Metoda projektu w nauczaniu techniki szansą na kreatywną działalność uczniów

Transkrypt

1 Marta Ciesielka Akademia Górniczo Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Metoda projektu w nauczaniu techniki szansą na kreatywną działalność uczniów Reforma edukacji wprowadziła znaczne zmiany w zakresie tematycznym przedmiotu technika, w jej roli i miejscu w kształceniu. Przez lata technika była spychana na margines edukacyjny przez dynamicznie wchodzącą do szkół informatykę. Często pracownie techniczne, nawet te świetnie wyposażone, były likwidowane, a w ich miejsce tworzono pracowanie komputerowe. W wielu szkołach informatyka na kilka lat wyparła całkowicie technikę. Zbyt mała ilość godzin przeznaczonych na przedmiot, kompletnie nie wyposażone szkoły i liczne tematy o charakterze teoretycznym czynią przedmiot trudnym, nieciekawym, a często niemożliwym do rozsądnej realizacji. W takich warunkach najczęściej nauczyciele wprowadzają założone zagadnienia opierając się na metodzie wykładu własnego lub zadanych referatów uczniów. Niestety nie są to lekcje, za którymi uczniowie przepadają. Trudnym, a wręcz niemożliwym wydaje się realizacja tymi metodami osiągnięć uczniów zakładanych przez podstawę programową. Stąd bardzo dobre rezultaty przynosi zastosowanie metody projektu na lekcjach techniki. Proponowane projekty Wybór tematu projektu powinien być każdorazowo poprzedzony analizą zapisów podstawy programowej. Powinien uwzględniać zarówno treści nauczania jak i przewidywane osiągnięcia uczniów, co często jest zaniedbywane. Poniżej zaproponowano kilka tematów projektów, które właściwie przeprowadzone zrealizują niektóre wymagania stawiane przez podstawę programową techniki dla odpowiedniego etapu kształcenia. Najprostszym do przeprowadzenia z proponowanych projektów jest projekt Wynalazcy dedykowany dla gimnazjum i wprowadzający treści z zakresu Prezentacja wybranych wielkich polskich i zagranicznych wynalazców w dziedzinie techniki. W zamierzeniu uczniowie realizują projekt indywidualnie, a ich praca polega na zebraniu informacji na temat wybranego wynalazcy, skupiając się na jego wykształceniu, sposobie dokonania wynalazku, opisie danego wynalazku oraz ciekawostkach związanych z wynalazcą i wynalazkiem. W ramach projektu Wynalazcy nauczyciel może zwrócić uwagę uczniów na wykształcenie, doświadczenie zawodowe, sposób i miejsce pracy osób dokonujących wynalazki, realizując jednocześnie treści z zakresu orientacji zawodowej. Całość uczniowie opracowują wykorzystując wybrane narzędzia informatyczne. Projekt tego typu można realizować z uczniami jako projekt wstępny, rezygnując jednocześnie z pełnej formy uczniowie nie podpisują kontraktów, nie przygotowują sprawoz-

2 dania z projektu, a prezentację projektu można ograniczyć do 5 minut. Przyjęcie takiego rozwiązania przyczyni się do łagodnego wprowadzenia uczniów w metodę projektu, dając podstawę do realizacji bardziej zaawansowanych przedsięwzięć. Kolejny projekt - Technologie odnosi się wprost do zapisu podstawy programowej Technologie - narzędzia i urządzenia techniczne stosowane do przetwarzania różnych materiałów. Zadaniem ucznia jest zapoznanie się z wybraną technologią, zgromadzenie materiałów i przedstawienie tematu kolegom w formie krótkiego referatu stanowiącego wstęp do lekcji obejmującej daną tematykę. Temat projektu uczniowie mogą wybrać z przygotowanych przez nauczyciela lub zaproponować własny. Przykładowe tematy to: obróbka skrawaniem; metody łączenia materiałów; produkcja puszek do napojów; produkcja butelek PET lub produkcja płyt CD. Tematy powinny obejmować zarówno poszczególne rodzaje obróbki materiałów, jak również prezentować ich kompleksowe zastosowanie w produkcji przedmiotów codziennego użytku. Przy prowadzeniu tego typu projektu, w którym uczeń będzie pozyskiwał informacje i materiały z różnych źródeł należy położyć szczególny nacisk na realizację projektu nie tylko w oparciu o narzędzia informatyczne, zachęcając uczniów do zaznajamiania się z wybraną technologią przez kontakt z zakładami stosującymi ją, wykonanie własnej dokumentacji filmowej lub zdjęciowej, czy pozyskanie próbek obrazujących dane zagadnienie. W ten sposób uczniowie realizując projekt stykają się w rzeczywistości z danym zagadnieniem, a ich doświadczenia i wrażenia mogą znacznie uatrakcyjnić prezentację projektu. Przy realizacji tego typu projektu, który opiera się na samodzielnym, kreatywnym działaniu uczniów należy położyć szczególny nacisk na przygotowanie sprawozdania z projektu jako przykładu dokumentacji technicznej. Projekt Recykling może być realizowany zarówno na II. jak i na III. etapie kształcenia. W przypadku szkoły podstawowej będzie omawiać m. in. treści z zakresu Różnorodne materiały, ich cechy i zastosowania oraz umiejętności Opisywanie i wartościowanie wytworów i działań technicznych z różnych punktów widzenia (ekologicznego, ekonomicznego, estetycznego). Uczniowie w ramach projektu opracują m.in. tematy szczegółowe: system recyklingu, recykling w moim środowisku, mój udział w recyklingu. Realizacja projektu przyczyni się do zwiększenia świadomości uczniów i ich aktywnego udziału w systemie recyklingu. Uczniowie gimnazjum w ramach tego samego tematu mogą zająć się technologiami recyklingu poszczególnych rodzajów materiału, realizując zapis podstawy programowej Technologie - narzędzia i urządzenia techniczne stosowane do przetwarzania różnych materiałów. W ramach projektu można zaproponować dwie grupy tematyczne: recykling wybranych materiałów (np. papieru, tworzyw sztucznych, metali itp.) lub recykling wybranych produktów (np. samochodów, komputerów itp.). Zrealizowane tematy zwrócą uwagę uczniów na technologie stosowane w recyklingu, ich ograniczenia i trudności stosowania. Projekt może być realizowany przez wykonanie opracowania, prezentacji multimedialnej, filmu prezentującego daną technologię, analizy danych statystycznych itp.

