiązkowy 14. Język prowadzenia zajęć: polski 15. Przedmioty wprowadzające oraz wymagania wstępne: Ekologia wód (charakterystyka ekosystemu rzeki, jeziora, stawu), Botanika (zbiorowisko roślinne, budowa roślin wodnych i bagiennych), Ochrona Przyrody (rośliny inwazyjne, gatunki chronione i rzadkie), Ochrona Środowiska (wpływ człowieka na zanieczyszczenie wód, skutki degradacji środowiska dla żyjących w nim gatunków, rola człowieka w kształtowaniu krajobrazu i ekosystemów niszcząca i twórcza) 16. Cel przedmiotu: C1. Zapoznanie się z ekosystem jeziora na podstawie różnych typów zbiorników antropogenicznych. C2. Umiejętność rozpoznawania gatunków roślin wodnych i szuwarowych. C3. Poznanie głównych elementów budowy koryta rzeki oraz zbiorowisk z nią związanych. C4. Poznanie roli roślin w ochronie brzegów rzek przed erozją i powodzią. C5. Usystematyzowanie wiedzy o przyczynach utraty naturalności i degradacji wód w Polsce. C6. Ogólna znajomość technik przeobrażania i zagospodarowywania koryta rzeki, jej brzegów i doliny. C7. Zapoznanie się z przykładami projektów renaturyzacji rzek w Polsce i w Europie. C8. Analiza w terenie przykładów właściwego zagospodarowania zbiorników antropogenicznych oraz koryt i dolin rzecznych. C9. Obserwacja na przykładach możliwości wykorzystania zrewitalizowanych zbiorników antropogenicznych i koryt rzecznych dla celów rekreacji i ochrony przyrody. 17. Efekty kształcenia: Metoda Forma Odniesienie Opis efektu kształcenia Nr sprawdzenia efektu prowadzenia do efektów dla Student, który zaliczył przedmiot: kształcenia zajęć kierunku studiów 1. rozróżnia podstawowe metody, techniki, technologie, narzędzia i materiały pozwalające wykorzystać i kształtować potencjał przyrody w celu poprawy jakości życia człowieka, a także pozwalające na odtwarzanie walorów przyrodniczych utraconych z powodu pisemne Wykład prezentacje multimedialne K_W14

2 zagrożeń cywilizacyjnych. definiuje problemy środowiskowe w skali globalnej, regionalnej i lokalnej, 2. wymienia i omawia mechanizmy powstania gospodarczej, konsumpcyjnej i produkcyjnej presji na środowisko. rozumie związki między środowiskiem, zdrowiem człowieka, kulturą i uwarunkowaniami socjoekonomicznymi oraz 3. zachowaniem bioróżnorodności. rozpoznaje i identyfikuje na podstawie kluczy oraz innych dostępnych narzędzi (atlasów, stron internetowych) elementy 4. przyrody ożywionej i nieożywionej (gatunki roślin i zwierząt, struktury budowy koryta rzeki i niecki jeziora) 5. przeprowadza w terenie, pod kierunkiem opiekuna naukowego, proste obserwacje i dokonuje podstawowych pomiarów parametrów biologicznych 6. interpretuje proste obserwacje oraz wyniki pomiarów i na ich podstawie wyciąga poprawne wnioski 7. użytkuje technologie informatyczne w zakresie koniecznym do wyszukiwania informacji, komunikowania się, organizowania i wstępnej analizy danych, sporządzania raportów i prezentacji wyników 8. ma świadomość ważności i zrozumienie pozatechnicznych aspektów i skutków działalności inżynierskiej, w tym jej wpływu na środowisko, i związanej tym odpowiedzialności za podejmowane decyzje pisemne,, sprawdzian z rozpoznawania roślinności wodnej oraz drzew i gatunków