Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie SPRAWDZIAN 2004 WYNIKI KRAJOWE

Transkrypt

1 Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie SPRAWDZIAN 2004 WYNIKI KRAJOWE Warszawa sierpień 2004

2 WSTĘP 1 kwietnia 2004 roku po raz trzeci został przeprowadzony sprawdzian umiejętności uczniów kończących naukę w sześcioletniej szkole podstawowej. Sprawdzian ten jest pierwszym powszechnym i obowiązkowym egzaminem zewnętrznym, do którego przystępują uczniowie w naszym systemie oświatowym. Jego zasadniczym celem jest sprawdzenie, w jakim stopniu umiejętności uczniów kończących drugi etap edukacji odpowiadają krajowym standardom wymagań egzaminacyjnych. Informacje o poziomie osiągnięć uczniów, przekazywane im samym, szkołom, organom prowadzącym, placówkom doskonalenia nauczycieli, kuratorom oświaty i wreszcie Ministrowi Edukacji Narodowej i Sportu, mają służyć podnoszeniu jakości kształcenia. Druga bardzo istotna funkcja sprawdzianu to funkcja kształtującą. Perspektywa sprawdzianu motywuje uczniów do uczenia się, a jego interdyscyplinarny charakter zachęca nauczycieli do międzyprzedmiotowej współpracy w planowaniu i realizacji nauczania. Merytoryczną podstawą przeprowadzenia sprawdzianu są standardy wymagań egzaminacyjnych obejmujące pięć kluczowych obszarów umiejętności ucznia: - czytanie, - pisanie, - rozumowanie, - korzystanie z informacji, - wykorzystywanie wiedzy w praktyce. Pod wpływem standardów wymagań egzaminacyjnych nauczyciele w procesie nauczania kładą większy nacisk na kształcenie umiejętności uczniów, a nie na encyklopedyczną wiedzę. Niniejsze opracowanie odnosi się do osiągnięć uczniów z szkół podstawowych. I. ORGANIZACJA I PRZEBIEG SPRAWDZIANU Z łącznej liczby szóstoklasistów do sprawdzianu przystąpiło uczniów. Z przyczyn zdrowotnych lub losowych z udziału w sprawdzianie zwolniono 717 uczniów, a 1958 nie przystąpiło do egzaminu. Natomiast 136 uczniów jednej z szkół z terenu podległego OKE w Łomży nie przystąpiło do sprawdzianu w dniu 1 kwietnia 2004 r., ponieważ przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego nie mógł otworzyć kasy pancernej, w której przechowywano arkusze egzaminacyjne. Wszystkim tym uczniom dyrektor CKE ustalił dodatkowy termin przeprowadzenia sprawdzianu w dniu 15 czerwca 2004 r. Za zgodą dyrektorów okręgowych komisji egzaminacyjnych obserwowało lub nadzorowało przebieg sprawdzianu 4406 obserwatorów i 4586 ekspertów. Nad prawidłowością przebiegu sprawdzianu odbywającego się w szkołach i w salach czuwało zespołów nadzorujących. Na terenie całego kraju zorganizowano 239 ośrodków odbioru prac egzaminacyjnych. W celu sprawdzenia rozwiązanych przez uczniów zadań otwartych OKE powołały łącznie 286 zespołów egzaminatorów, w których skład weszło 6017 przeszkolonych i wpisanych do ewidencji OKE egzaminatorów zewnętrznych. Sprawdzian, który odbywał się 1 kwietnia został przeprowadzony w wersjach: - standardowej ( uczniów w tym uczniów z dysleksją), - dostosowanej dla uczniów słabo widzących i niewidomych (583 uczniów), - dostosowanej dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących (812 uczniów), - specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (8769 uczniów). 2

3 Dane liczbowe dotyczące sprawdzianów 2003 i 2004 r. UCZNIÓW CHŁOPCÓW DZIEWCZĄT SZKÓŁ UNIEWAŻNIEŃ ,1% 48,9% ( ) 51,1% 48,9% (-139) 54 (-43) 3