3 Przedstawione propozycje projektów należą do najprostszych do przeprowadzenia, wymagają od ucznia zebrania informacji na zadany temat i oryginalnego (autorskiego) opracowania. Zaletą ich jest to, że nie wymagają specjalnego wyposażenia czy materiałów, a uczniowie mogą je realizować w domu wykorzystując narzędzia technologii informacyjnej. Po wdrożeniu uczniów w metodę projektu zaleca się przeprowadzenie w danej klasie, chociaż jednego projektu, którego celem jest opracowanie koncepcji rozwiązania postawionego przed uczniem problemu, np. zadanie projektowe. Całość powinno zakończyć wdrożenie projektu niestety w warunkach współczesnej szkoły niezwykle rzadko jest to możliwe. Uwagi do realizacji Praca z uczniami metodą projektu, przynosi wiele satysfakcji, ale też niewłaściwie poprowadzona łatwo kończy się klęską, dlatego też projekt należy szczegółowo przemyśleń i przygotować. Wybór tematu projektu powinien być zbieżny z zapisami podstawy programowej dla przedmiotu technika, względnie z założeniami przyjętego programu nauczania. W ramach globalnego tematu projektu nauczyciel powinien zaproponować tematy poszczególnych projektów, które uczniowie mogą wybrać, zmodyfikować zgodnie z własnymi zainteresowaniami, możliwościami, czy preferencjami. Należy również dopuścić możliwość własnych propozycji uczniów w ramach globalnego tematu, jednakże temat projektu powinien być skonsultowany z nauczycielem i zaakceptowany przez niego. Ciekawym pomysłem są projekty interdyscyplinarne, realizowane w porozumieniu z nauczycielami innych przedmiotów, np. matematyki, geografii, czy fizyki. itp. Temat projektu jak również jego zakres powinien być jasno i nieodwołalnie określony w ustalonym terminie (np. I. konsultacje), co zapobiegnie niezdecydowaniu uczniów, częstym zmianom decyzji i w rezultacie chaotycznej, przypadkowej realizacji projektu, zwykle kończącej się kompletnym fiaskiem, po mimo dużego zaangażowania uczniów. Realizując projekt uczniowie uczą się podstaw organizacji pracy i planowania. W większości przypadków mają oni duże trudności ze zdefiniowaniem problemu, zaplanowaniem pracy i właściwą realizacją przyjętego planu. Stąd bardzo istotna w tym obszarze jest pomoc nauczyciela i konsultacje projektu. Rola nauczyciela w tym obszarze nie powinna sprowadzać się do dostarczenia gotowych rozwiązań, czy napisania uczniom planu pracy. Nauczyciel powinien pełnić rolę doradcy, który będzie uczył organizacji pracy, wskazywał na trudności i zagrożenia jakie mogą przed uczniami stanąć, stawiał pytania, które będą uczniów stymulować do kreatywnej pracy. Innym zagadnieniem jest nadzór nauczyciela nad terminową realizacją projektu, z którą często uczniowie mają problemy. Realizując projekt uczniowie uczą się podejmowania decyzji, przemyślenia jej i ponoszenia odpowiedzialności za nią. W miarę postępów uczniów nauczyciel powinien przekazywać im coraz większą autonomię w decydowaniu i realizacji kolejnych projektów.

