Dr hab. Dariusz Piwczyński Bydgoszcz, r. Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt RECENZJA

Transkrypt

1 Dr hab. Dariusz Piwczyński Bydgoszcz, r. Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt RECENZJA rozprawy doktorskiej pt. Ocena cech biometrycznych i predyspozycji psychicznych polskich owczarków podhalańskich w różnych aspektach ich wykorzystania wykonanej przez mgr Edytę Małgorzatę Sweklej Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska mgr Edyty Małgorzaty Sweklej została wykonana pod kierunkiem promotora dr hab. Romana Niedziółki, profesora Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego i promotora pomocniczego dr inż. Elżbiety Horoszewicz, adiunkta w Katedrze Hodowli Bydła, Owiec i Oceny Mleka tej samej Uczelni. Polski owczarek podhalański jest jedną z pięciu polskich ras psów zarejesrtowanych przez Międzynarodową Federację Kynologiczną. Jednocześnie jest rasą stanowiącą polskie dziedzictwo kulturowe, która do tej pory nie została kompleksowo zbadana w zakresie cech biometrycznych, predyspozycji psychicznych z punktu widzenia różnego kierunku wykorzystania. Fakty te, w pełni uzasadniają kierunek badań podjęty przez mgr Edytę Małgorzatę Sweklej. Jako główny cel prowadzonych badań mgr Edyta Małgorzata Sweklej postawiła ocenę cech biometrycznych i psychicznych polskich owczarków podhalańskich w zależności od kierunku ich wykorzystania. W ramach celu głównego Autorka wyodrębniła 5 celów szczegółowych: analiza struktury pogłowia pod względem fenotypowym i genetycznym; tendencje w zakresie eksterieru psów i suk; ocena parametrów morfometrycznych okrywy włosowej; analiza cech psychicznych i użytkowych; analiza wiedzy hodowców na temat ochrony przed wilkiem i roli wilków w ekosystemie. Wśród celów szczegółowych Autorka ujęła również szacowanie genetycznych wskaźników inbredu i odziedziczalności. Zupełnie niezrozumiałym jest dla mnie cel szacowania odziedziczalności Czy Autorka w ramach prowadzonych badań rzeczywiście szacowała wskaźniki odziedziczalności? Moim zdaniem nie. W rozdziale Materiał i metody badań nie znalazłem wzmianki na ten temat. 1

