Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii. Hospicjum to przede wszystkim życie

Transkrypt

1 12 Probl Hig Epidemiol 29, 9(1): Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii. Hospicjum to przede wszystkim życie Perceiving palliative care by the medical circles in the aspects of mental hygiene and epidemiology. Hospice is, above all, about life Karolina Pietruk Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Wstęp. W hospicjum śmierć jest zjawiskiem codziennym, jednak podstawą jego działania jest afirmacja życia. Dlatego istotnym jest zadbanie o higienę psychiczną społeczeństwa w zakresie prawidłowego rozumienia idei hospicjum. Cel pracy. Określenie postrzegania opieki paliatywnej przez personel medyczny pracujący w hospicjum jak również ocena nastawienia studentów wobec tej problematyki. Pośrednim celem badania było zaakcentowanie idei, iż hospicjum to przede wszystkim życie. Materiał i metoda. Do badania zostało włączonych 1 osób opinie 5 pracowników hospicjum zostały skonfrontowane z odpowiedziami 5 studentów Akademii Medycznej w Warszawie. Badanie polegało na wypełnieniu anonimowej ankiety. Wyniki. Pierwszą nasuwającą się myślą o hospicjum wśród 68% personelu medycznego i 44% studentów jest godne umieranie; określona forma opieki nad nieuleczalni chorymi (58% vs 34%); śmierć (14% vs 3%). Według 8% pracowników hospicjum i 68% studentów hospicja w Polsce są potrzebne, bo jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych, natomiast 2% personelu medycznego i 26% studentów uważa to za odciążenie dla szpitali. Zdaniem 54% personelu medycznego i 16% studentów w pewnych okolicznościach pacjent może w hospicjum zażywać używek. Ze stwierdzeniem, że hospicjum to też życie zdecydowanie zgadza się 92% personelu medycznego i 42% studentów. Personel medyczny w 94% uważa, że społeczeństwo poświęca promocji opieki paliatywnej za mało uwagi. Wnioski. Zdaniem 3/4 ankietowanych hospicja w Polsce są potrzebne ponieważ jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych. Prawie wszyscy pracownicy hospicjum stwierdzają, że społeczeństwo poświęca opiece paliatywnej za mało uwagi, dlatego też tak bardzo ważne jest zwiększenie świadomości społecznej istnienia hospicjum. Słowa kluczowe: hospicjum, opieka paliatywna, postrzeganie Introduction. Death is an every day phenomenon in a hospice but its basic function is the affirmation of life. Therefore it is very important to convey the correct understanding of the hospice idea for the mental hygiene of the society. Aim. To define the way of perceiving palliative care by the medical personnel working in hospices and also to assess the attitude of medical students towards this issue. The indirect aim of the research was to emphasize the concept that a hospice is, above all, about life. Material and method. One hundred people were engaged in the study the opinions of 5 hospice employees were confronted with the answers of 5 students of the Medical University of Warsaw. The research tool was an anonymous questionnaire. Results. The first hospice-associated thought among 68% of the medical personnel and 44% of students was a dignified way of dying; a specific form of care for the incurably ill (58% vs. 34%); death (14% vs. 3%). In the opinion of 8% of the medical personnel and 68% of the students, hospices are needed in Poland as they are the most suitable places for the incurably ill. At the same time 2% of the medical personnel and 26% of the students find it a good way of relieving the burden of medical care for the hospitals. 