4 Zupełnie innym i bardziej zaawansowanym problemem jest praca w grupie, stąd pracę z uczniami metodą projektu należy zaczynać od projektów indywidualnych, by w miarę rozwoju uczniów przechodzić do pracy w grupie. Pracę w grupie powinni podejmować tylko ci uczniowie, którzy sprawdzili się w realizacji swojego indywidualnego projektu. Takie postawienie sprawy daje gwarancję, że uczeń pracujący w zespole wie na czym polega metoda projektu, potrafi nią pracować, potrafi samodzielnie zaplanować i zrealizować przyjęty projekt. Praca w grupie jest kolejnym etapem zaawansowania w realizacji projektu, wymaga od ucznia współpracy, wspólnego podejmowania decyzji lub podporządkowania się decyzji grupy czy jej lidera, wymaga od ucznia odpowiedzialności za własne i innych uczniów działania, a także za realizację całego projektu. Uczniowie wykonując projekt uczą się pozyskiwania, oceny i doboru informacji, jest to bardzo ważna dla nich umiejętność w dzisiejszych czasach natłoku informacji. Podczas zbierania informacji uczniowie czują się przytłoczeni ich ilością i mają problemy z ich selekcją, bardzo często ich trudności wynikają też z doboru źródła informacji, którym najczęściej jest internet. W takich przypadkach bardzo ważna jest osoba nauczyciela, który powinien być doradcą wskazującym inne możliwości pozyskania informacji takie jak literatura fachowa, foldery i katalogi firmowe, wywiad (rozmowa) ze specjalistą w danej dziedzinie. Na tym etapie nauczyciel powinien też czuwać nad właściwą weryfikacją, doborem i przedstawieniem zgromadzonych przez uczniów materiałów. Należy wskazywać uczniom inne sposoby prezentacji danych niż opracowanie tematu w formie tekstu, np. zestawienia tabelaryczne, wykresy, rysunki schematyczne, diagramy itp. Jednakże w ciągu całego projektu nauczyciel powinien być osobą pomagającą podejmować decyzje, a nie dostarczającą gotowe rozwiązania. Bardzo istotnym elementem projektu zwłaszcza w zakresie techniki jest sprawozdanie z realizacji. Stanowi ono doskonały przykład opracowanej samodzielnie przez ucznia dokumentacji technicznej własnego rozwiązania. Wykonanie sprawozdania zwykle jest dla uczniów bardzo dużym wyzwaniem, gdyż wymaga od nich systematycznego podejścia do zaplanowanego i realizowanego przez siebie lub własny zespół zadania. Zwykle ten punkt realizacji projektu uczniowie lokują jako najtrudniejszy po planowaniu projektu. Przeprowadzenie projektu powinno poprzedzać gruntowne przygotowanie uczniów do pracy metodą projektu z uwzględnieniem poszczególnych etapów jego realizacji. W ramach tego przygotowania uczniowie powinni być zapoznani z konstrukcją typowego sprawozdania, jego elementami, takimi jak: spis treści, podziękowania, streszczenie, rekomendacje, wnioski, itp. oraz z przykładowymi sprawozdaniami ze zrealizowanych projektów. Celowym też wydaje się opracowanie materiałów pomocniczych do realizacji projektu, w tym do przygotowania sprawozdania. Właściwe przygotowanie uczniów do metody projektu, w tym zapoznanie ze sposobem przygotowania sprawozdania będzie stanowić doskonałą bazę do nauki planowania pracy i wykonywania dokumentacji technicznej.