inwazyjnych Wykonanie w terenie szkiców i notatek do mapy roślinności jeziora Mapa roślinności jeziora, dyskusje i pogadanki na ćw. Przygotowanie w zespole mapy roślinności jeziora pisemne, Ćwiczenia Ćwiczenia Praca samodzielna i w zespole K_W17 K_W18 K_U10 K_U11 K_U13 K_U14 K_K Formy zajęć dydaktycznych i ich wymiar (liczba godzin) W. (15 godz) Ćw. (15 godz.) 19. Treści kształcenia wykłady: 1) Rośliny związane z wodami. Grupy ekologiczne roślin wodnych i szuwarowych. Przegląd wybranych roślin szuwarowych i wodnych występujących w różnych strefach zbiorników wodnych. Przystosowania i funkcje ekologiczne roślin w rzece. Przykłady gatunków inwazyjnych (obcych w polskiej florze), stanowiących zagrożenie dla zbiorowisk nadwodnych. Drzewa, krzewy i pnącza charakterystyczne dla zbiorowisk nadwodnych. 2) Renaturyzacja, rewitalizacja. Jak pogodzić interesy człowieka i przyrody? Podejście do wody dawniej i dziś. "Renaturyzacja" i pokrewne słowa. Renaturyzacja jako kompromis. Okazje do przeprowadzenia renaturyzacji rzek. Rodzaje przedsięwzięć renaturyzacyjnych. Rola zbiorników wodnych i rzek w przyrodzie i gospodarce człowieka. Możliwości nowego wykorzystania wód. Przykłady działań przywracających naturalność obudowanym korytom rzecznym. Wykorzystanie roślin w przywracaniu naturalności rzek i regeneracji biocenoz (pasy roślinności, najważniejsze zbiorowiska roślinne, rośliny w umocnieniach, roślinne materiały i elementy budowlane). 3) Utrata naturalności rzek. Przyczyny. Rodzaje robót przyczyniających się do utraty naturalności. Niewłaściwa regulacja. Melioracje dawniej i dziś. Cechy naturalności wód. Porównanie rzeki naturalnej i uregulowanej. 4) Zbiorniki antropogeniczne. Geneza powstawania zbiorników antropogenicznych na

3 Śląsku (zapadliskowe, zalewiskowe, wyrobiskowe). Zbiorniki zaporowe Czy budować zapory? Rola ekologiczna drobnych zbiorników wodnych oraz terenów podmokłych (siedlisko rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, miejsce rozrodu płazów i ptaków). Znaczenie obszarów podmokłych w oczyszczaniu ścieków i wód zanieczyszczonych. Oczka wodne i stawy zapadliskowe na Śląsku. Znaczenie spontanicznej sukcesji ekologicznej (samoistne wkraczanie roślinności). Stwarzanie warunków korzystnych dla procesów naturalnych w rekultywacji nieużytków. 5) Wody naturalne: Wody stojące. Rodzaje wód stojących - jezioro (zarastanie, znaczenie retencyjne, warstwy i strefy jeziora, typy litoralu). Stawy. Wody płynące. Rodzaje wód płynących - rzeka, potok, strumień. Procesy korytowe rzek. Procesy fluwialne. Profil podłużny koryta rzecznego. Erozja i akumulacja. Struktura i elementy doliny rzecznej. Nurt rzeki. Górny, środkowy i dolny bieg rzeki. Typy koryt rzecznych. Procesy korytowe rzek. Procesy fluwialne. Profil podłużny koryta rzecznego. Erozja i akumulacja. Przekrój przez koryto rzeki. Erozja wgłębna. Zmiana konfiguracji brzegów. Erozja boczna (mechanizmy i skutki). Działalność rzeźbotwórcza (meandry, starorzecza, łachy, ubytki brzegów, terasy). Działalność transportowa i akumulacyjna rzek. Rodzaje depozycji (ławica, mielizna, przykosa, przemiał, przymulisko i odsypisko). Lądolód i formy polodowcowe. Parametry koryta. Rodzaje koryt rzecznych (proste, meandrujące, roztokowe, anastomozujące). Struktura i elementy doliny rzecznej. Typy teras. Stożki napływowe. Rodzaje ujść rzecznych. Poldery. 