OSTEOPOROZA to męski problem? Poradnik dla pacjentów

Transkrypt

1 dr n. med. Waldemar Misiorowski OSTEOPOROZA to męski problem? Poradnik dla pacjentów

2 2 Wydanie 2013

3 Drogi Pacjencie! Droga Żono Pacjenta! W broszurze, którą Ci oferujemy, przedstawiamy problematykę osteoporozy - choroby uznawanej za coraz ważniejszy problem społeczny. Chociaż tradycyjnie osteoporoza traktowana jest jako choroba kobiet, jednak w ostatnim dziesięcioleciu zaistniała i utrwaliła się świadomość, że utrata masy kostnej stanowi również nieodłączny element starzenia się mężczyzn Książeczka ma charakter edukacyjny, stanowi podręczny przewodnik, który pozwoli poznać Ci niektóre z tajników tej choroby. Uważnie przeczytana, pozwoli zrozumieć istotę osteoporozy, przedstawi zasady rozpoznawania i znaczenie zapobiegania. Nie może oczywiście zastąpić rzeczywistej porady lekarskiej. Pomoże Ci natomiast przygotować się do rozmowy z lekarzem i ułatwi odbiór fachowej porady. Poradnik dla pacjentów 3

4 WSTĘP OSTEOPOROZA Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za Światowym Kongresem Osteoporozy, definiuje osteoporozę jako uogólnioną chorobę metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną podatnością na złamania. CO TO OZNACZA W PRAKTYCE? Kość jest żywą tkanką, ulegającą przeciwstawnym procesom przebudowy - tworzenia i niszczenia. Procesy te trwają przez całe życie człowieka, zaś stosunek ilości kości tworzonej do niszczonej określa całkowitą masę kostną. W dzieciństwie, okresie dojrzewania i trzeciej dekadzie życia przeważają procesy kościotworzenia: obserwujemy budowę szkieletu, aby ok. 30 r.ż. osiągnąć szczytową masę kostną. Po roku życia zaczyna przeważać kościoniszczenie i stopniowy ubytek masy kostnej staje się coraz bardziej zauważalny - choć tempo tego spadku jest indywidualnie zróżnicowane, a liczne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne mogą je dodatkowo modyfikować. 4 Poradnik dla pacjentów

5 JAK ZMIENIA SIĘ KOŚĆ W CIĄGU ŻYCIA Wewnętrzna budowa kości w dużym powiększeniu MASA KOŚCI MENOPAUZA WIEK Lata Poradnik dla pacjentów 5

6 MĘŻCZYŹNI I OSTEOPOROZA Tradycyjnie osteoporoza jest chorobą przypisywaną kobietom, jednak coraz częściej rozpoznaje się ją również u mężczyzn. Pewne specyficzne odmienności budowy szkieletu mężczyzny powodują, że w porównaniu z kobietami doznają oni złamań osteoporotycznych w starszym wieku, zaś statystycznie krótszy czas życia ( w Polsce o około 7 lat) dodatkowo maskuje problem. Powoduje to również, ze mężczyźni nie zdają sobie sprawy, że cicha epidemia atakuje także ich, że ich kości staja się z wiekiem coraz cieńsze, porowate i kruche. CZY ISTNIEJĄ RÓŻNICE POMIĘDZY KOŚĆMI MĘŻCZYZN A KOBIET? W ciągu życia mężczyzna traci prawie połowę masy kostnej, którą zgromadził w czasie wzrastania i młodości. Ubytek ten jest więc porównywalny z utratą kości przez kobiety. Jednak u mężczyzn jest on mniej zauważalny, ponieważ część nowo-tworzonej masy kostnej odkłada się na zewnętrznych powierzchniach kości. Niestety mechanizm ten nie kompensuje w pełni utraty masy kostnej we- 6 Poradnik dla pacjentów

