Stanis³aw Bieñ, Stanis³aw y³ka, Artur Klimas, Bart³omiej Kamiñski, S³awomir Ok³a, Sylwia Postu³a, Magdalena Zió³kowska

Transkrypt

1 Studia Medyczne Akademii Œwiêtokrzyskiej tom 3 Kielce 2006 Stanis³aw Bieñ, Stanis³aw y³ka, Artur Klimas, Bart³omiej Kamiñski, S³awomir Ok³a, Sylwia Postu³a, Magdalena Zió³kowska Zak³ad Onkologii, Opieki i Terapii Paliatywnej Instytutu Pielêgniarstwa i Po³o nictwa Wydzia³ Nauk o Zdrowiu Akademii Œwiêtokrzyskiej w Kielcach Kierownik: prof. dr hab. n. med. S. Bieñ Dziekan: prof. zw. dr hab. W. Dutkiewicz Dzia³ Otolaryngologii, Chirurgii G³owy i Szyi Œwiêtokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach Kierownik: prof. dr hab. n. med. S. Bieñ Dyrektor: dr n. med. S. GóŸdŸ NOWOTWORY Z OŒLIWE SKÓRY G OWY I SZYI. CHARAKTERYSTYKA EPIDEMIOLOGICZNA I KLINICZNA STRESZCZENIE Nowotwory z³oœliwe skóry stanowi¹ najliczniejsz¹ grup¹ narz¹dow¹ nowotworów z³oœliwych cz³owieka. Tam, gdzie ludzie rasy bia³ej zamieszkuj¹ tereny pasa podzwrotnikowego, ich liczebnoœæ siêga do 50% wszystkich nowotworów z³oœliwych. Jest to ponadto grupa nowotworów typowa dla ludzi starszych. Dwie g³ówne grupy nowotworów z³oœliwych skóry to tzw. nieczerniakowe raki skóry (non-melanoma skin cancer), których czêstoœæ wystêpowania jest znacznie wy sza, ni wynika to z oficjalnych danych statystycznych, i czerniak z³oœliwy (melanoma malignum), nowotwór o bardzo z³ym rokowaniu, a jednoczeœnie o trudnym do przewidzenia przebiegu klinicznym. Celem pracy by³a prezentacja epidemiologiczno-kliniczna materia³u 524 chorych z nowotworami z³oœliwymi skóry regionu g³owy i szyi leczonych chirurgicznie w Dziale Otolaryngologii, Chirurgii G³owy i Szyi Œwiêtokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach w okresie Dokonano retrospektywnej analizy historii chorób 524 leczonych pacjentów, oceniaj¹c obok podstawowych danych epidemiologicznych równie zjawisko mnogiego wystêpowania tych guzów, ich szczegó³ow¹ lokalizacjê w obrêbie skóry g³owy i szyi, charakterystykê histopatologiczn¹ oraz stopieñ zaawansowania miejscowego. S³owa kluczowe: nowotwory z³oœliwe skóry g³owy i szyi, rak podstawnokomórkowy, rak p³askonab³onkowy, czerniak z³oœliwy, epidemiologia, charakterystyka kliniczna. SUMMARY The malignant tumors of the skin constitute the most common group of human malignancies. In regions, where white skin people live in the subtropical regions, these tumors reach 50% of all malignancies. It is also a group of tumors characteristic of old population. Two main groups of skin malignant tumors are: the more common and often under registered non-melanoma skin cancers and malignant melanomas, the tumors with very unfavorable prognosis and unpredictable clinical behavior. The aim of our study was to present an epidemiological and clinical characteristics of 524 cases of skin malignant tumors treated surgically in Section of Otolaryngology, Head and Neck Surgery in The Holy Cross Cancer Center in Kielce from 2001 to In retrospective analysis, apart from basic epidemiological data, the