4 II. OPIS ARKUSZA Arkusz egzaminacyjny Chleb jest standaryzowanym testem tematycznym, przeznaczonym do sprawdzenia stopnia opanowania umiejętności opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych u uczniów kończących szóstą klasę szkoły podstawowej. Test ten 1 kwietnia 2004 r. rozwiązywali uczniowie: - bez dysfunkcji i uczniowie z dysleksją rozwojową (symbol arkusza: S-A1-042), - słabo widzący (symbole arkuszy: S-A4-042, S-A5-042), - niewidomi (symbol arkusza: S-A6-042). Na rozwiązanie wszystkich zadań przewidziano 60 minut, w przypadku uczniów z dysfunkcjami czas ten mógł być przedłużony o dodatkowe 30 minut. Za poprawne wykonanie wszystkich zadań uczeń mógł otrzymać 40 punktów. Zakres badanych umiejętności przedstawia poniższa tabela. Umiejętność Liczba punktów Waga Numery zadań arkusza S-A1-042 Czytanie 10 25% 1, 2, 3, 10, 14, 15, 17, 18, 19, 20 Pisanie 12 30% 21, 22 Rozumowanie 8 20% 4, 5, 11, 12, 23 I, 24 I, III, 25 Korzystanie z informacji 2 5% 16, 23 II Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 8 20% 6, 7, 8, 9, 13, 24 II, IV, V W zakresie czytania sprawdzono umiejętności: - odczytywania tekstu popularnonaukowego, - odczytywania tekstu literackiego, - odczytywania tekstu użytkowego. W zakresie pisania sprawdzono umiejętności: - redagowania opowiadania odtwórczego, - redagowania ogłoszenia. W zakresie rozumowania sprawdzono umiejętności: - umieszczania dat w przedziałach czasowych, - rozpoznawania charakterystycznych cech obiektów przyrodniczych, - opisywania sytuacji przedstawionej w zadaniu za pomocą wyrażenia arytmetycznego, diagramu słupkowego, - ustalania sposobu rozwiązania zadania. W zakresie korzystania z informacji sprawdzono umiejętności: - posługiwania się źródłami informacji. W zakresie wykorzystywania wiedzy w praktyce sprawdzono umiejętności: - rozwiązywania problemów praktycznych z wykorzystywaniem własności figur geometrycznych oraz obliczeń dotyczących czasu, pieniędzy, długości, pola i wagi. Test zawierał 20 zadań zamkniętych wyboru wielokrotnego, punktowanych w skali 0 1 i 5 zadań otwartych. Za zadania otwarte można było łącznie uzyskać taką samą liczbę punktów jak za zadania zamknięte (20 pkt). W teście wykorzystano teksty popularnonaukowe, użytkowe i wiersz. Zastosowany w teście motyw przewodni porządkował układ zadań i nadawał całości zestawu praktyczny wymiar. 4

5 III. WYNIKI SPRAWDZIANU 1. Stopnie osiągnięć O opanowaniu umiejętności przez uczniów będziemy wnioskować na podstawie procentu punktów uzyskanych za wszystkie zadania sprawdzające tę umiejętność. Wzorem ubiegłego roku zespół ekspertów Wydziału Sprawdzianów Centralnej Komisji Egzaminacyjnej ustalił 6 stopni osiągnięć uczniów i nadał im następujące nazwy: 1. bardzo niski 2. niski 3. niżej zadowalający 4. zadowalający 5. dobry 6. bardzo dobry Za podstawę wyodrębnienia stopni osiągnięć zespół przyjął stosowaną w pomiarze dydaktycznym klasyfikację łatwości zadań. Łatwość zadań a stopnie osiągnięć uczniów podano w poniższej tabeli. Procent uzyskanych punktów Średnia łatwość zadań Stopień osiągnięć bardzo trudne bardzo niski trudne umiarkowanie trudne łatwe niski niżej zadowalający zadowalający dobry 2. Osiągnięcia uczniów bez dysfunkcji i uczniów z dysleksją rozwojową bardzo łatwe bardzo dobry OGÓLNE WYNIKI UZYSKANE PRZEZ UCZNIÓW Ogółem szóstoklasiści 2004 uzyskali w teście 63,9% pkt. Wynik ten świadczy o tym, że uczniowie kończący w 2004 r. szkołę podstawową ogólnie w stopniu zadowalającym opanowali umiejętności, które zostały opisane w standardach wymagań i poddane badaniu na sprawdzianie. W populacji szóstoklasistów średni wynik wynosi 25,55 pkt. Wynik zerowy uzyskało 13 uczniów, a maksymalny 4461 uczniów. Najczęściej uczniowie osiągali wynik 25 pkt ( uczniów). Rozkład wyników został przedstawiony na wykresie 1. 6% procent uczniów 5% 4% 3% 2% 1% 0% liczba punktów Wykres 1. Rozkład ogólnych wyników sprawdzianów 5

