Współpraca przy wdrażaniu systemu IPM pomiędzy firmą Panko i Biblioteką Państwową i Uniwersytecką SLUB Dresden.

Transkrypt

1 SLUB Dresden Dr Michael Vogel Współpraca przy wdrażaniu systemu IPM pomiędzy firmą Panko i Biblioteką Państwową i Uniwersytecką SLUB Dresden. Szanowni Państwo, drogi Dr Pankowski, na początku chciałbym podziękować za zaproszenie mnie na dzisiejszą konferencję w Warszawie i ciesze się, że mogę wygłosić tu wykład na temat IPM Zintegrowane Zarządzanie Zwalczania Szkodników. Opowiem o współpracy pomiędzy Biblioteką Państwową i Uniwersytecką SLUB w Dreźnie, a polską firmą PANKO, z którą współpraca w temacie IPM rozpoczęła się w połowie 2014 r. 1

2 Saksońska Biblioteka Państwowa i Uniwersytecka, w skrócie SLUB, obejmuje sześć budynków publicznych. Cały kompleks tworzy budynek główny, biblioteka branżowa oraz cztery oddziały biblioteczne. Zasoby biblioteki szacuje się na około 10 milionów druków, rękopisów, dokumentów fotograficznych oraz mediów audiowizualnych. Co roku odwiedza bibliotekę ok. 2,3 miliona zwiedzających, a ok. 2 miliony mediów jest wypożyczanych. Przy tych danych SLUB zaliczany jest do jednej z największych bibliotek w Niemczech. Poniżej jest przedstawiony budynek centralny SLUB, którego największa część rozciąga się na trzech kondygnacjach podziemnych. Na lewym zdjęciu widoczne są dwa budynki o strukturze sześcianu. W prawej wieży znajduje się dyrekcja, administracja, dział IT oraz pomieszcenia z przeznaczeniem na szkolenia Business-Media. W lewej wieży znajduje się obszerna aula, kawiarnia, pomieszczenia gospodarcze, pracownie konserwatorskie oraz publicznie dostępna Izba Skarbów, w której są przechowywane najcenniejsze przedmioty. 2

3 Największa część biblioteki znajduje się pomiędzy wieżami, pod ziemią. Po środku zdjęcia jest widoczny szklany dach, który stanowi sufit centralnej czytelni biblioteki. Zdjęcie po prawej stronie obrazuje wnętrze tej czytelni. Pomieszczenie to ma wysokość trzech pięter i odzwierciedla wielkość budowli podziemnej. W przekroju budynku widać wyraźniej to, co zostało zaprezentowane na zdjęciach powyżej: Na północy i południu obydwie wieże są widoczne, w środku znajduje się czytelnia wysoka na trzy piętra, z dostępem do m.in. 800 tysięcy monografów, z ponad 1000 miejsc do pracy użytkowników i magazynów rękopisów, druków, zdjęć oraz mediów audio-video. Budynek został otwarty w roku 2002 i zajmuje łączną powierzchnię metrów kwadratowych, z czego metrów znajduje się pod ziemią. W zbiorach Biblioteki SLUB znajduje się ogromna liczba niezwykłych i cennych obiektów naszego dziedzictwa kulturowego. Z lewej strony, zaglądając do skarbca, w przykładzie rekopisów, możemy znaleźć rękopisy 3

4 Jana Sebastiana Bacha lub Albrechta Dürera. Przechowywane są one w szklanych gablotach i są wystawione do użytku zwiedzających. Jednym z najcenniejszych obiektów jest Codex Dresdensis, rękopis Majów, z przełomu VIII i IX w. Do zachowania zbiorów w bibliotekach, archiwach lub muzeach w porządanych stanach, potrzebna jest koncepcja IPM, która jest częścią działań związanych z zarządzaniem biblioteką oraz w sposób przejrzysty jest zrozumiała dla wszystkich pracowników. Zakres zasad IPM zawiera również projekt ustawy unijnej, Zachowanie dziedzictwa kulturowego zintegrowane zwalczanie szkodników dla ochrony dziedzictwa kulturowego (E DIN EN 16790: ). Bardzo ważnym elementem wprowadzanych zasad IPM jest regularny monitoring szkodników. W załączniku C projektu ustawy zostały sklasyfikowane następujące grupy szkodników: insekty, gryzonie, grzyby, organizmy fotosyntetyczne (glony, porosty), bakterie. W przypadku bibliotek najistotniejszą grupą szkodników są z pewnością: grzyby i insekty. Uszkodzenia przedmiotów, spowodowane pleśnią, są również częste w bibliotekach. Zwłaszcza w ekstremalnych warunkach pogodowych, przy wysokiej wilgotności lub przy zalaniach. Również oczekiwana zmiana klimatu wymaga nadzoru nad klimatem we wnętrzach magazynów biblioteki. 4

