Wp³yw progresywnoœci (regresywnoœci) œwiadczeñ spo³ecznych i podatków bezpoœrednich na rozk³ad dochodów bie ¹cych gospodarstw domowych w Polsce

Transkrypt

1 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch na rozk³ad dochodów be ¹cych gospodarstw domowych w Polsce Ewa Aksman, dr Katedra Mkroekonom, Wydza³ Nauk Ekonomcznych UW 1. Wstêp Celem artyku³u est zbadane wp³ywu progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch na rozk³ad dochodów be- ¹cych gospodarstw domowych w Polsce. Jest to podstaw¹ dokonywana ocen funkc redystrybucyne fnansów publcznych w krau. ród³o danych stanow³o GUS-owske badane bud etów gospodarstw w 1999 r. W analze zastosowano podstawowe mernk zarówno progresywnoœc (regresywnoœc) wymenonych nstrumentów fnansowych (globalne lokalne), ak ch efektów redystrybucynych. 2. ród³o danych Jednostkam obserwowanym, podlega¹cym rozwa anom, by³y gospodarstwa domowe w Polsce obête przez GUS badanem bud etów w 1999 r. [Bud ety gospodarstw, 2000]. Aczkolwek badane to ma wyraÿne wady, c¹gle pozostae nape³neszym dostêpnym Ÿród³em danych, umo lwa¹cym dentyfkacê rzutowana œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch na dochody omawanych ednostek [Góreck, Wœnewsk, 1998]. Z GUS-owske próby wyelmnowano gospodarstwa rolnków osób pracu¹cych na w³asny rachunek. Po perwsze, te dwa typy gospodarstw cechowa³a bardzo du a sezonowoœæ dochodów, w czego wynku dochody tych podmotów w okrese, w którym podlega³y one badanu, ne musa³y byæ reprezentatywne dla ca³ego roku. Po druge, w przypadku wymenonych ednostek stna³o nawêksze prawdopodobeñstwo zan ana deklarowanych ³¹cznych dochodów (co wêce, ponewa pewne kategore ch dochodów wydatków by³y reestrowane tak samo ak dla przedsêborstw, wydatk nwestycyne Artyku³ powsta³ w ramach Badañ Statutowych Wydza³u Nauk Ekonomcznych UW (fnansowanych przez KBN), grantu KBN pt. Zró ncowane dochodów moblnoœæ dochodowa gospodarstw domowych w Polsce a wzorce zró ncowana moblnoœc w Un Europeske (Proekt 5 H02C po4), oraz proektu badawczego Koms Europeske CHER (Proekt HPSE-CT ). 132 ekonoma 9

2 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch by³y odlczane od ch ca³kowtych dochodów, co eszcze bardze zan a³o te dochody). Usunête z analzy gospodarstwa sk³ada³y sê na 11,40% ³¹czne lczby podmotów branych pod uwagê w GUS-owskm badanu 1. W odnesenu do wszystkch gospodarstw wyznaczono nastêpu¹ce kategore dochodów be ¹cych: dochody perwotne, dochody brutto dochody ostateczne. Do dochodów perwotnych gospodarstw zalcza³y sê wszystke dochody tych podmotów os¹gane nezale ne od funkc redystrybucyne fnansów publcznych, ma¹ce na celu oddza³ywane za pomoc¹ ró nych narzêdz fnansowych na ostateczny rozk³ad dochodów. By³y to przede wszystkm dochody z pracy naemne, zarówno w sektorze publcznym, ak w sektorze prywatnym, oraz dochody z pracy na w³asny rachunek zarówno z pracy sta³e, ak z pracy dorywcze. Sk³ada³a sê na ne ednak równe wêkszoœæ nnych be- ¹cych dochodów bezpoœrednch, w tym g³ówne odszkodowana w nastêpstwe wêkszoœc ubezpeczeñ, almenty prywatne, dary od osób prywatnych czêœæ przychodów z tytu³u prowadzena gospodarstwa rolnego, w³¹cza¹c dza³kê. Wszystke dochody z pracy stanow³y 86,43% ³¹cznych dochodów perwotnych. Dochodam brutto gospodarstw by³y sumy dochodów perwotnych otrzymywanych œwadczeñ spo³ecznych. Dochody ostateczne gospodarstw by³y równe dochodom brutto pomneszonym o zap³acone podatk bezpoœredne op³aty o takm charakterze. Do œwadczeñ spo³ecznych dla gospodarstw zalczono wszystke œwadczena zarówno te w ramach ubezpeczena spo³ecznego, ak neobête tym ubezpeczenem. By³y to g³ówne emerytury, renty nwaldzke renty rodznne, ale tak e zas³k macerzyñske, zas³k chorobowe, zas³k wychowawcze, zas³k rodznne, zas³k pelêgnacyne, zas³k z pomocy spo³eczne, dodatk meszkanowe, zapomog z nstytuc nekomercynych, zas³k dla bezrobotnych td. Na podatk bezpoœredne gospodarstw op³aty o takm charakterze z³o y³y sê wszystke tego rodzau pozyce, reestrowane w GUS-owskm badanu. By³y to przede wszystkm podatk dochodowe od osób fzycznych, a ponadto podatk od neruchomoœc, c³a, podatk op³aty zw¹zane z mportem, podatk od œrodków transportu, podatk od posadana psa, op³aty za weczyste u ytkowane gruntu oraz pozosta³e podatk op³aty, w tym op³aty urzêdowo-admnstracyne. Omawane podatk op³aty bêd¹ nazywane w skróce podatkam. Zale noœc mêdzy poszczególnym kategoram be ¹cych dochodów gospodarstw przedstawa¹ pon sze równana: 1 W celu uznana GUS-owskego badana bud etów gospodarstw, które bazowa³o na okreœlone konstrukc, za reprezentatywne dla wszystkch tego rodzau podmotów w Polsce, rozwa ana próba zosta³a odpowedno przewa ona (ale ponewa badane to w ogóle ne dotyczy³o gospodarstw obemu¹cych obywatel zagrancznych tzw. gospodarstw zborowych, przewa ona próba mog³a staæ sê reprezentatywna pod warunkem neuwzglêdnana tych ednostek). ekonoma 9 133

