Postrzeganie hospicjum i opieki paliatywnej w Polsce przez studentów fizjoterapii

Transkrypt

1 Hładuński Probl Hig Epidemiol M i wsp. 2011, Postrzeganie 92(2): hospicjum i opieki paliatywnej w Polsce przez studentów fizjoterapii 361 Postrzeganie hospicjum i opieki paliatywnej w Polsce przez studentów fizjoterapii Perception of hospice and palliative care in Poland by physiotherapy students Marcin Hładuński 2/, Emilia Rozwadowska 1,2/, Izabela Młynarczyk 2/, Ewelina Chilińska 2/, Piotr Szymańczyk 2/, Michał Laskowski 2/, Anna Wiśniewska 2/, Malwina Ryniec 2/, Natalia Górska 2/, Monika Wybraniak 2/, Elżbieta Krajewska-Kułak 1/, Jolanta Lewko 1/, Ewa Kropiwnicka 3/, Katarzyna Kaniewska 4/ 1/ Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Studenckie Koło Naukowe Wolontariuszy Medycznych działające przy Zakładzie Zintegrowanej Opieki Medycznej UMB 3/ Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 4/ Klinika Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Opiekowanie się ludźmi chorymi na postępującą, nieuleczalną chorobę nieuchronnie prowadząca do śmierci stanowi podstawowe zadanie środowiska medycznego. Kiedy wyleczenie z choroby przestaje być realne, priorytetem medycznym staje się umożliwienie choremu przeżycia jego ostatnich miesięcy, dni i godzin możliwie jak najpełniej. Cel pracy. Analiza postrzegania hospicjum i opieki paliatywnej przez studentów na kierunku fizjoterapia. Materiał i metodyka. Badania przeprowadzono wśród 168 studentów studiów stacjonarnych I stopnia kierunku fizjoterapia na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, z których 92 było z I r., 54 z II oraz 22 z III r.; 74% badanych stanowiły kobiety. Do badań wykorzystano autorski kwestionariusz składający się z części ogólnej (sześć pytań) oraz szczegółowej (dwanaście pytań). Wyniki. Zdecydowana większość respondentów kojarzy pojęcie opieka paliatywna z opieką nad pacjentami umierającymi, natomiast hospicjum jest postrzegane jako najwłaściwsze miejsce dla osób umierających, gdyż rodzina nie zawsze ma możliwość zapewnienia wymaganej opieki. Studenci fizjoterapii stwierdzają, iż opieka nad umierającym pacjentem może ich wiele nauczyć, jednak większość z nich nie jest w stanie jednoznacznie określić czy są przygotowani do pracy z takim pacjentem. Wnioski. Większość badanych uważa iż nie posiada odpowiedniego przygotowania, by nabyte w trakcie studiów umiejętności wykorzystać do pracy w hospicjum. Mimo generalnego zainteresowania współpracą z hospicjum tylko nieliczna grupa studentów podjęła się współpracy z nim w charakterze wolontariusza. Studenci za najważniejsze cechy osoby pracującej w hospicjum wymieniali wytrzymałość psychiczną, wyrozumiałość, ciepło, opiekuńczość, wytrwałość, cierpliwość, opanowanie i okazywanie współczucia. Introduction. Taking care of terminally ill people is one of the basics goals of medical care. When the healing of illness is not possible, the medical priority becomes to enable the ill to live their final months, days and hours as fully as possible. Aim. The analysis of physiotherapy students attitudes towards hospice and palliative care. Material and methods. The study included 168 Bachelor s Degree physiotherapy students of the Faculty of Health Sciences at the Medical University in Białystok; 92 were 1st year, 54 were 2nd and 22 were 3rd year students; 74% of the respondents were women. An author s questionnaire consisting of two parts: general (six questions) and principal (twelve questions) was used. Results. Most of the respondents associate palliative care with looking after dying people and a hospice is perceived as the most suitable place for dying people, because