54% of the medical personnel and 16% of the students think that in certain circumstances the hospice patient should be able to take stimulants. 92% of the personnel and 42% of the students agree with the statement that a hospice is about life. According to 94% of the medical personnel the society pays too little attention to palliative care. Conclusions. According to the 3/4 of the respondents, hospices in Poland are necessary as they are the most suitable places for the incurably ill. Nearly all hospice employees state that the society pays too little attention to palliative care; therefore it is very important to increase the social awareness on the existence of hospices. Key words: hospice, palliative care, perceiving Probl Hig Epidemiol 29, 9(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr Karolina Pietruk Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego WUM ul. Erazma Ciołka Warszawa tel. (22) wew.17 fax. (22) karolinapietruk@poczta.onet.pl Jesteś ważny, bo to Ty C.Saunders Wstęp Każdego roku z powodu choroby nowotworowej umiera około 7 tys. osób dorosłych. Corocznie notuje się również wzrost liczby zachorowań na schorzenia

2 Pietruk K. Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii 121 przewlekłe, które nie poddają się leczeniu przyczynowemu średnio w Polsce umiera ponad 11 dzieci w wieku do 19 roku życia [1]. Polska Unia Onkologii prognozuje, że zachorowalność na choroby nowotworowe w Polsce w 21 roku wzrośnie do 16 tys. rocznie a liczba zgonów wyniesie około 1 tys. rocznie [2]. W konsekwencji zapotrzebowanie na opiekę paliatywną, czyli opiekę dążącą do zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych, duchowych oraz socjalnych dla tych osób będzie rosło. Opieka paliatywna jest sprawowana przez hospicja (stacjonarne i domowe), oddziały dzienne, poradnie medycyny paliatywnej [3]. Idea hospicjum głosi, że każdy człowiek u kresu życia ma prawo aby żyć i umierać z godnością. Upowszechnianie tej idei jest wyzwaniem dla współczesnej cywilizacji. Opieka sprawowana przez hospicjum zarówno medyczna, psychologiczna, duchowa, jak i socjalna łagodzi wszechogarniający ból wyrażając jednocześnie szacunek dla życia i podmiotowości człowieka. Opieka hospicyjna wychodzi naprzeciw ludzkiemu cierpieniu, które towarzyszy człowiekowi u kresu życia. Dzięki temu powoduje, że śmierć w gronie bliskich i w atmosferze miłości może być łagodna i spokojna [4]. Podstawą działania hospicjum jest afirmacja życia. Opieka tu sprawowana ma na celu przywrócenie godności i podmiotowości człowieka tak, aby zapewnić możliwy komfort ostatniego okresu życia. Ze względu na fakt, że w hospicjum śmierć jest zjawiskiem codziennym bardzo często idea hospicjum jest konfrontowana przez stereotyp myślenia o hospicjum. Istnienie tematów tabu w naszej społeczności takich jak: umieranie, nieuleczalna choroba, osierocenie, żałoba sprawia, że pierwsze myśli o hospicjum są związane ze straszną umieralnią, gdzie nie należy wchodzić, o której lepiej nie myśleć i nie mówić [5]. Problemy każdego człowieka zmagającego się z nieuleczalną chorobą powinny spotkać się ze zrozumieniem ze strony rodziny, pracowników medycznych oraz całego społeczeństwa. Dlatego też poznanie wiedzy, propagowanie idei z zakresu opieki hospicyjnej zarówno wśród personelu medycznego, studentów przyszłych praktyków zawodowych, jak i szeroko pojętej edukacji całego społeczeństwa jest kluczowym elementem w zmniejszeniu stereotypu jak również zwiększaniu dostępności do opieki paliatywnej. Cel pracy Określenie postrzegania opieki paliatywnej przez pracujący w hospicjum jak