3 Ewa Aksman X=å x (1) Y = X+ B (2) Z= X+ B- T = Y - T (3) gdze: x cz¹stkowe dochody perwotne; X dochody perwotne; Y dochody brutto; B œwadczena spo³eczne brutto; Z dochody ostateczne; T podatk. Aby wyelmnowaæ czynnk nflacyny, wszystke kategore dochodów, œwadczena podatk, ako przypsane ka demu gospodarstwu dla kolenych mesêcy, zosta³y zndeksowane GUS-owskm wskaÿnkem wzrostu cen towarów us³ug konsumpcynych na czerwec 1999 r. ( Buletyn Statystyczny, 2000] 2. W celu zagwarantowana porównywalnoœc u ytecznoœc z dochodów gospodarstw o ró ne lczbe osób, w odnesenu do ka de kategor dochodów oblczono dochody ekwwalentne, czyl dochody zdeflowane wspó³czynnkem skal ekwwalentnoœc e h,przyczym: é h e = na + æ 1 ç ö ù2 ê nc ú (4) ë è2ø û gdze: n A lczba osób doros³ych w gospodarstwe (osobê doros³¹ zdefnowano ako tê, która ukoñczy³a 16. rok yca); n C lczba dzec w gospodarstwe. Przyêto zatem deflator e h o ogólne forme e h =[n A + Fn C ] f (gdze zarówno parametr F,akfnale ¹ do przedza³u á0, 1ñ), która w zale noœc od alternatywnych za³o eñ co do stopna wystêpowana korzyœc ze skal umo lwa du ¹ elastycznoœæ porównañ u ytecznoœc z dochodów gospodarstw o zró ncowane lczbe osób [Aronson, Johnson, Lambert, 1994]. Przy przechodzenu na dochody ekwwalentne gospodarstw wyœcowe wartoœc ka de kategor dochodów zosta³y podzelone przez wspó³czynnk skal ekwwalentnoœc e h. W rezultace powy szych dza³añ otrzymano zbór gospodarstw, obemu¹cy ³¹czne ,5 osoby ekwwalentne, w odnesenu do których wystêpo- 1 2 Z rozwa anego zboru usunêto 1% gospodarstw o nawy szych dochodach perwotnych, gdy wzêto pod uwagê mo lwoœæ dokonywana porównañ wynków badana z rezultatam analogcznych analz dla wczeœneszych lat, a w próbach za kolene lata na górnych krañcach rozk³adów wymenone kategor dochodów wystêpu¹ bardzo slne zró ncowana w pozome dochodów. ekonoma 9 134