7 wnątrz kości i po 50 roku życia jeden mężczyzna na pięciu dozna złamania kości, co ograniczy jakość i skróci czas jego życia. Ponad 1/3 wszystkich złamań kości wynikających z osteoporozy dotyczy mężczyzn. Złamania kręgosłupa występują częściej u mężczyzn przed 50 rokiem życia niż u kobiet, co wiąże się z większym narażeniem na urazy. U starych mężczyzn, ryzyko złamania kręgosłupa jest około dwukrotnie mniejsze niż u kobiet, niemniej i tak pozostaje powszechne. Badania rtg sugerują, że ok. 30% mężczyzn po 65 roku życia ma złamany kręg. Złamania osteoporotyczne u mężczyzn (szczególnie złamanie szyjki kości udowej) częściej niż u kobiet prowadzą do poważnych komplikacji zdrowotnych i śmierci. W Szwecji więcej łóżek szpitalnych zajmują mężczyźni z powodu złamań osteoporotycznych kości niż z powodu raka gruczołu krokowego Chociaż złamania osteoporotyczne występują rzadziej u mężczyzn niż u kobiet, to wiążą się one u mężczyzn z istotnie większą chorobowością i śmiertelnością. GŁÓWNE PRZYCZYNY OSTEOPOROZY U MĘŻCZYZN TO niedobór hormonów męskich (testosteronu) nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu częstsze niż u kobiet występowanie przewlekłych chorób i towarzyszącej im osteoporozy wtórnej, Poradnik dla pacjentów 7

8 oraz wynikające stąd wieloletnie przyjmowanie leków działających niekorzystnie na kości (glikokortykosteroidy, sterydy ) CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY Czynniki ryzyka osteoporozy, które sprzyjają złamaniom: przebyte uprzednio złamanie po minimalnym urazie rodzinna skłonność do występowania osteoporozy u rodziców lub rodzeństwa, a zwłaszcza złamanie szyjki kości udowej u matki szczupła budowa ciała długotrwałe stosowanie leków z grupy glikokortykosterydów (Encorton, Polcortolon, Medrol i inne) nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu osteoporoza towarzyszyć może licznym chorobom (np. chorobom nowotworowym, przewlekłym chorobom przewodu pokarmowego, przewlekłej niewydolności nerek, nadczynności przytarczyc, nadczynność tarczycy), oraz długotrwałym okresom unieruchomienia 8 Poradnik dla pacjentów

9 CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY: Wcześniejsze złamanie Niska gęstość mineralna kości Złamania w wywiadzie rodzinnym (np. u rodziców, rodzeństwa) Wiek (z wiekiem maleje gęstość kości) Poradnik dla pacjentów 9

10 CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY: Niski wskaźnik masy ciała (osoby bardzo szczupłe) Palenie tytoniu Leczenie kortykosteroidami Nadmierne spożywanie alkoholu Osteoporoza może rozwinąć się w następstwie innych chorób: Reumatoidalne zapalenie stawów; nieleczony hipogonadyzm u mężczyzn i kobiet; choroba zapalna jelit; przedłużające się unieruchomienie; stan po przeszczepieniu narządu; cukrzyca typu 1; choroby tarczycy; przewlekła obturacyjna choroba płuc. Jeżeli identyfikujesz u siebie któryś z czynników ryzyka złamań osteoporotycznych powiedz o tym swojemu lekarzowi! 10 Poradnik dla pacjentów

