Rysunkowe opowieści dzieci o świecie

Transkrypt

1 mgr Agnieszka Olczak Uniwersytet Zielonogórski Instytut Pedagogiki i Psychologii Zakład Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej al. Wojska Polskiego Zielona Góra Rysunkowe opowieści dzieci o świecie Już od najmłodszych lat dziecko tworzy. Określane jest jako twórca spontaniczny, bowiem czerpie ono ogromną radość i satysfakcję nie tylko z efektu dokonanej pracy, ale przede wszystkim z samego dokonywania zmian, z samej aktywności twórczej. 1 Dlaczego tak ogromną wartość pedagodzy i psycholodzy przywiązują do wytworu dziecięcego, jakim jest rysunek? Co dziecko wyraża w swym rysunku? W poniższym opracowaniu postaram się odpowiedzieć na postawione pytania. Dla pedagogów praktyków nie obcy jest obraz dziecka, które z niewymuszoną pasją, zaabsorbowane i ogromnie skupione zaburza nieskazitelną biel kartki papieru, początkowo chaotycznymi bazgrołami, stopniowo opanowując technikę kierowania ołówkiem, kredką, pędzelkiem. Nawet te pierwsze bazgroty będące rodzajem rozładowania energii są wyrazem stanów emocjonalnych dziecka (...). V. Lowenfeld wyraża pogląd, iż zdarza się, że bazgranie jest prawdziwszym środkiem wyrażania siebie niż wyższe formy sztuki. 2 Rysunek, jak mówi P. Wallon jest swoistą materializacją wnętrza dziecka i podświadomości, powoduje, że wyrzuca z siebie smutki, radości, obawy, niepokoje, pytania. Rysunek dziecka wykonywany jest w określonym kontekście bardziej lub mniej ograniczonym okolicznościami, np. poleceniem, prośbą, własną chęcią. Dziecko zawsze odwołuje się do doświadczeń pokoleń kultury środowiska oraz (...) doświadczeń własnych. Nie potrafiąc się sprawnie wypowiadać za pomocą słów używa znaków graficznych, ich zespołów, układów linii, punktów, planu. 3 Dziecko w wieku przedszkolnym jest w okresie radykalnego rozwoju funkcji psychicznych i fizycznych. Rozwój motoryki nie pozostaje bez wpływu również na jego działalność plastyczną. Wraz z rozwojem rysunkowej działalności dziecko wzbogaca swój obraz świata o nowe elementy. Zdobywa liczne umiejętności, które z jednej strony są mu pomocne w przystosowywaniu się do otoczenia, a z drugiej strony służą zaspokajaniu potrzeb 1 R. Cibor, Potencjał twórczy dziecka [w:] Dziecko w świecie sztuki, red. B. Dymara. Kraków 2000, Wyd. Impuls, s Tamże, s D. Waloszek, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej. Zielona Góra 1998, Wyd. ODN, s

2 dziecka. 4 Twórczość plastyczna (rysowanie, lepienie, wycinanie itp.), obok zabawy należy do twórczych form działalności małych dzieci. Formy te aktywizują dziecko i przyczyniają się do jego wszechstronnego rozwoju psychicznego. Twórczość ta zawsze prowadzi do jakiegoś konkretnego celu, jakim jest końcowy wytwór jego działalności. Według B. Hornowskiego rysunek dziecka jest też przejawem jego dojrzałości intelektualnej. Podczas rysowania dziecko żywo myśli nad wykonaniem swojego rysunku. Stopniowo wzbogaca jego treść, jak również i formę wykonania o nowe elementy. Powiązanie procesów myślenia z pracą ręki sprawia, że tego rodzaju działalność staje się ważnym, niewerbalnym środkiem do poznawania otaczającej dziecko rzeczywistości. 