4 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch wa³y okreœlone rozk³ady ekwwalentnych dochodów perwotnych, ekwwalentnych dochodów brutto ekwwalentnych dochodów ostatecznych, a ró nce mêdzy tym rozk³adam by³y nastêpstwem ekwwalentnych œwadczeñ oraz ekwwalentnych podatków. 3. Globalna (sumaryczna) progresywnoœæ regresywnoœæ œwadczeñ oraz podatków W badane próbe gospodarstw wspó³czynnk Gnego dla dochodów perwotnych os¹gn¹³ pozom G X = 0,51323, natomast wspó³czynnk Gnego dla dochodów brutto przy¹³ wartoœæ G Y = 0, A zatem, nerównoœc dochodów perwotnych by³y znaczne wêksze n nerównoœc dochodów brutto. Wspó³czynnk Gnego dla dochodów ostatecznych wynós³ G Z = 0,24232, czyl zró ncowane dochodów brutto by³o tylko trochê wêksze od zró ncowana dochodów ostatecznych. Oblczono wspó³czynnk koncentrac œwadczeñ C B wzglêdem dochodów perwotnych wspó³czynnk koncentrac podatków C T wzglêdem dochodów brutto. Wspó³czynnk koncentrac œwadczeñ wzglêdem dochodów perwotnych ukszta³towa³ sê na pozome C B = 0,39. Jego uemna wartoœæ wskazywa³a, e œwadczena by³y skoncentrowane na podmotach o nan szych dochodach te kategor. Ponewa sk³ada³y sê na ne g³ówne emerytury, renty nwaldzke renty rodznne, potwerdz³a sê teza, e w Polsce dla przewa a¹ce wêkszoœc emerytów rencstów emerytury renty stanow¹ wy³¹czne albo g³ówne Ÿród³o utrzymana. 0,3 0,28 Czêœæ ³¹cznych œwadczeñ 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0,16 0,17 0,11 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0 Wykres 1. I II III IV V VI VII VIII IX X Grupy decylowe Czêœæ ³¹cznych œwadczeñ przypada¹ca na grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów perwotnych ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Uemny wspó³czynnk koncentrac œwadczeñ C B wzglêdem dochodów perwotnych korespondowa³ z ogólne male¹cym czêœcam sumy œwadczeñ, które przypada³y na kolene grupy decylowe gospodarstw uporz¹dkoekonoma 9 135

5 Ewa Aksman wanych wg tych dochodów (tylko dla III grupy decylowe czêœæ ³¹cznych œwadczeñ by³a w neznacznym stopnu wêksza n dla II grupy). Prawd³owoœæ tê obrazue wykres 1. Wspó³czynnk koncentrac podatków C T wzglêdem dochodów brutto przy¹³ wartoœæ C T = 0,36. Jego dodatn znak nformowa³, e podatk by³y skoncentrowane na ednostkach o nawy szych dochodach te kategor. Musa³o tak byæ, dlatego e zalcza³y sê do nch zw³aszcza podatk dochodowe, a sama stawka tych podatków wzrasta³a dla coraz wy szych przedza³ów dochodów brutto. Dodatn wspó³czynnk koncentrac podatków C T wzglêdem dochodów brutto zgadza³ sê z rosn¹cym czêœcam wszystkch podatków przypsanym kolenym grupom decylowym gospodarstw uszeregowanych wg tych dochodów. Potwerdza to wykres 2. 0,25 0,25 Czêœæ ca³kowtych podatków 0,2 0,15 0,1 0,05 0,02 0,04 0,05 0,06 0,08 0,1 0,11 0,13 0,16 0 Wykres 2. I II III IV V VI VII VIII IX X Grupy decylowe Czêœæ ca³kowtych podatków przypada¹ca na grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów brutto ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Wyznaczono wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ K B wzglêdem dochodów perwotnych wspó³czynnk progresywnoœc podatków K T wzglêdem dochodów brutto obe te mary zaproponowane przez N. C. Kakwanego [1977] przyczym: KB = GX - CB (5) KT = CT - GY (6) Ponewa ka dy wspó³czynnk koncentrac edne zmenne wzglêdem druge zmenne przymue wartoœc z przedza³u á 1, 1ñ, K B nale y do przedza³u ( 1 + G X, G X + 1), natomast K T do przedza³u ( 1 G Y, G Y +1). 136 ekonoma 9