2 12 S. Bieñ, S. y³ka, A. Klimas, B. Kamiñski, S. Ok³a, S. Postu³a, M. Zió³kowska location within the head and neck, multi focal appearance, histopatology, and local advancement of the disease was taken into analysis. Key words: skin malignant tumors of head and neck, basal cell carcinoma, squamous cell carcinoma, malignant melanoma, epidemiology, clinical characteristics. WSTÊP U ludzi rasy bia³ej nowotwory z³oœliwe skóry s¹ grup¹ najczêœciej wystêpuj¹cych nowotworów z³oœliwych. W krajach, gdzie ludzie rasy bia³ej zamieszkuj¹ tereny pasa podzwrotnikowego, z³oœliwe nowotwory skóry stanowi¹ 50% wszystkich nowotworów. Jest to ponadto grupa nowotworów typowa dla ludzi starszych [1-3]. Dwie g³ówne grupy nowotworów z³oœliwych skóry to tzw. nieczerniakowe raki skóry (non-melanoma skin cancer) i czerniak z³oœliwy (melanoma malignum). Dok³adny wskaÿnik zachorowalnoœci na raka skóry w Polsce nie jest znany z powodu luk w zg³aszaniu do rejestru nowotworów przypadków raka skóry, zw³aszcza raka podstawnokomórkowego. Zarejestrowana w Polsce w 2000 r. zachorowalnoœæ na raka skóry to 2501 nowych przypadków u mê czyzn oraz 2550 u kobiet; standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci M = 10,5 i K = 7,3 na pewno daleki jest od rzeczywistoœci [4]. Dla porównania w USA w 2002 r. zarejestrowano ponad milion nowych zachorowañ na raka skóry [5]. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka sprzyjaj¹cym powstawaniu raka skóry jest nadmierna ekspozycja na s³oñce czy oparzenie s³oneczne skóry, zw³aszcza w dzieciñstwie i wczesnej m³odoœci. Czynnikiem ryzyka jest równie ekspozycja skóry na promieniowanie jonizuj¹ce lub nara enie skóry na dzia³anie œrodków chemicznych, takich jak: arsen, wêglowodory aromatyczne, herbicydy, pestycydy, pochodne ropy naftowej. Rak skóry mo e rozwijaæ siê na pod³o u przewlek³ego stanu zapalnego skóry (owrzodzeñ, blizn, przetok) oraz zmian zanikowych skóry. Czynnikiem predysponuj¹cym do rozwoju raka skóry jest fenotyp pacjenta jasna karnacja skóry (niebieskie b¹dÿ zielone oczy, jasne w³osy), a tak e wady genetyczne odpowiedzialne za wystêpowanie zespo³ów: albinizmu, skóry ó³tej pergaminowej, epidermodysplazji brodawczakowatej czy dziedzicznego zespo³u znamion podstawokomórkowych [2, 3, 6-9]. Równie czynnikiem sprzyjaj¹cym rozwojowi raka skóry jest przewlek³a immunosupresja, np. u chorych po przeszczepach narz¹dów lub u chorych z zespo³em AIDS [10]. Bardzo istotnym elementem jest te senioralny wiek pacjenta, ale dynamika procesu nowotworowego w starczej skórze jest zwykle mniejsza. Najczêœciej wystêpuj¹cym nowotworem z³oœliwym skóry jest rak podstawnokomórkowy carcinoma basocellulare, basal cell carcinoma (BCC), okreœlany równie jako basalioma, epithelioma basocellulare lub andexoblastoma. Synonimy sugeruj¹ce pó³z³oœliwy charakter tej formy raka s¹ czêsto z³udne. Rak podstawnokomórkowy stanowi ok. 3/4 wszystkich nowotworów z³oœliwych na skórze, przy czym najczêœciej ta forma raka (75%-86%) wystêpuje w regionie g³owy i szyi, zw³aszcza powy ej linii ³¹cz¹cej k¹ciki ust z przewodami s³uchowymi zewnêtrznymi, nieznacznie czêœciej