11 Szczególnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi osteoporozy jest niedobór wapnia w diecie osób starszych i niedobór witaminy D 3 (jedynie 20% witaminy D pochodzi bowiem ze źródeł pokarmowych, 80% witaminy D syntetyzowane jest w skórze pod wpływem słońca; osoby starsze spędzają większość czasu w pomieszczeniach zamkniętych, szczególnie w okresie jesienno - zimowym, uniemożliwiając w ten sposób proces powstawania witaminy w ich organizmach) Należy pamiętać, że im więcej czynników ryzyka, tym większa możliwość rozwoju osteoporozy i zagrożenie złamaniami kości. Współwystępowanie trzech - czterech czynników osteoporozy stanowi niepokojący sygnał, który powinien skłonić do zainteresowania się stanem własnych kości. OBRAZ KLINICZNY Osteoporoza jest chorobą podstępną, rozwija się przez wiele lat bez wyraźnych objawów czy dolegliwości. Dlatego najczęściej pierwszym objawem osteoporozy - w tym momencie już w stadium zawansowanym - jest złamanie kości. Do typowych złamań osteoporotycznych, dokonujących się po minimalnych urazach, a niekiedy nawet bez uchwytnego urazu, zaliczamy załamania: przedramienia (nadgarstka) trzonów kręgów (kręgosłupa) szyjki kości udowej (biodra) Musimy jednak pamiętać, że osteoporoza jest uogólnioną chorobą całego szkieletu i usposabia do złamań również innych kości (np. żeber, obojczyków, kości ramiennej itd.) Poradnik dla pacjentów 11

12 Złamania osteoporotyczne prowadzą w konsekwencji do przewlekłych zespołów bólowych, braku samodzielności, trwałego ubytku zdrowia, inwalidztwa, a nawet śmierci. Wymagają one kosztownego leczenia i długotrwałej rehabilitacji, które często nie owocują oczekiwanymi skutkami. ROZPOZNAWANIE OSTEOPOROZY Odczuwalne lub widoczne objawy osteoporozy, takie jak bóle pleców, zmniejszenie wzrostu, zniekształcenia sylwetki czy tez złamania, pojawiają się dopiero w zaawansowanej fazie choroby. Dopóki nie dojdzie do złamań, ubytek masy kostnej postępuje powoli, nieubłaganie, i brak dolegliwości czy objawów, które mogłyby stanowić ostrzeżenie tak dla pacjenta, jak i jego lekarza, o toczącym się procesie chorobowym i narastającym niebezpieczeństwie. Jest więc niezwykle ważne, by odpowiednio wcześnie wykryć zbliżające się zagrożenie. 12 Poradnik dla pacjentów

13 DENSYTOMETRIA Badaniem pozwalającym na wczesne wykrywanie zmian zachodzących w tkance kostnej jest densytometria. Metoda ta pozwala na wiarygodną ocenę gęstości mineralnej kości (BMD - Bone Mineral Density). Badanie to cechuje się bardzo dużą dokładnością i pozwala na określenie kilkuprocentowych zmian ilości masy kostnej. Dla porównania, na podstawie zdjęć rentgenowskich zmiany osteoporotyczne można rozpoznać dopiero, gdy ubytek masy kostnej wynosi 25-30%. Badanie densytometryczne jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut i nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony badanego. WYNIK BADANIA DENSYTOMETRYCZNEGO POZWALA NA: rozpoznanie osteoporozy lub zagrożenia tą chorobą ocenę indywidualnego ryzyka złamań w perspektywie kilku - czy kilkunastu następnych lat stanowi ważną informację, która wraz z analizą czynników ryzyka i wynikami innych badań Poradnik dla pacjentów 13

14 diagnostycznych ułatwia podjęcie właściwej decyzji o sposobie dalszego postępowania (leczenia) kolejne badania densytometryczne umożliwiają ocenę postępu choroby lub skuteczności stosowanego leczenia Dla rozpoznania osteoporozy najbardziej przydatne są badania densytometryczne szyjki kości udowej i kręgosłupa lędźwiowego. Do takich badań wykorzystywane są duże, ważące kilkaset kilogramów densytometry, umożliwiające położenie na nich badanego pacjenta. Do badań przesiewowych wykorzystuje się aparaty przenośne, lekkie, oceniające gęstość mineralna kości przedramienia lub pięty. Za ich pomocą można przebadać w stosunkowo krótkim czasie znaczną liczbę osób. Niekorzystny wynik badania przesiewowego powinien zawsze być potwierdzony badaniem kręgosłupa i szyjki kości udowej! 14 Poradnik dla pacjentów