6 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch Je el K B ma znak dodatn, œwadczena s¹ regresywne wzglêdem dochodów perwotnych, prowadz¹c, przy przekszta³canu tych dochodów w dochody brutto, do obn ana nerównoœc dochodowych. Uemna wartoœæ K B sygnalzue, e œwadczena s¹ progresywne wzglêdem dochodów perwotnych, a ch nastêpstwem est wzrost omawanego zró ncowana dochodowego. K B = 0 est to same z proporconalnoœc¹ œwadczeñ wzglêdem dochodów perwotnych, a w konsekwenc z brakem akegokolwek wp³ywu z ch strony na rozwa ane rozpêtoœc dochodowe 3. Gdy K T ma znak dodatn, podatk s¹ progresywne wzglêdem dochodów brutto, powodu¹c, przy zmane tych dochodów w dochody ostateczne, redukcê nerównoœc dochodowych. Uemna wartoœæ K T wystêpue, e el podatk s¹ regresywne wzglêdem dochodów brutto, wskutek czego opsywane zró ncowane dochodowe wzrasta. K T = 0 oznacza proporconalnoœæ podatków wzglêdem dochodów brutto, czego wynkem est ch neutralnoœæ z punktu wdzena oddza³ywana na uwzglêdnane rozpêtoœc dochodowe 4. Dlatego e wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ wzglêdem dochodów perwotnych os¹gn¹³ wartoœæ K B = 0,90, œwadczena okaza³y sê regresywne wzglêdem tych dochodów, prowadz¹c w efekce do redukc nerównoœc dochodowych. Ne mog³o byæ nacze, skoro wspó³czynnk Gnego dla dochodów brutto G Y by³ mneszy od wspó³czynnka Gnego dla dochodów perwotnych G 5 X. Wspó³czynnk progresywnoœc podatków wzglêdem dochodów brutto ukszta³towa³ sê na pozome K T = 0,11, podatk by³y wêc progresywne wzglêdem tych dochodów, wywo³u¹c obn ane zró ncowana dochodowego. Bor¹c pod uwagê, e wspó³czynnk Gnego dla dochodów ostatecznych G Z by³ mneszy od wspó³czynnka Gnego dla dochodów brutto G Y, nale a³o spodzewaæ sê takego wnosku. 3 Brany pod uwagê wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ mo na lczyæ równe w alternatywny sposób: K B = C B G X [Duclos, 1993; Kakwan, 1977; Styczeñ, Topñska, 1999]. Interpretaca znaków K B est wówczas przecwna do przedstawone powy e. 4 W przypadku, kedy kwota œwadczeñ est równa kwoce podatków, t. B = T, mêdzy wspó³czynnkem regresywnoœc œwadczeñ K B wzglêdem dochodów perwotnych wspó³czynnkem progresywnoœc podatków K T wzglêdem dochodów brutto wystêpue nastêpu¹ca zale - noœæ: K B = K T. 5 Wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ mo na lczyæ ne tylko wzglêdem dochodów perwotnych, ale tak e wzglêdem dochodów brutto, co w welu przypadkach prowadz do wyraÿne ró n¹cych sê wartoœc tego wspó³czynnka [Kakwan, 1986]. Nezale ne ednak od mo lwoœc wyboru kategor dochodów, wzglêdem które szacue sê wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ, efekt redystrybucyny tych nstrumentów fnansowych nale y merzyæ wzglêdem dochodów perwotnych [Kakwan, 1986]. 4. Lokalna (strukturalna) progresywnoœæ regresywnoœæ œwadczeñ oraz podatków Oszacowano progresywnoœæ udza³u relatywnych œwadczeñ (Relatve Beneft Share Progressvty RBSP ) dla grup decylowych gospodarstw upoekonoma 9 137

7 Ewa Aksman rz¹dkowanych wg dochodów perwotnych progresywnoœæ udza³u relatywnych podatków (Relatve Tax Share Progressvty RTSP ) dla grup decylowych tych podmotów uszeregowanych wg dochodów brutto, zgodne z formu- ³am P. K. Aggarwala [1994]: RBSP RTSP sb b = = (7) s b X st t = = (8) s t gdze: s B udza³ œwadczeñ dla -te grupy decylowe w œwadczenach dla wszystkch grup; s X udza³ dochodów perwotnych -te grupy decylowe w dochodach perwotnych wszystkch grup; b œredna stopa œwadczeñ w -te grupe decylowe; b œredna stopa œwadczeñ we wszystkch grupach; s T udza³ podatków -te grupy decylowe w podatkach wszystkch grup; s Y udza³ dochodów brutto -te grupy decylowe w dochodach brutto wszystkch grup; t œredna stopa podatkowa w -te grupe decylowe; t œredna stopa podatkowa we wszystkch grupach. Je el RBSP malee dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów perwotnych, œwadczena s¹ regresywne wzglêdem tych dochodów, czyl zmnesza¹ nerównoœc dochodowe. Gdy RBSP wzrasta dla kolenych takch grup decylowych, œwadczena s¹ progresywne wzglêdem omawanych dochodów, t. zwêksza¹ zró ncowane dochodowe. RBSP = 1 dla wszystkch takch grup decylowych nale y nterpretowaæ ako proporconalnoœæ œwadczeñ wzglêdem rozwa anych dochodów, a tym samym ako newywerane przez ne adnego wp³ywu na rozpêtoœc dochodowe. Gdy RTSP wzrasta dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów brutto, podatk s¹ progresywne wzglêdem tych dochodów, tak wêc zmnesza¹ nerównoœc dochodowe. Je el RTSP malee dla kolenych takch grup decylowych, podatk s¹ regresywne wzglêdem branych pod uwagê dochodów, zwêksza¹c zró ncowane dochodowe. RTSP = 1 dla wszystkch takch grup decylowych potwerdza proporconalnoœæ podatków wzglêdem opsywanych dochodów, a zatem ch neutralnoœæ z punktu wdzena modyfkac rozpêtoœc dochodowych. RBSP est okreœlany równe ako ndeks relatywnych œwadczeñ (Relatve Beneft Index RBI ), natomast RTSP ako ndeks relatywnych podatków (Relatve Tax Index RTI ). Wynk oszacowañ s¹ zawarte w tabelach Y 138 ekonoma 9