3 Nowotwory z³oœliwe skóry g³owy i szyi. Charakterystyka epidemiologiczna i kliniczna 13 u mê czyzn (M : K = 1,6 : 1) [3, 5, 6, 9, 11]. Typowym obrazem BCC jest guzek skóry barwy per³owej, twardy, przeÿroczysty, czasem z nadmiern¹ pigmentacj¹. W zaawansowanej postaci BCC obserwuje siê g³êboko naciekaj¹ce owrzodzenie o wa³owatym brzegu. Wyró niamy wiele odmian klinicznych raka podstawnokomórkowego: powierzchown¹, guzkow¹, guzkowo-wrzodziej¹c¹, twardzinopodobn¹, barwnikow¹ czy w³óknisto-nab³onkow¹. Czêsto, g³ównie na starczej skórze, obserwuje siê ogniska mnogie. Wiêkszoœæ BCC roœnie wolno i wyj¹tkowo rzadko daje przerzuty. Drugim co do czêstoœci nowotworem z³oœliwym skóry oraz najczêstszym nowotworem obszarów przejœciowych pomiêdzy skór¹ a b³onami œluzowymi jest rak p³askonab³onkowy (carcinoma planoepitheliale, carcinoma spinocellulare, spinalioma, squamous cell carcinoma SCC). Stanowi on ok % ogó³u nowotworów z³oœliwych skóry [2, 3, 6-9, 11]. Obraz kliniczny SCC jest zró nicowany, manifestuj¹c siê zmian¹ skórn¹ o powierzchni ³uszcz¹cej siê, rogowaciej¹cej, brodawkowatej, wrzodziej¹cej, czasami pokrytej strupem czy krwawi¹cej. Nowotwór ten roœnie bardziej agresywnie ni rak podstawnokomórkowy i, w przeciwieñstwie do BCC, w zaawansowanym stadium choroby czêsto daje przerzuty do regionalnych wêz³ów ch³onnych oraz przerzuty odleg³e (koœci, p³uc, mózgu). Wczesn¹ postaci¹ SCC jest tzw. choroba Bowena, czyli rak p³askonab³onkowy skóry in situ nie przekraczaj¹cy warstwy podstawnej nab³onka [1, 3, 6, 7]. Pozosta³e nieczerniakowe nowotwory z³oœliwe skóry wystêpuj¹ sporadycznie (ok. 1-3%) i mog¹ wywodziæ siê z przydatków skóry (carcinoma adnexoidale, carcinoma sebaceum, carcinoma apocrinale, carcinoma tricholemmale, hidradenocarcinoma), z komórek Merkela, czyli komórek neuroepitelialnych, obecnych w dolnych warstwach naskórka, tkanki ³¹cznej, czy komórek uk³adu immunologicznego (ch³oniaki skóry, miêsak Koposiego, w³ókniakomiêsak guzowaty skóry, naczyniakomiêsak i inne). Ogó³em klasyfikacja histopatologiczna WHO wylicza 82 rodzaje nieczerniakowych, z³oœliwych nowotworów skóry [12]. NajgroŸniejszym nowotworem z³oœliwym skóry jest czerniak z³oœliwy (melanoma malignum MM). W krajach rozwiniêtych w ostatnim 50-leciu zachorowalnoœæ na czerniaka roœnie znacznie szybciej ni jakiegokolwiek innego nowotworu [13]. W Polsce w 2000 r. wspó³czynnik zachorowalnoœci na 100 tys. osób wynosi³ u mê - czyzn 3,1 tys. (715 nowych zachorowañ), a u kobiet 3,1 (886 nowych zachorowañ), natomiast wspó³czynniki zgonów odpowiednio 2,0 (463 zgony) dla mê czyzn i 1,5 (465 zgonów) dla kobiet [4]. Najwy sze w œwiecie wspó³czynniki zachorowalnoœci obserwowano w ostatnich latach w Australii; 13,6-28,9/100 tys. u mê czyzn oraz 18,0-25,3 u kobiet. Czerniak, mimo i stanowi zaledwie 2-5% nowotworów z³oœliwych skóry g³owy i szyi, jest przyczyn¹ ok. 75% zgonów w tej grupie nowotworów [13, 14]. G³ówne czynniki ryzyka rozwoju czerniaka z³oœliwego s¹ podobne do tych, które predysponuj¹ do rozwoju BCC i SCC. Istotnym czynnikiem zwiêkszaj¹cym ryzyko rozwoju czerniaka jest obecnoœæ licznych znamion barwnikowych (powy ej 100 u ludzi m³odych i wiêcej ni 50 u ludzi w podesz³ym wieku), czy wystêpowanie rodzinnego ze-