relatives are not always able to provide required care. Physiotherapy students think that taking care of dying patients can teach them a lot, however, most of the students cannot unambiguously tell whether they are adequately prepared to work with that kind of patients. Conclusions. Most responders thought their studies did not provide appropriate preparation for the hospice practice. Besides a general interest in cooperation with a hospice, only a few of the students would take a volunteering job there. The students thought that persons working at the hospice should manifest the following traits of character: mental endurance, tolerance, warmth, care, assiduity, self-control and empathy. Key words: physiotherapy students, hospice, palliative care Słowa kluczowe: studenci fizjoterapii, hospicjum, opieka paliatywna Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Emilia Rozwadowska Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ul. M. Curie-Skłodowskiej 7a, Białystok tel. (85) , emilia.rozwadowska@umb.edu.pl

2 362 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Wstęp Żyjemy w epoce nastawionej na pokonywanie sytuacji trudnych. Jedną z nich jest choroba, zwłaszcza nieuleczalna. Praca z ludźmi w terminalnym okresie choroby, naznaczonymi stygmatem śmierci, to jedna z najtrudniejszych form opieki medycznej, obarczona szczególną odpowiedzialnością [1]. Współczesne społeczeństwo, określane przez Morrisona [2] jako społeczeństwo życia, często jednak zapomina o drugim, jakże istotnym, celu postępowania z człowiekiem chorym ulżeniu cierpieniu, zapewnieniu dobrej jakości życia oraz właściwej opieki w okresie umierania. Opieka paliatywna związana jest z postępowaniem mającym na celu poprawę jakości życia chorym znajdującym się w terminalnym okresie choroby, zazwyczaj nieuleczalnej, często nowotworowej. Opieka ta dotyczy również rodziny chorego, która stara się uporać z problemem przeżywania i obcowania z widokiem cierpiącego członka rodziny i powinna być wdrażana jak najwcześniej, najlepiej od momentu postawienia diagnozy [3]. Do głównych zadań opieki paliatywnej należy łagodzenie bólu i cierpienia odczuwanego przez chorego, objawów współtowarzyszących chorobie, jak ogólne osłabienie, wymioty, duszności, zaparcia, odleżyny [3]. Opieka paliatywna to nie tylko aspekty związane stricte z medycyną i leczeniem objawowym, ale również z poprawą psychiki pacjenta. W związku z tym zespół specjalistów zajmujących się pacjentami terminalnymi powinien składać się nie tylko z lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, ale również z psychologa, pracownika socjalnego, duchownego czy też wolontariuszy [3]. Z terminem opieka paliatywna ściśle związane jest pojęcie hospicjum, czyli instytucji opieki paliatywnej. Może być ono domowe, gdy stan chorego pozwala na przeżywanie ostatnich chwil życia w towarzystwie najbliższych, w zaciszu domowym. W takiej sytuacji cały zespół interdyscyplinarny pozostaje w stałej współpracy z rodziną. Drugim modelem opieki hospicyjnej jest szpital, bądź hospicjum stacjonarne, będące miejscem przeznaczonym dla osób wymagających stałej opieki specjalistycznej ze względu na bardzo ciężki stan chorego, bądź też dla osób samotnych, nie posiadających rodziny, która by mogła podjąć wyzwanie przeżywania ostatnich chwil życia chorego [3]. W opinii Ahmedzai i Walsh [4], opieka paliatywna jest na ogół utożsamiana tylko z opieką nad chorymi w schyłkowym stadium choroby nowotworowej, u których nie stosuje się aktywnych metod terapii, co wynika zapewne z historii i tradycji opieki paliatywno-hospicyjnej oraz z obecnego sposobu finansowania tego typu opieki przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) Cel