8 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch Tabela 1. RBSP (RBI ) dla grup decylowych gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów perwotnych Grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów perwotnych RBSP (RBI ) Igrupa II grupa 187,43 III grupa 13,61 IV grupa 2,68 V grupa 1,15 VI grupa 0,65 VII grupa 0,42 VIII grupa 0,23 IX grupa 0,14 X grupa 0,07 ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Tabela 2. RTSP (RTI ) dla grup decylowych gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów brutto Grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów brutto RTSP (RTI ) I grupa 0,51 II grupa 0,68 III grupa 0,75 IV grupa 0,84 V grupa 0,90 VI grupa 0,94 VII grupa 1,00 VIII grupa 1,09 IX grupa 1,13 X grupa 1,24 ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Zaobserwowany spadek RBSP w odnesenu do kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów perwotnych wskazywa³, e œwadczena by³y regresywne wzglêdem tych dochodów, prowadz¹c do zmneszena nerównoœc dochodowych (G Y < G X ). Oblczony RTSP wzrasta³ dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów brutto, podatk by³y wêc progresywne wzglêdem tych dochodów, powodu¹c redukcê zró ncowana dochodowego (G Z < G X ). ekonoma 9 139

9 Ewa Aksman Oblczono progresywnoœæ udza³u relatywnych dochodów dla œwadczeñ (Relatve Income Share Progressvty RISP B ) w odnesenu do grup decylowych gospodarstw wg dochodów perwotnych wartoœæ analogcznego mernka dla podatków (RISP T ) w odnesenu do grup decylowych tych ednostek wg dochodów brutto, korzysta¹c ze wzorów P. K. Aggarwala [1994] S. R. Baum [1987]: s ( X B ) X b B Y + 1 RISP = = = + (9) s ( X+ B) X 1+ b X s ( Y T ) Y t T Z - 1 RISP = = = - (10) s ( X B) Y - Y 1 - t gdze: X dochody perwotne -te grupy decylowe; B œwadczena dla -te grupy decylowe; X dochody perwotne wszystkch grup; s Z udza³ dochodów ostatecznych -te grupy decylowe w dochodach ostatecznych wszystkch grup; Y dochody brutto -te grupy decylowe; T podatk -te grupy decylowe; Y dochody brutto wszystkch grup; T podatk wszystkch grup. Spadek lub wzrost RISP B dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów perwotnych oraz warant, gdy RISP B =1 dla wszystkch takch grup decylowych, nterpretue sê dentyczne ak spadek RTSP albo wzrost RBSP RTSP =1. Je el RISP T malee dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów brutto, podatk s¹ progresywne wzglêdem tych dochodów, powodu¹c, e nerównoœc dochodowe male¹. Gdy RISP T wzrasta dla kolenych takch grup decylowych, podatk s¹ regresywne wzglêdem wymenonych dochodów, prowadz¹c do wzrostu zró ncowana dochodowego. RISP T =1 dla wszystkch takch grup decylowych wystêpue wtedy, gdy podatk s¹ proporconalne wzglêdem analzowanych dochodów, a tym samym neutralne w œwetle oddza³ywana na rozpêtoœc dochodowe. RISP B oraz RISP T s¹ nazywane równe dostosowanem relatywnych udza³ów (Relatve Share Adustment) odpowedno RSA B oraz RSA T. Rezultaty oblczeñ przedstawa¹ tabele Spadek RISP B dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów perwotnych potwerdz³, e rezultatem regresywnoœc œwadczeñ wzglêdem tych dochodów by³a sytuaca, w które ramach nerównoœc tych dochodów by³y wêksze od nerównoœc dochodów brutto. Ogólne coraz n sze wartoœc RISP T dla kolenych grup decylowych gospodarstw wg dochodów brutto dowod³y, wynkem progresywnoœc podat- 140 ekonoma 9