4 14 S. Bieñ, S. y³ka, A. Klimas, B. Kamiñski, S. Ok³a, S. Postu³a, M. Zió³kowska spo³u znamion atypowych. Do zmian, na pod³o u których mo e rozwin¹æ siê czerniak, zalicza siê znamiona melanocytarne dysplastyczne, wrodzone, ³¹cz¹ce siê, b³êkitne, jak równie plamy barwnikowe soczewicowate. Szczególnie podejrzane transformacje w MM s¹ znamiona, które zmieni³y barwê, sta³y siê asymetryczne, o nieregularnych granicach, œrednicy powy ej 6 mm, i które uleg³y uniesieniu ponad poziom otaczaj¹cej skóry. Regu³a A B C D E Friedmana i Rigela, okreœlaj¹ca elementy sugeruj¹ce transformacjê znamienia barwnikowego w czerniaka, to: A asymetry, B border, C colour, D diameter, E elevation; warta jest zapamiêtania [1, 6, 11]. Istotn¹ rolê w powstawaniu MM mog¹ odgrywaæ czynniki genetyczne. Uszkodzenie genu supresorowego zlokalizowanego w chromosomie 9p21 jest prawdopodobnie odpowiedzialne za rodzinne wystêpowanie czerniaka [14]. Trzy g³ówne formy czerniaka w obrêbie skóry g³owy i szyi to: postaæ powierzchowna (SSM superficial spreading melanoma ok. 70%), guzowata (NM nodular melanoma ok. 20%) i czerniak w plamie soczewicowatej (LMM lentigo malignant melanoma ok. 5-10%). Podstawow¹ form¹ leczenia zarówno raków skóry, jak i czerniaka z³oœliwego jest w niskim i œrednim zaawansowaniu wyciêcie chirurgiczne z odpowiednim marginesem otaczaj¹cej zdrowej skóry, a w przypadkach zaawansowanych leczenie skojarzone (chirurgia + radioterapia). Rokowanie w przypadkach raka podstawnokomórkowego jest bardzo dobre. W krajach, gdzie do leczenia trafiaj¹ na ogó³ przypadki o niskim zaawansowaniu klinicznym, wyleczenia siêgaj¹ % [1, 6, 11]. W przypadkach raka p³askonab³onkowego 5-letnie prze ycia zale ¹ g³ównie od stopnia zró nicowania (histologicznej z³oœliwoœci guza), zaawansowania miejscowego i ogólnego (regionalne przerzuty wêz³owe i przerzuty odleg³e). Œrednie 5-letnie prze- ycia ogó³em siêgaj¹ 90%, ale przy obecnoœci przerzutów do wêz³ów ch³onnych ju poni ej 70%, a przy przerzutach odleg³ych 20-30% [2, 3, 6-8]. Rokowanie w czerniaku skóry zale y g³ównie od g³êbokoœci naciekania nowotworu oraz od obecnoœci przerzutów. W przypadku, gdy gruboœæ nacieku wg Breslowa wynosi poni ej 0,75 mm, 5-letnie prze ycia wynosz¹ a 98%, przy nacieku gruboœci 0,76-1,5 mm 91%, 1,51-3,99 mm 71% oraz przy nacieku powy ej 4 mm gruboœci 46%. W przypadku obecnoœci przerzutów do wêz³ów ch³onnych 5-letnie prze ycia wynosz¹ ogólnie ok. 30% [6, 13, 14]. CEL PRACY Przedstawiono charakterystykê epidemiologiczn¹ i kliniczn¹ grupy chorych z nowotworami z³oœliwymi skóry regionu g³owy i szyi, leczonej chirurgicznie w Dziale Otolaryngologii, Chirurgii G³owy i Szyi Œwiêtokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach w okresie 3 lat (1 IV III 2004).