pracy Analiza postrzegania hospicjum i opieki paliatywnej przez studentów na kierunku fizjoterapia. Materiał i metodyka Badania przeprowadzono w grupie 168 studentów studiów stacjonarnych I stopnia kierunku fizjoterapia, Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, z których 92 (54,8%) w tym 66 (77,1%) kobiet i 26 (28,3%) mężczyzn - było studentami I roku, 54 (32,1%) w tym 45 (83,3%) kobiet i 9 (16,7%) mężczyzn z II roku oraz 22 (13,1%) w tym 14 (63,6%) kobiet i 8 (36,4%) mężczyzn z III roku. Większość badanych (74%) stanowiły kobiety. Respondenci zamieszkiwali głównie w mieście, w tym 65 (38,7%) z I roku, 41 (24,2%) z II i 15 (8,9%) z III r. Do badań wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety składający się z części ogólnej (sześć pytań) oraz szczegółowej (dwanaście pytań). Wyniki badań Pojęcie opieka paliatywna dla największej (44 osoby 26,2%) grupy studentów fizjoterapii nie kojarzyło się z niczym lub nie potrafili go sprecyzować. Pozostali najczęściej określali ją, jako o opiekę nad osobami umierającymi 42 (25,0%) badanych, jako opiekę nad pacjentami nieuleczalnie chorymi 28 (16,7%) studentów, jako opiekę w ostatnich dniach życia 10 (5,9%) osób lub utożsamiali z hospicjum 9 (5,4%) respondentów. Pozostałe wskazania prezentuje tabela I. Zdecydowana większość badanych (144 osoby 85,7%) nigdy nie była w hospicjum, a ci którzy tam byli, najczęściej pracowali, jako wolontariusze (11 osób 6,5% osób). Pozostałe wskazania zawiera tabela II. Studenci fizjoterapii z reguły (161; 95,8%) postrzegali hospicjum, jako miejsce właściwe dla nieuleczalnie chorych, ponieważ w ich odczuciu rodzina nie zawsze ma możliwości, aby zapewnić właściwą opiekę osobie chorej (94 osoby 55,9%). Hospicjum, za jedyne właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych uważało 22 (13,1%) respondentów. Po 17 (10,1%) z nich było przekonanych, że stanowi ono odciążenie dla oddziałów szpitalnych lub że mogą tam znaleźć opiekę osoby, które nie mają się gdzie podziać. Inne wskazania zawiera tabela III. Wykazano istotne statystycznie różnice (p<0,001) w liczbie studentów uważających hospicjum za właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych, w porównaniu z grupą mającą w tej kwestii odmienne zdanie. Respondenci z reguły (106 osób 63,1%) nie potrafili określić, czy są właściwie przygotowani do pracy z pacjentem umierającym. Ci, którzy zdecydowanie twierdzili, iż nie czują się przygotowani do

3 Hładuński M i wsp. Postrzeganie hospicjum i opieki paliatywnej w Polsce przez studentów fizjoterapii 363 Tabela I. Skojarzenia związane z opieką paliatywną Table I. Associations with palliative care Z czym kojarzy się Pani/Panu pojęcie opieka paliatywna? /What do you associate palliative care with? I* II* III* Razem* * opieka nad osobami umierającymi /care of dying people opieka polegająca na uśmierzaniu bólu /care based on pain relief ze śniegiem / with snow opieka nad pacjentami nieuleczalnie chorymi /care of patients with incurable diseases opieka od początku do końca życia /care from the beginning till the end of life Z hospicjum /With a hospice Z długotrwałym procesem w celu odzyskania zdrowia /With a long-term recovery process Z długotrwałym procesem /With a long-term process pomoc osobom chorym/opuszczonym/starszym /help for ill/abandoned/elderly people opieka osób obłożnie chorych/starszych /care of bed-ridden /elderly people opieka bezinteresowna /selfless care forma opieki nad chorym /a mode of patient care Z instytucjami zajmującymi się osobami nieradzącymi sobie/potrzebujących pomocy /With institutions working with people unable to cope/in need of help Opieka w