Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne

Transkrypt

1 PRACA POGLĄDOWA Acta Haematologica Polonica Review Article 2006, 37, Nr 4 str HALINA MICHUR Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne Reticulated platelets and their clinical significance Z Zakładu Immunologii Hematologicznej I Transfuzjologicznej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie Kierownik: Prof. dr hab. n. biol. Ewa Brojer SŁOWA KLUCZOWE: Retykulopłytki Przydatność kliniczna oznaczania retykulopłytek KEY WORDS: Reticulated platelets Clinical usefulness of determination of reticulated platelets STRESZCZENIE: Retykulopłytki są najmłodszymi krwinkami płytkowymi w krwiobiegu. Badania ostatnich lat wskazują na przydatność określenia poziomu retykulopłytek do oceny aktywności trombopoezy w różnych jednostkach klinicznych, a szczególnie do rozróżnienia zaburzeń wytwarzania megakariocytów w szpiku kostnym od przyspieszonego niszczenia płytek na obwodzie. SUMMARY: The reticulated platelets are the youngest platelets in the peripheral blood. Recent investigations show the usefulness of reticulated platelets detection in different diseases, especially for distinction between the impaired production of platelets and their accelerated destruction. MECHANIZM POWSTAWANIA RETYKULOPŁYTEK Retykulopłytki są najwcześniejszą formą krwinek płytkowych obecną w krwi obwodowej. Podobnie jak płytki dojrzałe nie posiadają jądra komórkowego, zawierają natomiast resztkowe ilości mrna. Wiadomo, że retykulopłytki powstają z megakariocytów, jednak miejsce i mechanizm ich dojrzewania nadal są tematem wielu dyskusji. Najbardziej prawdopodobną jest teoria, która postuluje powstawanie młodych płytek z fragmentów cytoplazmy megakariocytów (7). Początkowy proces formowania się krwinek płytkowych zachodzi w szpiku kostnym, po czym większa ich część opuszcza szpik migrując do krwi obwodowej. Za pomocą mikroskopii elektronowej wykazano, że uwalnianie części cytoplazmy może zachodzić w trzech miejscach szpiku kostnym, krwi i płucach. Cały proces morfogenezy natomiast ma miejsce wyłącznie we krwi obwodowej, gdzie fragmenty cytoplazmy odszczepione od megakariocytów wy-

2 8 H. MICHUR dłużają się, tworzą zgięcia, przyjmując ostatecznie kształt dysku, charakterystyczny dla płytek. Oznaczanie retykulopłytek Po raz pierwszy retykulopłytki zostały opisane w 1969 roku przez Ingrama i Coopersmitha, którzy zaobserwowali pojawienie się młodych płytek w krwiobiegu po dużych upustach krwi u psów (1). Wyizolowane płytki, podobnie do retykulocytów, barwiono błękitem metylenowym, co sugerowało obecność RNA w komórkach. 20 lat później do oznaczania retykulopłytek po raz pierwszy zastosowano oranż tiazolu, barwnika wiążącego kwasy nukleinowe, a w szczególności RNA (2, 3). Wysoka przenikalność oranżu tiazolu przez błonę komórkową żywych komórek oraz kilkutysięczny wzrost intensywności fluorescencji (3000) podczas wiązania się z RNA, umożliwiły dokładną identyfikację retykulopłytek metodą cytometrii przepływowej. Ze względu na różne metody oznaczania, zakres fizjologicznego poziomu retykulopłytek jest trudny do ustalenia (5, 13). Według Watanabe i wsp. stanowią one 0,98 ± 0,41% ogólnej liczby płytek u zdrowych osób (6). Różne wartości norm są podawane przez innych badaczy. Kienast i Schmitz określili poziom retykulopłytek, który wynosił 8,6 ± 2,8%, w badaniach Wanga i wsp. natomiast, był on w granicach 10,2 ± 3,4% (3, 16). Zastosowanie kliniczne badania poziomu retykulopłytek Podczas gdy nie ma zgodności pomiędzy różnymi autorami co do zakresu poziomu retykulopłytek w krwi obwodowej, obserwacje wskazują, że oznaczenie młodych płytek może być przydatne. Zastosowanie badania retykulopłytek w różnych jednostkach klinicznych zostało przedstawione w tabeli 1. Tabela 1. Wyniki badania poziomu retykulopłytek u pacjentów z różnym rozpoznaniem Lp Rozpoznanie Poziom retykułopłytek ( % ) 1 Małopłytkowość z towarzyszącą: - podwyższoną liczbą megakariocytów, - obniżoną liczbą megakariocytów w szpiku kostnym Kontrola 26,9± 10,9* 4,6 ± 3,7 8,6 ± 2,8 Autor Kienast i Schmitz Transplantacja autologicznych komórek krwiotwórczych 15,6 ± 3,9* 4,2 ± 1,9 Romp i wsp Transplantacja autologicznych komórek krwiotwórczych 11,5 Richards i wsp Nadpłytkowość 14,7 ± 10,1* 3,4 ± 1,3 Rinder i wsp Hematologiczne choroby rozrostowe: - u pacjentów podczas chemioterapii - podczas odnowy szpiku kostnego 4,3 ± 1,89 23,3 ± 9,43* 5,7 ± 2,4 Macchi i wsp Zator tętnicy mózgowej 4,62 ± 1,8 Nakamura i wsp. 2002