5 Nowotwory z³oœliwe skóry g³owy i szyi. Charakterystyka epidemiologiczna i kliniczna 15 MATERIA I METODA Dokonano retrospektywnej analizy historii chorób 524 pacjentów. Stopieñ zaawansowania miejscowego leczonych raków skóry oceniano wg klasyfikacji TNM 2001 (oddzielnie dla raków powiek i oddzielnie dla raków pozosta³ej skóry g³owy i szyi) [12]. W przypadkach wieloogniskowego raka skóry, cechê T ustalano dla guza o najwiêkszej œrednicy, podaj¹c jednoczeœnie w nawiasie liczbê oddzielnych ognisk np. T2(4). Miejscowe zaawansowanie (T) czerniaków, oceniane na podstawie badania patologicznego (gruboœæ nacieku), oparto równie na TNM Poniewa w analizowanym materiale nie stwierdzono w adnym przypadku przerzutów odleg³ych, a przerzuty do regionalnych wêz³ów ch³onnych by³y obecne jedynie sporadycznie w momencie pierwotnego leczenia (2 pacjentów z czerniakiem i 2 pacjentów z rakiem p³askonab³onkowym), dlatego te zrezygnowano z odrêbnej oceny stopnia zaawansowania klinicznego. WYNIKI W analizowanym okresie leczono 524 pacjentów z 735 nowotworami z³oœliwymi skóry regionu g³owy i szyi, w tym 52,0% kobiet (n = 273) oraz 48,0% mê czyzn (n = 251), w wieku od 20 do 99 lat. Œrednia wieku dla ca³ej analizowanej grupy wynosi³a 68,5 lat, przy czym dla chorych z rakiem podstawnokomórkowym 66,6, dla pacjentów z rakiem p³askonab³onkowym 75,9, dla pacjentów z czerniakiem 57,5, a dla innych rzadkich nowotworów skóry 70,5 lat (tabela 1). Najczêstszym nowotworem z³oœliwym skóry regionu g³owy i szyi jest rak podstawnokomórkowy (BCC) wystêpuj¹cy w analizowanym materiale u 66,8% ogó³u leczo- Tabela 1. Charakterystyka epidemiologiczna i histologiczna analizowanej grupy z³oœliwych nowotworów skóry g³owy i szyi Rodzaj nowotworu Rak podstawnokomórkowy (BCC) Rak p³askonab³onkowy (SCC) Liczba Kobiety Mê czyÿni pacjentów Œredni wiek w latach n % n % n % , , ,3 66, , , ,6 75,9 BCC + SCC 24 4, , ,0 72,9 Czerniak z³oœliwy 17 3, ,3 7 34,7 57,5 Rzadkie nowotwory z³oœliwe skóry 22 4, ,7 6 27,3 70,5 Ogó³em , , ,0 68,5

6 16 S. Bieñ, S. y³ka, A. Klimas, B. Kamiñski, S. Ok³a, S. Postu³a, M. Zió³kowska nych (n = 350). Drugim pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania jest rak p³askonab³onkowy (SCC) 21,2% (n = 111). U 24 pacjentów (4,6%) stwierdzono jednoczesne wystêpowanie raka podstawnokomórkowego i p³askonab³onkowego. Czerniak z³oœliwy w analizowanym materiale wyst¹pi³ u 17 pacjentów (3,2%) ogó³u), dwukrotnie czêœciej u kobiet ni u mê czyzn, a œredni wiek pacjentów z tym nowotworem (57,5 lat) jest o blisko 20 lat ni szy ni pacjentów z rakiem p³askonab³onkowym (75,9 lat). U 22 pacjentów (4,2%) stwierdzono wystêpowanie tzw. rzadkich nowotworów z³oœliwych skóry. Ich obraz histopatologiczny prezentuje tabela 2. Na rycinie 1 przedstawiono charakterystykê rozk³adu grup wiekowych w poszczególnych grupach z³oœliwych nowotworów skóry. Rycina 1 ilustruje charakterystyczn¹ cechê ogó³u z³oœliwych nowotworów skóry ich dominacjê u ludzi starszych, tj. powy ej 71. roku ycia (35,7% ca³ego materia³u). Dla raka p³askonab³onkowego zale noœæ ta jest jeszcze wyraÿniejsza. 