5 Zakończeniem realizacji każdego projektu powinna być jego prezentacja, której nie należy pomijać. Prezentacja może odbyć się w formie krótkich referatów, gazetki, czy wystawy. Najczęściej ma miejsce na forum klasy, ale można też przenieść ją na forum szkoły, na zebranie rodziców, może też odbyć się jako prezentacja konkursowa. Prezentacja motywuje uczniów do pracy, wyzwala chęć pokazania swoich pomysłów, uczy prezentowania swojej osoby i wyników swojej pracy, uczy ich oceny i konfrontowania z wynikami pracy innych. W niektórych przypadkach prezentację może zastąpić dyskusja dająca uczniom możliwość nabycia umiejętności wypowiadania się i polemiki. Prezentacja projektu nie powinna sprowadzać się do referatu, należy motywować uczniów do zadawania pytań i podejmowania dyskusji. Uczeń prezentujący projekt powinien umieć obronić swoją pracę. Końcowym elementem metody jest ocena projektu, najlepiej jeśli jest realizowana w trakcie całego projektu, a końcowy jej etap obejmuje podsumowanie całej pracy ucznia. Na tym etapie najważniejszym jest przyjęcie jasnych kryteriów oceniania, z którymi uczeń zostanie zapoznany przed przystąpieniem do realizacji projektu. Ocenianie powinno być realizowane w trakcie całego projektu w ramach kolejnych konsultacji. Uczeń powinien być świadomy, kiedy jaki zakres jego pracy będzie oceniany i jaki udział w ocenie końcowej będą miały oceny cząstkowe z poszczególnych etapów pracy. Ocena powinna obejmować takie elementy jak zrozumienie przez ucznia problemu, dobór różnych źródeł informacji, zastosowanie odpowiednich narzędzi do realizacji projektu, stopień rozwinięcia i realizacji tematu, sposób opracowania sprawozdania z projektu i jego prezentacji oraz terminowość wykonania i organizacja pracy, w szczególności organizacja pracy w grupie. Dobrze, jeśli w ocenie projektu uczestniczą też uczniowie, a ich ocena jest jedną ze składowych oceny końcowej. Oceniając uczą się oni wartościowania własnej pracy i pracy innych, a także oceniania jej wyników. Rola nauczyciela Kluczową sprawą w metodzie projektu i jego pomyślnej realizacji jest rola nauczyciela. Od przygotowania, pracy i zaangażowania nauczyciela zależy sposób i poziom realizacji projektu. Pierwszym z zadań, jakie spoczywają na nauczycielu jest szczegółowe przygotowanie i określenie tematyki projektu oraz jego celu i zakresu z uwzględnieniem poziomu uczniów ich zainteresowań i możliwości. Przed przystąpienia do realizacji projektu nauczyciel powinien opracować szczegółowy plan organizacyjny uwzględniający poszczególne etapy projektu ich zakres i czas realizacji. Ponadto powinien szczegółowo przygotować ucznia do pracy tą metodą, zapoznać go ze strukturą metody projektu i zadaniami, jakie będzie realizował. Ponieważ na tym etapie uczniowie wykazują trudności z objęciem tak szerokiego tematu i zapamiętaniem procedury realizacji projektu, celowym wydaje się przygotowanie przez nauczyciela przewodnika po metodzie projektu dla ucznia, który

6 towarzyszyłby mu podczas pracy i uzupełniał nieprzyswojone informacje organizacyjne. W trakcie realizacji projektu nauczyciel powinien nadzorować i oceniać pracę ucznia, zwracając szczególną uwagę na przestrzeganie przyjętych terminów. Powinien doradzać, wspierać i motywować ucznia jednocześnie zwracając szczególną uwagę na to by nim nie kierować. Podczas realizacji całego projektu nauczyciel powinien pamiętać, że jest to projekt ucznia, że on go realizuje i on za niego odpowiada. Od osoby nauczyciela i roli, jaką odgrywa w projekcie zależy w znacznej mierze jego powodzenie i poziom realizacji. Podsumowanie Metoda projektów stanowi ciekawą propozycję nowoczesnej pracy z uczniami zarówno na lekcjach techniki jak i innych przedmiotów. Metoda uczy samodzielnego formułowania problemu technicznego i poszukiwania jego rozwiązania. Podczas pracy uczniowie korzystają z różnych źródeł informacji, środków i umiejętności, uczą się opisywania swojej pracy w formie dokumentacji technicznej i prezentowania jej na szerszym forum. Opracowując projekt uczniowie są wdrażani do używania języka technicznego i opisywania technicznych zagadnień w formie diagramów, schematów, zestawień tabelarycznych itp. Metoda projektu umożliwia uczniowi samodzielne działanie w obszarze techniki, co w dzisiejszych tak trudnych dla tego przedmiotu okresie jest niezwykle ważną cechą. Samodzielne formułowanie problemu, jego rozwiązanie, przygotowanie sprawozdania i prezentacja wyników pracy stanowią kluczowe umiejętności ucznia, konieczne do samodzielnego funkcjonowania we współczesnym technicznym świecie. Metoda ta umożliwia realizację tematów w sposób niekonwencjonalny. Bardzo często przynosi rezultaty zaskakujące swoją oryginalnością nie tylko uczniów, lecz również nauczycieli. Streszczenie W pracy przedstawiono propozycje lekcji techniki prowadzonych metodą projektu. Opisano zadania, jakie stoją przed nauczycielem pracującym metodą projektu, ponadto zamieszczono uwagi do realizacji proponowanych projektów. Abstract Project method in technology teaching chance to creative activity of pupils Proposition of technology lessons realized by project method is proposed at this paper. Tasks for the teacher working with the project method was presented and moreover comments about realisation proposed projects were placed here. Adres kontaktowy: Akademia Górniczo Hutnicza; Wydział Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej; Al. Mickiewicza 30; Kraków; mdrew@metal.agh.edu.pl