6 Przypomnijmy, że przed rokiem szóstoklasiści uzyskali na sprawdzianie średni wynik 28,61 pkt. Czym spowodowane są niższe wyniki szóstoklasistów 2004: niższym poziomem ich osiągnięć czy zastosowaniem trudniejszego testu? Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie, niezbędne było zastosowanie procedury zrównywania wyników sprawdzianu 2004 do wyników sprawdzianu Po przeprowadzonych badaniach 1 prof. dr hab. Bolesław Niemierko z Uniwersytetu Gdańskiego, który analizował wyniki, stosując metodę ekwicentylową, w swoim raporcie stwierdził, że krajowe wyniki uzyskane w sprawdzianie w 2004 roku nie są niższe niż wyniki uzyskane w 2003 roku, a prawdopodobieństwo, że są wyższe, jest duże. Dr Henryk Szaleniec z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie, prowadzący równolegle analizy z zastosowaniem probabilistycznej teorii odpowiedzi na zadanie (IRT), doszedł do podobnego wniosku: Rezultaty analizy wskazują, że krajowe wyniki uzyskane przez uczniów klas szóstych w sprawdzianie w 2004 r. nie są niższe niż wyniki uzyskane w 2003 r. Przeprowadzone badania dowiodły, że osiągnięcia szóstoklasistów 2004 nie są niższe od osiągnięć szóstoklasistów Niższy wynik uzyskany na sprawdzianie w 2004 r. jest skutkiem zastosowania trudniejszego testu. Podobnie jak w roku 2003 uczniowie szkół w miastach-gminach osiągnęli wyniki nieznacznie wyższe od wyników uczniów szkół w gminach. Różnica ta wynosi 0,27 punktu. Uczniowie szkół w miastach osiągali wyraźnie wyższe wyniki od swoich rówieśników z pozostałych warstw różnica ta wynosi ponad 1,9 pkt. Oznacza to, że uczniowie ze szkół w miastach umiejętności, które zostały poddane badaniu na sprawdzianie, opanowali lepiej od uczniów ze szkół w gminach i miastach-gminach. Rozkład wyników sprawdzianu uzyskanych przez uczniów ze względu na lokalizację szkół został przedstawiony na wykresie 2. 6% 5% 4% procent uczniów 3% 2% 1% 0% liczba punktów gmina miasto-gmina miasto Wykres 2. Rozkład wyników sprawdzianu lokalizacja szkół 1 Całość badań zorganizował Wydział Sprawdzianów CKE, dobór próby do badań kalibracyjnych zaprojektował dr Roman Dolata z Uniwersytetu Warszawskiego, badania na ogólnokrajowej próbie 1836 uczniów z 41 szkół przeprowadziła Centralna i okręgowe komisje egzaminacyjne, zrównywanie wyników, niezależnie od siebie, dwiema metodami przeprowadzili prof. dr hab. Bolesław Niemierko z Uniwersytetu Gdańskiego oraz dr Henryk Szaleniec z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. 6

7 Wyniki dziewcząt są wyraźnie wyższe od wyników chłopców (wykres 3.). Różnica ta wynosi statystycznie blisko 2,4 punktu (można zaobserwować tendencję rosnącą w 2002 r. różnica wynosiła 1,7 pkt, a w 2003 r. 1,9 pkt). 6% 5% procent uczniów 4% 3% 2% 1% 0% chłopcy dziewczęta liczba punktów Wykres 3. Rozkład wyników sprawdzianu chłopcy i dziewczęta Z dostosowania sprawdzianu pod kątem dysleksji rozwojowej w bieżącym roku skorzystało uczniów, co stanowi 8,7% populacji. Przypomnijmy, że w 2003 r. było to 7,7%, a w 2002 r. 7,1%. Obserwujemy zatem stały wzrost odsetka szóstoklasistów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się przystępujących do sprawdzianu Na mapie 1. uwidoczniono, jaki procent uczniów w poszczególnych województwach korzystał w bieżącym roku z dostosowania sprawdzianu. Dla porównania w nawiasach podano procent szóstoklasistów korzystających z dostosowania odpowiednio w roku 2002 i Największy odsetek (16,2%) uczniów z dysleksją występuje w woj. pomorskim, tam również od ubiegłego roku nastąpił największy przyrost (o 2,9%). Najmniejszy odsetek takich uczniów od trzech lat występuje w woj. podkarpackim (w br. 3,4%). Różnica między wymienionymi województwami w omawianym zakresie wynosi obecnie aż 12,8%. 7

8 ZACHODNIOPOMORSKIE 9,1% (7,3%, 8,3%) LUBUSKIE 8,6% (5,5%, 7,7%) POMORSKIE 16,2% (12,4%, 13,3%) KUJAWSKO - POMORSKIE 6,4% (4,5%, 5,1%) WIELKOPOLSKIE 6,7% (5,1%, 5,7%) DOLNOŚLĄSKIE 8,1% (5,0%, 6,3%) OPOLSKIE 10,0% (6,7%, 9,6%) WARMIŃSKO-MAZURSKIE 5,6% (4,3%, 4,9%) PODLASKIE 7,4% (5,2%, 6,0%) ŁÓDZKIE 9,3% (7,5%, 8,3%) ŚLĄSKIE 5,9% (3,8%, 4,7%) MAZOWIECKIE 13,7% (12,8%, 12,7%) ŚWIĘTOKRZYSKIE 8,9% (8,3%, 8,6%) MAŁOPOLSKIE 10,7% (11,8%, 11,1%) LUBELSKIE 5,7% (4,8%, 5,3%) PODKARPACKIE 3,4% (2,8%, 2,9%) Mapa 1. Odsetek uczniów korzystających z dostosowania sprawdzianu Wyniki uzyskane przez uczniów z dysleksją świadczą o tym, że sprawdzian dostosowano w sposób właściwy do ich dysfunkcji. Różnica dzieląca ich od rówieśników bez dysleksji wynosi tylko 0,03 pkt (w 2003 r. wyniosła 0,27 pkt). Rozkład wyników uczniów z dysleksją i bez dysleksji został przedstawiony na wykresie 4. 6% 5% procent uczniów 4% 3% 2% 1% 0% bez dysleksji z dysleksją liczba punktów Wykres 4. Rozkład wyników sprawdzianu dostosowanie sprawdzianu 8