6) Rola roślin w ochronie brzegów rzek i potoków przed erozją i powodzią. Zastosowanie roślin w umocnieniach. : 1) Gliwice: rzeka Kłodnica Temat: Roślinność na brzegach rzeki uregulowanej. Nauka rozpoznawania gatunków drzew i krzewów oraz pnączy występujących w zbiorowiskach nadwodnych. Przykłady gatunków inwazyjnych (obcych ), przyczyniających się do degradacji brzegów wód. 2) Gliwice: jezioro Cegielnia Temat: Ekosystem jeziora. Przykład jeziora powyrobiskowego. Zapoznanie się z gatunkami roślin wodnych i szuwarowych. Pasy roślinności brzegowej. Kartowanie roślinności brzegu jeziora. Zasady wykonywania map fitosocjologicznych. Przykłady różnych rodzajów map florystycznych. Obserwacje w terenie roślinności na brzegach jeziora, oznaczanie i charakterystyka ważniejszych gatunków helofitów, sporządzenie szkiców i notatek do wykonania mapy roślinności brzegu jeziora. 3) Dąbrowa Górnicza: torfowiska nad Pogorią IV, użytek ekologiczny "Pogoria II", użytek ekologiczny "Młaki nad Pogorią" Temat: Cenne zbiorowiska torfowiskowe powstałe samoistnie na brzegach antropogenicznych zbiorników po eksploatacji piasku. Chronione i rzadkie gatunki na torfowiskach, bogactwo flory i fauny jezior Pogoria. Przykłady zagospodarowania i wykorzystywania rekreacyjnego jezior. 4) Dąbrowa Górnicza Błędów: starorzecza Białej Przemszy. Temat: Naturalnie płynąca rzeka, tworząca rozlewiska. Obserwacja naturalnego koryta rzeki rozlewiska, starorzecza, mokradła. Rozpoznawanie roślin podczas spaceru po olsie i łęgu. Obserwacja działalności bobrów. 5) Katowice- Ochojec: rzeka Ślepiotka. Temat: Zwiedzanie terenu wykonanej rewitalizacji doliny rzecznej. Oglądanie efektów projektu pilotażowego - obszaru rekonstrukcji zbiorowisk nadrzecznych w ramach programu REURIS, "Odtwarzanie zdegradowanych siedlisk nadrzecznych". Na czym polega czynna ochrona przyrody? Łeg, roślinność bagienna starorzecza,zarośla wierzbowe, łąki świeże jako przykłady

4 zbiorowisk dolin rzek. Gatunki chronione (skrzyp olbrzymi, pióropusznik strusi, liczydło górskie). Przystosowanie dolinki do celów rekreacyjnych nowa funkcja. Przykłady umocnień hydrotechnicznych bliskich naturze. 20. Egzamin: nie 21. Literatura podstawowa: 1. Żelazo J., Popek Z. 2002: Podstawy renaturyzacji rzek. Wyd. SGGW, Warszawa 2. Begemann W., Schiechtl H. M. 1999: Inżynieria ekologiczna w budownictwie wodnym i ziemnym. Wyd. Arkady, Warszawa 3. Kajak Z. 1998: Hydrobiologia limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 4. Strzelec M., Spyra A., Serafiński W. 2010: Biologia wód śródlądowych. Skrypt dla studentów I i II stopnia na kierunkach biologia i ochrona środowiska, Wyd. UŚ, Katowice 5. Przyjazne naturze kształtowanie rzek i potoków. Praktyczny podręcznik. (Smolnicki K.) Wyd. Polska Zielona Sieć, Wrocław Puchalski W. 2004: Bliskie naturze kształtowanie dolin rzecznych. Polit. Koszalińska 7. Czarnecka M.E. 1997: Rola roślin w ochronie brzegów rzek i potoków przed erozją i powodzią. cz. I i cz. II. EKOINŻYNIERIA nr 