This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 250,ISSN CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWU KOLANOWEGO JAKO NASTĘPSTWO OBRAZEŃ U MĘŻCZYZN UPRAWIAJĄCYCH KOLARSTWO OSTEOARTHRITIS OF THE KNEE AS A CONSEQUENCE OF INJURIES IN MALE CYCLING TRAINEES Piotr Zieliński 1, Zdzisława Wrzosek 1,2, Iwona Demczyszak 2 1 Katedra Fizjoterapii w Dysfunkcjach Narządu Ruchu. Wydział Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. 2 Zakład Rehabilitacji Akademii Medycznej we Wrocławiu. Streszczenie Zawodnicy trenujący kolarstwo narażeni są na wszelkiego rodzaju kontuzje układu ruchu. Bardzo często są to kontuzje wynikające z przeciążenia aparatu ruchu oraz ich wczesne i późne następstwa. Wpływ na występowanie urazów o charakterze przeciążeniowym ma wiele czynników, wśród których najważniejsze to: nieprawidłowa rozgrzewka, brak ćwiczeń rozciągających po treningu, zbyt duże obciążenie treningowe, niesprawny lub źle dobrany sprzęt oraz wady w budowie ciała. Najczęstszymi urazami o charakterze przeciążeniowym w obrębie stawu kolanowego są: przeciążenie stawu rzepkowo-udowego, zespół tarcia pasma biodrowopiszczelowego oraz zapalenie kaletki podrzepkowej i kaletki podskórnej guzowatości piszczeli. Badanie dotyczące charakterystyki czynników urazowych przeprowadzono w grupie 31 osób trenujących kolarstwo oraz uczęszczających do Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Świdnicy. Metodą badawczą była ankieta. Wyniki pokazują, że w grupie czynników mających wpływ na występowanie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego można wymienić: zbyt duże obciążenia treningowa, brak ćwiczeń rozciągających, zły stan techniczny sprzętu, lub sprzęt nie dostosowany do budowy ciała, brak fazy regeneracji po treningu. Summary: Cycling trainees are exposed to all kinds of musculoskeletal injuries. Very often these are injuries resulting from the motor organ overload and their early and late sequelae. Many factors have an impact on the occurrence of stress injuries, among which the most important are: incorrect warm-up, lack of stretching exercises after the workout, too high training load, faulty or mismatched equipment, and defects in the body build. The most common injuries of an overload character within the knee joint are: the patellofemoral joint overload, iliotibial band friction syndrome, inflammation of infrapatellar bursa and subcutaneous bursa of the tibial tuberosity. The study on the character of traumatic factors was performed in a group of 31 cycling trainees attending the School of Sports Championship in Swidnica. The research method was a survey. The results show that among the factors affecting incidence of osteoarthritis of the knee

2 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 251,ISSN are: too excessive stress training, lack of stretching exercises, poor technical condition of equipment or the equipment not adapted to the physique, no recuperative phase after training. Słowa kluczowe: kolarstwo, przeciążenie, staw kolanowy, uraz. Keywords: cycling, overload, knee joint, trauma Wstęp Celem pracy jest analiza występowania czynników urazowych w obrębie stawu kolanowego u mężczyzn uprawiających kolarstwo. I.1. Czynniki, które wpływają na urazowość podczas treningu Pierwszym czynnikiem jest bagatelizowanie roli rozgrzewki, której zadaniem jest