10 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch ków wzglêdem tych dochodów by³a sytuaca, gdy zró ncowane tych dochodów by³o wêksze n zró ncowane dochodów ostatecznych. Tabela 3. RISP B ( RSA B ) dla grup decylowych gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów perwotnych B B Grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów perwotnych RISP ( RSA ) ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Igrupa II grupa 75,77 III grupa 6,06 IV grupa 1,67 V grupa 1,06 VI grupa 0,86 VII grupa 0,77 VIII grupa 0,69 IX grupa 0,65 X grupa 0,63 Tabela 4. RISP T ( RSA T ) dla grup decylowych gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów brutto T T Grupy decylowe gospodarstw wg ekwwalentnych dochodów brutto RISP ( RSA ) ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. I grupa 1,07 II grupa 1,04 III grupa 1,03 IV grupa 1,02 V grupa 1,01 VI grupa 1,01 VII grupa 1,00 VIII grupa 0,99 IX grupa 0,98 X grupa 0,97 5. Efekt redystrybucyny œwadczeñ podatków Porównu¹c wspó³czynnk Gnego dla dochodów perwotnych, dla dochodów brutto dla dochodów ostatecznych, wyc¹gnêto ostateczne wnosk dotycz¹ce wp³ywu œwadczeñ oraz podatków na nerównoœc dochodowe. Œwadczena doprowadz³y do obn ena nerównoœc dochodowych o 50,8134%, co dowodz tym samym, ch efekt redystrybucyny by³ slny. ekonoma 9 141

11 Ewa Aksman Podatk zredukowa³y zró ncowane dochodowe o 4,0088%, co potwerdza, e ch efekt redystrybucyny racze by³ s³aby. ¹cznym rezultatem obu omawanych narzêdz fnansowych by³o obn ene rozpêtoœc dochodowych o 52,7853%, co oznacza, e ch wspólny efekt redystrybucyny by³ trochê slneszy n efekt redystrybucyny œwadczeñ. Oblczono efekt redystrybucyny œwadczeñ P B, defnowany ako ró nca mêdzy wspó³czynnkem Gnego dla dochodów perwotnych wspó³czynnkem koncentrac dochodów brutto wzglêdem dochodów perwotnych, wprowadzony przez M. Reynoldsa E. Smolensky ego [1977]: = G - C (11) P B X Y [Lambert, 2001]. P B nale y do przedza³u ( 1 + G X, G X + 1). Ponewa wspó³czynnk koncentrac dochodów brutto wzglêdem dochodów perwotnych wynós³ C Y = 0,15072, efekt redystrybucyny œwadczeñ ukszta³towa³ sê na pozome P B = 0, Wyznaczono efekt redystrybucyny podatków P T, wyra any w postac ró - ncy mêdzy wspó³czynnkem Gnego dla dochodów brutto wspó³czynnkem koncentrac dochodów ostatecznych wzglêdem dochodów brutto, zaproponowany przez M. Reynoldsa E. Smolensky ego [1977]: P T = G Y C Z (12) [Lambert, 2001]. P T przymue wartoœc z przedza³u ( 1 + G Y, G Y + 1). Dlatego e wspó³czynnk koncentrac dochodów ostatecznych wzglêdem dochodów brutto przy¹³ wartoœæ C Z = 0,23818, efekt redystrybucyny podatków os¹gn¹³ pozom P T = 0, Przymu¹c za podatk netto T N ró ncê mêdzy podatkam œwadczenam: T N = T B (13) ³¹czn¹ s³ê redystrybucyn¹ obu tych nstrumentów fnansowych mo na wyrazæ ako efekt redystrybucyny oddza³ywana T N na dochody perwotne. Oszacowano efekt redystrybucyny podatków netto P TN, przedstawany ako ró nca mêdzy wspó³czynnkem Gnego dla dochodów perwotnych wspó³czynnkem koncentrac dochodów ostatecznych wzglêdem dochodów perwotnych, skonstruowany przez M. Reynoldsa E. Smolensky ego [1977]: = G - C (14) P T N X Z [Lambert, 2001]. P TN nale y do tego samego przedza³u co efekt redystrybucyny œwadczeñ P B. 142 ekonoma 9