5 Magazyny budynku centralnego SLUB są wyposażone w wentylację i klimatyzację, klimat pomieszczeń spełnia normy, dlatego pleśń nie stanowi tutaj zagrożenia dla obiektów. 5

6 Uszkodzenia przez owady, niszczące drewno (Anobien) tutaj zdjęcia z innej biblioteki zdają się być powstać w SLUB Drezno głównie w przeszłości, bez aktywnej populacji chrząszcza. Jednak i tak uwzględniony został w SLUB również monitoring chrząszczy latających. Na obydwu zdjęciach natychmiast jest do odgadnięcia, że chodzi tu o szkody powstałe w wyniku pracy rybików: Na lewym zdjęciu rybiki pozostawiły po sobie prawie arcydzieło sztuki: Pióropusz żołnierza został prawie symetrycznie poszerzony. Na zdjęciu prawym są widoczne wżerki rybików, aż do całkowitego zniknięcia papieru nagłówka książki. Dalej widzimy wycinek zdjęcia wielkoformatowego, który znajduje się w ramce, za szklaną szybą. Rama wisi pionowo na gładkiej ścianie betonu elewacyjnego. Miejscem prezentacji jest oświetlone, w ciągu dnia bardzo ruchliwe przejście. 6

7 Pomiędzy zdjęciem, a szklaną szybką zebrała się duża ilość martwych rybików. Widocznych uszkodzeń na zdjęciu jednak nie stwierdzono. Również tutaj mamy do czynienia z nagromadzeniem martwych rybików. Umiejscowieniem ich jest szczelina pomiędzy oryginalnie zapakowanymi płytami CD w opakowaniach zbiorczych. W każdym razie, problem zagrożenia, spowodowanego przez rybiki, podczas współpracy z firmą PANKO stał się dla pracowników SLUB jasny. Obecność rybików w niektórych pomieszczeniach gospodarczych była jednak znana wcześniej i dlatego uprzednio zostały wystawione pułapki lepne, różnej budowy i różnych producentów 7

8 Jednak systematyczne monitorowanie budynku nie było jeszcze wtedy z tym powiązane. Obok rybików i gryzków, zostawały odłowione również pająki i mrówki. Problem stanowił wszechobecny pył kurzu oraz mechaniczne wpływy regularnego czyszczenia podłóg. W roku 2014 doszło do kontaktu pomiedzy SLUB Drezno, a firmą z Polski PANKO. Firma przedłożyła list Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, potwierdzającej skuteczność pułapek lepnych firmy PANKO oraz pozytywne opinie na temat tychże pułapek. 8

9 Na tej podstawie doszło do ustalenia pierwszego terminu przeprowadzenia testu w SLUB pułapek na rybiki typu S-Trap. Początek rozpoczął się najpierw 26 pułapkami, wystawionymi w wybranych miejscach w budynku. Te zupełnie nieoczekiwane, a jednak jak bardzo przekonywujące wyniki, liczby odłowionych insektów, stanowiły punkt zwrotny na wyraźne poszerzenie współpracy z firma PANKO oraz konsekwentnym, dalszym wystawieniu pułapek na rybki, typu S-Trap. Po pierwszym wyłożeniu pułapek typu S-Trap w sierpniu 2014 r., zostały ustalone kolejne terminy inspekcji, jak poniżej: Terminy Ilość pułapek S-trap W tym samym czasie, liczba pułapek stopniowo wzrastała z 26 do 90 sztuk. Przy wystawianiu pułapek, zostały szczególnie uwzględnione pomieszczenia z wyjątkowo cennymi przedmiotami oraz te, w których obecność szkodników była już znana. Zakładając, że jeśli jedna pułapka wystarcza na powierzchnię ok. 50 metrów kwadratowych, to ilość 90 szt. pokryje powierzchnię o ok

10 metrów kwadratowych. Teoretycznie byłoby potrzebnych 800 pułapek na monitorowanie powierzchni metrów kwadratowych. To jednak nie jest konieczne. Zarówno ze względów kosztów, jak również ze względów wysiłkowych. Już sama obsługa wystawionych obecnie 90 pułapek wymaga pokonanie odległości 3,5 km. Jednakże dalsze rozstawianie pułapek w obszarach o szczególnym zagrożeniu jest konieczne i nieuniknione. W dokumentacjach budynku zostały naniesione miejsca z pułapkami zarówno w rozmieszczeniu pięter jak również pomieszczeń. Celem naniesień tych punktów jest oczywiście szybkie zlokalizowanie tych miejsc. Czerwone okręgi wskazują przykładowo pułapki typu S-Trap. Zielone kwadraty wskazują miejsca dla pułapek typu L-trap (pułapka na owady latające). Wystawianie pułapek odbywało się dotąd na różnych pokryciach podłogowych, powierzchniach. Szczególnie często w obszarach usługowych spotykamy podłogę z wykładziną tekstylną. Tutaj stosowało się podkładki PCV pod pułapki, jednak z czasem okazało sie to zbędne. W magazynach spotykamy się najczęściej z powierzchnią gładką epoksydową. W niektórych pomieszczeniach jest linoleum. Warsztaty wyłożone są chropowatymi płytkami podłogowymi, natomiast w pomieszczeniach sanitarnych spotykamy płytki gładsze. 10