ostatnich dniach życia chorego /Care in final days of life opieka nad tymi chorymi których nie da się wyleczyć /care of terminally ill opieka nad tzw. warzywami /care of vegetative state patients zajmowanie się ludźmi starszymi /care of elderly people Z religia /With religion Trudno powiedzieć /Hard to say Z niczym/nie wiem /With nothing/i do not know * istniała możliwość wielokrotnej odpowiedzi /* there was a possibility of multiple answers takiej pracy (41 osób 24,2% osób ogółu chorych), za powód najczęściej podawali, iż nie wiedzieliby jak z takimi chorymi rozmawiać (13 osób 37,7%). Osoby twierdzące przeciwnie (21 badanych 12,5% ogółu chorych) z reguły były przekonane, że z taką pracą sobie poradzą, ponieważ są do tego przygotowane psychicznie (9 42,9% osób). Pozostałe wskazania zawiera tabela IV. Wykazano istotne statystycznie różnice (p<0,001) w liczbie studentów przekonanych, iż po skończeniu studiów na kierunku fizjoterapia będą dobrze przygotowani do pracy z pacjentem umierającym, w porównaniu z grupą mającą w tej kwestii odmienne zdanie. Najwięcej badanych studentów (25 osób 14,9%) nie potrafiło wymienić cech, jakie powinna posiadać osoba pracująca w hospicjum. Pozostali z reguły Tabela II. Hospicjum jako miejsce dla ludzi nieuleczalnie chorych Table II. Hospice as a place for incurably ill Czy Pani/Pana zdaniem hospicjum to właściwe miejsce dla ludzi nieuleczalnie chorych? /In your opinion, is hospice a proper place for the incurably ill? Razem Tak, bo jest to jedyne właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych /Yes, because it is the only proper place for the incurably ill Tak, bo stanowi to odciążenie dla szpitalnych oddziałów /Yes, because it reduces the workload of hospital wards Tak, bo rodzina nie zawsze ma możliwości aby zapewnić właściwą opiekę /Yes, because the family is not always able to provide adequate help Tak, bo jest to właściwe miejsce dla osób które nie mają się gdzie podziać /Yes, because it is a proper place for those who have no place to go Tak bo wzrasta liczba osób potrzebujących opieki paliatywnej /Yes, because the number people needing help is increasing Nie, bo takie ośrodki są niepotrzebne /No, because those places are unnecessary Brak odpowiedzi /No answer 4 Tabela III. Przygotowanie do pracy w hospicjum po ukończeniu studiów Table III. Preparation for work in a hospice after graduation Czy Pani/Pana zdaniem po skończeniu studiów jest Pani/Pan dobrze przygotowana/y do pracy z pacjentem umierającym? /In your opinion, will you be well prepared for work in a hospice after graduation? Razem trudno powiedzieć /hard to say tak, ponieważ /yes, because: jestem przygotowany psychicznie na taką ewentualność/ I am mentally prepared for such a possibility mam podstawy wiedzy medycznej /I have basic medical knowledge zajęcia z psychologii pomogły mi zaakceptować umieranie /psychology classes helped me to accept dying nie, ponieważ /no, because: nie ma takich zajęć, które by mnie do tego przygotowały /there are no classes to prepare me for this nie wiem jak rozmawiać z taką osobą /I do not know how to speak with a hospice patient zbyt mocno przywiązuje się do ludzi /I get too emotionally attached to other people nie można się przyzwyczaić do śmierci innych osób /it is not possible to get accustomed to other people dying brak przeszkolenia psychologicznego /lack of psychological training brak pracy z chorymi /lack of work with ill people wskazywali wytrzymałość psychiczną, wyrozumiałość, ciepło (po 11 osób 6,5%), opiekuńczość, wytrwałość, cierpliwość, opanowanie i okazywanie współczucia (po 10 osób 5,9%). Inne cechy wymieniane przez respondentów zawiera tabela V.