9 WYNIKI UCZNIÓW W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH UMIEJĘTNOŚCI 1) Osiągnięcia w czytaniu należy, ogólnie biorąc, uznać za dobre. Na 10 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 8,19 pkt. Trzeba jednakże zwrócić szczególną uwagę na to, że ok. 25 tysięcy (4,85%) uczniów uzyskało w czytaniu nie więcej niż 40% punktów. W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco: Rodzaj umiejętności Odczytywanie tekstów popularnonaukowego i użytkowego Numery zadań 1, 2, 3, 10, 14, 15 Pkt maks. % pkt uzyskanych 6 79,8 Odczytywanie tekstu literackiego 17, 18, 19, ,0 2) Osiągnięcia w pisaniu należy, ogólnie biorąc, uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 8,25 pkt. Jednak wśród szóstoklasistów jest duża grupa uczniów (34 tysiące 6,6% populacji), którzy uzyskali wyniki mieszczące się w przedziale od 0 do 2 punktów. Niestety, nadal uczniowie najwięcej problemów mają z przestrzeganiem zasad ortografii, interpunkcji i poprawności językowej. W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco: Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych Redagowanie opowiadania odtwórczego ,4 Redagowanie ogłoszenia ,8 3) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,68 pkt. Niepokojący jest fakt, że ponad (35%) populacji przyszłych gimnazjalistów uzyskało wyniki co najwyżej dwupunktowe, w tym ponad 19,5 tysiąca z nich wyniki zerowe. W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco: Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych Rozpoznawanie charakterystycznych 5, 23 (kryterium cech obiektów przyrodniczych I) 2 70,0 Umieszczanie dat w przedziałach czasowych oraz opisywanie sytuacji przedstawionej w zadaniu za pomocą 4, 11, 12, ,8 wyrażenia arytmetycznego, diagramu słupkowego Ustalanie sposobu rozwiązania zadania III) 24 (kryteria: I, 2 34,5 4) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe do uzyskania średnia wyniosła 1,49 pkt. Uczniowie wykazali się umiejętnością posługiwania się źródłami informacji (zadania 16 i 23/ kryterium II). 9

10 5) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,95 pkt. Ponad 37% populacji szóstoklasistów (prawie 193 tysięcy) umiejętność tę opanowało w stopniu zadowalającym i powyżej. Niestety, niewiele mniej przyszłych gimnazjalistów (ok. 30% populacji) uzyskało wyniki mieszczące się w przedziale od 0 do 2 punktów. W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco: Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych Rozwiązywanie problemów praktycznych z wykorzystywaniem obliczeń dotyczących długości, pieniędzy, czasu Rozwiązywanie problemów praktycznych z wykorzystywaniem własności figur geometrycznych oraz obliczeń dotyczących pola Rozwiązywanie problemów praktycznych z wykorzystywaniem obliczeń dotyczących wagi 6, 9, ,7 8, 24 (kryteria: II, IV) 7, 24 (kryterium V) 3 41,7 2 39,5 3. Średnie wyniki szkół Średni wynik szkół podstawowych, których uczniowie przystąpili do sprawdzianu, wynosi 25,1 pkt. Najniższy spośród średnich wyników uzyskanych przez szkoły to 2 pkt (1 szkoła), a wynik najwyższy to 39,5 pkt (również 1 szkoła). Szkoły najczęściej uzyskiwały wynik 24,4 pkt (217 szkół). Wynik środkowy (mediana) to 25 pkt, a wartość odchylenia standardowego wynosi 3,23. Rozkład średnich wyników szkół został przedstawiony na wykresie 5. 1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% 2 3,5 5 6,5 8 procent szkół 9, , , , , , , , , , ,5 średnie wyniki Wykres 5. Rozkład średnich wyników szkół 10