5 Rysunki zajmują szalenie istotne miejsce w działalności dziecka. Początkowo rysuje ono głównie dla zaspokojenia potrzeby ruchu, dla zabawy i przyjemności. Poprzez rysunek dziecko wyraża swoje uczucia, przekazuje swą wiedzę i komunikuje się z otoczeniem, często bowiem nie potrafi jeszcze słowami wyrazić tego co chce przekazać dorosłemu. W rysunku, w sposób jeszcze dosyć nieudolny, odtwarza otaczającą rzeczywistość, świat widziany z jego perspektywy. Pierwsze próby bazgrania i rysowania są bardzo ważne nie tylko dla samego dziecka, ale również i dla osób z jego najbliższego środowiska rodzinnego, które starają się zrozumieć i docenić wysiłki dziecka w tej dziedzinie. Są to początki działalności będącej sposobem wypowiadania się dziecka. Dorośli na ogół traktują te pierwsze wysiłki małego dziecka, jako wczesne formy wyrażania się. Postawy najbliższych osób mają istotny wpływ na rozwój twórczości rysunkowej dziecka, a przez to i na ogólny rozwój psychiczny. 6 Kiedy dziecko ukończy już trzy lata, w jego bazgrotach można dopatrzeć się już pewnego podobieństwa do przedmiotu, który dziecko chciało narysować. Początkowo rysunek małego dziecka jest najogólniejszym symbolem przedmiotów, tak bardzo wieloznacznym, że prawie każdy przedmiot można podstawić pod ten symbol. Z tego ogólnego symbolu dopiero zaczynają wyłaniać się schematy, aż wreszcie dziecko przedstawia przedmiot na rysunku w bardziej lub mniej wierny sposób. 7 Podczas rysowania ujawniają się podstawowe procesy myślowe. Dziecko dokonuje prostych obserwacji widzianych przedmiotów. Poznanie rzeczywistości rozpoczyna się od wrażeń i spostrzeżeń, które człowiek zdobywa właśnie w trakcie obserwacji, a następnie poprzez działanie. 8 4 B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej. Wrocław Warszawa Kraków 1970, Wyd. Ossolineum, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s B. Hornowski, Analiza psychologiczna skali J.C. Ravena. Warszawa 1970, PWN, s

3 W tym miejscu chciałabym przedstawić w dużym skrócie charakterystyczne elementy rysunku dziecka w okresie przedszkolnym na podstawie postaci ludzkiej według B. Hornowskiego. Rozpocznę od głowy i twarzy, ponieważ jest to ten element sylwetki ludzkiej, który sprawia dzieciom największe trudności. Dziecko w tym wieku nie dostrzega bowiem wielu szczegółów, nie zna skrótów, za pomocą których może przedstawić poszczególne elementy twarzy, a dodatkowo nie potrafi jeszcze rysować dwuwymiarowo. Do rysowania głowy i twarzy trzeba, zdaniem B. Hornowskiego, mieć pewnego rodzaju przygotowanie, doświadczenie i wiedzę, czego dziecko jeszcze w tym okresie nie posiada. Głowa bywa przedstawiana w rysunkach dziecięcych od najwcześniejszych lat życia. W okresie przedszkolnym dzieci rysują głowę najczęściej w postaci koła bądź kwadratu. W rysunkach dzieci najmłodszych (3-4-letnich) widoczna jest tylko głowa, do której dziecko przyczepia następnie kończyny. Powstają wówczas tak zwane głowonogi. Również takie elementy twarzy, jak usta, nos, oczy ulegają przeobrażeniom i udoskonaleniom wraz z rozwojem dziecka. Trzylatki często nie rysują swoim postaciom ust, nosa i oczu. Dopiero dzieci starsze wzbogacają swe prace o te szczegóły. Usta najczęściej przedstawione są w postaci kreski pionowej lub poziomej. Dopiero sześciolatki rysują usta jako owal. Podobnie nos, to najczęściej pionowa kreska, rzadziej kółko lub dwie kropki, jako otwory nosowe. Oczy przedstawiane są najczęściej (również wśród sześciolatków) jako dwie kropki, rzadziej, jako kontur w postaci koła lub owalu. Trzylatki i część czterolatków