15 BADANIA RADIOLOGICZNE Klasyczne badania rentgenowskie (RTG) - są nadal szeroko stosowanymi badaniami służącymi rozpoznawaniu zaawansowanej osteoporozy, tzn. dokonanych złamań osteoporotycznych, zwłaszcza trzonów kręgowych. Umożliwiają także ocenę zmian zwyrodnieniowych, a także rozpoznawanie innych chorób, powodujących deformacje i złamania kości, w tym chorób nowotworowych. Powinny być wykonywane jako pierwsze badanie u osób ze znacznym, przekraczającym 4 cm, ubytkiem wzrostu, a także z dolegliwościami bólowymi ze strony układu kostnego. ZAPOBIEGANIE OSTEOPOROZIE Jedna z głównych zasad współczesnej medycyny mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Jest to niezwykle mądra teza, którą z pewnością warto kierować się w życiu. Bez wątpienia będzie to z pożytkiem dla naszego zdrowia. Podstawę zapobiegania osteoporozie, niezależnie od płci i wieku, stanowi dostateczna podaż wapnia i witaminy D. Ponad 98% całkowitej ilości wapnia w organizmie zgromadzone jest w układzie kostnym. Od jego zawartości w tkance kostnej zależy m. in. podatność kości na złamania. Wapń jest jednocześnie makroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek, narządów i układów naszego organizmu. Organizm stara się utrzymywać stężenie wapnia we krwi w ściśle określonym przedziale. Kiedy maleje ilość wapnia dostarczanego z pożywieniem, albo zaburzone Poradnik dla pacjentów 15

16 jest jego wchłanianie, w organizmie uruchamiane są procesy nasilające uwalnianie wapnia z kości. Jeśli proces ten trwa wystarczająco długo, dochodzi do znacznego odwapnienia kości, a w konsekwencji do znacznego wzrostu ryzyka złamań. Podstawowym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. Mleko, a zwłaszcza jogurt są cennymi źródłami wapnia nie tylko z powodu wysokiej jego zawartości, ale też z powodu dobrej biodostępności. Spożycie ml mleka + 100g twarogu + 20g sera podpuszczkowego na dobę pokrywa przeciętne dobowe zapotrzebowanie na wapń. Zaleca się spożywanie niskotłuszczowego mleka i jego przetworów, zamiast produktów beztłuszczowych. Dla prawidłowego przyswajania wapnia konieczna jest witamina D. Zawartość witaminy D w pokarmach jest niedostateczna. W istotnych ilościach występuje ona jedynie w tłustych, dziko żyjących rybach (węgorze, łososie, sardynki, śledzie) i tłuszczu rybim (tran), żółtkach jaj i niektórych grzybach. Ponad 80% witaminy D powstaje w skórze, pod wpływem promieniowania ultrafioletowego zawartego w świetle słonecznym. Jednak w szerokości geograficznej Polski, dostateczna ekspozycja na światło słoneczne, wystarczająca do syntezy skórnej witaminy D jest wyłącznie od maja do września. Ponadto, coraz więcej czasu spędzamy w pomieszczeniach zamkniętych. Do niedawna problem ten dotyczył przede wszystkim osób starych, chorych i niesprawnych. Obecnie, wraz ze zmianami stylu życia, coraz częściej niedobór witaminy D dotyczy także ludzi młodych. 16 Poradnik dla pacjentów

