Europejski Konsensus Naukowy Badania przesiewowe słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

Transkrypt

1 Europejski Konsensus Naukowy Badania przesiewowe słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym Europejski Konsensus Naukowy nt. Badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym podpisany został podczas X Kongresu Europejskiej Federacji Towarzystw Audiologicznych w Warszawie. Dokument jest jednym z najważniejszych narzędzi wzmacniających realizację Priorytetu Priorytetu Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej Wyrównywania szans edukacyjnych dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi. Celem działań podjętych w ramach realizacji priorytetu jest podpisanie w końcu tego roku konkluzji Rady Unii Europejskiej zalecającej wdrażanie powszechnych badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Europejski Konsensus Naukowy nt. badań przesiewowych słuchu u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym wyraża stanowisko europejskiego środowiska audiologów i foniatrów, terapeutów mowy oraz okulistów na temat problemu zaburzeń komunikacyjnych u dzieci rozpoczynających edukację szkolną. Dotyczy negatywnego wpływu zaburzeń słuchu, wzroku i mowy na prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny dziecka, a także roli jaką odgrywa diagnostyka - najskuteczniej realizowana poprzez badania przesiewowe oraz wczesna terapia. W gronie sygnatariuszy konsensusów znaleźli się krajowi przedstawiciele Europejskiej Federacji Towarzystw Audiologicznych, przedstawiciele Unii Europejskich Foniatrów, Komitetu Łącznikowego Terapeutów Mowy /Logopedów Unii Europejskiej, Konsultant Krajowy w dziedzinie okulistyki reprezentujący środowisko europejskich okulistów oraz inicjator zjednoczenia naukowego środowiska międzynarodowego wokół idei wyrównywania szans edukacyjnych dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi - profesor Henryk Skarżyński, dyrektor Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu. Skala i znaczenie problemu Prawidłowe funkcjonowanie narządów słuchu, wzroku i mowy stanowi podstawę komunikacji społecznej oraz rozwoju współczesnego społeczeństwa informacyjnego. W odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, zaburzenia w zakresie funkcjonowania narządów zmysłów są jedną z głównych przyczyn opóźnień w nauce,

2 trudności w nabywaniu umiejętności językowych, inteligencji oraz w efektywnym komunikowania się z otoczeniem - w szkole i poza nią. Badania u dzieci rozpoczynających naukę szkolną, prowadzone od wielu lat przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z jednostkami naukowymi z Polski oraz innych krajów, wykazały, że: co piąte dziecko ma różnego rodzaju problemy ze słuchem co trzecie dziecko wykazuje problemy ze wzrokiem -co czwarte dziecko wykazuje zaburzenia artykulacji Alarmujący jest fakt, że 60% rodziców dzieci, u których stwierdzono jakiś niedosłuch, nie było świadomych istnienia problemu. Jednym z najskuteczniejszych narzędzi pozwalających na wczesne rozpoznawanie dzieci zagrożonych trudnościami w uczeniu się z powodu zaburzeń słuchu, wzroku i mowy, co umożliwia podjęcie właściwej interwencji i terapii najpóźniej w momencie rozpoczęcia nauki w szkole - są powszechne badania przesiewowe. Od inicjatywy lokalnej do europejskiego projektu Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu rozpoczął działania w zakresie badań przesiewowych prawie 18 lat temu, kiedy to podniesiona została kwestia badania słuchu u noworodków. W latach , we współpracy z 70 różnymi krajowymi placówkami medycznymi, Instytut zrealizował zadanie zlecone przez Ministra Zdrowia, w wyniku którego opracowano standard prowadzenia takich badań w skali powszechnej. Zgromadzone wyniki oraz zaproponowane procedury stały się znaczącym wkładem do Europejskiego Konsensusu nt. Badań przesiewowych słuchu u noworodków, przyjętego w 1998 roku w Mediolanie. W latach 1999 i 2000 Instytut przeprowadził pilotażowy program wykrywania wad słuchu i mowy w populacji 5600 dzieci w wieku szkolnym z 82 szkół na terenie całego kraju. Badania te zrealizowano wspólnie z Uniwersytetem im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Brigham Young University w Provo (USA). W kolejnych latach, we współpracy z różnymi jednostkami naukowymi m.in. Politechniką Gdańską i Uniwersytetem im. M. Curie- Skłodowskiej zostały przeprowadzone prace badawcze oraz wdrożeniowe związane z opracowaniem testów i narzędzi do masowych badań przesiewowych słuchu u dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz u młodzieży za pośrednictwem internetu. Opracowano i wdrożono do praktyki klinicznej multimedialne programy do badań przesiewowych: Słyszę, Mówię i Widzę, wielokrotnie nagradzane na międzynarodowych konkursach w Brukseli, Paryżu, Genewie, Norymberdze, Cork, Sztokholmie i Frankfurcie. W