pomijają także szyję, która u dzieci pięcioletnich przedstawiana jest w sposób bardzo prymitywny, czasem trudno ją wyszczególnić z tułowia. Dopiero w szóstym roku życia szyja zostaje wyraźnie wydzielona z tułowia. Najmniej kłopotu sprawia dzieciom rysowanie kończyn. Właśnie na podstawie rysowania kończyn można obserwować stałe doskonalenie się rysunku dziecięcego. Dzieci, w tym okresie, upraszczają kształt kończyn w sposób naturalny i przedstawiają je początkowo za pomocą prostej kreski (3-latki), a następnie widoczna jest tendencja do uwzględniania w rysunku dwu wymiarów kończyn rysują wówczas kończyny w kształcie konturu. Postacie ludzkie rysowane przez dzieci w okresie przedszkolnym nie są także pozbawione ubioru. Wyobraźnia dzieci przyobleka je w różne ubiory kształtem odpowiadające samej postaci. Dzieci posługują się przy tym bardzo jaskrawymi kolorami i to właśnie nadaje piękno sztuce dziecięcej. 9 9 B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym..., op. cit., s

4 Zanim przystąpię do analizy kilku wybranych prac dziecięcych chcę sprecyzować za W. Okoniem definicję rysunku dziecka i okresy, jakie wyróżnia się w twórczości dziecięcej. Autor definiuje rysunek dziecka jako popularną formę twórczości dziecka, w której wyraża ono swój stosunek do świata. Rysowanie i malowanie jest naturalną potrzebą dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, później stopniowo być może pod wpływem osób dorosłych i szkoły traci swoją spontaniczność i śmiałość. 10 Autor wyróżnia w twórczości rysunkowej dziecka kilka okresów: 1. okres przygotowawczy, zwany też okresem bazgroty, tj. śmiałego kreślenia dowolnych linii, łuków, zygzaków i różnych przypadkowych figur, które jednakże dla dziecka mają swoje znaczenie; 2. okres rysowania schematycznego, gdy dzieci, wypełniwszy kontur przedmiotu, umieszczają na nim ważniejsze, ich zdaniem, szczegóły; 3. okres rysowania poschematycznego, gdy rozwinięta zdolność obserwacji, znajomość perspektywy oraz wzrost umiejętności rysowania i malowania umożliwiają dzieciom wierniejsze odtwarzanie rzeczywistości, bądź bardziej samodzielne ujmowanie obrazu tworzonego z wyobraźni. 11 Analiza wytworów dzieci (ich prac plastycznych) jest, jak już wcześniej nadmieniłam, jednym ze sposobów diagnozowania rozwoju dziecka. D. Waloszek pisze, że właśnie w rysunku dziecko najpełniej oddaje swe cechy, właściwości 12 i dalej autorka pisze, że czynność rysowania i jej produkt finalny stają się częścią systemu komunikacji między dzieckiem i światem zewnętrznym. Są manifestacją stanu psychicznego, fizycznego dziecka. 13 Dla pedagogów, psychologów, terapeutów rysunek jest niepowtarzalną, osobistą ekspresją wewnętrznych doświadczeń, która odpowiednio wykorzystana dostarcza informacji cennych nie tylko z diagnostycznego, lecz i z terapeutycznego punktu widzenia. 14 Nauczyciele podobnie jak klinicyści i psycholodzy mogą wykorzystać rysunek jako pomoc w procesie oceny i diagnozy, bowiem dla większości ludzi rysunek stanowi rzadziej używany środek wyrazu, a zatem taka forma wypowiedzi (...) odsłoni więcej treści przed- i nieświadomych. Ponieważ rysowanie zapewnia jednostce przestrzeń, w której może ona wykroczyć poza swoją zwykłą, wąską sferę zmysłów, w efekcie pojawiają się nieoczekiwane kwestie, stanowiące punkt wyjścia do dyskusji i procesu poznawczego. 15 Spróbuję pokazać, na przykładach rysunków dzieci, możliwości rozpoznania stanu rozwoju. Celowo dokonałam wyboru rysunków chłopców i dziewczynek w różnym wieku, by 10 W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1995, Wyd. Żak, s Tamże, s D. Waloszek, op. cit, s Tamże, s G. D. Oster, P. Gould, Rysunek w psychoterapii. Gdańsk 1999, GWP, s Tamże, s