również ocena nastawienia studentów wobec tej problematyki. Pośrednim celem badania było zaakcentowanie idei, iż hospicjum to przede wszystkim życie. Materiał i metody Do badania zostało włączonych 1 osób opinie 5 pracowników trzech hospicjów z województwa mazowieckiego zostały skonfrontowane z odpowiedziami 5 studentów Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM). Grupa studencka nie miała jeszcze zajęć z przedmiotu opieka paliatywna. Znaczna większość studentów (9%) podczas przeprowadzania badania nie miała kontaktu z hospicjum. Wszyscy znają specyfikę pracy w szpitalu. Dlatego grupa studencka stanowi grupę porównawczą. Badanie polegało na wypełnieniu anonimowej ankiety. Respondenci mieli zagwarantowaną anonimowość. Badanie zostało przeprowadzone między grudniem 27 a lutym 28 roku. Ankieta składała się z 2 pytań 17 zamkniętych i 3 otwartych. Pytania dotyczyły głównie: wiedzy, postawy, postrzegania, problematyki oraz idei opieki paliatywnej. Wyniki Według 8% pracowników hospicjum i 68% studentów hospicja w Polsce są potrzebne, bo jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych, natomiast 2% personelu medycznego i 26% studentów uważa istnienie tego rodzaju instytucji za odciążenie dla szpitali (ryc.1). Pierwszą nasuwającą się myślą o hospicjum wśród 68% personelu medycznego i 44% studentów jest godne umieranie; określona forma opieki nad nieuleczalni chorymi (58% vs 34%); śmierć (14% vs 3%). Rzadziej respondenci zaznaczali takie odpowiedzi, jak: wolontariat (16% vs 9%), dom, ciepło rodzinne (8% vs 4%), czy przytułek (% vs 3%). Zdaniem 88% personelu medycznego i 12% studentów opieka paliatywna jest kierowana do nieuleczalnie chorych niezależnie od rozpoznania; rodzin za życia (4% vs 12%); rodzin po stracie bliskiej osoby (4% vs 4%) (ryc.2) a. Tak, bo jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych b. Tak, bo stanowi to odciążenie dla szpitalnych oddziałów c. Tak, bo rodzina nie zawsze ma możliwości aby zapewnić właściwą opiekę d. Nie, gdyż powinniśmy więcej czasu poświęcić na rozwój techniki e. Tak, bo jest to właściwe miejsce dla osób które nie mają się gdzie podziać f. Tak bo wzrasta liczba osób potrzebujących opieki paliatywnej a. b. c. d. e. f. Ryc. 1. Czy uważasz, że hospicjum to właściwe miejsce dla ludzi nieuleczalnie chorych? Fig. 1. Do you think that a hospice is the right place for the terminally ill?

3 122 Probl Hig Epidemiol 29, 9(1): Pacjentów nieuleczalnie chorych tylko chorych na raka Pacjentów nieuleczalnie chorych niezależnie od rozpoznania Tylko tuż przed śmiercią Rodzin za życia Rodzin po stracie bliskiej osoby Ryc. 2. Do kogo kierowana jest opieka hospicyjna? Fig. 2. Who is the hospice care aimed at? Osób bliskich pacjentow Tabela I pokazuje w jaki sposób objawy towarzyszące pacjentowi u kresu życia (ból i cierpienie) są postrzegane przez i studentów WUM. Zdaniem 54% personelu medycznego i 16% studentów w pewnych okolicznościach pacjent może w hospicjum zażywać używek takich jak papierosy czy alkohol. Przeciwnego zdania było ¾ studentów (84%) i 46% pracowników hospicjum (ryc.3). W opinii 1% zespołu hospicjum i 6% studentów myśl o hospicjum jest myślą pozytywną. Myśli 4% studentów o hospicjum są negatywne (ryc.4). Jedno z kolejnych pytań miało charakter otwarty i respondenci mieli za zadanie dokończyć zdanie w hospicjum ludzie. Znaczna większość personelu medycznego odpowiadała, że w hospicjum ludzie godnie umierają 36%, są objęci profesjonalną opieką 3%, godnie żyją 16%. Wiodącymi odpowiedziami studentów na to samo pytanie było: w hospicjum ludzie walczą z