38,7% tej grupy, to chorzy powy ej 80. roku ycia. Odmienn¹ charakterystykê wiekow¹ prezentuj¹ pacjenci z czerniakiem, gdzie 23,5% to chorzy poni ej 40. ycia. Charakterystyczn¹ cech¹ raków skóry jest ich wieloogniskowoœæ. Wieloogniskowy rak, synchroniczny b¹dÿ metachroniczny, wystêpowa³ w przypadku BCC w 22,3%, a w SCC 11,8% leczonych. Maksymalna iloœæ leczonych ognisk (w raku podstawnokomórkowym) stwierdzonych synchronicznie u jednego pacjenta 8, a metachronicznie a 12. Tabela 2. Obraz histologiczny rzadkich nowotworów z³oœliwych skóry (n = 22) w analizowanym materiale (n = 524) Rzadkie nowotwory z³oœliwe skóry 1. Fibrohistiocytoma malignum (malignant fibrous histiocytoma) 3 2. Carcinoma planoepitheliale anexoidale 4 3. Merkel cell carcinoma 1 4. Carcinoma metatypicum 3 5. Carcinoma planoepitheliale pseudoangiosarcomatosum 1 6. Carcinoma planoepitheliale verrucosum 1 7. Neoplasma malignum male differentiatum 1 8. Porocarcinoma 1 9. Papilloma epidermoidale in ca vertens Carcinoma planoepitheliale nasopharyngeale Adenocarcinoma mucosecretans Adenocarcinoma male differentiatum Carcinoma clarocellulare metastaticum Lymphoma malignum (diffuse large B-cell lymphoma) 1 Ogó³em 22 N

7 Nowotwory z³oœliwe skóry g³owy i szyi. Charakterystyka epidemiologiczna i kliniczna >80 BCC rak podstawnokomórkowy SCC rak p³askonab³onkowy MM czerniak z³oœliwy Rycina 1. Dystrybucja zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe regionu g³owy i szyi w poszczególnych przedzia³ach wiekowych Najczêstsz¹ dla BCC lokalizacj¹ by³a skóra nosa i policzków; dla SCC ma³ owina uszna i okolica oko³oma³ owinowa. Lokalizacjê ogniska w obrêbie skóry dla poszczególnych grup nowotworów ilustruje tabela 3. Nos Tabela 3. Rozmieszczenie z³oœliwych nowotworów skóry w poszczególnych rejonach g³owy i szyi Lokalizacja Policzek Ma³ owina uszna Skroñ Czo³o Powieki Skóra warg G³owa ow³osiona Szyja Broda Rodzaj nowotworu BCC SCC Melanoma Nowotwory rzadkie Ogó³em Ogó³em (100,0%) (100,0%)

8 18 S. Bieñ, S. y³ka, A. Klimas, B. Kamiñski, S. Ok³a, S. Postu³a, M. Zió³kowska Pamiêtaj¹c o zró nicowanej klasyfikacji T dla raków powiek, raków skóry g³owy i szyi poza powiekami oraz odrêbnej dla czerniaków, mo na stwierdziæ ogólnie, e wiêkszoœæ (87,0%) nowotworów z³oœliwych tego regionu to nowotwory w niskim (Tis, T1, T2) stadium zaawansowania miejscowego. Na tle tej ogólnej analizy szczególnie niepokoj¹cym jest fakt, e w przypadkach czerniaka z³oœliwego a 72,3% leczonych