5 widoczny był rozwój działalności rysunkowej dzieci. Ponadto chciałam, by prace te przedstawiały różną tematykę, by móc dokonać nieco szerszej ich analizy. Owe rozpoznanie stanu rozwoju dziecka może obejmować różne aspekty, np. rodzaj doświadczeń dziecięcych, poziom ich wiedzy o świecie, stan emocji, ale również sposób posługiwania się linią i plamą, planowanie przestrzeni, precyzję i pewność ręki, czy w końcu koloryt i kompozycję. W dalszej części tego opracowania zatrzymam się przez chwilę nad każdym z tych aspektów. Stan doświadczeń dzieci Dziecięce doświadczenia są efektem aktywnego uczestniczenia w czymś, związane nierozerwalnie z emocjonalnym przeżywaniem. W toku nabywania coraz to nowych doświadczeń dzieci poznają siebie, swoje otoczenie, a na zdobyte doświadczenia wpływają w równej mierze różne składniki: przyswojone informacje, odczucia, stosunek do świata, zakres zdolności i umiejętności. Poziom doświadczeń zmienia się wraz z wiekiem dziecka. Dzieci 3 4 letnie odbierają świat poprzez zmysły a to ma swoje odzwierciedlenie w ich twórczości rysunkowej. W swych pracach przedstawiają więc to co jest dostępne ich zmysłom co mogą zobaczyć, usłyszeć, dotknąć, poczuć i to co daje im poczucie bezpieczeństwa, co odbierają jako przyjazne, miłe, ciepłe. Przedstawione poniżej rysunki wykonane przez dzieci 3,5 4,5- letnie potwierdzają to założenie. Z obrazów dzieci najmłodszych można odczytać ich silny związek z domem, bliskimi osobami, oraz przyjemnymi doznaniami, np. w trakcie zabawy (Monika). Analizując prace dzieci starszych bardzo szybko dostrzega się rozwój ich twórczości. Coraz bogatsze doświadczenia dzieci nie ograniczają się już tylko do polisensorycznego poznania, a wzbogacane są samodzielnym rozumowaniem. Dzieci 5 7 letnie swój świat przedstawiają za pomocą rzeczy i zjawisk, które przyswoiły z rozmaitych nośników informacji. Prace nabierają dynamiki, zawierając ruch, którego nie było w rysunkach np. Adriana i Remika. Romek przedstawia ruch w postaci fruwających ptaków i idącego człowieka, u Oli dzieci grają w piłkę, płynie rzeka, a u Diany wiewiórka wskakuje na drzewo. Rysunki przedszkolaków ilustrują stan ich doświadczeń: zmysłowych, umysłowych, ale również społecznych i emocjonalnych Ola przedstawia zabawę z drugą osobą co jest przejawem jej dojrzałości do podejmowania interakcji społecznych. 5

6 Stan wiedzy o świecie Wiedza to zbiór treści utrwalonych w umyśle ludzkim w rezultacie gromadzenia doświadczeń i uczenia się. 16 Dzieci porządkują informacje według różnych kryteriów. Najmłodsze posiadają wiedzę zmysłową, co ma odzwierciedlenie w ich obrazach. Świat na rysunkach dzieci przedstawiony jest według pewnego schematu. Główne miejsce na kartce zajmuje dom, przy nim płot, trawa, drzewo, nad domem słońce i chmury, a przy domu (obok, nie przed) człowiek najczęściej jest to mama lub tata. Czasami na rysunkach zamiast najbliższych zagości obcy dorosły gdy relacje emocjonalne w rodzinie są zaburzone. Kryterium uporządkowania świata stanowią osoby najbliższe