2 Przedłożona do oceny rozprawa doktorska mgr Edyty Małgorzaty Sweklej jest stosunkowo obszernym opracowaniem, które łącznie liczy 175 stron. Składa się z następujących rozdziałów: Wstęp (wraz z celem pracy) (3 strony), Przegląd piśmiennictwa (48 stron), Materiał i metody badań (6 stron), Wyniki (wraz z rysunkami i tabelami) (43 strony), Dyskusja (12 stron), Stwierdzenia i wnioski (3 strony). Wykaz literatury zawiera 210 pozycji rozmieszczonych na 14 stronach. Ponadto, praca zawiera 2 strony streszczenia w języku polskim i angielskim. Dodatkowo, autorka na 29 stronach w formie aneksu umieściła m.in. opis testu PAT, Statystyki pogłowia owczarka podhalańskiego Polsce, Kwestionariusz wywiadu z bacami/juhasami oraz Galerię owca podhalańskiego. Konstrukcja i struktura rozprawy są prawidłowe i odpowiadają wymaganiom stawianym pracom doktorskim. Jestem pod wrażeniem wiedzy Doktorantki, która zaowocowała powstaniem rozdziału Przegląd piśmiennictwa. Uważam, że ten obszerny rozdział 48 stron, wzbogacony o profesjonalnej jakości galerię fotografii mógłby posłużyć do powstania osobnej monografii. W omawianym rozdziale Autorka opisała m.in. proces udomowienia psa, jego znaczenie w ewolucji i życiu człowieka, w tym znaczenie kulturowe. Doktorantka scharakteryzowała organizacje kynologiczne w Polsce odpowiedzialne za prawidłowość rozwoju ras pod względem eksterierowym i użytkowym. Ze szczególną wnikliwością mgr Edyta Małgorzata Sweklej zaprezentowała historię i znaczenie owczarka podhalańskiego, jak również wzorzec, strukturę genetyczną i charakterystykę okrywy włosowej tej rasy. Rozdział Przegląd piśmiennictwa Autorka zakończyła opisując normy etyczne i akty prawne gwarantujące właściwe warunki dobrostanu zwierząt. Zawarty w rozdziale Materiał i metody badań opis analizowanych cech oraz zastosowanych metod badawczych dowodzi dużej pracochłonności i kompleksowości realizowanych badań. W ich ramach wykonano m.in. 15 pomiarów zoometrycznych, w oparciu o które obliczono 9 indeksów pokrojowych, obliczono współczynniki inbredu 202 psów i 303 suk. Ponadto, dokonano oceny okrywy włosowej, m.in. jej struktury, długości włosa, wydłużenia w trakcie zrywania, wytrzymałości na rozerwanie. W kolejnym kroku wykonano pierwiastkową analizę włosa psów i suk pod względem pierwiastków niezbędnych i toksycznych. Dążąc do realizacji postawionych w pracy celów wśród hodowców owiec wykorzystujących owczarki podhalańskie została przeprowadzona ankieta dotycząca preferencji doboru zwierząt. Z tego samego względu przeprowadzono wywiady z osobami z Holandii, Kanady i Stanów Zjednoczonych. Wywiady te objęły również 5 dogoterapeutów oraz 12 rodziców, których dzieci zostały poddane dogoterapii. Ważnym elementem 2

3 prowadzonych badań służących ocenie predyspozycji i zdolności szczeniąt pod kątem dalszego ich wykorzystania. Ocenę tę przeprowadzono z zastosowaniem testu PAT. Analizują treści zawarte w rozdziale Materiał i metody dostrzegłem pewne nieścisłości i nieprawidłowości, które wymagają wyjaśnienia lub skorygowania: 1. Pierwsze zdanie, pierwszego akapitu rozdziału zawiera treść: Badania przeprowadzono w latach W zdaniu ostatnim tego samego akapitu umieszczono informację, że Materiał uzupełniono podczas krajowych i międzynarodowych wystaw psów rasowych w Polsce w latach W związku z tym powstają pytania: w jakich latach ostatecznie prowadzono badania, jaki materiał uzupełniono? 2. W rozdziale Materiał i metody badań Autorka podaje, że badania zoometryczne przeprowadzono na grupie 73 zwierząt. Z kolei w Streszczeniu polskim i angielskim pracy zapisana jest liczba 60 osobników. Która z podanych liczebności jest prawidłowa? Jednocześnie mam pytanie, o liczbę zwierząt, które kontrolowano w zakresie okrywy włosowej i pierwiastkowej analizy włosa. Myślę, że informacje o liczbie kontrolowanych zwierząt w zakresie poszczególnych grup cech warto byłoby dołączyć do tabel zawierających statystyki opisowe. 3. Mam pytanie: Czy Doktorantka dokonała statystycznej oceny zgodności rozkładu empirycznego kontrolowanych cech z rozkładem normalnym? Czy wyniki tego badania przełożyły się na dobór zastosowanych metod statystycznych (testy parametryczne bądź nieparametryczne)? 4. W końcowej części rozdziału dotyczącej opisu zastosowanych metod statystycznych brakuje informacji na temat zastosowanych metod statystycznych. Użycie testu Tukey a mogłoby sugerować, że posłużono się analizą wariancji. Z drugiej zaś strony zastosowany do analizy wymiarów zoometrycznych model uwzględnia tylko jeden czynniki (płeć), na który składają się 2 poziomy: pies, suka. W tym przypadku należałoby rozważyć posłużenie się w obliczeniach testem t-studenta. 5. Czy w przypadku analizy okrywy włosowej rozważano włączenie do modelu zmiennej wiek zwierzęcia? Ocenę pierwiastkową przeprowadzono na zwierzętach w wieku od 1 roku do 8 lat, co mogło przełożyć się np. na obecność metali toksycznych dla organizmu. 6. Wszystkie podane model analizy statystycznej wymagają korekty ze względu na zawartość indeksu dolnego występującego przy wartości fenotypowej (Y) i błędzie losowym (e) powinna on wynikać z indeksów efektów głównych modelu. Niejasne 3