nieuleczalną chorobą 34%, cierpią i umierają 27%, godnie umierają 12% (ryc. 5). Ze stwierdzeniem, że hospicjum to też życie zdecydowanie zgadza się 92% personelu medycznego i 42% studentów. Odpowiedź raczej tak została Tak Nie Ryc. 3. Czy pacjenci w hospicjum mogą zażywać używek (papierosy, alkohol)? Fig. 3. Should the hospice patients be able to use stimulants (like cigarettes, alcohol)? Pozytywną Negatywną Ryc. 4. Twoja myśl o hospicjum jest myślą? Fig. 4. Your first hospice-associated thought is positive or negative? zaznaczona przez 4% studentów i 4% pracowników hospicjum. Z tym stwierdzeniem raczej nie zgadza się 5% studentów (ryc.6). Odpowiedzi respondentów dotyczące słuszności informowania o tym, że znajdują się w hospicjum pokazuje tabela II. Kolejne pytanie dotyczyło stopnia uczucia lęku wśród respondentów w momencie myślenia o hospicjum tabela III. Tabela I. Postrzeganie bólu i cierpienia osób u kresu życia Table I. 1. Perceiving pain and suffering by people at the end of their life 4 35 Jak postrzegasz ból i cierpienie / How do you perceive pain and suffering Doznanie fizyczne, duchowe i psychiczne / As a physical, spiritual and mental experience Doznanie uniemożliwiające normalne życie / As an experience preventing normal life Karę za grzechy / As a punishment for sins Personel medyczny / Medical personnel Studenci WUM / Medical students 5% 42% 32% 25% % 1% Zło / As evil % 6% Element ludzkiej egzystencji / As a part of human existence 37% 3% Łaskę / As grace 4% 6% Są objęci 3 Godnie 4 Nie 5 Cierpią 6 Walczą z 7 profesjonalnczalną żyją cierpią i umierają nieule- opieką chorobą Godnie umierają Ryc. 5. W hospicjum ludzie... Fig. 5. In a hospice the patients... Odnajdują spokój i ulgę

4 Pietruk K. Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii Personel medyczny w 94% uważa, że społeczeństwo poświęca promocji opieki paliatywnej za mało uwagi (ryc.7). Prawie połowa studentów (43%) zadeklarowała, że ich uczelnia poświęca opiece paliatywnej za mało uwagi, 4% studentów nie miało zdania na ten temat. W opinii 11% studentów uczelnia poświęca opiece hospicyjnej wystarczająco uwagi (ryc.8). 1 Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Ryc. 6. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że hospicjum to też życie? Fig. 6. Do you agree with the statement that a hospice is about life? Tabela II. Przekazywanie informacji o pobycie w hospicjum Table II. Conveying information about the patient s stay in a hospice Czy pacjent powinien wiedzieć, że znajduje się w hospicjum? / Should patients be informed they are in a hospice? Tak i przekazywanie informacji jest obowiązkiem całego zespołu sprawującego opiekę nad pacjentem / Yes, conveying information is a duty of all personnel taking care of the patient Nie, pacjenci i tak cierpią, lepiej ich uchronić przed niepomyślnymi wiadomościami / No, the patients suffer already, it is better to spare them bad news Tak ale powinno się mówić tyle na ile pacjent sobie tego życzy / Yes, but only if the patient wishes it Tabela III. Czy myśl o hospicjum wzbudza w Tobie lęk? Table III. Does the thought of hospice scare you? Czy myśl o hospicjum wzbudza w Tobie lęk / Does the thought of hospice scare you? Zdecydowanie tak / yes, absolutely Personel medyczny / Medical personnel Personel medyczny / Medical personnel Studenci WUM / Medical students % % Studenci WUM / Medical students 26% 4% % 2% 78% 56% Raczej tak / yes, quite 8% 24% Raczej nie / not really 22% 56% Zdecydowanie nie / 7% 1% absolutely not Nie mam zdania / no opinion % 1% Zdaniem respondentów głównymi