dziecku. U 4-latków (np. na rysunku Ewy i Moniki) informacje przekazywane poprzez rysunek uporządkowane są w oparciu o aktywność dziecka rysują siebie w otoczeniu im znanym, bliskim, oswojonym. Ten kierunek twórczości dziecięcej wskazuje na pierwsze oznaki indywidualizmu dziecka i próby wpływania na zjawiska zachodzące wokół dzieci. Jednocześnie dzieci uczą się życia w rodzinie i w grupie rówieśniczej. W wieku 4 lat ujawnia się bowiem zmysł wspólnotowy (według H. Gadamera sensus communis ), który popycha małego człowieka do sięgania dalej niż dom-rodzice. Jest to wyraźnie pokazane na wybranych rysunkach - kryterium jednak jest zawsze tylko jedno. Dopiero u 5-6 latków widoczne są próby porządkowania wiedzy o świecie przyjmując kilka kryteriów. Rysunki starszych dzieci informują o wielu zjawiskach dzieci opisują to co widzą, gdzie się znajdują, czego oczekują. Informacje przekazywane w obrazie są przemyślane, zaplanowane i umieszczone w pracy jest tylko to co jest potrzebne i tylko to co pasuje. Kryteria porządkowania informacji najczęściej stanowią zjawiska z życia człowieka, marzenia, oczekiwania, zawody, przyroda, przeżycia, zabawy. Stan emocji Rysunki dziecięce są obrazami stanu emocjonalnego dziecka w momencie tworzenia swojego dzieła. Każda z prezentowanych prac zawiera duży ładunek pozytywnych emocji świadczy o tym cała paleta barw wykorzystanych do tworzenia każdej z tych prac. Ponadto dzieci uzewnętrzniają w tych rysunkach swoje marzenia, oczekiwania i wierzą w ich spełnienie. Przekazują informacje jasno, konkretnie i bardzo komunikatywnie chcą być w pełni zrozumiane i wkładają w to bardzo dużo energii. 16 W. Okoń, op. cit., s

7 Rodzaj przekazywanych treści Rozpoznanie rozwoju dziecka obejmować może także rodzaj przekazywanych treści. Mimo pozornej różnorodności treści tych prac, można dopatrzeć się w nich pewnych ogólnych tendencji. Otóż dzieci najmłodsze najczęściej w swych pracach przedstawiają zjawiska im bliskie dom, siebie, rodziców, rodzeństwo. Przedstawiają głównie świat społeczny, a przyroda, technika itp., występują w ich rysunkach w niewielkim zakresie (tak jest np. w pracach Adriana, Remika, Ewy i Moniki). W obrazach dzieci starszych zakres treści się rozszerza. Występują zjawiska dalsze. Powstają rysunki na bazie książek, filmów (tak jest w przypadku rysunków Diany i Kacpra). Nadto prace dzieci starszych wiążą się z silnymi przeżyciami emocjonalnymi, marzeniami, wspomnieniami. W pracach Piotra, Ani, Oli widać oczekiwanie na zbliżający się wyjazd wakacyjny. Dzieci opowiadają w swych rysunkach, gdzie pojadą z rodzicami, co będą robiły. W ich pracach łączą się płynnie ze sobą świat przyrodniczy, geograficzny i społeczny. Przyroda przedstawiana jest w sposób pełniejszy, jako niezbędny element otaczającego dzieci środowiska. Sposób posługiwania się linią i plamą Jednym ze wskaźników rozwoju dziecięcego jest także sposób posługiwania się przez dzieci linią i plamą. Obserwując prace dzieci przedszkolnych pod tym kątem, bardzo łatwo dostrzec można ewaluację ich sprawności manualnych. Dzieci młodsze 3 4 letnie nie panują jeszcze w pełni nad pracą ręki. Ich prace mają jeszcze charakter surowy. Linie są krzywe, niedociągnięte, często stawiane w sposób niezamierzony. Dzieci nie potrafią wypełnić precyzyjnie konturów. Jednak już te pierwsze bazgroty są efektem ich starań, wytężonej pracy i pewnym komunikatem. 