4 są poziomy czynnika płeć w przypadku dwóch ostatnich modeli: i=( ),( ). Składniki modelu użytego do analizy Fx i AVK (efekt i-tej płci) nie są zgodne z opisem modelu (hodowlane, niehodowane, urodzone w Polsce, urodzone zagranicą). W rozdziale Wyniki badań mgr Edyta Małgorzata Sweklej wnikliwie opisała wyniki będące efektem kolejnych etapów prowadzonych badań. Zostały one zaprezentowane w 18 tabelach oraz na 44 rycinach. Poniżej umieściłem uwagi, które być może warto byłoby wziąć pod uwagę przygotowując pracę do druku: 1. W ostatnim zdaniu na stronie 66 Autorka napisała, że: Prognozowany trend liczby rejestrowanych zwierząt w kolejnych pięciu latach osiągnął największą dynamikę w przypadku suk hodowlanych... Na jakiej podstawie zapisano to stwierdzenie? Nie znalazłem ani tabeli, ani wykresu, w którym umieszczony byłby model potwierdzający ten fakt. 2. Sugeruję, aby w nagłówkach niektórych tabel, np. 7 i 8 zastąpić wyraz Parametr wyrazem Cecha. Symbol prawdopodobieństwa pisać wielką literą (P) a nie małą (p), tj. P 0,01 a nie p 0,01. Zwracam uwagę, że w pracy kontrolowano masę ciała, a nie ciężar ciała. 3. Moim zdaniem struktura tabeli 8 (4 porównawcze grupy zwierząt) podważa możliwość wykonania statystycznej analizy przy użyciu modelu zawartego na stronie 63. Ta sama sytuacja dotyczy modelu użytego do analizy okrywy włosowej oraz wyników umieszczonych na rycinie 43. Autorka w pierwszym zdaniu akapitu na stronie 91 napisała, że szerokość włosów zależy od płci, frakcji i miejsca występowania efektu płci nie ujęto w podanym modelu liniowym na stronie W przypadku opracowania wyników zawartych w tabeli 10 (s. 76) sugerowałbym rozważyć zastosowanie testu statystycznego, do zbadania zależności między występowaniem wad a kierunkiem wykorzystania owczarków. Podobną uwagę mam w odniesieniu do danych zawartych na rycinie 39, 56, 57 i 58 i tabeli W tabeli 11 (s. 79) należy uzupełnić nagłówek tabeli odnoszący się do 1 i 2 kolumny. Uwaga dotyczy również innych tabel, np. 13, 14, 17 i in. Nie wiedzę potrzeby użycia koloru niebieskiego i czerwonego w tabeli 16 do rozróżnienia linii męskiej i żeńskiej. 6. Uważam, że w celu zobrazowania wyników zawartych na rycinie 34 (s. 82) należy zastosować inny niż liniowy typ wykresu, np. kolumnowy. 4