3 ramach programu polityki zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia oraz przy wsparciu Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, z zastosowaniem programu Słyszę, przebadano w ciągu 7 lat ponad pół miliona dzieci i młodzieży. W formie zdalnej w badaniach wzięło udział ponad 16 mln osób z 82 krajów świata. Realizacja badań w tak licznej populacji ujawniła skalę problemu zaburzeń słuchu oraz fakt, że rośnie on wraz z wiekiem. Po analizie 11 tysięcy badań osób dorosłych z województwa podlaskiego, mazowieckiego i śląskiego, którzy zostali wybrani losowo wg zweryfikowanych zasad wykazano, że m.in. w populacji powyżej 70 roku życia aż ¾ ma problemy ze słuchem. W latach Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, w dwóch etapach Polska wschodnia i Polska zachodnia zrealizował pierwszy w świecie na tak dużą skalę program badań przesiewowych siedmiolatków ze szkół na terenach wiejskich. Partnerem tego programu była Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Równolegle realizowany był 3- letni program badań przesiewowych słuchu u dzieci z klas VI ze szkół na terenie Warszawy. W sumie przebadanych zostało ponad 227 tysięcy dzieci, z ponad 11 tysięcy szkół na terenie Polski. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu jest twórcą i współtwórcą urządzeń do badań przesiewowych słuchu u dzieci w różnym wieku. Od 2009 roku programy badań w szkołach realizowane są przy użyciu Platformy Badań Zmysłów, pierwszego w świecie zintegrowanego urządzenia do oceny uszkodzeń trzech narządów: słuchu, wzroku i mowy. Platforma może być częścią systemu informatycznego pozwalającego na zarządzanie danymi i gromadzenie ich w centralnej bazie za pomocą sieci internetowej. Platforma Badań Zmysłów zdobywa wiele wyróżnień i medali na światowych targach wynalazków i nowoczesnych technologii. Zgromadzone doświadczenie oraz wyniki dały impuls do odniesienia tych danych do innych krajów i nawiązania międzynarodowej współpracy ze specjalistami zajmującymi się zaburzeniami słuchu, wzroku i mowy. W ciągu ostatnich kilu lat osiągnięcia Instytutu oraz wyniki i wnioski z badań prezentowane były wielokrotnie na międzynarodowych kongresach i konferencjach, budując pozycję Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w dziedzinie wykrywania i leczenia zaburzeń komunikacyjnych. W 2007 roku, w Parlamencie Europejskim w Brukseli, zespół Instytutu zorganizował wystawę dokumentującą swoją pracę oraz przeprowadził cykl wykładów Dobry Słuch, Mowa i Wzrok szansa rozwoju młodego pokolenia Europy. Wystąpienie to zostało one bardzo dobrze przyjęte w środowisku europejskich parlamentarzystów.

4 Inicjując przygotowanie projektu europejskiego konsensusu dotyczącego badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, Instytut przeprowadził sondaż w 27 krajach Europy. Sondaż dotyczył badań przesiewowych słuchu u dzieci w różnym wieku od noworodków po wiek przedszkolny i szkolny. Wynika z niego, że w wielu krajach Europy prowadzone są lokalnie różne działania obejmujące zasięgiem mniejsze lub większe grupy społeczne. Jednak o ile badania przesiewowe noworodków w znaczącej ilości krajów (21) są powszechne, o tyle badania dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym już nie (tylko 8 krajów zadeklarowało, że są powszechne). Biorący udział w sondażu zwrócili uwagę na jeszcze jeden istotny problem występowanie szumów usznych. Mogą one mieć związek z zagrożeniami cywilizacyjnymi,takimi jak hałas w szkole i na ulicy, czy nieprawidłowym (zbyt głośnym) używaniem np. odtwarzaczy mp3. Problematyka przesiewowych badań słuchu podczas EFAS O znaczeniu wspomnianych problemów wypowiadali się wybitni specjaliści z Europy i świata w czasie narady ekspertów i sesji specjalnej podczas kongresu EFAS (European Federation of Audiology Societes), który po raz pierwszy odbył się w Polsce. Główny wykład o problemach słuchu i mowy u dzieci i młodzieży szkolnej, oraz o podejmowanych dotychczas próbach badania i oceny skali tego zjawiska, wygłosił prof. Adrian Davis, były dyrektor programów NHS w Wielkiej Brytanii, Prezydent Royal Free Hampstead NHS Trust w Londynie. Prof. Davis naświetlił rozwój zaburzeń komunikacyjnych w kolejnych fazach dorastania dziecka, podkreślając konieczność wykrywania uszkodzeń i interwencji zarówno w wieku przedszkolnym, jak i w okresie edukacji szkolnej. Uznał, że możliwość wdrożenia europejskich programów przesiewowych narządów zmysłów stwarza unikalne szanse dla całego pokolenia młodych Europejczyków. Prof. Linda Luxon, prezydent Rady EFAS, profesor University College w Londynie, mówiła o negatywnych skutkach zaburzeń komunikacyjnych, podkreślając wagę pierwszej w historii inicjatywy badań przesiewowych o randze europejskiej. Prof. Kurt Stephan, prezydent-elekt Rady EFAS, profesor Uniwersytetu Medycznego w Innsbrucku, przedstawił problem równych szans edukacyjnych młodzieży szkolnej z zaburzeniami komunikacyjnymi z punktu widzenia audiologa europejskiego. W pełni potwierdził wagę problemu i znaczenie wczesnych programów przesiewowych narządów zmysłów. Punkt widzenia foniatrów europejskich został zilustrowany obszernym wystąpieniem prof. A. am Zehnhoff-Dinnesen, prezydenta europejskich i niemieckich towarzystw foniatrycznych, profesora i kierownik Kliniki Foniatrii i Audiologii Dziecięcej Uniwersytetu w Münster, Niemcy. Prof. Zehnhoff-Dinnesen potwierdziła związek zaburzeń