przygotowanie organizmu zawodnika od czekających go obciążeń. Uważa się, że rozgrzewka wpływa na lepsze wykorzystanie fizjologicznych i psychologicznych możliwości zawodnika i minimalizuje zagrożenie kontuzją. Rozgrzewka przygotowuje sportowca do wykorzystania maksimum jego możliwości w momencie startu. [6] Równie istotną role pełni stretching stosowany po treningu lub starcie, którego zadaniem jest rozciągnięcie i przywrócenie elastyczności mięśniom, które pracując powtarzalnie w jednej pozycji przez dłuższy czas ulegają zbijaniu, skracaniu oraz tracą elastyczność. W efekcie tego w stawach zmniejsza się zakres ruchomości. Napięte jednostki mięśniowo-ścięgniste oraz usztywnione stawy są wysoce podatne na kontuzje. Przetrenowanie, które jest spadkiem zdolności do wykonywania wysiłku, rozwija się wolno z powodu złej równowagi pomiędzy zastosowanym obciążeniem treningowym a odpoczynkiem regeneracyjnym. Przyczynia się nie tylko do spadku formy, ale również zwiększa podatność na kontuzje. Przyczyną kontuzji wynikającej z przeciążenia może być rower, który jest nie właściwe przygotowany dla zawodnika lub też zbyt krótki czas poświęcony na przystosowanie się do nowej pozycji jazdy np. po regulacji wysokości siodełka lub kierownicy. Źle dobrany rozmiar roweru może również być przyczyną kontuzji, szczególnie u zawodników o wzroście poniżej 160cm lub powyżej 188cm lub o nieproporcjonalnej długości kończyn, niezbędny wówczas jest rower zbudowany na wymiary konkretnego zawodnika. Przyczyny kontuzji mogą mieć również podłoże biomechaniczne związane z nieprawidłową budową ciała. Zarówno wady stopy jak i dysproporcja w długości kończyn dolnych, które nie są poddane korekcji przez ortopedę za pomocą wkładek korekcyjnych przyczyniają się do złego ukierunkowania siły podczas pedałowania oraz głównie do nadmiernego obciążenia struktur anatomicznych stawu kolanowego. [5] I.2. Rodzaje urazów w obrębie stawu kolanowego w następstwie treningu. a) Przeciążenie stawu rzepkowo-udowego. Głównym miejscem występowania patologii w stawie rzepkowo-udowym jest chrząstka stawowa. W patogenezie przeciążeń tego stawu ważna jest także strukturalna budowa rzepki. W warstwie przedniej rzepka przystosowana jest do przenoszenia siły

3 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 252,ISSN trakcyjnej mięśnia czworogłowego uda, natomiast w warstwie głębokiej, dzięki poprzecznym układzie beleczek kostnych do przenoszenia sił dociskających rzepkę do kłykci kości udowej. Powtarzające się urazy, a także mikrourazy w okolicy przedrzepkowej mogą spowodować przewlekłe ograniczenie ukrwienia rzepki. Z powodu niedokrwienia dochodzi do zmian zwyrodnieniowo-zniekształcających w chrząstce stawowej. Rzepka jest włączona w system mięśnia czworogłowego uda, gdzie wspomaga siłę wyprostu w stawie kolanowym pełniąc role bloczka zmieniającego kierunek sił generowanych przez ten mięsień. Siła dośrodkowa, która powoduje docisk rzepki do kłykci kości udowej zwiększa się wraz z zakresem zgięcia w stawie kolanowym. Nad wyraz duże obciążenia sportowe oraz ciężkie prace fizyczne wykonywane przy zgiętych stawach kolanowych sprzyjają powstawaniu przeciążeń stawu rzepkowo-udowego. [8] Objawami przeciążenia tego stawu są bóle o charakterze rozlanym w okolicach rzepki, bóle mogą nasilać się po wysiłku oraz przy ucisku rzepki. Leczenie zachowawcze przynosi dobre rezultaty i polega na obserwacji zawodnika podczas treningu, która może wykazać złe stereotypy treningu przeciążające staw rzepkowoudowy, a następnie na zmianie tych stereotypów. Również odciążenie stawu oraz krótkotrwałe przyjmowanie leków przeciwzapalnych przynosi pozytywne efekty. Brak skuteczności leczenie zachowawczego jest wskazaniem do leczenia operacyjnego.