9(4)/1997 s oraz nr 10 (25)/1997 s ,Wyd. Ekoinżynieria Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej 8. Kłosowski St., Kłosowski G. 2006: Rośliny wodne i bagienne (seria: Flora Polski), Multico O.W., Warszawa 9. Dajok Z., Pawlaczyk P. 2009: Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin 10. Jędryka E. 2003: Renaturyzacja małych cieków nizinnych. Wyd. IMUZ, Falenty 22. Literatura uzupełniająca: 1. Bernatowicz S., Wolny P. 1974: Botanika dla limnologów i rybaków. PWRiL, W-wa 2. Gutry-Korycka M., Werner-Więckowska H. (red.)1996: Przewodnik do hydrograficznych badań. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 3. Klimaszewski M. 1995:Geomorfologia. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 4. Czarnecka M.E. 2001: Ocena skuteczności oczyszczania ścieków przemysłowych i bytowych przez ekosystemy bagienne i wodne w rejonach silnie uprzemysłowionych. (praca doktorska maszynopis) Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec 5. Czarnecka M.E. 2002: Możliwości wykorzystywania zbiorników i zapadlisk antropogenicznych do oczyszczania wód w GOP. W: Problemy Ekologii nr 2/2002 s Kadlec R.H, Knight R.L : Treatment Wetlands. Lewis Publishers, CRC Press Inc., Boca Raton, Florida 7. Kadlec R.H. 1987: Nothern Natural Wetland Water Treatment Systems. In: Reddy K.R., Smith W.H. (Eds.) Aquatic Plants for Water Treatment and Resource Recovery. Magnolia Publishing Inc., Orlando, Florida 8. Rostański A a. Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków poprzemysłowych rozwiązania alternatywne. Inżynieria ekologiczna. Nr 1. Ochrona i rekultywacja gruntów. Wyd. Ekoinżynieria, Lublin: Rzętała M. 2008: Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Wyd. UŚ, K-ce 10. Borys M. (red.) 2005: Podstawy techniczne modernizacji wałów przeciwpowodziowych i renaturyzacji małych rzek. Wyd. IMUZ, Falenty 11. Guziak R., Lubaczewska S. (red.) 2001: Ochrona przyrody w praktyce: Podmokłe łąki i pastwiska. Wyd. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura, Wrocław

5 23. Nakład pracy studenta potrzebny do osiągnięcia efektów kształcenia: Lp. Forma zajęć Liczba godzin kontaktowych/ pracy studenta 1 Wykład 15 /5 h 2 Ćwiczenia 15 / 15 h 3 Laboratorium / 4 Projekt / 5 Seminarium / 6 Inne mapa roślinności brzegu 3 / 5 h jeziora Suma godzin 33 / Suma wszystkich godzin: 58 godz. 25. Liczba punktów ECTS: Liczba punktów ECTS uzyskanych na zajęciach z bezpośrednim udziałem nauczyciela akademickiego: Liczba punktów ECTS uzyskanych na zajęciach o charakterze praktycznym (laboratoria, projekty): Uwagi: Prezentacje z wykładów, instrukcje przygotowania się do ćwiczeń, tematy kolejnych zajęć, terminy i miejsca zajęć są na stronie: Zatwierdzono:. (data i podpis prowadzącego) (data i podpis dyrektora instytutu/kierownika katedry/ Dyrektora Kolegium Języków Obcych/kierownika lub Dyrektora jednostki międzywydziałowej 1 1 punkt ECTS 30 godzin. Wykład: 15 godz. / przygotowanie do kolokwium 5 godz. Ćwicz. : 15 godz. / Pracy studenta: dokończenie notatek 3 godz. + nauka rozpoznawania roślin 12godz. = 15 godz. Inne mapa roślinności brzegu jeziora: Obserwacje 3/ notatki w terenie 2 + opracowanie mapy 3 godz. = 5 godz