5 7. Niejasne jest zdanie w pierwszym akapicie na stronie 86 Wyższy współczynnik spokrewnienia linii ojcowskiej może sugerować poszukiwanie przez hodowców inbredu w linii męskiej. 8. Uważam, że zastosowany schemat oznaczania istotności różnic w tabeli 20 (s. 93) jest niejasny. 9. W tabeli 21 podano cechy wytrzymałości włosa wyłącznie z podziałem na płeć. Jaką metodę i model zastosowano do analizy tej grupy cech? 10. Umieszczony na stronie 94 tekst odnoszący się do pierwiastkowej analizy okrywy włosowej winien być przesunięty do rozdziału Dyskusja, gdyż nie odnosi się bezpośrednio do uzyskanych wyników. 11. Wyniki przeprowadzonej, zapewne czasochłonnej, ankietyzacji hodowców owiec Doktorantka zobrazowała w postaci rycin. Sugerowałbym, aby oprócz tej formy zebrać uzyskane wyniki, w miarę możliwości, w 1 syntetycznej tabeli. Na stronach 99 i 100 Autorka powołuje się na wyniki przeprowadzonej ankiety, które nie zostały zaprezentowane ani na rycinie, ani w tabeli. 12. Należy poprawić legendę dotyczącą rycin 44, 48 ze względu na niejasny opis. 13. W nagłówku tabeli 24 zapisano: liczba szczeniąt osiągających wyniki w rzeczywistości chodzi o procent szczeniąt. Uważam, że rozdział Dyskusja Autorka zredagowała poprawnie. Jedyne moje wątpliwości dotyczą typu wykresu (liniowy), który wykorzystano do zobrazowania wymiarów zoometrycznych ryciny 60 i 61 oraz nadużywania form potocznych, np. Można założyć, że istnieją psy, które wyszły poza statystyki hodowlane... (s. 110), Biometria jest kryterium pozwalającym na ocenę psa (s. 110), wskazany jest w hodowli owczarka podhalańskiego dopływ nowej krwi (s. 116), inbred w rasie (s.121), problem w rasie (s. 121). Całość przeprowadzonych badań Autorka podsumowała w rozdziale Stwierdzenia i wnioski. Proponuję rozważyć zmianę nazwy rozdziału na Podsumowanie i wnioski oraz ujednolicić czas (przeszły), który wykorzystano przygotowując rozdział. Zawarte w tym rozdziale treści winny być wynikiem przeprowadzonych badań własnych. W związku z tym mam wątpliwości czy stwierdzenia/wnioski zawarte w punktach 11, 12 i 15 rzeczywiście znajdują potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach? Z uznaniem odnoszę się do dużej liczby źródeł literaturowych (210 pozycji), które zostały przez Doktorantkę trafnie dobrane i wykorzystane w zredagowaniu rozdziałów Przegląd piśmiennictwa i Dyskusja. 5

6 Podsumowując, uważam, że wymienione przeze mnie uwagi są w znacznej mierze natury redakcyjnej. Z tego względu mogą być łatwo poprawione w trakcie przygotowywania pracy do druku. Część z nich odnosi się do treści merytorycznej, jednak i te mogą być wyjaśnione, uzupełnione lub poprawione. Moim zdaniem dysertacja doktorska mgr Edyty Małgorzaty Sweklej pod względem wagi tematu, sposobu ujęcia, krytycznego przeglądu literatury, dobranego materiału, zasadniczo właściwej strony metodycznej, prawidłowej interpretacji wyników reprezentuje dobry poziom naukowy. Zdecydowanego podkreślenia wymaga kompleksowy charakter i pracochłonność przeprowadzonych przez Doktorantkę badań, jak również skrupulatność opisu i dyskusji uzyskanych wyników. Przedstawiając powyższe Radzie Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach stwierdzam, że oceniana praca doktorska odpowiada w pełni wymaganiom określonym w Ustawie z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. Ustaw nr 65 poz. 595 z późniejszymi zmianami). Na tej podstawie wnoszę do Wysokiej Rady o dopuszczenie mgr Edyty Małgorzaty Sweklej do dalszych etapów przewodu doktorskiego. 18 czerwca 2017 r. 6