4 364 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Tabela IV. Cechy charakterystyczne osoby pracującej w hospicjum z pacjentem umierającym Tabela IV. Desired features of character in a person working with a dying patient Jakie Pani/Pana zadaniem cechy powinna mieć osoba pracująca w hospicjum z pacjentem umierającym? /In your opinion, what a person who works with a dying patient should be like? O tym, iż osoba towarzysząca pacjentowi umierającemu może się czegoś od niego nauczyć, było przekonanych 149 (88,7%) badanych. Najczęściej studenci wskazywali, iż może zmienić podejście do życia (14 osób 8,3% ), uzmysłowić, że trzeba żyć z całych sił (13 osób 7,7%) lub wzbogacić duchowo (12 osób 7,1%). Pozostałe wyniki zawiera tabela VI. Wykazano istotne statystycznie różnice (p<0,001) w liczbie studentów przekonanych, iż osoba towarzyszące pacjentowi umierającemu może się czegoś od niego nauczyć, w porównaniu z grupą mającą w tej kwestii odmienne zdanie. Omówienie wyników Razem Opiekuńcza /Caring Odważna /brave Wytrwała /persistent Odpowiedzialna /responsible Cierpliwa /patient Punktualna /punctual Delikatna /delicate Odporna emocjonalnie /emotionally resistant Okazująca współczucie /showing compassion Otwarta na rozmowę, przyjazna / open for conversation, friendly Opanowana /calm Pełna szacunku do innych /respectful Ciepła /warm Wyrozumiała /understanding Empatyczna /emphatic Pogodna, optymistyczna /bright, optimistic Komunikatywna /communicative Wytrzymała psychicznie /mentally strong Uśmiechnięta, z poczuciem humoru /smiling, with sense of humour Nie wiem /I do not know Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) w 2002 r. bardzo szeroko zdefiniowała pojęcie opieki paliatywnej, stawiając jej za cel poprawę jakości życia chorego przewlekle i jego rodziny przez ulżenie cierpieniu fizycznemu, psychosocjalnemu i duchowemu. Jednak mimo tak sformułowanej definicji opieka paliatywna jest na ogół utożsamiana tylko z opieką nad chorymi w schyłkowym stadium choroby nowotworowej, u których nie stosuje się aktywnych metod terapii u kresu życia [4]. Za Flakus [1] należy stwierdzić, iż opieka paliatywna spełnia swoją funkcję jako instytucjonalna forma pomocy i wsparcia społecznego. Poprzez swoją Tabela V. Wiedza płynąca z towarzyszeniu osobie umierającej Table V. Learning from spending time with a dying person Czy uważa Pani/Pan, że osoba towarzysząca pacjentowi umierającemu może się czegoś od niego nauczyć? /Do you think that a person who spends time with a dying patient can learn anything from him/her? Razem tak dlaczego? /yes why? może to nas wzbogacić duchowo /it can enrich us spiritually stajemy się bardziej wrażliwi na innych /we become more sensitive towards others akceptujemy to co jest nieuchronne (śmierć) /we accept the inevitable (death) pomaga docenić życie /it helps to appreciate life oswaja ze śmiercią /it familiarizes us with death pomaga radzić sobie z problemami /it helps coping with problems zmiana podejścia do życia /it can change the attitude towards life uświadamia, ze każde życie ma swój kres /it makes us realise that every life ends motywuje do działania /it motivates to work uczy szacunku do własnego życia /it teaches to respect one s own life tego jak krótkie i cenne jest nasze życie /it shows how short and valuable life is dostrzega walkę ze śmiercią /makes us realize the fight with death nauka wrażliwości, empatii/pokory /a study in sensitivity/empathy/humility nauka cierpliwości/wytrwałości /a study in patience/persistence pokazuje jak godnie umierać /it shows dignified death nabieranie ufności do innych ludzi /it helps to trust others uzmysławia, że trzeba żyć z całych sił /it makes us realise that you should live your life to the fullest pokazuje to co naprawdę ważne /it shows what is really important nowe doświadczenie /new experience nie dlaczego? /no why? jestem osobą silną psychicznie /I am a mentally strong person działalność przyczynia się do wzrostu świadomości w społeczeństwie na temat problemów chorych w terminalnej fazie choroby. W Polsce najlepiej rozwinięta jest hospicyjna opieka domowa dla dorosłych. Badania przeprowadzone przez de Walden-Gałuszko, których celem była ocena stanu rozwoju i dostępności opieki paliatywnej, ujawniły jednak niepokojącą obecność tzw. białych plam, czyli powiatów, w których nie ma żadnych form opieki paliatywno-hospicyjnej [cyt. za 5]. Często także błędnie utożsamia się opiekę długoterminową z opieką hospicyjną. W ramach opieki długoterminowej, zdefiniowanej przez Prezesa NFZ, wyróżnia się: 1) świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze oraz 2) opiekę paliatywno-hospicyjną [5,6].