[3] b) Zespół tarcia pasma biodrowo-piszczelowego. Pasmo biodrowo-piszczelowe przyczepia się obwodowo do guzka piszczelowego. Podczas zginania i prostowanie stawu kolanowego pasmo przemieszcza się nad kłykciem bocznym kości udowej. W wyniku tarcia pomiędzy tymi strukturami dochodzi do konfliktu i podrażnienia pasma oraz zapalenia kaletki maziowej. Objawami występowania zespołu tarcia pasma biodrowo-piszczelowego jest tkliwość oraz duża bolesność okolicy kłykcia bocznego kości udowej. Bolesność uciskowa tylnej części nadkłykcia bocznego kości udowej. Prowokowanie lub narastanie bólu w lekkim przysiadzie (zgięcie w stawie kolanowym ok. 30 ). Postępowanie lecznicze zakłada odciążenie kończyny dolnej poprzez ograniczenie treningów, stosowanie leków przeciwzapalnych. Jeśli leczenie zachowawcze nie przyniesie rezultatów jest to wskazaniem do leczenia operacyjnego.[3] c) Zapalenie kaletki podrzepkowej i podskórnej guzowatości piszczeli. Do zapalenia dochodzi najczęściej na skutek przewlekłego, mechanicznego drażnienia przedniej powierzchni stawu kolanowego. Objawami jest obrzęk, zaczerwienienie, ból nasilający się przy ucisku i zginaniu stawu kolanowego. W przypadku zapalenia kaletki podskórnej guzowatości piszczeli ból będzie się nasilał przy schodzeniu ze schodów. W postępowaniu leczniczym zazwyczaj stosuje się ograniczenie aktywności fizycznej lub czasowe unieruchomienie kończyny dolnej oraz stosowanie leków przeciwzapalnych. [3] Materiały i metody Materiał badawczy stanowiło 31 kolarzy szosowych będących uczniami klas I-III Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Świdnicy. Wiek x =17,4 s=0,81; wzrost x =179,9cm s=5,61cm; masa ciała x =68,4kg s=7,78kg; BMI x =21,03 s=1,46. Wszyscy badani zostali poinformowani o celu i przebiegu badań oraz wyrazili pisemną zgodę na ich przeprowadzenie.

4 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 253,ISSN Metody badawcze Do przeprowadzenia badań wykorzystano kwestionariusz ankiety własnego autorstwa. Ankieta składała się z wywiadu oraz 18 pytań. Były to pytania zamknięte. Metody statystyczne Do opracowania wyników wykorzystano podstawowe metody statystyczne: średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe oraz statystykę opisową. Wyniki i ich omówienie Ankietę przeprowadzono wśród 31 kolarzy szosowych będących uczniami klas I-III Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Świdnicy. Grupa badawcza charakteryzowała się następująco: wiek x =17,4 s=0,81; wzrost x =179,9cm s=5,61cm; masa ciała x =68,4kg s=7,78kg; BMI x =21,03 s=1,46. Poniżej przedstawione zostały pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety wraz z odpowiedziami uzyskanymi w grupie badawczej oraz analizą zebranych wyników. 1. Ilość lat od rozpoczęcia Twoich treningów kolarskich? Z odpowiedzi na to pytanie wynika, że 55% (17 os.) badanych trenuje kolarstwo dłużej niż 5 lat. Pozostałych 45% (14 os.) charakteryzują się krótszym stażem treningowym, może to wynikać z młodszego wieku tych badanych lub późniejszego rozpoczęcia trenowania przez nich. 2. Jaka jest częstotliwość Twojego treningu w okresie przejściowym (21.X XI.)