17 WROGOWIE TWOICH KOŚCI Palenie tytoniu W wielu badaniach epidemiologicznych stwierdzono, że palenie tytoniu stanowi czynnik ryzyka osteoporozy. Zanotowano wyraźny związek pomiędzy paleniem tytoniu a częstością złamań kręgów, kości przedramienia i biodra. Przypuszcza się, że palenie może bezpośrednio hamować czynność komórek kościotwórczych. Kadm zawarty w dymie tytoniowym (narażenie palacza na ten składnik jest trzy razy wyższe niż niepalącego) upośledza gospodarkę wapniową. U kobiet największe znaczenie przypisuje się wpływowi palenia tytoniu na metabolizm estrogenów, co zmniejsza ich korzystne ochronne oddziaływanie na tkankę kostną. Alkohol W przewlekłym alkoholizmie zwykle występuje niski poziom wapnia w surowicy. Jest to zjawisko wtórne do niedożywienia, oraz uszkodzenia wątroby i trzustki. Alkohol wzmaga też wydalanie wapnia z moczem, Jako toksyna tkankowa, alkohol bezpośrednio uszkadza komórki kościotwórcze (osteoblasty) i upośledza odnowę tkanki kostnej. Poradnik dla pacjentów 17

18 Kofeina Przeprowadzone badania naukowe wykazały zwiększone ryzyko złamań kości u osób wypijających systematyczne duże ilości zarówno kawy jak i herbaty. Nadmierne spożycie kofeiny powoduje zmniejszenie masy kostnej, szczególnie u tych kobiet, u których dzienne spożycie wapnia jest niższe od zalecanego. Fakt ten ma praktyczne znaczenie, gdyż przeciętne spożycie wapnia u kobiet w Polsce odpowiada tylko ok % zapotrzebowania, a konsumpcja kawy i herbaty jest wysoka. Napoje typu cola, zupy w proszku Zawierają znaczne ilości fosforanów, których nadmiar może powodować ujemne skutki zdrowotne. Potwierdziły to badania wskazujące na niekorzystny wpływ spożywania nadmiernej ilości fosforanów na stężenia i metabolizm witaminy D - regulatora gospodarki wapniowej. Nadmierne spożycie produktów bogatych w fosforany wyzwala w organizmie zmiany hormonalne prowadzące do aktywacji procesów niszczenia kości (kościogubnych). W konsekwencji może to powodować zmniejszenie masy kostnej. 18 Poradnik dla pacjentów

19 Profilaktyka, czyli zapobieganie rozwojowi choroby ma zasadnicze znaczenie w walce z osteoporozą. O stan kości należy dbać od lat najwcześniejszych. Od tego, jak zostaną ukształtowane w dzieciństwie i młodości, zależy ich przyszły los. Oczywiście, byłoby idealnie gdybyśmy zdrowie swoich kości mieli na uwadze już jako dzieci i dbali o nie przez całe późniejsze życie. Należy jednak podkreślić, że na rozpoczęcie działań profilaktycznych zawsze jest dobry czas. Najlepiej zacząć już dziś, niezależnie od tego czy jest się osobą młodą, dojrzałą czy w wieku podeszłym. W każdym momencie życia można zrobić wiele dobrego dla swoich kości. Nigdy nie jest za późno na modyfikację stylu życia, zmianę diety czy kontrolną wizytę u lekarza. LECZENIE OSTEOPOROZY Podstawowym celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom. Tylko niektóre z leków stosowanych w leczeniu osteoporozy u kobiet mają udowodnioną skuteczność u mężczyzn. Różne są także przeciwwskazania do ich stosowania. Poradnik dla pacjentów 19