guzów stanowi³y nowotwory w stadium T3 i T4 (tabela 4). Tabela 4. Stadium zaawansowania miejscowego nowotworów z³oœliwych skóry regionu g³owy i szyi w analizowanym materiale (wy³¹czono grupê tzw. rzadkich nowotworów z³oœliwych skóry) Rodzaj nowotworu Stadium zaawansowania Tis T1 T1mf T2 T2mf T3 T3mf T4 Ogó³em n % n n % n n % n n % n % n BCC , , ,3 5 1,4 350 SCC 15 13, , , ,1 3 2,8 111 BCC + SCC 5 20, ,6 9 37,6 24 Melanoma maliqnum 3 17,7 6 25,3 8 47,0 17 Ogó³em 15 3, , , ,8 16 3,2 502 Legenda: mf multifocalis = wzrost wieloogniskowy dla: T1 mf = 2-6 cm, T2 = 2-12 cm, T3 = 2-4 OMÓWIENIE W pracy przedstawiono jedynie charakterystykê epidemiologiczn¹ i kliniczn¹ leczonej grupy, poniewa krótki czas obserwacji nie pozwala jeszcze na ocenê wyleczeñ wg kryteriów onkologicznych i powi¹zanie tych wyników z zastosowanymi metodami terapii. Wzrastaj¹ca w ostatnich latach czêstoœæ wystêpowania nowotworów skóry nie wynika jedynie z zawodowej ekspozycji na s³oñce, czy kontaktu z substancjami stymuluj¹cymi karcinogenezê. Nowotwory z³oœliwe skóry coraz czêœciej wystêpowaæ bêd¹ u osób, które dobrowolnie, w wyniku nieracjonalnego opalania siê, doprowadzaj¹ do nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, a czêsto wrêcz do oparzeñ s³onecznych skóry. W sytuacji wyd³u aj¹cego siê wieku metrykalnego, informacje o szkodliwoœci nadmiernej ekspozycji na s³oñce winny byæ elementem oœwiaty zdrowotnej, prowadzonej w szkole, s³u bie zdrowia i w œrodkach masowego przekazu. Takie postêpowanie da szanse istotnego ograniczenia zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe skóry w przysz³oœci. Kluczowym czynnikiem dla terapii nowotworów skóry jest odpowiednio wczesne rozpoznanie. Odpowiedzialni s¹ za to w równej mierze lekarze pierwszego kontaktu,

9 Nowotwory z³oœliwe skóry g³owy i szyi. Charakterystyka epidemiologiczna i kliniczna 19 jak i sami pacjenci. Skóra g³owy i szyi, poza skór¹ ow³osion¹, jest ³atwo dostêpna do badania, a wygl¹d makroskopowy zmian klinicznie podejrzanych o nowotwór z³oœliwy skóry jest w wiêkszoœci przypadków charakterystyczny. Pomimo tego jedynie 49,0% raków skóry zg³aszaj¹cych siê do leczenia by³o w stadium T1 (do 2 cm), ju 40,4% w stadium T2 (2-5 cm), pozosta³e 10,6% leczonych przez nas pacjentów zg³osi³o siê do leczenia w wysokim stadium zaawansowania miejscowego T3 (powy ej 5 cm) i T4 (naciekanie g³êbokich struktur pozaskórnych). Analizuj¹c wywiady zebrane od chorych, stwierdziæ mo na, e za taki stan rzeczy odpowiedzialni s¹ nie tylko sami pacjenci, ale czêsto i pracownicy s³u by zdrowia. Uzyskany na podstawie retrospektywnej analizy materia³u w³asnego obraz epidemiologiczno-kliniczny nowotworów z³oœliwych skóry regionu g³owy i szyi jest podobny do danych z dostêpnej literatury [1, 2, 5-7, 12]. Godnym