11 Na podstawie standardowej, dziewięciostopniowej, znormalizowanej skali staninowej, której kolejne przedziały zawierają 4% - 7% - 12% - 17% - 20% - 17% - 12% - 7% - 4% wyników, ustalono dla rozkładu średnich wyników szkół 9 przedziałów - od najniższego po najwyższy: Nazwa wyniku najniższy bardzo niski niski niżej średni średni wyżej średni wysoki bardzo wysoki najwyższy Przedział punktowy 2,0 19,6 19,7 21,4 21,5 22,9 23,0 24,3 24,4 25,7 25,8 27,2 27,3 28,9 29,0 31,2 31,3 39,5 Procent szkół 3,9 7,1 12,1 17,2 19,9 17,4 12,2 7,0 3,2 Z ogólnej liczby szkół, których wyniki mieszczą się w staninie 1. (od 2,0 do 19,6 pkt) aż 13,4% to szkoły i placówki, których podstawowym zadaniem jest kształcenie dzieci, młodzieży lub dorosłych z problemami zdrowotnymi, rodzinnymi, trudnościami w uczeniu się lub niedostosowanych społecznie. W grupie tej są szkoły (placówki): specjalne, przy pogotowiach opiekuńczych, w ośrodkach szkolno-wychowawczych, w CKU, przy Zakładach Opieki Zdrowotnej. Ograniczjąc przedział wyników najniższych do 18 pkt, otrzymujemy jeszcze wyższy odsetek tych szkół i placówek 27,2%. Spośród szkół, których wyniki mieszczą się w staninie 9. (od 31,3 do 39,5), 28,5% stanowią szkoły województwa mazowieckiego. Odsetek ten jest dość duży, nawet jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, iż wszystkie szkoły woj. mazowieckiego stanowią najliczniejszą grupę szkół w kraju (12,9%). Drugą pod względem wielkości grupę szkół z wynikami z 9. stanina stanowią szkoły woj. małopolskiego 10,2%. Jednak ten odsetek jest nieco niższy od odsetka wszystkich szkół tego województwa w stosunku do szkół w kraju (10,6%). Najmniej licznymi grupami szkół, w tym staninie, są szkoły woj. podkarpackiego (1,9%) i woj. lubuskiego (1,2%). Przy czym wszystkie szkoły woj. podkarpackiego stanowią 7,8% szkół w kraju, a woj. lubuskiego 2,3%. Ponadto w staninie 9. wyniki szkół niepublicznych stanowią 44,7% wyników wszystkich szkół. Należy jednak pamiętać, że populacja szóstoklasistów w tych szkołach to tylko 27% uczniów szkół z tego stanina. Średnie wyniki szkół w miastach-gminach są nieznacznie wyższe od średnich wyników szkół w gminach. Natomiast średnie wyniki szkół w miastach, podobnie jak w ubiegłym roku, są wyraźnie wyższe od średnich wyników w pozostałych warstwach. Różnica ta wynosi ponad 2 punkty. Znacznie większa różnica występuje między średnimi wynikami szkół położonych w dużych miastach a średnimi wynikami szkół wiejskich. Średnie wyniki szkół w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców są prawie o 3 punkty (2,89) wyższe od wyników szkół wiejskich. Różnica między wynikami szkół wiejskich i szkół w miastach do 20 tys. mieszkańców jest niewielka i wynosi zaledwie 0,43 punktu. Rozkłady średnich wyników szkół z uwzględnieniem ich lokalizacji oraz wielkości miejscowości przedstawiają wykresy 6. i 7. 11

12 2,5% 2,0% procent szkół 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2 3, 4, 5, 6, 8 9, średnie wyniki gmina miasto-gmina miasto Wykres 6. Rozkład średnich wyników szkół lokalizacja 3,0% 2,5% procent szkół 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2 3,3 4,6 5,9 7,2 8,5 9,8 11,1 12,4 13, ,3 17,6 18,9 20,2 21,5 22,8 24,1 25,4 26, ,3 30,6 31,9 33,2 34,5 35,8 37,1 38,4 wieś miasto od 20 tys. do 100 tys. miasto do 20 tys. miasto powyżej 100 tys. średnie wyniki Wykres 7. Rozkład średnich wyników szkół wielkość miejscowości Średnie wyniki szkół niepublicznych są wyraźnie wyższe od wyników szkół publicznych (wykres 8). Różnica ta wynosi ponad 5 punktów. Trzeba jednakże zwrócić uwagę na to, że wyników szkół niepublicznych jest tylko 361, a wyników szkół publicznych niemal 13 tysięcy. Porównując wyniki jednych i drugich, trzeba więc zachować daleko idącą ostrożność. 12