5 Hładuński M i wsp. Postrzeganie hospicjum i opieki paliatywnej w Polsce przez studentów fizjoterapii 365 Badania przeprowadzone wśród pielęgniarek i położnych przez Bartusek [7] pozwalają stwierdzić, iż termin hospicjum rozumiany jest przez personel medyczny nie będący członkami zespołu terapeutycznego w placówkach opieki paliatywnej/hospicyjnej, jako stacjonarna instytucja sprawująca specjalistyczną opiekę nad pacjentem w terminalnym okresie choroby oraz całościowa opieka nad chorym umierającym [7]. Pietruk [8] oceniając postrzeganie opieki paliatywnej przez personel medyczny pracujący w hospicjum, jak również nastawienie studentów wobec tej problematyki, wykazała, iż pierwszą nasuwającą się myślą o hospicjum wśród 68% personelu medycznego i 44% studentów było godne umieranie, określona forma opieki nad nieuleczalnie chorymi (58% vs 34%) oraz śmierć (14% vs 30%) [8]. W przypadku większości obecnie badanych studentów fizjoterapii pojęcie opieka paliatywna nie kojarzyła się im z niczym lub nie potrafili tego sprecyzować. Niewiele mniej uznało ją jako opiekę nad osobami umierającymi. Według 80% pracowników hospicjum i 68% studentów badanych przez Pietruk [8], hospicja w Polsce są potrzebne, bo jest to właściwe miejsce dla osób nieuleczalnie chorych, natomiast 20% personelu medycznego i 26% studentów uważało to za odciążenie dla szpitali. Respondenci z badań Bartusek [7] zgodnie uznali, że hospicjum odgrywa istotną rolę zarówno w życiu chorego, jak i jego rodziny. Choremu zapewnia całościową, właściwą opiekę wykwalifikowanego personelu: lekarzy, pielęgniarek, psychologów, terapeutów, kapłanów oraz w razie potrzeby specjalistów wszystkich dziedzin medycyny. Oferuje godne warunki umierania, niweluje ból i cierpienie oraz wspiera psychicznie. Dla chorych umierających samotnych jest domem [7]. Ponadto propaguje potrzebę poszukiwania optymalnych rozwiązań opieki nad ludźmi umierającymi [1]. Matejuk i wsp. [9] w swoimi badaniami objęli 270 losowo wybranych osób w 5 grupach respondentów: 30 pacjentów Hospicjum Domowego w Białymstoku, 70 lekarzy podstawowej opieki medycznej i asystentów Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego w Białymstoku, 60 studentów V roku i 60 studentów VI roku Wydziału Lekarskiego AM w Białymstoku oraz 50 mieszkańców województwa podlaskiego. Wykazali w nich, iż pojęcie opieka paliatywna było znane wszystkim ankietowanym lekarzom i studentom i tylko 1/4 ankietowanych mieszkańców województwa podlaskiego. 76,6% pacjentów, 60% lekarzy i studentów medycyny oraz 45% zdrowych mieszkańców województwa podlaskiego jako najlepsze miejsce pobytu i opieki nad chorym w terminalnej fazie choroby wskazało dom rodzinny [9]. Zdecydowana większość naszych obecnych respondentów dotychczas nie miała kontaktu z hospicjum, bądź w formie odwiedzin chorego członka rodziny, bądź wolontariatu. Badania przeprowadzone przez CBOS w 2009 r. dotyczące opinii Polaków nt. hospicjum i opieki paliatywnej wykazały podobne podejście [10]. Ponad połowa badanych (52%) nie zetknęła się z działalnością hospicyjną w ich miejscowości, ani w jej okolicy nie funkcjonuje taki ośrodek, nikt z ich bliskich nie był i nie jest objęty opieką hospicyjną, ponadto ani oni sami, ani nikt z ich rodziny, czy znajomych nie pracuje i nie pracował w hospicjum jako wolontariusz [10]. Badani w równym odsetku (po 45%) deklarowali wolę podjęcia pracy w hospicjum, w charakterze wolontariusza, bez wynagrodzenia, jak też przyznało, że z różnych powodów nie zdecydowaliby się