? 3. Przybliżona tygodniowa suma godzin poświęcanych na trening w okresie przejściowym (21.X. 15.XI.)? 20 kolarzy co stanowi 65% badanych przeprowadza trening więcej niż 4 razy w tygodniu, jednocześnie 39% (12os.) badanych poświęca na trening więcej niż 12 godzin w tygodniu. 4. Jaka jest częstotliwość Twojego treningu w okresie przygotowawczym (15.XI.- 30.IV.)? 5. Przybliżona tygodniowa suma godzin poświęcanych na trening w okresie przygotowawczym (15.XI. 30.IV.)? W tym okresie treningowym 90% (28 os.) badanych odbywa powyżej 4 treningów tygodniowo i 65% (20 os.) spośród wszystkich przebadanych kolarzy poświęca na trening ponad 12 godzin tygodniowo. W porównaniu z okresem przejściowym widać wyraźny wzrost obciążeń treningowych. 6. Jaka jest częstotliwość Twojego treningu w okresie głównym (1.V.-20.X.)? 7. Przybliżona tygodniowa suma godzin poświęcanych na trening w okresie głównym (1.V. 20.X.)? Jest to okres w którym z odpowiedzi osób badanych wynika, że byli oni poddawani największym obciążeniom treningowym, 94% (29 os.) z osób badanych trenuje częściej niż 4 razy w tygodniu, przy tym 74% (23 os.) badanych przeznacza na trening ponad 12 godzin w tygodniu. 8. Jaka jest ilość Twoich startów w zawodach w trakcie sezonu? Wszyscy badani w trakcie sezonu startują więcej niż 20 razy, z czego 52% (16 os.) startuje częściej niż 35 razy.

5 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 254,ISSN Wyniki uzyskane w pytaniach od 1 do 8 ukazują jak duże jest obciążenie treningowe i startowe oraz jak długi jest czas jego trwania u zawodników z grupy badawczej. 9. Czy zawsze po treningu stosujesz przerwę na regenerację? W odpowiedziach udzielonych na to pytanie 23% (7 os.) badanych stwierdziło, że nie stosuje po treningu przerwy regeneracyjnej. 10. Czy stosujesz rozgrzewkę przed treningiem/startem? 11. Jeżeli tak, to jak długa jest ta rozgrzewka? W pytaniach 10 i 11, ankietowani udzielili odpowiedzi na temat przeprowadzanej przez nich rozgrzewki. Wszyscy badani stosują rozgrzewkę przed treningiem oraz startem. Wśród 65% (20 os.) badanych kolarzy przeprowadzona przez nich rozgrzewka trwa dłużej niż 15 minut, natomiast pozostałe 35% (11 os.) przyznaje, że rozgrzewka u nich trwa od 5 do 15 minut. 12. Czy stosujesz stretching (ćw. rozciągające) po treningu/starcie? Po treningu lub starcie liczba badanych stosujących stretching wynosi 84% (26 os.). 13. Czy w związku z trenowaniem kolarstwa doznałeś kontuzji? Analizując odpowiedzi badanych wynika, że 81% (25 os.) doznało kontuzji w związku z trenowaniem kolarstwa. Pozostałe 19% (6 os.) stwierdziło, iż nie doznało kontuzji Wynikającej z trenowania kolarstwa. 14. Jeżeli był to uraz przeciążeniowy, czy był za niego odpowiedzialny zły stan techniczny sprzętu lub nie dostosowanie sprzętu do budowy ciała? Jako powód urazu o charakterze przeciążeniowym 26% (8 os.) badanych wskazało zły stan techniczny sprzętu lub niedostosowanie sprzętu do budowy ciała. 15. Jeżeli był to uraz przeciążeniowy, czy było za niego odpowiedzialne zbyt duże obciążenie treningowe? Zbyt duże obciążenie treningowe jako przyczynę urazu o charakterze przeciążeniowym wskazało w swoich odpowiedziach 35% (11 os.) ankietowanych. 