13 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2 3, 4, 5, 6, 8 9, procent szkół publiczne niepubliczne średnie wyniki Wykres 8. Rozkład średnich wyników szkół publicznych i niepublicznych W przedziale wyników wysokich, bardzo wysokich i najwyższych mieści się ponad 76% szkół niepublicznych, a tylko około 21% szkół publicznych. W przedziałach wyników najniższych odsetek szkół publicznych i niepublicznych jest zbliżony i wynosi odpowiednio 4,2% i 3,9%. 4. Średnie wyniki w powiatach Najczęściej występującym średnim wynikiem powiatów jest 24,8 pkt. Taki wynik odnotowano w 23 powiatach. Najwyższy średni wynik w powiecie to 29,4 pkt, a najniższy to 21,8 pkt (1 powiat). Na podstawie standardowej, pięciostopniowej skali ustalono 5 przedziałów dla średnich wyników w powiatach. Średnie wyniki w powiatach w pięciostopniowej skali podano w poniższej tabeli. Nazwa wyniku Przedział punktowy Liczba powiatów Procent powiatów niski niżej średni średni wyżej średni wysoki 21,8 23,5 23,6 24,5 24,6 25,5 25,6 27,0 27,1 29, ,1 23,4 37,8 24,4 7,4 Dzięki przeprowadzeniu normalizacji średnich wyników w powiatach możliwe stało się sporządzenie mapy osiągnięć powiatów (mapa 2.). 13

14 POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE MAZOWIECKIE WIELKOPOLSKIE LUBUSKIE Przedziały wyników niski 21,8 23,5 niżej średni 23,6 24,5 średni 24,6 25,5 wyżej średni 25,6 27,0 wysoki 27,1 29,4 ŁÓDZKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBELSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE OPOLSKIE ŚLĄSKIE PODKARPACKIE MAŁOPOLSKIE Mapa 2. Średnie wyniki w powiatach Podobnie jak w latach 2002 i na mapie występują charakterystyczne prawidłowości: wyniki wysokie koncentrują się przede wszystkim w dużych miastach, a niskie na ziemiach zachodnich i północnych. W obecnym roku wyniki niskie wystąpiły ponadto w dwóch powiatach województwa lubelskiego i w jednym w województwie podkarpackim. Autorzy ekspertyzy 3 przeprowadzonej w 2002 roku w Polskiej Akademii Nauk, w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania podzielili uwarunkowania mogące mieć wpływ na wyniki sprawdzianu na dwa poziomy: środowiskowy i regionalny. Uwarunkowania środowiskowe są w pedagogice dobrze znane. Wyrażają się korelacją między wykształceniem, typem zawodu, poziomem życia rodziców a osiągnięciami uczniów. Uwarunkowania regionalne autorzy ekspertyzy podzielili na dwa typy: historycznokulturowe i funkcjonalno-przestrzenne. Analizując wpływ tych pierwszych, stwierdzili: Wyniki sprawdzianu mogłyby sugerować, że silniejszy tradycjonalizm kulturowy, mocniejsze 2 Zob. Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie: Sprawdzian 2002 sprawozdanie, Warszawa 2002 r. oraz Sprawdzian 2003 sprawozdanie, Warszawa 2003 r. 3 Zob. doc. dr hab. Jerzy Bański, dr Mariusz Kowalski i mgr Przemyslaw Śleszyński, Zarys problemów związanych z uwarunkowaniami zróżnicowań przestrzennych wyników sprawdzianu dla uczniów szkół podstawowych w 2002 r. Opracowano dla Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Maszynopis. 14

15 wpływy kultur regionalnych i tradycyjny model rodziny mają bardzo pozytywny wpływ na wyniki kształcenia młodego pokolenia. Wśród uwarunkowań funkcjonalno-przestrzennych autorzy wyodrębnili czynniki najwyżej ujemnie korelujące z wynikami sprawdzianu: stopa bezrobocia (-0,45) i oparcie budżetu gmin na dochodach własnych (-0,30); oraz czynniki najwyżej dodatnio korelujące z wynikami sprawdzianu: wydatki na oświatę i wychowanie na jednego mieszkańca (0,45) i frekwencja w wyborach parlamentarnych (0,35). Porównując ubiegłoroczną mapę osiągnięć powiatów z mapą tegoroczną, zauważamy, że w wielu powiatach wyniki przesunęły się do wyższych przedziałów. To rzecz chwalebna i szkołom w tych powiatach należą się wyrazy uznania. Nie wolno jednakże zapominać o tym, że jest to mapa sporządzona na podstawie skali standardowej, w której procent wyników w poszczególnych przedziałach jest stały. Nie jest zatem możliwe, aby białe plamy kiedykolwiek z takiej mapy znikły. One mogą się jedynie przemieszczać także przy ogólnym wzroście poziomu osiągnięć uczniów. 5. Osiągnięcia uczniów słabo widzących i niewidomych Do sprawdzianu przystąpiło 545 uczniów słabo widzących i 38 uczniów niewidomych. Rozwiązywali oni test standardowy w formie dostosowanej pod względem technicznym. Na 40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 22,82 pkt. Oznacza to, że ogólnie w stopniu niżej zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego: a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 10 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 7,58 pkt. b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 7,25 pkt. c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,43 pkt. d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe do uzyskania średnia wyniosła 1,28 pkt. e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,28 pkt. Wyniki uczniów słabo widzących i niewidomych są wprawdzie niższe od wyników uczniów bez dysfunkcji i uczniów z dysleksją rozwojową, jednakże należy podkreślić, że ta różnica w bieżącym roku zmalała w stosunku do lat 2002 i Poza tym zminiejszył się odsetek uczniów osiągających wyniki najniższe, natomiast wzrósł odsetek uczniów z wynikami najwyższymi. To dobrze świadczy o postępach czynionych przez uczniów słabo widzących i niewidomych. Szczegółową interpretację osiągnięć tych uczniów należy pozostawić specjalistom. 6. Osiągnięcia uczniów słabo słyszących i niesłyszących Do sprawdzianu przystąpiło 812 uczniów. Rozwiązali oni test standardowy w formie dostosowanej. Na 40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 24,97 pkt. Oznacza to, że ogólnie w stopniu zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego: a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 10 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 7,86 pkt. b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 7,84 pkt. 15