20 Bisfosfoniany Dużą grupę leków stosowanych w leczeniu osteoporozy stanowią bisfosfoniany. Spośród nich, do leczenia osteoporozy zarejestrowano alendronian, ryzedronian i kwas zoledronowy. Ranelinian strontu Jest jedynym lekiem stosowanym w leczeniu osteoporozy, który nie tylko hamuje jej postęp, ale także powoduje częściowe odtwarzanie utraconej masy kostnej. Ponadto, zapobiega utracie wzrostu, zmniejsza ból pleców oraz poprawia jakość życia. W leczeniu osteoporozy obowiązuje podstawowa zasada, której należy bezwzględnie przestrzegać: leczenie musi być konsekwentne i długotrwałe - tylko wówczas będzie skuteczne. Leczenie osteoporozy jest prowadzone do końca życia. POSTANOWIENIA DLA MOICH KOŚCI Większość z nas przy różnych okazjach podejmuje postanowienia, obejmujące różne dziedziny życia. Najbardziej cenne są te, które dotyczą poprawy stanu naszego zdrowia. Proponujemy wszystkim: niezależnie od płci i wieku, jeszcze jedno niezwykle ważne postanowienie: zacznę dbać o zdrowie moich kości i będę chronił je przed osteoporozą. Oto nasze zalecenia. Przeczytaj je uważnie i spróbuj zastosować w życiu codziennym. 20 Poradnik dla pacjentów

21 Spożywaj pokarmy bogate w wapń (mleko i jego przetwory: jogurty, kefir), aby Twoje kości miały odpowiednią ilość budulca. Jeżeli uważasz, że nie jesteś w stanie zapewnić swojemu organizmowi właściwej podaży wapnia w diecie - rozpocznij przyjmowanie preparatów wapniowo-witaminowych. Korzystaj ze słonecznej pogody (pod wpływem promieni słonecznych powstaje w skórze witamina D). Postaraj się osiągnąć i utrzymać prawidłową dla swojej płci, wieku i wzrostu masę ciała. Poradnik dla pacjentów 21

22 Zmień tryb życia z siedzącego na bardziej aktywny - zacznij się gimnastykować, dużo spaceruj. Naucz się, jak unikać upadków, w tym popraw siłę mięśni poprzez odpowiednie ćwiczenia oraz sprawdź swoje zmysły równowagi i wzrok. Wyeliminuj potencjalne zagrożenia w domu, takie jak niedostateczne oświetlenie czy ślizgające się dywaniki. Postaraj się ograniczyć do minimum używki: papierosy, alkohol, kawę - zadbasz w ten sposób nie tylko o kości, ale o cały organizm. Jeżeli zidentyfikowałeś u siebie obecność czynników ryzyka rozwoju osteoporozy - poproś swojego lekarza aby ocenił czy Twój organizm jest zagrożony osteoporozą. Osteoporozie można zapobiec. Dbałość o zdrowie kości przez całe życie, od wczesnego dzieciństwa, jest najbardziej skuteczną drogą do budowania i utrzymywania masy i odporności kości, a w konsekwencji do hamowania utraty kości i jej kruchości które prowadzą do złamania. 22 Poradnik dla pacjentów

23 JAK ZAPOBIEGAĆ UPADKOM? W razie potrzeby korzystaj z chodzika lub laski Zainstaluj specjalne uchwyty w łazience (przy wannie lub prysznicu) oraz w toalecie, żeby móc się przytrzymać Usuń z przejść wszystkie luźne kable i przewody oraz dywaniki Nie zmieniaj ustawienia mebli Na schodach zawsze przytrzymuj się poręczy Poradnik dla pacjentów 23

24 JAK ZAPOBIEGAĆ UPADKOM? Uważaj na podłogę w miejscach publicznych (może być bardzo śliska) Używaj torby na ramię (lub plecaka), żeby mieć wolne ręce Przedmioty codziennego użytku umieść w zasięgu rąk, aby łatwiej ich dosięgnąć bez schylania się i skakania Noś obuwie na płaskim obcasie z gumową podeszwą, żeby stabilnie stawiać kroki 24 Poradnik dla pacjentów

25 Poradnik dla pacjentów 25

26 26 Poradnik dla pacjentów

27 Poradnik dla pacjentów 27

28 Pamiętaj o swoich kościach codziennie! Servier Polska Sp. z o.o., ul. Jana Kazimierza 10, Warszawa, tel. (22) , faks (22) info@pl.netgrs.com Poradnik dla pacjentów PT/13/03/22