12 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch Ponewa wspó³czynnk koncentrac dochodów ostatecznych wzglêdem dochodów perwotnych wynós³ C Z = 0,14308, efekt redystrybucyny podatków netto T N ukszta³towa³ sê na pozome P TN =0, Podsumowane Wynk badana pokaza³y, e regresywnoœæ œwadczeñ wzglêdem dochodów perwotnych progresywnoœæ podatków wzglêdem dochodów brutto prze³o y³y sê na stne¹cy efekt redystrybucyny tych narzêdz fnansowych. Ponewa nastêpstwem zarówno œwadczeñ, ak podatków by³y bardze egaltarne rozk³ady dochodów, efekty redystrybucyne obu tych nstrumentów dza³a³y w tym samym kerunku (nak³ada³y sê na sebe). Nemne, porównu¹c efekty obu omawanych narzêdz, trzeba stwerdzæ, e s³a redystrybucyna œwadczeñ by³a zdecydowane wêksza n s³a redystrybucyna podatków. Efekt redystrybucyny œwadczeñ zale a³ ednoczeœne od œredne stopy œwadczeñ wzglêdem dochodów perwotnych ch progresywnoœc (regresywnoœc) wzglêdem tych dochodów, a efekt redystrybucyny podatków by³ wypadkow¹ ednoczesnego oddza³ywana œredne stopy podatkowe wzglêdem dochodów brutto ch progresywnoœc (regresywnoœc) wzglêdem tych dochodów. Wêksza s³a redystrybucyna œwadczeñ by³a nastêpstwem tego, e œredna efektywna stopa œwadczeñ by³a znaczne wy sza od œredne efektywne stopy podatkowe, a wspó³czynnk regresywnoœc œwadczeñ K B by³ relatywne wêkszy n wspó³czynnk progresywnoœc podatków K T (wartoœæ K B by³a bardze zbl ona do maksymalne wartoœc, ak¹ móg³ os¹gn¹æ ten wspó³czynnk, n wartoœæ K T ). Fakt, e efekt redystrybucyny œwadczeñ by³ zdecydowane wêkszy od analogcznego efektu podatków, ne by³ cech¹ typow¹ tylko dla Polsk. Funkca redystrybucyna wspó³czesnych systemów fnansów publcznych d¹ ene do zmneszana nerównoœc dochodów spo³eczeñstw est realzowana g³ówne przez przyznawane œwadczeñ, natomast poberane podatków pe³n przede wszystkm funkcê fskaln¹, polega¹c¹ na gwarantowanu os¹gnêca przez bud et pañstwa okreœlonego pozomu dochodów (ewentualne tak e przez bud ety samorz¹dów lokalnych). Nale y podkreœlæ, badane dotyczy³o wp³ywu œwadczeñ podatków na nerównoœc wy³¹czne dochodów be ¹cych gospodarstw. W analze ne uwzglêdnono adnych kategor dochodów nebe ¹cych, w tym zw³aszcza wszelkch dochodów z w³asnoœc, dochodów ze sprzeda y u ytkowanych artyku³ów konsumpcynych, dochodów ze sprzeda y ma¹tku rzeczowego czy te przychodów fnansowych. 6 Przy porównywanu wynków badana z rezultatam nnych analz nale y pamêtaæ, e wartoœc G X, G Y G Z, a w konsekwenc te P B, P T oraz P TN zale ¹ od przyête postac wspó³czynnka skal ekwwalentnoœc e h. ekonoma 9 143

13 Ewa Aksman Bblografa Aggarwal P. K., 1994, A Local Dstrbutonal Measure of Tax Progressvty, Publc Fnance t. 49, nr 1. Aronson J. R., Johnson P., Lambert P. J., 1994, Redstrbutve Effect and Unequal Income Tax Treatment, The Economc Journal nr 104. Baum S. R., 1987, On the Measurement of Tax Progressvty: Relatve Share Adustment, Publc Fnance Quarterly t. 15, nr 2. Buletyn Statystyczny luty 2000, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa. Bud ety gospodarstw domowych w 1999 r., 2000, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa. Duclos J., 1993, Progressvty, Redstrbuton and Equty wth Applcaton to the Brtsh Tax and Beneft System, Publc Fnance t. 48, nr 3. Góreck B., Wœnewsk M., 1998, Zró ncowane dochodów gospodarstw domowych w Polsce w latach , w:podza³ dochodu nerównoœc dochodowe. Fakty, tendence, porównana, Rada Strateg Spo³eczno-Gospodarcze przy Radze Mnstrów, Raport nr 29, Warszawa. Kakwan N. C., 1977, Measurement of Tax Progressvty: An Internatonal Comparson, The Economc Journal, nr 87. Kakwan N. C., 1986, Analyzng Redstrbuton Polces. A Study Usng Australan Data, Cambrdge Unversty Press, Cambrdge. Lambert P. J., 2001, The Dstrbuton and Redstrbuton of Income, Manchester Unversty Press, Manchester and New York. Reynolds M., Smolensky E., 1977, Publc Expendtures, Taxes and the Dstrbuton of Income: The Unted States, 1950, 1961, 1970, Academc Press, New York. Styczeñ M., Topñska I., 1999, Podatk wydatk socalne ako narzêdza redystrybuc dochodów gospodarstw domowych, Opracowana Proektów Badawczych Zamawanych, Zeszyt nr 4, Instytut Pracy Spraw Socalnych, Warszawa. Aneks Œwadczena podzelono na pêæ typów (klasyfkaca zgodne ze stanem prawnym w 1999 r.): 1 emerytury, renty nwaldzke renty rodznne (œwadczena z ubezpeczena spo³ecznego, ale z wy³¹czenem œwadczeñ z ubezpeczena chorobowego); 2 zas³k porodowe, zas³k macerzyñske, zas³k chorobowe, zas³k rehabltacyne zas³k opekuñcze (œwadczena z ubezpeczena spo³ecznego w forme ubezpeczena chorobowego); 3 zas³k wychowawcze, zas³k rodznne, zas³k pelêgnacyne almenty z funduszu almentacynego (œwadczena neobête ubezpeczenem, nale ne odborcom na podstawe zaopatrzenowego prawa do œwadczeñ); 4 zas³k z pomocy spo³eczne, dodatk meszkanowe, zapomog z nstytuc nekomercynych tp. (œwadczena neobête ubezpeczenem, czêœæ z nch nale na odborcom na podstawe zaopatrzenowego prawa do œwadczeñ, pozosta³e przyznawane ako fakultatywne); 5 zas³k dla bezrobotnych (œwadczena ma¹ce specyfczny charakter: aczkolwek sk³adka na Fundusz Pracy est p³acona przez pracodawcê, to prawo do œwadczena est prawem powszechnym, przys³ugu¹cym na pod- 144 ekonoma 9