16 c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za blisko niżej zadowalające. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,98 pkt. d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe do uzyskania średnia wyniosła 1,51 pkt. e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 3,77 pkt. 7. Osiągnięcia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Do sprawdzianu przystąpiło 8769 uczniów. Rozwiązali oni zestaw zadań specjalnie dla nich opracowany. Na 40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 26,06 pkt. Oznacza to, że ogólnie w stopniu zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego: a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 9 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 6,39 pkt. b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za niżej zadowalające. Na 8 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 4,11 pkt. c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za zadowalające. Na 9 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 5,89 pkt. d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe do uzyskania średnia wyniosła 1,39 pkt. e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 8,28 pkt. IV. WNIOSKI 1. W stosunku do ubiegłego roku wzrosła liczba szkół (o 68), w których przewodniczący nie powołali w skład zespołów nadzorujących nauczycieli zatrudnionych w innej szkole lub placówce. Ponadto sporadycznie zdarzały się uchybienia w pracy zespołów nadzorujących, tj. niedopilnowanie poprawności kodowania prac uczniowskich, nienaklejenie kodów kreskowych na arkusze, przeniesienie odpowiedzi uczniów z dysleksją z arkuszy na karty odpowiedzi, nieuzasadnione kserowanie arkuszy egzaminacyjnych. Uwagi te kierujemy do OKE, kuratorów oświaty i do dyrektorów szkół. 2. Podobnie jak podczas poprzednich sprawdzianów uczniowie popełniali błędy techniczne podczas kodowania arkuszy i zaznaczania odpowiedzi do zadań zamkniętych na kartach odpowiedzi. Ponadto wnosili do sal egzaminacyjnych niedozwolone przybory. Polecamy to bacznej uwadze dyrektorów szkół. 3. Łącznie w całym kraju w wyniku stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzenia sprawdzianu oraz stwierdzenia niesamodzielności pracy uczniów dyrektorzy komisji okręgowych unieważnili sprawdzian 54 szóstoklasistom. W porównaniu z rokiem ubiegłym liczba ta zmalała o 43 przypadki. To optymistyczny wskaźnik, jednak w dalszym ciągu należy bezwzględnie przeciwstawiać się przypadkom nieuczciwości egzaminacyjnej. Tę uwagę kierujemy do OKE, kuratorów oświaty, organów prowadzących szkoły oraz do dyrektorów szkół. 4. Zastanawiające jest bardzo duże zróżnicowanie odsetka uczniów z dysleksją w poszczególnych województwach. Polecamy to uwadze kuratorów oświaty oraz dyrektorów poradni psychologiczno-pedagogicznych. 5. Dyrektorzy i nauczyciele szkół podstawowych powinni, podobnie jak w latach ubiegłych, wyniki sprawdzianu 2004 wnikliwie przeanalizować oraz poddać kontekstowej interpretacji. Badając dynamikę osiągnięć uczniów, należy brać pod uwagę pozycję wyniku 16