16. Wskaż rodzaj kontuzji: W pytaniu 16, badani mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź. Mimo tego, że w pytaniu 13, 19% (6 os.) badanych stwierdziło, że nie doznali kontuzji wynikającej z trenowania kolarstwa, to w pytaniu 16, wymieniali wśród dolegliwości dotyczących ich osoby urazy o charakterze przeciążeniowym. Przeciążenie stawu rzepkowo-udowego wskazało 13 osób co stanowi 42% badanej grupy. Zespół tarcia pasma biodrowopiszczelowego wskazało 8 osób 26%. Zapalenie kaletki podrzepkowej i podskórnej guzowatości piszczeli wskazały 4 osoby co stanowiło 13% badanych. Pozostałe wskazania nie dotyczyły urazów kończyny dolnej. 17. Jak długi był czas wykluczenia z treningów/startów z powodu poniesionej kontuzji? Długość okresu wykluczenia z treningów/startów najczęściej, bo wskazało na nią 45% (14 os.) badanych wynosiła do tygodnia, 39 % (12 os.) badanych było wykluczonych w okresie od 1 do 4 tygodni. Okres przerwy w treningach i startach powyżej 4 tygodni dotyczył 16% (5 os.) kolarzy z badanej grupy. 18. Jaki rodzaj leczenia zastosowałeś w celu powrotu do treningu? Z racji tego, że leczenie najczęściej jest prowadzone wieloma metodami w jednym czasie, badani w pytaniu 18 mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Najwięcej osób - 19 co stanowi 62% całej grupy badawczej, wskazało odciążenie kontuzjowanej okolicy jako rodzaj leczenia. Równie często bo wskazane przez 18 osób 58% badanej grupy, było leczenie farmakologiczne oraz wybrane przez 16 osób 52% badanych

6 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 255,ISSN leczenie fizjoterapeutyczne. Cztery osoby, co odpowiadało 13% grupy badawczej wybrało unieruchomienie jako sposób leczenia. Dyskusja Według obserwacji, którą W. Radzioch i R. Lewicki przeprowadzili w 1997r. w Szkole Mistrzostwa Sportowego w Żyrardowie wynika, że występuje przewaga obrażeń przeciążeniowych 77,5% nad pozostałymi urazami, w wynikach przeprowadzonych przeze mnie badań przewaga ta była zaznaczona znacznie bardziej i wynosiła 95%. U wyżej wymienionych autorów najczęściej dolegliwości dotyczyły stawu kolanowego 80%, w wynikach badań przeprowadzonych do naszej pracy urazy stawu kolanowego stanowią 46% wszystkich urazów. Tak duża różnica może być spowodowana sposobem przeprowadzenia badań, ponieważ W. Radzioch i R. Lewicki przeprowadzali sześciomiesięczną obserwacje i zanotowali urazy, które wystąpiły tylko w jej czasie, natomiast w naszych badaniach zawodnicy wskazali wszystkie urazy jakich doznali w przebiegu swojej kariery zawodniczej. [7] Badania dotyczące występowania bólu w przedniej części stawu kolanowego i ścięgna rzepki przytoczone przez M. Bailey, F. Maillardet i N. Messenger, przedstawiają, że urazy stawu kolanowego występują u ok. 25% kolarzy, w wynikach badań które przeprowadziliśmy występowanie przeciążenia stawu rzepkowo-udowego wskazało 42% badanych. Duża różnica może wynikać z tego iż M. Bailey, F. Maillardet i N. Messenger prowadzili badania na grupie kolarzy w wieku x =28 s=8,4, znacznie starszej od grupy badawczej, która wzięła udział w naszych badaniach wiek x =17,4 s=0,81, zatem w tamtej grupie mogło już dojść do wcześniejszej selekcji osób zmagających się z kontuzjami i zaprzestaniem przez nich trenowania, potwierdzić to może liczba 58% badanych przez M. Bailey, F. Maillardet i N. Messenger, którzy nigdy nie byli kontuzjowani, natomiast u kolarzy ze Świdnicy liczba ta wynosi odpowiednio 19%.