14 Wp³yw progresywnoœc (regresywnoœc) œwadczeñ spo³ecznych podatków bezpoœrednch stawe nnych kryterów n op³acane sk³adk przez pracodawców be- ¹cych). Podatk bezpoœredne op³aty o takm charakterze uporz¹dkowano wed³ug trzech grup: 1 podatk dochodowe od osób fzycznych; 2 podatk od neruchomoœc, c³a, podatk op³aty zw¹zane z mportem, podatk od œrodków transportu, podatk od posadana psa, op³aty za weczyste u ytkowane gruntu; 3 pozosta³e podatk op³aty, w tym op³aty urzêdowo-admnstracyne. Dla ka de grupy œwadczeñ oblczono wspó³czynnk koncentrac C B wspó³czynnk regresywnoœc K B wzglêdem dochodów perwotnych, natomast dla poszczególnych grup podatków wyznaczono wspó³czynnk koncentrac C T wspó³czynnk progresywnoœc K T wzglêdem dochodów brutto, gdze formu³y N. C. Kakwanego [1977] na K B K T by³y nastêpu¹ce: K = G -C B X B K = C -G T T Y Dla wszystkch grup œwadczeñ oszacowano efekt redystrybucyny P B, a dla wszystkch grup podatków znalezono efekt redystrybucyny P T,zgodne ze wzoram M. Reynoldsa E. Smolensky ego [1977]: = G - C + P B X X B G C P T = Y - Y-T gdze: C X + B wspó³czynnk koncentrac dochodów perwotnych powêkszonych o œwadczena z -te grupy; C Y - T wspó³czynnk koncentrac dochodów brutto pomneszonych o podatk z -te grupy. Wynk s¹ zawarte w tabelach Tabela 5. C, K, C, P dla grup œwadczeñ + B B X B B B C B K B C X + B P B B 1 0, , , ,35359 B 2 0, , , ,00274 B 3 0, , , ,01110 B 4 0, , , ,01544 B 5 0, , , ,00847 ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. ekonoma 9 145

15 Ewa Aksman Tabela 6. C, K, C, P dla grup podatków - T T Y T T T C T K T C Y - T P T T 1 0, , , ,01434 T 2 0, , , ,00006 T 3 0, , , ,00001 ród³o: Oblczena w³asne na podstawe danych GUS. Wartoœc C B K B oraz C T K T spe³na³y zale noœc zdentyfkowane przez N. C. Kakwanego [1977]: 5 5 b C b C K b b K B = å B B = å B C T = 1 = 3 3 tt C K t = å t K T T = å gdze: b œredna stopa œwadczeñ z -te grupy; t œredna stopa podatków z -te grupy. = 1 Abstract Impact of Progressvty (Regressvty) of Socal Benefts and Drect Taxes on Household Current Income Dstrbuton n Poland The am of ths artcle s to analyse the nfluence of progressvty (regressvty) of socal benefts and drect taxes on household current ncome dstrbuton n Poland. It s necessary for evaluatng the redstrbuton functon of publc fnance system. Household budget survey n 1999 conducted by the Central Statstcal Offce was the source of data. Both basc measures of progressvty (regressvty) of benefts and taxes (global and local) and basc measures of the relevant redstrbutve effects were used. = 1 1 T 146 ekonoma 9