3 Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne 9 Zawał serca 6,36 ± 2,71* Udar mózgu w przebiegu nadciśnieniowej 3,85± 1,47 encefalopatii 4,36 ± 2,04 7 Przewlekła małopłytkowość immunologiczna u dzieci: Liczba krw. płt /L /L 10,35* 2,2 1,5 8 Małopłytkowość immunologiczna 22,3* Zakrzepowa plamica małopłytkowa 17,2* 3,4 * dane istotne statystycznie w porównaniu z kontrolą Rajantie i wsp Briggs i wsp Ocena retykulopłytek wydaje się być pomocnym wskaźnikiem odpowiedzi trombopoetycznej u pacjentów z małopłytkowością (5, 8, 12, 18). Wzrost liczby retykulopłytek obserwuje się u pacjentów z małopłytkowością immunologiczną i towarzyszącą jej prawidłową lub podwyższoną liczbą megakariocytów w szpiku kostnym, natomiast spadek liczby retykulopłytek jest charakterystyczny dla pacjentów z małopłytkowością skojarzoną z obniżoną liczbą megakariocytów (3). Podobną zależność odnotowano także w grupie dzieci z małopłytkowością przewlekłą, u których wzrost retykulopłytek obserwowano tylko u pacjentów z liczbą płytek poniżej /L (19). Powyższe obserwacje potwierdzają koncepcję, według której poziom retykulopłytek we krwi obwodowej odzwierciedla aktywność trombopoetyczną pojawiającej się populacji megakariocytów. Stąd badanie retykulopłytek jest pomocne do rozróżnienia defektu wytwarzania megakariocytów w szpiku kostnym w przypadku małopłytkowości spowodowanej uszkodzeniem szpiku od przyspieszonego niszczenia krwinek płytkowych na obwodzie, które stwierdza się w małopłytkowości immunologicznej. Innym zastosowaniem badania retykulopłytek jest monitorowanie odnowy szpiku u pacjentów po transplantacji autologicznych oraz allogenicznych komórek układu krwiotwórczego (4, 6, 12). Wykazano, że wzrost poziomu młodych płytek u tych pacjentów poprzedza o 2 3 dni zwiększenie liczby płytek dojrzałych. Wydaje się, że w przypadku pacjentów po transplantacji autologicznych komórek krwiotwórczych wzrost ten jest wyższy i obserwuje się go wcześniej niż u pacjentów po transplantacji allogenicznych komórek krwiotwórczych. Porównując wyniki biopsji szpiku kostnego i retykulopłytek z krwi obwodowej zaobserwowano, że liczba retykulopłytek koreluje z liczbą megakariocytów w szpiku, co wskazuje na użyteczność metody badania młodych płytek (4). Zastosowanie badania retykulopłytek jako wczesnego wskaźnika odnowy trombopoezy, wydaje się być również przydatne u pacjentów poddanych chemioterapii (10, 11, 14, 16). Po rozpoczęciu chemioterapii odsetek retykulopłytek stopniowo się obniża co wiąże się z obniżeniem liczby płytek na obwodzie, natomiast w czasie odnowy szpiku, podobnie jak u osób po transplantacji komórek krwiotwórczych, następuje wzrost odsetka młodych płytek i nieco później płytek dojrzałych. Intensywna chemioterapia u pacjentów z nowotworami jest często przyczyną konieczności stosowania licznych transfuzji krwinek płytkowych. Wzrost odsetka retykulopłytek u tych pacjen-