problemami w podjęciu opieki/opiekowaniu się pacjentem w stanie terminalnym jest/byłoby w tej chwili niedostateczne przygotowanie z zakresu (tab. IV). Zdaniem 1% personelu hospicjum i 8% studentów w hospicjum oprócz pacjenta może przebywać także odwiedzająca go rodzina, inne osoby przyjaciele, czy znajomi (8%vs34%), na prośbę pacjenta mogą mu towarzyszyć także jego zwierzęta (44%vs1%) Tabela IV. Główne problemy w opiece/podjęciu opieki nad pacjentem u kresu życia Table IV. Main problems of the patients care in their last days of life Problem w opiekowaniu się pacjentem / w hospicjum stanowi/stanowiłoby /Main problem of the patient s care is / would be: Brak umiejętności psychologicznych / the lack of psychological approach Pielęgnacji pacjenta umierającego / taking proper care of a dying patient Rozmowy z pacjentem o śmierci / a conversation with a patient about death Nawiązania kontaktu z pacjentem / establishing relations with a patient Nawiązania kontaktu z rodziną pacjenta / establishing relations with a patient s family Nie mam zdania / I have no opinion Personel medyczny / Medical personnel Studenci WUM / Medical students 32% 34% % 2% 72% 54% % 12% 4% 8% % 6% Za mało uwagi Wystarczająco Za dużo uwagi Nie mam zdania uwagi Ryc. 7. Społeczeństwo poświęca opiece paliatywnej Fig. 7. The society s attention towards palliative care Omówienie Osobom u których stwierdzono przewlekłą, niepoddającą się leczeniu chorobę medycyna prewencyjna nie potrafi pomóc. Nie oznacza to jednak, że dla tych osób nic nie można zrobić. To właśnie te osoby należy otoczyć troskliwą opieką, zapewnić wsparcie psychiczne, duchowe, emocjonalne, społeczne. Jednym z najbardziej przerażających i nieuniknionych zjawisk, które dotykają człowieka jest śmierć. Chęć życia, afirmacja zdrowia, codzienne przyjemno-

5 124 Probl Hig Epidemiol 29, 9(1): Za mało uwagi Wystarczająco Za dużo uwagi Nie mam zdania Ryc. 8. WUM poświęca opiece paliatywnej Fig. 8. The Medical University of Warsaw attention towards palliative care ści sprawiają że refleksje o niej są odsuwane na dalszy plan. Tematyka śmierci wśród Polaków według badania Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) z 25 roku nie należy co centrum codziennych zainteresowań 29% respondentów nigdy nie myśli o śmieci, 45% robi to bardzo rzadko [6]. Myśli dotyczące umierania są związane z obawami o ból, utratę godności i nadziei, samotność, bycie ciężarem dla innych, czy w końcu rozterkami natury religijnej co stanie się z ciałem i duszą po śmierci [7]. Współcześnie obserwuje się szybki rozwój technologii medycznej. Medycyna nieustannie poszukuje nowych, efektywniejszych sposobów leczenia chorób, szukaniu terapii i metod przedłużających życie, walczących z problemem starzenia się społeczeństwa. Wszelkie podejmowane próby wydłużania ludzkiego życia oddalają moment śmierci dając specjalistom z różnych dziedzin poczucie osiągniętego sukcesu. Bardzo powszechnym trendem w myśleniu jest traktowanie opieki paliatywnej jako rezygnacji z leczenia, hospicjum zaś traktuje się jako miejsce dla umierających. To wszystko powoduje, że myślenie o hospicjum ma wymiar stereotypowy. Istnienie takiego stereotypu w myśleniu znacznie utrudnia pełną akceptację opieki paliatywnej przez społeczeństwo [8]. W przeprowadzonym badaniu ten rodzaj myślenia jest potwierdzany przez odpowiedzi respondentów w pytaniu otwartym, które polegało na dokończeniu zdania w hospicjum ludzie. Wiodącymi odpowiedziami studentów osób które w większości (9%) nie były nigdy w hospicjum a znają je ze słyszenia były w hospicjum ludzie