5 słuchu z problemami foniatrycznymi uznała za niezwykle ważne wdrożenie kompleksowych programów przesiewowych obejmujących wiele narządów zmysłów. Gorące wsparcie dla programu programów przesiewowych i uznanie dla inicjatywy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu zgłosił prof. José Juan Barajas de Pratt, były wieloletni prezydent i członek Rady EFAS, dyrektor kliniki audiologii w Santa Cruz de Tenerife, Hiszpania. Potwierdzenie słuszności przyjętych koncepcji badań zmysłów i uznanie dla podjętych działań wyraził także, m.in., prof. John D. Durrant, dziekan wydziału i kierownik katedry w School of Health and Rehabilitation Sciences na Uniwersytecie w Pittsburgu, USA. Stanowisko w sprawie europejskich badań przesiewowych narządów zmysłów u młodzieży szkolnej przedstawili także reprezentanci polskich środowisk naukowych. W imieniu Polskiego Towarzystwa Okulistycznego zabrał głos dr hab. J.P. Szaflik z Katedry i Kliniki Okulistyki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Omówił skalę problemu wad wzroku u młodzieży szkolnej i podkreślił, że programy badań przesiewowych słuchu i wzroku były wdrażane od szeregu lat w Polsce we współpracy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu i Katedry i Kliniki Okulistyki WUM. Doświadczenia poprzednich programów dają podstawy do podjęcia inicjatywy w skali europejskiej. Przesiewowe badania słuchu w Uni Europejskiej Przyjęcie i poparcie polskiej inicjatywy naukowej w zakresie przesiewowych badań słuchu zakresie jest wyrazem uznania dla dokonań, przedsiębiorczości i skuteczności polskich działań w tym zakresie. Na lipcowym nieformalnym posiedzeniu unijnych ministrów zdrowia w Sopocie program zainicjowany przez IFPS został przedstawiony przez prof. H. Skarżyńskiego i zyskał 100 proc. rekomendację do dalszej pracy ekipy roboczej w Brukseli w celu przygotowania konkluzji Rady Unii Europejskiej zawierającej dalsze zalecenia dla Komisji Europejskiej. Skala występowania problemu zaburzeń słuchu, wzroku i mowy wśród dzieci w Europie oraz potrzeba wczesnej diagnostyki i interwencji będzie podkreślana w trakcie półrocznej Prezydencji Polski w Radzie Europy w ramach priorytetu Wyrównywania szans edukacyjnych dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi. Uwaga poświęcona zostanie także zastosowaniu innowacyjnych technologii i telemedycyny w leczeniu zaburzeń komunikacyjnych, a także współpracy w ramach tworzenia europejskich centrów referencyjnych. W trosce o przyszłość młodego pokolenia Europy należy pamiętać, że prawidłowe funkcjonowanie narządów słuchu, wzroku i mowy warunkuje poprawny rozwój intelektualny i emocjonalny u dzieci, co ma ogromne znaczenie dla ich sytuacji w

6 wieku dorosłym, nie tylko w aspekcie zdrowotnym, ale również społecznym, zawodowym i ekonomicznym.