na taką pomoc [10]. Powyższe badanie CBOS wykazało także, iż większość respondentów (57%) uważało, że hospicjum stacjonarne to miejsce, do którego osoby umierające powinny trafiać tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy rodzina nie jest w stanie zapewnić im specjalistycznej opieki [10]. W innych przypadkach umierający powinni przebywać raczej w domach [10]. Obecnie badani studenci postrzegali hospicjum jako miejsce właściwe dla nieuleczalnie chorych, ze względu na fakt, iż rodzina nie zawsze ma możliwości aby zapewnić właściwą opiekę, sami jednak preferowaliby śmierć w domu. Na przełomie XIX i XX wieku zaszły duże zmiany w relacjach komunikacji pacjent personel medyczny. W tej sytuacji pacjent ma prawo pytać, wybierać, oceniać, a usługodawca musi liczyć się z jego opinią. Pirogowicz i wsp. [11] w swoich badaniach w grupie 133 studentów V i VI roku Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu starali się udowodnić, że jest śmierć i nieuleczalna choroba, są często przedmiotem lęku, wzbudzają niechęć, strach oraz nastręczają wiele trudności zarówno pacjentom jak i lekarzom. Autorzy postrzegali to jako realnie istniejący problem dotyczący także studentów medycyny, szczególnie w aspekcie wypracowywania umiejętności przekazywania trudnych informacji o diagnozie, rokowaniach i śmierci. W swoich badaniach oceniali stopień przygotowania studentów medycyny do typu na ww. tematy, ich poziomu świadomości oraz tego czy stanowi to dla nich problem. Analiza otrzymanych wyników udowodniła, że ok. 90% studentów nie czuje się przygotowana na konfrontacje w życiu zawodowym z tym problemem i oczekuje wprowadzenia do programu studiów osobnych zajęć i poświęcenia temu tematowi znacznie więcej uwagi, niż ma to miejsce obecnie [11]. Matejuk i wsp. [9] we wspomnianych już wcześniej badaniach stwierdzili, iż większość ankietowanych było przekonanych, iż lekarz powinien zawsze, niezależnie od rokowania udzielać rzetelnej informacji o stanie zdrowia pacjenta. Prawdę o niekorzystnym rokowaniu chciałoby znać 80% zdrowych respondentów; 53% wszystkich respondentów uważa, iż

6 366 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): eutanazja powinna być prawnie zabroniona, natomiast 31% ankietowanych widziałoby możliwość legalizacji eutanazji w Polsce (szczególnie osoby poniżej 35 r.ż. niezwiązane z medycyną) [9]. W naszym badaniu problem z prowadzeniem rozmowy byłby przeszkodą w podjęciu pracy z pacjentem umierającym dla 37,7% studentów, którzy siebie w takiej pracy nie wyobrażali. Jedną z integralnych części opieki paliatywnej stanowi rehabilitacja, obejmująca wiele procedur, które mogą stanowić cenne uzupełnienie leczenia objawowego realizowanego w ośrodkach opieki paliatywnej. W opinii Pyszory i Graczyka [12] specyficzna sytuacja pacjenta paliatywnego, wynikająca chociażby ze stopnia zaawansowania choroby, w sposób istotny utrudnia konstruowanie realnych do przeprowadzenia protokołów badawczych prób klinicznych podejmujących tematykę celowości, zakresu oraz efektywności stosowania rehabilitacji w tej specjalności medycznej. Mimo to pojawia się coraz więcej doniesień naukowych na temat rehabilitacji w opiece paliatywnej, wśród których coraz więcej jest badań o wysokim stopniu wiarygodności i trafności, opracowywanych zgodnie z zasadami medycyny opartej na dowodach naukowych (EBM evidence based medicine) [12]. Szacuje się, że średnio 40% pacjentów objętych opieką paliatywną korzysta z fizjoterapii, z czego ponad 50% ocenia tę formę