3 4 latki nie potrafią rysować fragmentarycznie wyraźnie widać to u Remika i Moniki. U Remika człowiek namalowany jest na płocie, a u Moniki chmury na słońcu, morze na statkach. Jednym elementem rysunku zamalowują inny, który powstał chwilę wcześniej. Dzieci starsze rysują już z większą precyzją. Starannie wypełniają kontury, rysują w sposób przejrzysty i komunikatywny. Linie w pracach tych dzieci mają zamierzoną długość i kształt i wykonane są z dużo większą dbałością o estetykę pracy. Również porównując prace chłopców i dziewczynek można wysnuć w tym aspekcie pewne wnioski. Otóż wyraźnie widać, że dziewczynki są bardzo dokładne, staranne, dbają o formę i estetykę pracy. Chłopców natomiast interesuje raczej przekaz treści aniżeli dbałość o 7

8 formę, choć praca Romka zdaje się przeczyć temu przekonaniu. Niemniej Ewa jest perfekcjonistką, dziewczynką dbającą o ład w otoczeniu. Planowanie przestrzeni Również w tym aspekcie analizując prace dzieci można dostrzec rozwój ich zdolności rysunkowych. W obrazach 3 4 latków widoczne są jeszcze liczne niedopracowania w rozplanowaniu rysunku na kartce. Wszystkie elementy przedstawione na rysunku, narysowane są z jednej odległości. Dopiero w pracach 5 6 latków można zauważyć, że uwzględniają one w swych obrazach perspektywę. U Romka wdać w oddali góry, u Oli za rzeką bawią się dzieci, a u Diany za lasem stoi zamek. Planowanie przestrzeni sprawia dzieciom pewne trudności, dlatego bywa, że duże fragmenty kartki są po prostu kolorowane jedną kredką(np. u Piotra i Kacpra). U dzieci starszych widoczna jest dbałość o zapełnienie całej kartki, o nie pozostawianie miejsc nie pokolorowanych często oznaką ukończenia pracy jest właśnie wykonanie tła. W pracach młodszych dzieci zachwiane są również wzajemne zależności i związki między zjawiskami i przedmiotami. U Adriana ptak jest wielkości człowieka, u Remika człowiek jest większy niż dom, u Ewy dziewczynka jest niemal tak samo wysoka jak drzewo, a u Moniki latawiec i ptak są większe niż ludzie. Wraz z wiekiem wzrasta jednak dbałość o zachowanie prawidłowych proporcji człowiek jest wyraźnie mniejszy niż dom (u Romka), ptaki i zwierzęta mniejsze od ludzi i drzew (np. u Diany i Ani). Dzieci starsze wykazują ogromne dążenie do wiernego przedstawiania obserwowanej rzeczywistości. Bogactwo ich doświadczeń (w porównaniu z dziećmi młodszymi) ma swoje odbicie w ich twórczym odbiorze świata. Precyzja i pewność ręki Ten aspekt rozpoznania rozwoju dziecka podobnie, jak nadmieniłam, kiedy omawiałam dziecięcy sposób posługiwania się linią i plamą, uwarunkowany jest stanem rozwoju zdolności manualnych. Niski stopień rozwoju motoryki małej u dzieci w pierwszych latach edukacji przedszkolnej wpływa na niską precyzję i pewność ręki dziecka. Bardzo wyraźnie widoczne jest to w pracach Adriana, Remika i Moniki. Wraz z rozwojem zdolności manualnych, dziecko nabiera pewności ręki, a jego prace stają się coraz bardziej precyzyjne. Dostrzegalna jest coraz większa dbałość o szczegóły i 8