walczą z nieuleczalną chorobą 34%, cierpią i umierają 27%. Tymczasem koncepcją hospicjum jest udzielanie wsparcia medycznego, psychicznego, socjalnego i duchowego wszystkim osobom wobec których współczesna medycyna jest bezsilna. Odpowiedzi personelu medycznego znacznie różniły się od odpowiedzi studentów. Większość pracowników hospicjum odpowiadała, że w hospicjum ludzie godnie umierają - 36%, są objęci profesjonalną opieką - 3%, godnie żyją 16%. Hospicjum jest miejscem dla osób nieuleczalnie chorych, jest też formą holistycznej i interdyscyplinarnej opieki, na którą składają się elementy leczenia objawowego, wsparcia psychicznego i socjalnego. Atmosfera śmierci jest w szczególności zdeterminowana przez miejsce, w którym człowiek umiera. Dlatego ważne jest aby nie koncentrować się na samej śmierci lecz na sposobie umierania. Zupełnie inaczej wygląda ona w hospicjach, szpitalach, domach opieki, w końcu w pogotowiu ratunkowym. W szpitalu pierwszeństwo ma leczenie i przywracanie do zdrowia, pacjenci zaś są zmuszeni poddać się zasadom tam panującym. Śmierć zatem traktowana jest w sposób instytucjonalny. Zdaniem 54% personelu medycznego i 16% studentów w pewnych okolicznościach pacjent może w hospicjum zażywać używek takich jak papierosy czy alkohol. Przeciwnego zdania było ¾ studentów (84%) i 46% pracowników hospicjum. W hospicjum potrzeby pacjenta są na pierwszym miejscu. Tu istotą jest godność człowieka umierającego [9]. Bardzo ważne jest wcześniejsze poznanie potrzeb chorego oraz jego rodziny w cierpliwy i empatyczny sposób. Dlatego w hospicjum toleruje się tryb życia i zwyczaje. Przykładem jest tu przyzwolenie na palenie papierosów przez pod warunkiem, że nie pogarsza to dolegliwości chorego i nie przeszkadza innym. Bardzo ważna w popularyzacji idei opieki paliatywnej jest współpraca z mediami, pamiętając oczywiście o prywatności i autonomii pacjenta. Pomaga to zmniejszyć lęk przed instytucjami hospicyjnymi w konsekwencji prowadząc do sprawowania lepszej opieki nad człowiekiem u kresu życia i jego rodziną. W przeprowadzonym badaniu w 94% uważa, że społeczeństwo poświęca promocji opieki paliatywnej za mało uwagi. Jednak w Polsce są prowadzone liczne akcje informujące społeczeństwo o idei hospicjum. Dzięki ogólnopolskim kampaniom Hospicjum to też życie, Pola Nadziei, czy też Każde Życie Ma Swoją Wartość znacznie poprawiła się dostępność i jakość informacji o hospicjach i medycynie paliatywnej [1]. Liczba instytucji kierujących pomoc z zakresu opieki paliatywnej jest nadal niewystarczająca, co więcej jeśli zaś jest dostępna w danym rejonie to bardzo ważna jest współpraca z lekarzem rodzinnym [11]. Każdego roku wzrasta liczba osób potrzebujących opieki paliatywnej. Szybkie starzenie się społeczeństwa, jak również ciągły wzrost liczby chorych umierających na choroby nowotworowe i inne niepoddającą się leczeniu przyczynowemu choroby sprawia, że istnieje konieczność zwiększania liczby miejsc dla osób będących u kresu życia. Liczba placówek opiekujących się chorymi w terminalnej fazie choroby corocznie wzrasta i tak w 23 roku było ich około 4, obecnie w Polsce jest ponad 5 takich zakładów (ryc.9) [12]. Według 8% pracowników hospicjum i 68%