17 na skali staninowej w kolejnych latach. W analizie oraz interpretacji wyników z pewnością okażą się pomocne materiały metodyczne, które szkoły otrzymały od okręgowych komisji egzaminacyjnych. Materiały takie można także znaleźć na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 6. Jeśli wyniki uzyskane przez uczniów danej szkoły są znacząco niższe od przeciętnych wyników w kraju (województwie, gminie) i fakt taki nie znajduje uzasadnienia w ujemnym oddziaływaniu czynników kontekstowych, trzeba wnikliwie przeanalizować efektywność szkolnego systemu kształcenia (m.in. zestaw programów nauczania, wymagania edukacyjne, formy i metody nauczania, szkolny system oceniania). Jest to zadanie dyrektora szkoły i członków rady pedagogicznej. 7. Z satysfakcją trzeba stwierdzić, że w bieżącym roku uczniowie osiągnęli wyższe wyniki w czytaniu. Jednak w rozumowaniu i wykorzystywaniu wiedzy w praktyce uczniowie uzyskują wyniki niezadowalające. Taki stan rzeczy powinni wziąć pod uwagę w trakcie planowania i realizacji działań dydaktycznych dyrektorzy i nauczyciele szkół podstawowych. 8. Trzeba pamiętać, że wewnątrzszkolny system oceniania i system oceniania zewnętrznego powinny być niezależnymi od siebie źródłami informacji o osiagnięciach uczniów. Nie należy zatem np. uzależniać końcoworocznej oceny ucznia od jego wyniku osiągniętego na sprawdzianie. Tę uwagę kierujemy do dyrektorów i nauczycieli szkół podstawowych oraz do zewnetrznego nadzoru pedagogicznego. 9. Nauczyciele gimnazjów, planujący proces dydaktyczno-wychowawczy, powinni uwzględnić fakt, że oprócz uczniów dobrze i bardzo dobrze przygotowanych trafi do ich szkół niemała grupa uczniów, których elementarne umiejętności matematyczne są niskie i bardzo niskie. Przyjdzie im także pracować z uczniami, którzy nawet jeśli opanowali technikę odczytywania tekstów, to nie rozumieją zawartych w nich znaczeń. Dyrektorzy i nauczyciele gimnazjów jak najszybciej powinni rozpoznać tych uczniów i (koniecznie!) zorganizować im specjalną pomoc dydaktyczną. W przeciwnym razie ich braki mogą się pogłębiać i być przyczyną frustracji oraz permanentnych niepowodzeń szkolnych powodujących dodatkowo trudności wychowawcze. 10. Organy prowadzące szkoły podstawowe powinny analizować wyniki sprawdzianu prowadzonych przez siebie szkół, pamiętając przy tym, że wyciąganie wniosków o jakości pracy szkół na podstawie wyników sprawdzianu, bez rozpoznania kontekstów kształcenia, jest działaniem pochopnym i może się okazać szkodliwe. Trzeba też uwzględnić fakt, że wyniki sprawdzianu są silnie dodatnio skorelowane z wydatkami na oświatę i wychowanie na jednego mieszkańca, a ujemnie ze stopą bezrobocia. W analizie dynamiki osiągnięć uczniów w kolejnych latach z pewnością bardzo przydatna okaże się skala staninowa. Pozycja wyniku szkoły na tej skali w kolejnych latach będzie oznaką wzrostu, obniżenia się lub pozostawania osiągnięć uczniów na tym samym poziomie (w stosunku do osiągnięć ich rówieśników). 11. Kuratoria oświaty, podobnie jak w latach ubiegłych, jednym z aspektów mierzenia jakości pracy szkoły mogą uczynić uzyskiwane przez nie wyniki sprawdzianu, sposób wykorzystania tych wyników w danej szkole do podnoszenia efektywności nauczania oraz dynamikę wzrostu osiągnięć uczniów w kolejnych latach. Przestrzegamy jednak przed nieuprawnionym porównywaniem surowych wyników sprawdzianu w kolejnych latach i wyciąganiem na tej podstawie wniosków o jakości pracy szkół. Porównując wyniki w poszczególnych latach, należy badać ich coroczną pozycję na skali staninowej. Nie należy również zapominać o ich kontekstowej interpretacji. 12. Placówki doskonalenia nauczycieli wyniki sprawdzianu mogą potraktować jako przesłankę do rozpoznawania potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia i planowania doradztwa. Warto np. zastanowić się nad bardzo dużą przewagą, jaką dziewczęta osiągają nad chłopcami w pisaniu (przu braku przewagi w wykorzystywaniu wiedzy... i w rozumo- 17

18 waniu), i jeśli zajdzie taka potrzeba opracować system działań doradczometodycznych w zakresie zwiększenia efektywności nauczania pisania chłopców. 13. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Centralna Komisja Egzaminacyjna, okręgowe komisje egzaminacyjne oraz kuratorzy oświaty z pewnością będą zlecać bądź inspirować badania naukowe nad środowiskowymi i regionalnymi uwarunkowaniami osiągnięć uczniów. Z pewnością warto np. wyjaśnić przyczyny, z powodu których od 3 lat na terenie tych samych powiatów wyniki na skali standardowej stale pozostają na poziomie niskim. Na pewno cenne będzie też zbadanie funcjonowania systemów edukacyjnych na terenach powiatów, w których od 2002 roku wyniki systematycznie rosną. Dla prowadzenia polityki wyrównywania szans edukacyjnych z pewnością ważne jest niepokojące zjawisko stałego wzrost przewagi osiągnięć uczniów w miastach nad uczniami w gminach. Wyjaśnienie prawidłowości towarzyszących wyższym i niższym wynikom sprawdzianu może się istotnie przyczynić do podnoszenia skuteczności kształcenia i usprawnienia kierowania edukacją w szkole podstawowej. 18