szczególnej uwagi jest fakt, e u 4,6% pacjentów stwierdzano wystêpowanie obok siebie BCC i SCC. Istotne dla ca³oœci obrazu, a czêsto dla przyjêtej taktyki leczenia, jest to, e na BCC i SCC choruj¹ pacjenci w zaawansowanym wieku, a u wielu z nich (22,3% pacjentów z BCC) stwierdza siê wystêpowanie mnogich ognisk nowotworu, znacznie czêœciej synchronicznie ni metachronicznie. PIŒMIENNICTWO [1] O Donnell M. J., Whitaker D. C.: Clinical evaluation of tumors of the skin. W: Comprehensive management of haed and neck tumors. Vol. 2. Thawley S. E., Panje W. R., Batsakis J. G. i wsp. (red.). W. B. Saunders Company. Philadelphia 1999; [2] Berkan M.: Nowotwory nab³onkowe skóry. W: Onkologia. Kordek R., Jassem J., Krzakowski M. i wsp. (red). Medical Press. Gdañsk 2003; [3] Weber R. S., Geoffrey L. R., Garden A. S. i wsp. Aggressive basal and sguamous cell skin cancer of the haed and neck. W: Haed and neck cancer. A multi-disciplinary approach. Harrison L. B., Sessions R. B., Hong Wki. (red.) Lippincott Raven Publ. Philadelphia 1999; [4] Didkowska J., Wojciechowski K., Tarkowski W., Zatoñski W.: Nowotwory z³oœliwe w Polsce w 2000 roku. Instytut M. Sk³odowskiej-Curie. Zak³ad Epidemiologii Nowotworów. Krajowy Rejestr Nowotworów. Warszawa [5] Kuriakose M. A.: Basal cell carcinoma of the skin [6] Wathkinson J. C., Gaze M. N., Wilson J. A.: Tumors of the skin and ear. W: Stell and Maran s haed and neck surgery. Butterworth-Heinemann. Oxford 2000; [7] Mc Donald III R. R., Ridenour B. D.: Nonmelanoma skin cancer: Biologic behavior and surgical therapy. W: Comprehensive management of haed and neck tumors. Vol. 2. Thawley S. E., Panje W. R., Batsakis J. G. i wsp. (red). W. B. Saunders Company Philadelphia 1999; [8] Biernat W.: Skóra rozrosty niemelanocytarne. W: Nowotwory zarys patologii. Kordek R., WoŸniak L., Biernat W. (red.). Akademia Medyczna w odzi. ódÿ 2001; [9] Jab³oñska S., Chorzelski T.: Nowotwory z³oœliwe skóry. W: Choroby skóry. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 1997; [10] Adami J., Gabel H., Lindelof B. i wsp.: Cancer risk fallowing organ transplantation: a nationwide cohort study in Sweden. Br J Cancer 2003; 89(7):

10 20 S. Bieñ, S. y³ka, A. Klimas, B. Kamiñski, S. Ok³a, S. Postu³a, M. Zió³kowska [11] Colver G. D.: Skin cancer: a practical guide to management. Martin Dunitz Ltd. London [12] Greene F. L., Page D. L., Fleming I. D. i wsp. AJCC cancer staging handbook. Sixth edition TNM classification of malignat tumors. Spinger-Verlag. New York [13] Gillenwater A. M., Byers R. M., O Malley B. B.: Melanoma of the haed and neck. W: Haed and neck cancer. A multidisciplinary approach. Harrison L. B., Sessions R. B., Hong W. K. (red.). Lippincott Raven Publ. Philadelphia 1999; [14] Pou A. M.: Melanoma of the haed and neck