6 Pietruk K. Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii 125 studentów hospicja w Polsce są potrzebne, bo jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych. W Rekomendacjach Komitetu Ministrów dotyczących organizacji opieki paliatywnej jednoznacznie jest wskazane na konieczność posiadania wiedzy i umiejętności z zakresu podstaw opieki paliatywnej przez każdego pracownika służby zdrowia [13]. Badanie pokazuje, że największym problemem dla personelu w pracy jest rozmowa pacjentem o śmierci (72%) oraz brak umiejętności psychologicznych. Obawy studentów przed możliwością rozpoczęcia takiej pracy są związane z rozmową z pacjentem o śmierci (54%), brakiem umiejętności psychologicznych (34%), pielęgnacją pacjenta umierającego (2%), nawiązaniem kontaktu z pacjentem (12%), nawiązaniem kontaktu z rodziną pacjenta (8%). Dlatego też ważnym jest także stałe uczestniczenie w szkoleniach z zakresu opieki paliatywnej personelu pracującego w hospicjum. Edukacja powinna być rozpoczęta już na poziomie akademickim [14], gdyż podstawowym warunkiem holistycznej opieki nad pacjentem umierającym jest dobrze ukierunkowana i wyedukowana kadra profesjonalistów [15]. Hospicjum można traktować jako swoistą filozofię, której fundamentem jest afirmacja życia, bezwarunkowa akceptacja nieuniknionej śmierci, w końcu prawo do godnej i naturalnej śmierci. W opinii 1% zespołu hospicjum myśl o hospicjum jest myślą pozytywną. Ze stwierdzeniem, że hospicjum to też życie zdecydowanie zgadza się 92% personelu medycznego. Jeżeli odpowiadają tak osoby które bardzo dobrze znają Ryc. 9. Komórki opieki paliatywnej w latach Fig. 9. Palliative care units between hospicjum, to bez wahania można im zaufać i stwierdzić, że hospicjum to przede wszystkim życie. Wnioski 1. Zdaniem ¾ ankietowanych hospicja w Polsce są potrzebne ponieważ jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych. 2. Prawie wszyscy pracownicy hospicjum stwierdzają, że społeczeństwo poświęca opiece paliatywnej za mało uwagi, dlatego też tak bardzo ważne jest zwiększenie świadomości o konieczności popularyzacji idei opieki paliatywnej na forach publicznych. 3. Celem opieki paliatywnej jest afirmacja życia i większość pracowników stwierdza, że hospicjum to też życie. Piśmiennictwo / References 1. Doboszyńska A, Świetlik E. Organizacja opieki paliatywnej. Geriatr Pol 26, 3: Polska Unia Onkologii Kaptacz A. Organizacja i zarządzanie w opiece paliatywnej. [w:] Pielęgniarstwo w opiece paliatywnej i hospicyjnej. De Walden-Gałuszko, Kaptacz A (red). PZWL, Warszawa 25: Trendak W, Rasmus A, Gaszyński W. Opieka paliatywna jako sprzeciw wobec eutanazji. Zdr Publ 25, 115(2): Zesół Hospicjum i Fundacji Hospicyjnej. Niecodzienne sąsiedztwo w Gdańsku i jego dobre efekty. Gazeta AMG 27, 8-9: Boguszewski R. Stosunek Polaków do śmierci. CBOS, Warszawa 25, BS/ Łuczak J. Wyzwania dla zespołów opieki paliatywnohospicyjnej. Onkol Pol 26, 9(4): Jarosz J. Opieka paliatywna w onkologii. Pol Med Paliatywna 25, 4(4): Skura-Madziała A. Holistyczny wymiar opieki paliatywnohospicyjnej. Zdr Publ 26, 116(2): Krakowiak P. Współpraca hospicjów z mediami masowymi w edukacji na temat końca życia. Onkol Pol 25, 8(3): Zaraś-Andrzejewska M, Życińska K, Wardyn K. Chory terminalny w praktyce lekarza rodzinnego główne problemy medyczne oraz pielęgnacyjne. Fam Med Primary Rev 26, 8(3): De Walden-Gałuszko K. Sprawozdanie konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny paliatywnej za 27 r Rekomendacje KM dla państw członkowskich dotyczące opieki paliatywnej, przyjęte na 86 Konferencji Zastępców Ministrów RE. 14. Pietruk K, Bobrowska K, Doboszyńska A. Oczekiwania studentów wobec przedmiotu opieka paliatywna realizowanego na Akademii Medycznej w Warszawie. Med Dydakt Wychow 27, 7-8: Dobrowolska B, Putkowski M, Wrońska I, Kozak D, Cuber M. Zapotrzebowanie pielęgniarek lekarzy na kształcenie podyplomowe z zakresu opieki nad pacjentem umierającym. Probl Pielęg 28, 16(1,2):