9 coraz wyraźniejsze i dokładniejsze ich wykonanie. Prace dzieci są wówczas coraz pełniejsze. Dzieci są w stanie w większym stopniu narysować to co chcą wyrazić. Człowiek na rysunku Romka ma w ręku koszyk, a pod drzewem leżą kawałki drewna, u Kacpra widoczny jest skarb ukryty w jaskini, a u Oli i Diany drobne kwiaty i grzyby. Wraz ze wzrostem precyzji i pewności ręki u dzieci starszych wzrasta też estetyka wykonanej pracy, kredka przyciskana jest z odpowiednią siłą co nadaje pracy łagodności i delikatności (prace Ani, Oli i Diany). Koloryt Cenną wskazówką dla nauczyciela jest również zestaw kolorów wykorzystywanych przez dziecko w swych pracach. Według terapeutów na przykład przesadne stosowanie czerwieni często wiązane jest z przeżywaną agresją. Systematyczne posługiwanie się głównie ciemnymi kolorami uważa się za oznakę depresji (...). Jeśli zaś na rysunkach pojawiają się wciąż jasne, ledwo widoczne kolory, istnieje prawdopodobieństwo, że ich autor próbuje ukryć swoje prawdziwe przeżycia. 17 Nauczyciel musi jednak pamiętać, że przypisywanie konkretnych barw określonym ściśle emocjom to, jak podkreślają terapeuci, jest tylko hipotezą wywodzącą się z ich klinicznego doświadczenia. To, że dziecko posługuje się w swojej pracy przykładowo tylko ciemnymi kolorami może świadczyć o złym samopoczuciu dziecka, ale może być również przyczyną tego, że tak dziecko widzi dziś świat jest pochmurno, pada deszcz. Generalnie jednak dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają świat w swoich pracach w kolorach jasnych, często zmieniają kredki, chcą by prace były różnobarwne. Już dzieci najmłodsze dbają o wierne odtwarzanie kolorów by być w zgodzie ze światem im znanym. Trawa jest zawsze zielona, niebo niebieskie, a słońce żółte, drzewo ma brązowy pień i zieloną koronę. Wierne kopiowanie kolorów świadczy o tym, że dzieci są uważnymi obserwatorami świata. Ich baczne analizy otaczającej rzeczywistości są później przedstawiane w tworzonych obrazach. Rysunkowy świat dziecka jest piękny. To świat słoneczny, wymarzony, szczęśliwy i beztroski. Świat dobry, przyjazny i bliski dziecku. Mam świadomość, że o rysunkowej twórczości dzieci można napisać bardzo dużo. Chciałam jednak tylko zasygnalizować niektóre istotne mym zdaniem kwestie. Próbowałam pokazać o czym opowiadają dzieci, co jest dla nich ważne, czym żyją. Rysowanie bowiem, jak już wspomniałam wcześniej, to dla dziecka wspaniała zabawa należy więc stwarzać mu 17 G.D. Oster, P. Gould, op. cit., s

10 okazje do tej spontanicznej, twórczej aktywności. Zadaniem nauczyciela jest przyjęcie postawy zachęcającej, wspierającej i akceptującej, nauczyciel nigdy nie powinien narzucać, krytykować, ani tym bardziej niszczyć prac dziecka. Lepiej gdy zaproponuje wspólną zabawę, wspólne rysowanie, uatrakcyjni to zadanie, jakim jest wykonanie rysunku, a dodatkowo wzbogaci doświadczenia dziecka. Warto pamiętać, że rysowanie nie jest tylko ćwiczeniem sprawności manualnych, to także rozwijanie myślenia, wyobraźni, kształtowanie zmysłu estetycznego, dokładności i staranności, to wyrażanie siebie w sposób najpełniejszy, najłatwiejszy i dostępny dla dziecka. Bibliografia: Cibor R., Potencjał twórczy dziecka [w] Dziecko w świecie sztuki. P. red. B. Dymary. Kraków 2000, Wyd. Impuls. Hornowski B., Analiza psychologiczna skali J.C. Ravena. Warszawa 1970, PWN. Hornowski B., Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej. Wrocław Warszawa Kraków 1970, Wyd. Ossolineum. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1995, Wyd. Żak. Oster G.D., Gould P., Rysunek w psychoterapii. Gdańsk 1999, GWP. Waloszek D., Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej. Zielona Góra 1998, Wyd. ODN. 10