11 Na wszystkich rodzajach powierzchni do pułapki typu S-trap zostały odłowione szkodniki. Dla możliwych tras rybików a wiemy, że miejsca snu i miejsca pożywienia rybików mogą znajdować się w dalekich odległościach od siebie należy wziać pod uwagę również inne uwarunkowania np. montaż budynku na sucho z kartonów gipsowych, szyby kablowe, szyby windy. Na poszczególnych piętrach znajdują się, obok pomieszczeń sanitarnych, kuchenki, a w północnej wieży jest również kawiarnia. W budynku mogą więc być z różnych powodów, obszary o wyższej wilgotności powietrza, a z tym związane są dobre warunki dla rybików. Podczas każdej inspekcji, personel firmy PANKO wymienia pułapki na nowe, a na koniec zliczane są odłowione owady, z uwzględnieniem ich rodzaju i specyfikacji. Wyniki zostają naniesione przez firmę PANKO do sprawozdania kontrolnego, a następnie umieszczone w raportach. Na czerwono zostały oznaczone pułapki z odłowionymi szkodnikami. Pułapki bez szkodników są zielone, a brakujące pułapki są żółte. Sprawozdanie z kontroli nr kwietnia firma Set Bartlomiej Pankowski przeprowadzila inspekcje nr 5. Zostało sprawdzonych 91 pułapek typu S-trap w miejscach muzealnych i bibliotecznych do minitorowanie niebezpiecznych szkodników oraz 12 L-trap do monitorowania latających chrząszczy 11

12 Do tej pory zostały wykryte, w kolejności częstotliwości występowania, następujące szkodniki (również ich larwy): Lepisma saccharina / rybiki Psocoptera / gryzki 338 Anthrenus museorum / mrzyk 30 muzealny Attagenus smirnovi / 1 Szubak Smirnovi Ponieważ w przeciągu dwóch lat współpracy, zwiększyła się ilość pułapek typu S-trap, każda inspekcja musi być traktowana w sposób szczególny. Na bazie stosunku wystawionych pułapek oraz odłowionych w nich liczbach owadów, było możliwe ustalenie przeciętnego współczynnika odłowów. Podczas gdy w przypadku gryzka średni współczynnik jest odnotowany na niskim poziomie, podnosi się współczynnik u mrzyka muzealnego oraz rybików. 12

13 W tabeli są uwzględnione liczby szkodników, ich średni współczynnik odłowień na 341 ocenianych pułapek. W każdym konkretnym przypadku wynik odłowienia, w zależności od terminu inspekcji, może być wyraźnie wyższy przykładowo w jednej pułapce odłowiono 42 rybiki. Wzrost stał się niekwestionowany przez upalne, duszne lato 2015, a szczególnie po burzy. Wyniki odłowów szkodników pokazują, iż z jednej strony pułapki typu S- trap są przeznaczone do efektywnego monitoringu. Z drugiej strony zebrane dotychczas znane ilości szkodników musza prowadzić do wysokiej czujności oraz decydowaniu o dalszych działaniach. W dalszej perspektywie do koncepcji monitoringu należeć będą m.inn.: Zwiększenie ilości pułapek typu S-trap w obszarach o wysokim współczynniku odłowienia. Uwzględnienie dotąd nie zbadanych pomieszczeń i obszarów również w otwartej przestrzeni Rozbudowa monitoringu do innych budynków biblioteki Stałe kontrole klimatu pomieszczeń Zastosowanie pułapek również innego typu (L-Trap) Do osiągnięcia tych celów należy: Uwrażliwianie wszystkich pracowników w temacie IPM Zlokalizowanie miejsc ze szczególnie korzystnymi warunkami dla rozwoju owadów i jeśli to możliwe zmiana tych warunków 13

14 Intensywne czyszczenie podłóg tekstylnych Z pewnością Biblioteka SLUB będzie kontunuować współpracę z firmą PANKO w długofalowym monitoringu. W tym miejscu chciałbym podziekować firmie Panko, a szczególnie dr Pankowskiemu jak również panu Pawłowiczowi współpracę. za wspaniałą An dieser Stelle danke ich der Firma Panko und insbesondere Herrn Dr. Pankowski sowie Herrn Pawlowicz für die sehr gute Zusammenarbeit. Dr. Michael Vogel SLUB in Dresden 14