4 10 H. MICHUR tów może być pomocny w przewidywaniu wzrostu liczby płytek na obwodzie oraz zmniejszeniu liczby przetoczeń (20). Interesujące wyniki badań otrzymano w grupie osób z udarem mózgu o różnej etiologii (15). Istotny wzrost odsetka młodych płytek zaobserwowano u osób z zawałem serca. Podwyższony poziom retykulopłytek obserwowany u tych pacjentów związany jest prawdopodobnie ze zwiększonym wytwarzaniem i obrotem płytek, który nastąpił wskutek przyspieszonego ich zużycia (9). Obserwowano, że po wdrożeniu leczenia przeciwzakrzepowego wcześniej podwyższony poziom retykulopłytek zaczął się obniżać. Obniżenie poziomu retykulopłytek po zastosowaniu aspiryny potwierdzono także u pacjentów z nadpłytkowością skojarzoną z zakrzepami. Ze względu jednak na niewielką grupę osób badanych zdaniem autorów wymagane są badania na większej grupie pacjentów (17). Podsumowując, można sądzić, że analiza cytometryczna populacji płytek młodych jest czułą i pomocną metodą w ocenie aktywności trombopoezy w różnych jednostkach klinicznych. PIŚMIENNICTWO 1. Ingram M, Coopersmith S. Reticulated platelets following acute blood loss. Br J Haematol.1969; 17: Lee LG, Chen CH, Chiu LA. Thiazole orange, a new dye for reticulocyte analysis. Cytometry. 1986; 7: Kienast J, Schmitz G. Flow cytometric analysis of thiazole orange uptake by platelets: a diagnostic aid in the evaluation of thrombocytopenic disorders. Blood. 1990: 75 (1): Romp Katherine G, Peters WP, Hoffman M. Reticulated platelet counts in patients undergoing autologous bone marrow transplantation: an aid in assessing marrow recovery. Am J Haematol. 1994; 46: Richards EM, Baglin TP. Quantitation of reticulated platelets: methodology and clinical application. Br J Haematol. 1995; 91: Watanabe K, Takeuchi K, Kawai Y, Ikeda Y, Kubota F, Nakamoto H. Automated measurement of reticulated platelets in estimating thrombopoiesis. Eur J Haematol. 1995; 54: Behnke O, Forer A. From megakariocytes to platelets: platelet morphogenesis takes place in the bloodstream. Eur J Haematol.1998; 60: Koike Y, Yoneyama A, Shirai J, Ishida T, Shoda E, Miyazaki K, Sunaga S, Horie R, Aoki K, Koike K, Ogata I, Tahara T, Kato T, Nakahara K, Kariya T, Higashihara M. Evaluation of thrompoiesis in thrombocytopenic disorders by simultaneous measurement of reticulated platelets of whole blood and serum thrombopoietin concentrations. Thromb. Haemost. 1998; 79: Rinder HM, Schuster JE, Rinder CS, Wang C, Schweidler HJ, Smith BR. Correlation of thrombosis with increased platelet turnover in thrombocytosis. Blood. 1998; 91: Stohlawetz P, Stiegler G, Knobl P, Hocker P, Panzer S. The rise of reticulated platelets after intensive chemotherapy for AML reduces the need for platelet transfusions. Ann Haematol. 1999; 78: Balduini CL, Noris P, Spedini P, Belletti S, Zambelli A, Da Prada GA. Relationship between size and thiazole orange fluorescence of platelets in patients undergoing chemotherapy. Br J Haematol. 1999; 106: Joutsi-Korhonen L, Sainio S, Riikonen S, Javela K, Teramo K, Kekomaki R. Detection of reticulated platelets: estimating the degree of fluorescence of platelets stained with thiazole orange. Eur J Haematol. 2000; 65:

5 Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne Robinson MSC, Mackie IJ, Machin SJ, Harrison P. Two colour analysis of reticulated platelets. Clin Lab Haematol. 2000; 22: Consolini R, Calleri A, Carmelo B, Legitimo A, Conte PF. Evaluation of thrombopoiesis kinetics by measurement of reticulated platelets and CD 34+ cell subsets in patients with solid tumors following high dose chemotherapy and autologous peripheral blood progenitor cell support. Haematol. 2001; 86: Nakamura T, Uchiyama S, Yamazaki M, Okubo K, Takakuwa Y, Iwata M. Flow cytometric analysis of reticulated platelets in patients with ischemic stroke. Throm Research. 2002; 106: Wang C, Smith BR, Ault KA, Rinder HM. Reticulated platelets predict platelet count recovery following chemoterapy. Transfusion. 2002; 42: McCabe DJH, Harrison P, Sidhu PS, Brown MM, Machin SJ. Circulating reticulated platelets in the early and late phases after ischaemic stroke and transient ischaemic attack. Br J Haematol. 2004; 126: Briggs C, Kunka S, Hart D, Oguni S, Machin SJ. Assessment of an immature platelet fraction (IPF) in peripheral thrombocytopenia. Br J Haematol. 2004; 126: Rajantie J, Javela K, Joutsi-Korhonen L, Kekomaki R. Chronic thrombocytopenia of childhood: use of non - invasive methods in clinical evaluation. Eur J Haematol. 2004; 72: Chaoui D, Chakroun T, Robert F, Rio B, Belhocine R, Legrand O, Salanoubat C, Lecrubier C, Casadevall N, Marie JP, Elalamy I. Reticulated platelets: a reliable measure to reduce prophylactic platelet transfusions after intensive chemotherapy. Transfusion. 2005; 45: Praca wpłynęła do Redakcji r. i została zakwalifikowana do druku r. Adres do korespondencji: Dr Halina Michur Instytut Hematologii i Ttansfuzjologii Zakład Immunologii Hematologicznej i Transfuzjologicznej ul. Chocimska Warszawa