[2] J. Holmes, A. Pruitt i N. Whalen w swoich badaniach skupili się nad zespołem pasma biodrowo-piszczelowego występującego u kolarzy. Z ich badań wynika, że zespół pasma biodrowo-piszczelowego stanowi 24% wszystkich dolegliwości związanych z bólami w okolicach stawu kolanowego. Podobny wynik uzyskany został w naszych badaniach, gdzie zespół pasma biodrowo-piszczelowego stanowił 28,6%, 8 z 28 wszystkich urazów dotyczących okolicy stawu kolanowego. [5] C. Asplund i P. St Pierre [1] w swojej pracy dotyczącej bólu stawu kolanowego w kolarstwie przedstawiają sposoby na pozbycie się nawrotów kontuzji po wyleczeniu. Jako pierwsze proponują korekcje ustawień roweru, z czego najważniejsza jest wysokość siodełka, ponieważ zbyt nisko ustawione siodełko powoduje wzrost obciążeń skupionych na rzepce i jej ścięgnie, zbyt wysokie ustawienie siodełka powoduje bóle tylnej części stawu kolanowego. Zalecają zatem dwie metody ustawienia siodełka: usiąść na siodełko, ustawić stopy piętami na pedałach, następnie obrócić korbę do najniższego położenia pedału, wówczas kąt zgięcia w stawie kolanowym powinien mieścić się w zakresie 25-30

7 Kwart.Ortop. 2012, 2, str. 256,ISSN zmierzyć wysokość od podłoża do spojenia łonowego, pomnożyć wynik pomiaru przez 0,883, uzyskana wartość jest pożądaną odległością górnej powierzchni siodełka od środka osi suportu Wskazują również jak ustawić siodełko w osi przód-tył. Siodełko przesunięte zbyt mocno do tyłu powoduje sięganie do pedałów oraz naciąganie pasma biodrowopiszczelowego, natomiast siodełko wysunięte za daleko do przodu powoduje zwiększenie kąta zgięcia w stawie kolanowym, a co za tym idzie zwiększenie obciążeń przenoszonych przez rzepkę i jej ścięgno. Siedząc na siodełku należy postawić stopy na pedałach, a następnie ustawić korbę poziomo. Pion opuszczony z przedniej powierzchni rzepki powinien opadać na oś pedału. Kolejnym elementem na który należy według nich zwrócić uwagę są wady anatomiczne, takie jak dysproporcja długości kończyn dolnych oraz płaskostopie. Należy poddać je korekcji specjalnymi wkładkami ortopedycznymi.[1] Wnioski Na urazowość powodującą chorobę zwyrodnieniową w obrębie stawu kolanowego wpływają następujące czynniki: 1. Stosowanie zbyt dużych obciążeń treningowych. 2. Brak wykonywania ćwiczeń rozciągających. 3. Zły stan techniczny sprzętu, lub sprzęt nie dostosowany do budowy ciała. 4. Brak fazy regeneracji po treningu. Piśmiennictwo 1. Asplund C, St Pierre P. Knee pain and bicycling. Phys Sport. Med. 2004, 32(4): Bailey M, Maillardet F, Messenger N. Kinematic of cycling in relation to anterior knee pain and patellar tendinitis. J. Sports Sci. 2003, 21, Dziak A, Tayara S. Urazy i uszkodzenia w sporcie. Wyd. KASPER, Kraków, 2000, , , Friel J. Biblia treningu kolarza górskiego. BUK ROWER, Zielonka, 2004, Holmes J, Pruitt A, Whalen N. Illiotibal band syndrome in cyclist. Med. Sport. 1995, 53, Jaskólski A, Jaskólska A. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Wrocław, 2009, Radzioch W, Lewicki R. Epidemiologia obrażeń ciała w kolarstwie. Medycyna Sportowa 1998, 78: Ściński T. Przeciążenia stawu rzepkowo-udowego w sporcie. Med. Sport. 1991, 23, 3-4. Adres do korespondencji Piotr Zieliński ul. Świdnicka 34/ Świebodzice zielinski.piotrek@wp.pl