leczenia pozytywnie [13]. Nyka [14] uważa, iż bardzo istotne jest to, aby strategie postępowania fizjoterapeutycznego dostosowywać do każdej z faz choroby, określając jednocześnie bliższe i dalsze cele działania. Wymaga to wnikliwej oceny stanu pacjenta oraz zdefiniowania jego najważniejszych problemów. Konstruując program usprawniania, należy przewidywać powikłania lub progresje choroby i działać w kierunku minimalizacji ich skutków [14]. W związku z powyższym wydaje się celowe wprowadzenie w programach nauczania fizjoterapii treści przygotowujących ich do pracy z pacjentem w stanie terminalnym. Niestety, w dostępnym piśmiennictwie nie udało się autorom niniejszej publikacji dotrzeć do prac dotyczących postrzegania przez studentów kierunku fizjoterapia hospicjum i opieki paliatywnej. Podsumowanie 1. Większość badanych uważała, iż nie posiada odpowiedniego przygotowania, by nabyte w trakcie studiów umiejętności wykorzystać do pracy w hospicjum. 2. Mimo generalnego zainteresowania hospicjum, tylko nieliczna grupa studentów podjęła by się współpracy z nim w charakterze wolontariusza. 3. Respondenci w większości uważali, iż towarzyszenie pacjentowi umierającemu może zmienić podejście do życia, uzmysłowić, że trzeba żyć z całych sił lub wzbogacić duchowo. Wnioski 1. System kształcenia na licencjackich studiach na kierunku fizjoterapia nie uwzględnia wystarczającego przygotowania teoretycznego i praktycznego do pracy w hospicjum. 2. Wydaje się, iż kontakt z hospicjum, zarówno w formie odwiedzin chorego, jak i wolontariatu, zmniejszyłby lęk przyszłych fizjoterapeutów przed pracą w hospicjum. Piśmiennictwo / References 1. Flakus J. Pozamedyczne aspekty opieki paliatywnej. Działalność hospicjów w opinii różnych grup społecznych. Med Paliat 2009, 1: Morrison RS, Meier DE. Clinical practice. Palliative care. N Engl J Med 2004, 350: Adamczyk A, Buczkowski K, Jagielski D, Krajnik M, Rosiewicz M. Opieka paliatywna. PZWL 2009: Ahmedzai SH, Walsh D. Palliative medicine and modern cancer care. Semin Oncol 2000, 27: Buss T, Lichodziejk-Niemirska M. Opieka paliatywna w Polsce od idei do praktyki (również lekarza rodzinnego). Forum Medycyny Rodzinnej 2008, 2: Zarządzenie Nr 53/2008/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2008 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka długoterminowa. 7. Bartusek M. Opieka paliatywna/hospicyjna w świetle wypowiedzi pielęgniarek i lekarzy. Ann UMCS Sect D 2004, 59: Pietruk K. Postrzeganie opieki paliatywnej przez środowisko medyczne w aspekcie higieny psychicznej i epidemiologii. Hospicjum to przede wszystkim życie. Prob Hig Epidemiol 2009, 90(1): Matejuk A, Mikołajczyk E, Lewko A, Abramczyk J, Błasiak T, Rucińska M, Wojtukiewicz MZ. Opieka paliatywna czy eutanazja postrzeganie problemu przez pacjentów, lekarzy, studentów medycyny i mieszkańców województwa podlaskiego. Okol Pol 2003, 6: Komunikat Badań Centrum Badania Opinii Społecznej, Polacy o hospicjach i opiece paliatywnej. BS/149/ Pirogowicz I, Hoffmann K, Gwiazda E, Widejko K, Mess E, Pirogowicz P, Steciwko A. Śmierć i nieuleczalna choroba jako problem w komunikacji z pacjentem w praktyce lekarskiej. Okol Pol 2006, 9: Pyszora A, Graczyk M. Rehabilitacja w opiece paliatywnej. Pol Med Paliat 2006, 5, 2: Montagnini M, Lodhi M, Born W. The utilization of physical therapy in palliative care unit. J Palliat Med 2003, 1: Nyka W. Elementy rehabilitacji w opiece paliatywnej. [w:] Podstawy opieki paliatywnej. de Walden-Gałuszko K (red). PZWL, Warszawa 2004: