Mo liwoœci magazynowania CO 2 w pok³adach wêgli kamiennych weryfikacja danych eksperymentalnych
|
|
- Agata Drozd
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 3/3 KATARZYNA ZARÊBSKA*, AGNIESZKA DUDZIÑSKA** Mo liwoœci magazynowania CO 2 w pok³adach wêgli kamiennych weryfikacja danych eksperymentalnych Wprowadzenie W ostatnich latach du ¹ uwagê poœwiêca siê problematyce zwi¹zanej z ochron¹ œrodowiska, a gwa³towny rozwój œwiadomoœci spo³ecznej o stan œrodowiska, zarówno lokalnego jak i globalnego jest spowodowany jego postêpuj¹c¹ degradacj¹. Wzrost emisji ditlenku wêgla jest problemem miêdzynarodowym. Polityka ochrony klimatu jest zadaniem priorytetowym w programach Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Unii Europejskiej. Nale y podj¹æ dzia³anie redukuj¹ce stê enie CO 2 w atmosferze. Prócz obni enia zapotrzebowania na energiê, poprawy sprawnoœci konwersji i zastêpowanie paliw kopalnych przez energetykê odnawialn¹ oraz j¹drow¹ konieczne jest d³ugoczasowe magazynowanie wyemitowanego CO 2 okreœlane terminem sekwestracji (Holloway 2001; Bahu 2002). Aktualnie realizowane s¹ pilota owe projekty zat³aczania CO 2 w g³êbokie warstwy geologiczne, a od kilkudziesiêciu lat stosuje siê CO 2 w celu intensyfikacji wydobycia ropy naftowej. Niemniej, na rozwi¹zanie czekaj¹ liczne problemy zwi¹zane z geologiczn¹ sekwestracj¹ CO 2, takie jak poszerzenie wiedzy i doœwiadczeñ z zakresu procesów zachodz¹cych w ska- ³ach, w wyniku zat³aczania ditlenku wêgla. Obszar zat³aczania powinien byæ stabilny geologicznie, warstwy izoluj¹ce charakteryzowaæ siê du ¹ plastycznoœci¹, aby nie nast¹pi³o zjawisko szczelinowania, które mog³oby doprowadziæ do przebicia warstw. Szczelnoœæ geologiczna jest szczególnie istotna, gdy sk³adowanie CO 2 w tych strukturach wymaga z regu³y wy szych ciœnieñ od ciœnienia hydrostatycznego (Xu i in. 2003). Najwa niejszy * Dr, Wydzia³ Paliw i Energii AGH, Kraków; zarebska@uciagh.edu.pl ** Mgr, Zak³ad Aerologii Górniczej, G³ówny Instytut Górnictwa, Katowice; bdxjc@gig.katowice.pl
2 348 warunek to stwierdzenie, e pok³ady wêgla po iniekcji CO 2 nie bêd¹ mog³y byæ eksploatowane. Odrêbnym zagadnieniem jest sekwestracja CO 2 w wyeksploatowanych pok³adach wêglowych oraz pozyskiwanie CH 4 (ECBM) poprzez zat³aczanie CO 2. Metoda ta cechuje siê innymi mechanizmami fizykochemicznymi ni metoda iniekcji CO 2 do z³ó nie eksploatowanych (Gale, Freund 2001). Ta odmiennoœæ wynika z selektywnej sorpcji wêgli kamiennych wzglêdem CO 2. Powszechnie wiadomo, e wêgle kamienne charakteryzuj¹ siê œrednio dwukrotnie wy sz¹ pojemnoœci¹ sorpcyjn¹ CO 2 wzglêdem metanu. Ze wzglêdu na w³aœciwoœci fizykochemiczne ditlenek wêgla jest gazem, który mo e byæ magazynowany w porowatych i przepuszczalnych ska³ach zbiornikowych w stanie zagêszczonym bez potrzeby tworzenia specjalnych warunków ciœnieniowych. Magazynowanie gazów w wêglu mo e odbywaæ siê wed³ug nastêpuj¹cych mechanizmów: 1) jako gaz wolny sprê ony w przestrzeni porów, 2) skondensowany w stanie pary lub cieczy, 3) zdeponowany w strukturze substancji wêglowej, 4) zaadsorbowany na powierzchni wewnêtrznej (Mazumder i in. 2006). Wyklucza siê natomiast gromadzenie gazu jako gazu sprê onego, w przypadku gdy ciœnienie z³o a jest zbyt niskie by uwzglêdniæ rozleg³¹ objêtoœæ obecnego w pok³adzie gazu. Podczas planowania podziemnego zat³aczania CO 2 nale y równie braæ pod uwagê mo liwoœæ fizycznych przemian gazu, tj. wzrost jego gêstoœci. Jednak komplikacje powstaj¹ce podczas zat³oczenia CO 2 do pok³adu wêgla nie ograniczaj¹ siê wy³¹cznie do trudnoœci w procesie transportu, czy procesu sorpcji. Istotna jest równie mo liwoœæ migracji CO 2 w pok³adzie wêgla, w wyniku której zawartoœæ w okreœlonym z³o u mo e okresowo wzrastaæ lub maleæ. Zmiany stê enia sorbatu s¹ miêdzy innymi nastêpstwem rozpuszczania siê CO 2 w wodzie, co stanowi dodatkowy czynnik u³atwiaj¹cy ruch tego gazu w z³o u. Istnieje mo liwoœæ wchodzenia CO 2 w reakcje z minera³ami wêglanowymi czy skaleniami. Ponadto ditlenek wêgla jako organiczny rozpuszczalnik mo e rozpuœciæ siê w organicznej macierzy wêgla, w ten sposób modyfikuj¹c jego fizyczn¹ i prawdopodobnie chemiczn¹ strukturê (Goodman i in. 2006; Karacan 2007). Dlatego przed rozpoczêciem zat³aczania CO 2 konieczne jest sporz¹dzenie szczegó³owej charakterystyki geologicznej z³o a, którego bêdzie dotyczyæ ten proces, a w trakcie zat³aczania nale y prowadziæ monitoring sk³adowania. Wyniki badañ fizycznych, chemicznych i strukturalnych, a w nich badania sorpcyjne sugeruj¹, e przedstawienie budowy organicznej substancji wêgli o ró nym stopniu metamorfizmu w postaci jednego modelu wzoru nie jest mo liwe. Dlatego te wielu autorów przedstawia wyniki badañ w powi¹zaniu ze zmianami strukturalnymi wêgli zachodz¹cymi w procesie metamorfizmu. Tak wiêc powszechnie akceptowany jest pogl¹d, e pojemnoœæ sorpcyjn¹ wêgli warunkuje stopieñ metamorfizmu (chemiczny charakter organicznej substancji wêglowej, porowatoœæ, sztywnoœæ struktury) oraz sk³ad petrograficzny. Badania sorpcyjne odgrywaj¹ szczególn¹ rolê w poszerzeniu wiedzy na temat gromadzenia siê i zachowania gazów kopalnianych w pok³adach wêgli.
3 Materia³ badawczy i metodyka badañ W celu analizy mo liwoœci sekwestracji ditlenku wêgla w polskich pok³adach wêglowych kluczowych informacji dostarcza zarówno kompleksowa charakterystyka materia³u wêglowego, jak i badania podstawowe. Najszerzej rozpatrywanym parametrem jest pojemnoœæ sorpcyjna wêgli wzglêdem indywidualnych sk³adników gazów kopalnianych, w danych warunkach ciœnienia i temperatury. Maksymalne wartoœci sorpcji, przy stanach bliskich równowadze, pos³u y³y do wykreœlenia izoterm sorpcji. Ten sposób opisu danych empirycznych stanowi istotn¹ cechê statyki procesu sorpcji. Zale noœci te, dla wszystkich badanych uk³adów przedstawiono na rysunkach 1 i 2. Zbiorcza ekspozycja wyników eksperymentalnych daje pe³niejsze mo liwoœci porównania przebiegu tych krzywych, w zale - noœci od badanego uk³adu: sorbat sorbent. Badania sorpcyjne zosta³y wykonane z zastosowaniem standardowej metody objêtoœciowej, pomiary prowadzono w temperaturze 298 oraz 323K, w zakresie ciœnieñ do 1 bar, z zastosowaniem automatycznego aparatu ASAP 2010 (Accelerated Surface Area and Porosimetry, Micromeritics). Uzyskane dane doœwiadczalne przedstawiono w postaci izoterm. Do badañ u yto wêgiel kamienny pochodz¹cy z szeœciu polskich kopalñ, charakterystykê stosowanego materia³u badawczego przedstawiono w tabelach 1 i 2. Eksperymenty prowadzono dla próbek w formie ziarna 0,5 0,7 mm. Przed przyst¹pieniem do badañ próbki suszono przez 36 godzin w temperaturze 318K, odgazowano, a nastêpnie wielokrotnie przep³ukiwano helem, w celu ewakuacji zasorbowanych wczeœniej moleku³ gazów i par. Gêstoœæ badanych wêgli zosta³a wyznaczona przy u yciu a[cm 3 STP/g] Jaworzno Chwalowice Zofiowka Pniowek Sosnica Wesola p[hpa] Rys. 1. Izotermy sorpcji CO 2 na badanych wêglach (T = 298K) Fig. 1. CO 2 sorption isotherms on coals studied (T = 298K)
4 a[cm 3 STP/g] 6 4 Chwalowice Zofiowka Wesola Jaworzno Sosnica Pniowek p[hpa] Rys. 2. Izotermy sorpcji CO 2 na badanych wêglach (T = 323K) Fig. 2. CO 2 sorption isotherms on coals studied (T = 323K) automatycznego aparatu do wyznaczania gêstoœci rzeczywistej cia³ sta³ych firmy Micromeritics Accu Pyc P³ynem piknometrycznym by³ hel, którego zastosowanie z teoretycznego punktu widzenia budzi najmniej zastrze eñ. Przyjmuje siê, e hel jako medium nie adsorbuj¹ce siê oraz nie wchodz¹ce w reakcje z badan¹ substancj¹ ma najwiêksz¹ zdolnoœæ wnikania w strukturê porów wêgli kamiennych (Saha i in. 2007). Pomiary porozymetryczne wykonano z zastosowaniem automatycznego porozymetru Pascal 440 CE Instruments i Pascal 140, w zakresie ciœnieñ 0,1 400 MPa. Analiza chemiczna i technologiczna badanych wêgli Selected characteristics of coal samples investigated TABELA 1 TABLE 1 Wêgiel Pok³ad [m] Ash [wt%] VM [wt%] C daf [wt%] H daf [wt%] d He [g/cm 3 ] Porowatoœæ [%] Pniówek 360 3,01 27,12 84,24 4,58 1,26 3,24 Weso³a 501 2,86 30,40 79,46 4,55 1,33 4,32 Chwa³owice 404 2,65 35,62 79,29 4,97 1,27 7,45 Zofiówka 404/2 8,92 27,93 78,62 4,37 1,10 3,48 Soœnica ,18 29,88 70,82 3,35 1,27 3,38 Jaworzno ,45 28,39 57,83 3,37 1,37 15,86
5 351 Analiza petrograficzna badanych wêgli Petrographic analyses of coals studied TABLE 2 TABLE 2 Grupa macera³ów [%] Wêgiel witrynit liptynit inertynit substancja mineralna refleksyjnoœæ Pniówek ,92 Weso³a ,72 Chwa³owice ,70 Zofiówka ,01 Soœnica ,78 Jaworzno ,51 2. Wyniki badañ W pracy przeprowadzono seriê pomiarów niskociœnieniowej sorpcji z zastosowaniem ditlenku wêgla jako sorbatu na sorbentach wêglowych pochodz¹cych z szeœciu polskich kopalñ wêgla kamiennego. Zasadniczym celem tak zaplanowanego eksperymentu by³o znalezienie powi¹zañ pomiêdzy w³aœciwoœciami wêgli kamiennych (stopieñ metamorfizmu, struktura porowata, pojemnoœæ sorpcyjna) a mo liwoœci¹ magazynowania CO 2 w polskich wêglach kamiennych. Z uzyskanych danych w temperaturze 298K stwierdzono siln¹ zale noœæ ch³onnoœci sorpcyjnej od stopnia metamorfizmu wêgla, co znajduje potwierdzenie w literaturze (Ozdemir i in. 2004). Wêgiel pochodz¹cy z KWK Jaworzno, odznaczaj¹cy siê najni sz¹ zawartoœci¹ pierwiastka wêgla (57,83%) charakteryzuje siê najwy sz¹ wartoœci¹ ch³onnoœci sorpcyjnej. Wraz ze wzrostem zawartoœci C daf ch³onnoœæ sorpcyjna badanych wêgli ulega obni eniu, czego ilustracj¹ jest rysunek 3. Wyjaœnienia tego faktu mo na szukaæ zarówno w ró nym stopniu metamorfizmu badanych wêgli jak i ich sk³adzie petrograficznym. Wêgle o wy szym stopniu metamorfizmu maj¹ niewielk¹ iloœæ po³¹czeñ niskomolekularnych, znaczn¹ iloœæ makrocz¹steczek o wy szym stopniu uporz¹dkowania, st¹d struktura tych wêgli jest bardziej sztywna ni wêgli o niskim stopniu uwêglenia i mniej podatna na penetracjê cz¹steczek par i gazów. Prowadzi to do zmniejszenia dostêpnoœci porów dla cz¹steczek sorbatów. Widoczny jest równie wzrost wartoœci ch³onnoœci sorpcyjnej ze wzrostem porowatoœci. W wêglach kamiennych porowatoœæ jest zale na od sk³adu maceratów, np. witrynit w przewa aj¹cym stopniu zawiera sk³adniki mikroporowate, podczas gdy sk³adniki inertynitu charakteryzuj¹ siê mezo- i mikroporowatoœci¹ (Karacan 2007). Oznacza to, e ró ne sk³adniki mikrolitotypów wêgla maj¹ znaczny udzia³ w porowatoœci i w³aœciwoœciach transportowych wzglêdem CO 2 podczas sekwestracji, jak równie w³aœciwoœciach mechanicznych. Badania sorpcyjne prowadzone przy u yciu ró nych sorbatów i w ró nych warunkach (temperatura, ciœnienie, ró ny stopieñ rozdrobnienia próbki) potwierdzaj¹ hi-
6 a[cm 3 STP/g] C daf [%] Rys. 3. Zale noœæ ch³onnoœci sorpcyjnej od stopnia uwêglenia badanych próbek wêgli kamiennych Fig. 3. Relation between carbon dioxide capacity and total carbon for coals studied potezê, e wêgle kamienne s¹ sorbentem biporowatym o rozbudowanym systemie submikroporów, których du a czêœæ przypada na pory o rozmiarach porównywalnych z rozmiarami cz¹steczek sorbatów. Drugi rodzaj porów to makropory, ich charakterystykê dostarczaj¹ badania porozymetryczne; udzia³ makroporów jest ma³y. Makropory pe³ni¹ funkcjê porów transportowych, maj¹ wiêc wp³yw na szybkoœæ penetracji wewnêtrznej struktury wêgli przez cz¹steczki sorbatów. Wed³ug pomiarów przeprowadzonych przez Cui i wspó³pracowników (Cui i in. 2004) wiêkszoœæ gazów adsorbowana jest w wewnêtrznych powierzchniach osnowy wêglowej. Wed³ug modelu podwójnej porowatoœci transport gazów w wêglu odbywa siê w dwu zasadniczych etapach: a) gaz przenika do mikroporów poprzez kolizje pomiêdzy moleku³ami lub przep³ywy lepkie; b) gaz migruje poprzez mikropory dziêki dzia³aniu si³ adsorpcji, poprzez dyfuzjê powierzchniow¹ warstw zaadsorbowanych lub dyfuzjê konfiguracyjn¹ w ultramikroporach. Jednak struktura porowata i geometria cz¹steczek sorbatu odgrywaj¹ decyduj¹c¹ rolê. W przypadku ditlenku wêgla na procesy sorpcyjne istotny wp³yw maj¹ tak e fizykochemiczne i elektryczne w³aœciwoœci sorbatu, który oddzia³uje z grupami funkcyjnymi obecnymi na powierzchni wêgla. Wiadomo, e silnie ograniczaj¹ce ultramikropory sprawiaj¹, e wêgiel nabiera w³aœciwoœci sita molekularnego i aktywuj¹ siê mechanizmy dyfuzji gazów. Taki model struktury porów, ograniczonych przez ultramikropory wyjaœnia dlaczego wymiary cz¹steczek sorbatu maj¹ wp³yw na pojemnoœæ sorpcyjn¹ i osi¹gniêcie równowagi sorpcyjnej. W miarê jak wymiary cz¹steczek malej¹, wiele œciœniêtych wejœæ do porów ulega rozszerzaniu, a niektóre pory zamkniête staj¹ siê dostêpne dla cz¹stek sorbatu. Tak wiêc zdolnoœæ sorpcyjna mierzona na drobnych cz¹steczkach wêglowych mo e byæ zawy ona w stosunku do wyników dla calizny wêglowej.
7 353 Pomimo, e procesowi sorpcji ditlenku wêgla towarzyszy efekt pêcznienia przyjmuje siê, i w zakresie niskich ciœnieñ rozpuszczalnoœæ CO 2 jest tak niska, e mo na nie braæ jej pod uwagê (Larsen 2004; Goldman i in. 2006; Siemons, Busch 2007; Mazumder, Wolf 2008). Z analizy wyników przeprowadzonych badañ widoczna jest tak e zale noœæ ch³onnoœci sorpcyjnej od refleksyjnoœci witrynitu. Wraz ze wzrostem refleksyjnoœci ch³onnoœæ sorpcyjna badanych wêgli wykazuje tendencjê malej¹c¹. Równie w pracach innych autorów (Mastalerz i in. 2004; Smith, Smith 2007) mo na spotkaæ korelacjê miêdzy ch³onnoœci¹ sorpcyjn¹ wêgli kamiennych wzglêdem ditlenku wêgla a wspó³czynnikiem odbicia œwiat³a witrynitu (Ro). W przypadku serii eksperymentów wykonanych w podwy szonej temperaturze 323K z zastosowaniem tych samych sorbentów widoczne jest obni enie ch³onnoœci sorpcyjnej badanych wêgli zw³aszcza w pocz¹tkowym zakresie ciœnieñ. W przypadku wêgla najni ej uwêglonego ch³onnoœæ sorpcyjna zmniejszy³a siê oko³o trzykrotnie (wzglêdem pomiarów prowadzonych w T = 298K), co mo e wskazywaæ na znaczny udzia³ egzotermicznoœci procesu sorpcji (Sakurovs i in. 2008). Wnioski Na podstawie serii przeprowadzonych badañ niskociœnieniowej sorpcji stwierdzono znaczny wp³yw stopnia uwêglenia na wartoœæ ch³onnoœci sorpcyjnej. Wraz ze wzrostem stopnia uwêglenia ch³onnoœæ sorpcyjna ulega obni eniu, co dostarcza cennych informacji dotycz¹cych prognozowania mo liwoœci magazynowania ditlenku wêgla w pok³adzie. Istotna jest tak e porowatoœæ; stwierdzono dodatni¹ korelacjê wzrostu porowatoœci i ch³onnoœci sorpcyjnej. Równie wp³yw refleksyjnoœci na sorpcjê CO 2 jest znacz¹cy i wymaga pe³nego scharakteryzowania i dalszego wyjaœnienia. Pracê wykonano w ramach badañ WPiE AGH, umowa nr LITERATURA B a h u S., 2002 Sequestration of CO 2 in geological media In response to climate change: Road map for site selection Rusing the transform of the geological space into the CO 2 phase space. Energy Conversion and Management 43, C u i X., B u s t i n R.M., D i p p l e G., 2004 Selective transport of CO 2,CH 4 and N 2 in coals: insights from modeling of experimental gas adsorption data. Fuel 83, G a l e J., F r e u n d P., 2001 Coal-bed methane enhancement with CO 2 sequestration worldwide potential. Environmental Geosciences 8, Goodman A.L., Favors R.N., Larsen J.W., 2006 Argonne Coal Structure Rearrangement Caused by Sorption of CO 2. Energy & Fuels 20, H o l l o w a y S., 2001 Storage of fossil fuel-derived carbon dioxide beneath the surface of the Earth. Annual Reviews in Energy and the Environment 26,
8 354 Karacan C.Ö., 2007 Swelling-induced volumetric strains internal to a stressed coal associated with CO 2 sorption. International Journal of Coal Geology 72, L a r s e n J.W., 2004 The effects of dissolved CO 2 on coal structure and properties. International Journal of Coal Geology 57, M a s t a l e r z M., G l u s k o t r H., R u p p J., 2004 Carbon dioxide and methane sorption In high volatile bituminous coals from Indiana, USA. International Journal of Coal Geology 60, Mazumder S.,vanHemert P.,Busch A.,Wolf K-H.A.A.,Tejera-Cuesta P.,2006 Fluegasandpure CO 2 sorption properties of coal: A comparative study. International Journal of Coal Geology 67, M a z u m d e r S., W o l f K.H., 2008 Differential swelling and permeability change of coal in response to CO 2 injection for ECBM. International Journal of Coal Geology 74, Ozdemir E.,Morsi B.I.,Schroeder K.,2004 CO 2 adsorption capacity of Argonne premium coals. Fuel 83, Saha S.,Sharma B.K.,Kumar S.,Sahu G.,Badhe Y.P.,Tambe S.S.,Kulkarni B.D.,2007 Density measurements of coal samples by different probe gases and their interrelation. Fuel 86, Sakurovs R.,Day S.,Weir S.,Duffy G.,2008 Temperature dependence of sorption of gases by coals and charcoals. International Journal of Coal Geology 73, S i e m o n s N., B u s c h A., 2007 Measurement and interpretation of supercritical CO 2 sorption on various coals. International Journal of Coal Geology 69, S m i t h J.R., S m i t h J.W., 2007 A relationship between the carbon and hydrogen content of coals and their vitrinite reflectance. International Journal of Coal Geology 70, X u T., A p p s J.A., P r u e s s K., 2003 Reactive geochemical transport simulation to study mineral trapping for CO 2 disposal in deep arenaceous formations. Journal of geophysical Research, 108 B2, MO LIWOŒCI MAGAZYNOWANIA CO 2 W POK ADACH WÊGLI KAMIENNYCH WERYFIKACJA DANYCH EKSPERYMENTALNYCH S³owa kluczowe Wêgiel kamienny, izotermy sorpcji, sekwestracja CO 2 Streszczenie W zwi¹zku z priorytetem ograniczenia emisji ditlenku wêgla do atmosfery (Protokó³ Kioto 1997; Posiedzenie Rady Unii Europejskiej, Bruksela 2007) w ostatnich kilku latach wzros³o zainteresowanie procesami sorpcji gazów kopalnianych w wêglach kamiennych. Alternatyw¹ limitowania emisji tego gazu, ze wzglêdów ekonomicznych mo e byæ jego unieszkodliwienie w geosferze. Nieeksploatowane pok³ady wêgla oraz rezerwuary gazu ziemnego s¹ potencjalnymi miejscami sk³adowania CO 2. Pok³ady wêgla s¹ wystêpuj¹cym w naturze zbiornikiem gazów, gdzie wiêkszoœæ gazów zatrzymywana jest w mikroporach, w stanie zasorbowanym. We wszystkich przypadkach istotna jest jednak optymalizacja oraz bezpieczeñstwo sk³adowania. Zale y ono zarówno od rodzaju pu³apki (struktury geologicznej), procesów zachodz¹cych w z³o u, jak równie stanu technicznego infrastruktury przeznaczonej do wykorzystania przy sk³adowaniu CO 2. Przy ocenie mo liwoœci wykorzystania danej formacji geologicznej do sekwestracji CO 2 nale y braæ pod uwagê: uwarunkowania geologiczne, tektoniczne, geotermiczne, re im hydrodynamiczny wód, zasoby wêglowodorów, stadium dojrza³oœci rezerwuaru geologicznego, aspekty ekonomiczne zwi¹zane z udostêpnieniem miejsca sk³adowania CO 2 i infrastruktur¹ oraz uwarunkowania spo³eczno-polityczne. Dlatego te badania sorpcji ditlenku wêgla s¹ niezbêdne podczas procesu modelowania sekwestracji, zarówno ze wzglêdu na znajomoœæ mechanizmu oddzia³ywania wêgiel gazy jak równie okreœlenia pojemnoœci sorpcyjnej z³o a. Podstawowym celem pracy by³o okreœlenie wp³ywu rodzaju wêgla na wielkoœæ ch³onnoœci sorpcyjnej wzglêdem CO2 dla próbek pochodz¹cych z polskich kopalni wêgla kamiennego. Pomiary wykonano metod¹ objêtoœciow¹ z zastosowaniem aparatu firmy Micromeritics ASAP 2010 na próbkach o frakcji ziarnowej w temperaturze 298 oraz 323K. Opieraj¹c siê na analizie uzyskanych danych
9 355 stwierdzono siln¹ zale noœæ wielkoœci ch³onnoœci sorpcyjnej od stopnia uwêglenia badanych wêgli. Wraz ze wzrostem zawartoœci pierwiastka wêgla a wiêc wzrostem stopnia metamorfizmu ch³onnoœæ sorpcyjna ulega³a obni eniu. THE POSSIBILITY OF CO 2 STORAGE IN COAL BEDS VERIFICATION OF EXPERIMENTAL DATA Hard coal; sorption isotherm; CO 2 sequestration Key words Abstract Reduction of CO 2 emissions has now become a priority (Kioto protocol 1997; the documents of the EU Council 2007) which encouraged the researchers to explore the sorption of mine gases on hard coals. An alternative solution to emission limits might be CO 2 neutralisation in the geosphere, which seems a viable option. Virgin coal deposits and reservoirs of natural gas are potential locations for CO 2 sequestration. Coalbeds are natural gas reservoirs where most gases are retained in micropores, in the absorbed/adsorbed state. Optimisation and safety of the sequestration are of key importance, as they depend on the type of geological trap (structure), processes occurring in coalbeds and the machines and facilities used in sequestration. While evaluating a geological structure in terms of its adequacy for the purpose of CO 2 sequestration, a number of factors have to be considered: geological, seismic and geothermal conditions, hydrodynamic regimes of waters, deposits of hydrocarbons, maturity of the geological reservoir, economical aspects associated with making the location accessible, infrastructure and social and political conditions. Studies on CO 2 sorption are required for modelling of the sequestration process to get a better insight into coal-gas relationships and to determine the sorption capacity of the coal deposit. The main purpose of the present study is to establish how the coal type should affect its CO 2 sorption capacity, tests were run on coal samples from Polish collieries. Measurements were taken by the volumetric method, using the Micrometrics 2010 device. Tests were run on grain fractions at temperature 298 and 323 K. Experimental data reveal a strong relationship between the sorption capacity and coal rank. In higher rank coals (with higher carbon content), sorption capacity tends to decrease.
10
Analiza pęcznienia węgli kamiennych i brunatnych w oparciu o analizę izoterm sorpcji CO 2
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 18, nr 4, grudzień 2016, s. 109-116 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Analiza pęcznienia węgli kamiennych i brunatnych w oparciu o analizę izoterm sorpcji CO
Bardziej szczegółowoDZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY
DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY 1./4 Zapisz nazwy wa niejszych sk³adników powietrza, porz¹dkuj¹c je wed³ug ich malej¹cej zawartoœci w powietrzu:...... 2./4 Wymieñ trzy wa ne zastosowania tlenu: 3./4 Oblicz,
Bardziej szczegółowoAnaliza sorpcji ditlenku wêgla z punktu widzenia sekwestracji
GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 8 Zeszyt / GRZEGORZ S. JOD OWSKI* Analiza sorpcji ditlenku wêgla z punktu widzenia sekwestracji Wprowadzenie Zgodnie z miêdzynarodowymi umowami jesteœmy Polska jest
Bardziej szczegółowoVRRK. Regulatory przep³ywu CAV
Regulatory przep³ywu CAV VRRK SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / 1-587 Kraków tel. +48 12 680 20 80 / fax. +48 12 680 20 89 / e-mail: info@smay.eu Przeznaczenie Regulator sta³ego przep³ywu powietrza
Bardziej szczegółowoSeria 240 i 250 Zawory regulacyjne z si³ownikami pneumatycznymi z zespo³em gniazdo/grzyb AC-1 lub AC-2
Seria 240 i 250 Zawory regulacyjne z si³ownikami pneumatycznymi z zespo³em gniazdo/grzyb AC-1 lub AC-2 Zastosowanie Zespó³ gniazdo/grzyb zoptymalizowany do niskoszumowego rozprê ania cieczy przy ró nicy
Bardziej szczegółowoWspółzależność zjawisk sorpcyjno-rozszerzalnościowych dla próbek węgla kamiennego pochodzących z różnych pokładów
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 19, nr 3, wrzesień 2017, s. 21-27 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Współzależność zjawisk sorpcyjno-rozszerzalnościowych dla próbek węgla kamiennego pochodzących
Bardziej szczegółowo1 FILTR. Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? PROBLEMÓW Z WOD ROZWI ZUJE. NOWATORSKIE uzdatnianie wody 5 w 1
Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? 1 FILTR ROZWI ZUJE PROBLEMÓW Z WOD 1 TWARDOŒÆ 2 ELAZO 3 MANGAN 4 AMONIAK 5 ORGANIKA Zanieczyszczenia takie jak: twardoœæ, mangan, elazo, naturalne substancje
Bardziej szczegółowoZawory elektromagnetyczne typu PKVD 12 20
Katalog Zawory elektromagnetyczne typu PKVD 12 20 Wprowadzenie Charakterystyka Dane techniczne Zawór elektromagnetyczny PKVD pozostaje otwarty przy ró nicy ciœnieñ równej 0 bar. Cecha ta umo liwia pracê
Bardziej szczegółowoAnaliza układu węgiel kamienny-gaz pod kątem intensyfikacji wydobycia metanu z użyciem ditlenku węgla
Paweł Baran*, Joanna Rogozińska, Katarzyna Zarębska, Stanisław Porada AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Analysis of the coal-gas system for intensification of methane recovery with carbon dioxide
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
Bardziej szczegółowoOd redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.
Od redakcji Niniejszy zbiór zadań powstał z myślą o tych wszystkich, dla których rozwiązanie zadania z fizyki nie polega wyłącznie na mechanicznym przekształceniu wzorów i podstawieniu do nich danych.
Bardziej szczegółowo1. Wstêp... 9 Literatura... 13
Spis treœci 1. Wstêp... 9 Literatura... 13 2. Potencja³ cieplny i sposoby udostêpniania ciep³a Ziemi... 15 2.1. Parametry charakterystyczne dla potencja³u cieplnego Ziemi... 15 2.2. Rozk³ad pola temperaturowego
Bardziej szczegółowoCharakterystyka jakoœciowa zasobów operatywnych i opróbowanie z³ó wêgla kamiennego Kompanii Wêglowej S.A.
Materia³y XXVI Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 14 17.10.2012 r. ISBN 978-83-62922-07-9 Katarzyna GANDERSKA-WOJTACZKA* Charakterystyka jakoœciowa
Bardziej szczegółowoCENTRUM CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH CLEAN COAL TECHNOLOGY CENTRE. ... nowe możliwości. ... new opportunities
CENTRUM CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH CLEAN COAL TECHNOLOGY CENTRE... nowe możliwości... new opportunities GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA fluidalnym przy ciśnieniu maksymalnym 5 MPa, z zastosowaniem różnych
Bardziej szczegółowoInnowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice
J. Bargiel, H. Grzywok, M. Pyzik, A. Nowak, D. Góralski Innowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice Streszczenie W artykule przedstawiono główne elektroenergetyczne innowacyjne realizacje
Bardziej szczegółowoZawory specjalne Seria 900
Zawory specjalne Prze³¹czniki ciœnieniowe Generatory impulsów Timery pneumatyczne Zawory bezpieczeñstwa dwie rêce Zawór Flip - Flop Zawór - oscylator Wzmacniacz sygna³u Progresywny zawór startowy Charakterystyka
Bardziej szczegółowoDoœwiadczalne wyznaczenie wielkoœci (objêtoœci) kropli ró nych substancji, przy u yciu ró - nych zakraplaczy.
26. OD JAKICH CZYNNIKÓW ZALE Y WIELKOŒÆ KROPLI? 1. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Matematyka Fizyka Chemia Realizowana treœæ podstawy programowej Uczeñ: 9.1 interpretuje dane przedstawione
Bardziej szczegółowoSorpcja pary wodnej na próbkach wytypowanych węgli kamiennych w aspekcie określenia potencjału magazynowego złoża
Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk rok 217, nr 97, s. 71 82 Agnieszka ORZECHOWSKA-ZIĘBA*, Paweł BARAN*, Katarzyna ZARĘBSKA**, Janusz CYGANKIEWICZ***
Bardziej szczegółowoWersje zarówno przelotowe jak i k¹towe. Zabezpiecza przed przep³ywem czynnika do miejsc o najni szej temperaturze.
Zawory zwrotne, typu NRV i NRVH Wprowadzenie Zawory NRV i NRVH mog¹ byæ stosowane w instalacjach ch³odniczych i klimatyzacyjnych z fluorowcopochodnymi czynnikami ch³odniczymi na ruroci¹gach z zimnym, gor¹cym
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska
Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu
Bardziej szczegółowoLaboratoryjne określenie zależności między ciśnieniem hydrostatycznym wywieranym na próbkę węgla, a wybranymi parametrami opisującymi sorpcję gazu
2 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 UKD 001.891:67/68.05:531.4 Laboratoryjne określenie zależności między ciśnieniem hydrostatycznym wywieranym na próbkę węgla, a wybranymi parametrami opisującymi sorpcję gazu Laboratory
Bardziej szczegółowoJerzy Stopa*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski*, Pawe³ Pyrzak* UWARUNKOWANIA TECHNICZNE I EKONOMICZNE SEKWESTRACJI CO 2 W Z O U ROPY NAFTOWEJ
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 28 ZESZYT 3 2011 Jerzy Stopa*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski*, Pawe³ Pyrzak* UWARUNKOWANIA TECHNICZNE I EKONOMICZNE SEKWESTRACJI CO 2 W Z O U ROPY NAFTOWEJ 1. WPROWADZENIE
Bardziej szczegółowoSytuacja na rynkach zbytu wêgla oraz polityka cenowo-kosztowa szans¹ na poprawê efektywnoœci w polskim górnictwie
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Waldemar BEUCH*, Robert MARZEC* Sytuacja na rynkach
Bardziej szczegółowoJerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Piotr Kosowski* PROGNOZA EKONOMIKI PODZIEMNEGO MAGAZYNOWANIA GAZU W POLSCE
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 24 ZESZYT 1 2007 Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Piotr Kosowski* PROGNOZA EKONOMIKI PODZIEMNEGO MAGAZYNOWANIA GAZU W POLSCE 1. WSTÊP Podziemne magazynowanie gazu odgrywa coraz
Bardziej szczegółowoRegulator ciœnienia ssania typu KVL
Regulator ciœnienia ssania typu KVL Wprowadzenie jest montowany na przewodzie ssawnym, przed sprê ark¹. KVL zabezpiecza silnik sprê arki przed przeci¹ eniem podczas startu po d³u szym czasie postoju albo
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoZagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno
Zagro enia, przy których jest wymagane stosowanie œrodków ochrony indywidualnej (1) Zagro enia fizyczne Zagro enia fizyczne Zał. Nr 2 do rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
Bardziej szczegółowoZagospodarowanie magazynu
Zagospodarowanie magazynu Wymagania wobec projektu magazynu - 1 jak najlepsze wykorzystanie pojemności związane z szybkością rotacji i konieczną szybkością dostępu do towaru; im większa wymagana szybkość
Bardziej szczegółowoKrótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy
Agnieszka Miler Departament Rynku Pracy Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy W 2000 roku, zosta³o wprowadzone rozporz¹dzeniem Prezesa
Bardziej szczegółowoBadania zawartoœci metanu w wêglach brunatnych
GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 23 2007 Zeszyt specjalny 3 PAWE BARAN*, STANIS AW HO DA**, JAN MACUDA***, ADAM NODZEÑSKI****, LUDWIK ZAWISZA***** Badania zawartoœci metanu w wêglach brunatnych Metan,
Bardziej szczegółowoROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r.
Dziennik Ustaw Nr 215 11878 Poz. 1366 1366 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w zwiàzku z eksploatacjà instalacji lub urzàdzenia
Bardziej szczegółowoTABELA ZGODNOŚCI. W aktualnym stanie prawnym pracodawca, który przez okres 36 miesięcy zatrudni osoby. l. Pornoc na rekompensatę dodatkowych
-...~.. TABELA ZGODNOŚCI Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz.
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)
Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.
Bardziej szczegółowo1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X
Górnictwo i Geoin ynieria Rok 29 Zeszyt 4 2005 Jan Palarski*, Franciszek Plewa*, Piotr Pierzyna* WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X 1. Wstêp
Bardziej szczegółowoWyższy Urząd Górniczy. Zagrożenie pożarowe w drążonych wyrobiskach kamiennych przecinających pokłady węgla
Wyższy Urząd Górniczy Zagrożenie pożarowe w drążonych wyrobiskach kamiennych przecinających pokłady węgla Zagrożenie pożarowe w drążonych wyrobiskach kamiennych przecinających pokłady węgla Katowice 2011
Bardziej szczegółowoOd redaktora naukowego 2. Mapy górnicze 3. Pomiary sytuacyjne w
Spis treœci Od redaktora naukowego... 9 1. Zadania dzia³u mierniczo-geologicznego i jego miejsce w strukturze zak³adu górniczego... 11 Jan Pielok 1.1. Zadania miernictwa górniczego w œwietle przepisów
Bardziej szczegółowoTechniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Bardziej szczegółowoU S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1.
P r o j e k t z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1. W ustawie z dnia 18 września 2001 r. o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (Dz.U. Nr 122, poz.
Bardziej szczegółowoN O W O Œ Æ Obudowa kana³owa do filtrów absolutnych H13
N O W O Œ Æ Obudowa kana³owa do filtrów absolutnych H13 KAF Atest Higieniczny: HK/B/1121/02/2007 Obudowy kana³owe KAF przeznaczone s¹ do monta u w ci¹gach prostok¹tnych przewodów wentylacyjnych. Montuje
Bardziej szczegółowoBADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII FDM
dr in. Marek GOŒCIAÑSKI, dr in. Bart³omiej DUDZIAK Przemys³owy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznañ e-mail: office@pimr.poznan.pl BADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII
Bardziej szczegółowoSUBSTANCJE ZUBOŻAJĄCE WARSTWĘ OZONOWĄ
SUBSTANCJE ZUBOŻAJĄCE WARSTWĘ OZONOWĄ I) INFORMACJE OGÓLNE W ostatnich latach stosowanie licznych, szeroko rozpowszechnionych substancji syntetycznych napotkało na nowe ograniczenie, którym jest ochrona
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+
Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+ Projekt: wersja β do konsultacji społecznych Opracowanie: Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi Ul. Piotrkowska 175 90-447 Łódź Spis treści
Bardziej szczegółowoRegulatory ciœnienia bezpoœredniego dzia³ania Wyposa enie dodatkowe
Regulatory ciœnienia bezpoœredniego dzia³ania Wyposa enie dodatkowe Naczynie kondensacyjne z³¹czka samozaciskowa zestaw monta owy przewodu impulsowego przewód impulsowy Zastosowanie Wyposa enie dodatkowe
Bardziej szczegółowoUMOWA PARTNERSKA. z siedzibą w ( - ) przy, wpisanym do prowadzonego przez pod numerem, reprezentowanym przez: - i - Przedmiot umowy
UMOWA PARTNERSKA zawarta w Warszawie w dniu r. pomiędzy: Izbą Gospodarki Elektronicznej z siedzibą w Warszawie (00-640) przy ul. Mokotowskiej 1, wpisanej do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych
Bardziej szczegółowoKompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo
Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Ma³gorzata Czajkowska Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych
Bardziej szczegółowoMo liwoœci rozwoju podziemnych magazynów gazu w Polsce
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 11 Zeszyt 2 2008 PL ISSN 1429-6675 Bogdan FILAR*, Tadeusz KWILOSZ** Mo liwoœci rozwoju podziemnych magazynów gazu w Polsce STRESZCZENIE. Artyku³ przedstawia przyczyny wzrostu
Bardziej szczegółowoTEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Bardziej szczegółowoBaza zasobowa wêgli koksowych kopalñ wchodz¹cych w sk³ad Kompanii Wêglowej SA
Materia³y XXV Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 9 12.10.2011 r. Katarzyna GANDERSKA-WOJTACZKA* Baza zasobowa wêgli koksowych kopalñ wchodz¹cych
Bardziej szczegółowoSYMULACJA STOCHASTYCZNA W ZASTOSOWANIU DO IDENTYFIKACJI FUNKCJI GÊSTOŒCI PRAWDOPODOBIEÑSTWA WYDOBYCIA
Górnictwo i Geoin ynieria Rok 29 Zeszyt 4 2005 Ryszard Snopkowski* SYMULACJA STOCHASTYCZNA W ZASTOSOWANIU DO IDENTYFIKACJI FUNKCJI GÊSTOŒCI PRAWDOPODOBIEÑSTWA WYDOBYCIA 1. Wprowadzenie W monografii autora
Bardziej szczegółowoDynamika deponowania gazów kopalnianych w strukturze porowatej wêgla kamiennego
GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 24 2008 Zeszyt 3/3 KATARZYNA CZERW*, GRA YNA CEGLARSKA-STEFAÑSKA** Dynamika deponowania gazów kopalnianych w strukturze porowatej wêgla kamiennego Wprowadzenie Za jeden
Bardziej szczegółowoRekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych
Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH ART. 151 1 K.P. Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony
Bardziej szczegółowoOKREŚLENIE CIŚNIENIA ZŁOŻOWEGO METANU NA PODSTAWIE POMIARÓW METANONOŚNOŚCI ORAZ BADAŃ SORPCYJNYCH WĘGLA NA PRZYKŁADZIE KWK KRUPIŃSKI
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 1 2009 Barbara Dutka*, Jan Walaszczyk**, Mirosław Wierzbicki* OKREŚLENIE CIŚNIENIA ZŁOŻOWEGO METANU NA PODSTAWIE POMIARÓW METANONOŚNOŚCI ORAZ BADAŃ SORPCYJNYCH WĘGLA
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011 Cel zadania: Zaplanować 20-letni plan rozwoju energetyki elektrycznej w Polsce uwzględniając obecny
Bardziej szczegółowoEfektywna strategia sprzedaży
Efektywna strategia sprzedaży F irmy wciąż poszukują metod budowania przewagi rynkowej. Jednym z kluczowych obszarów takiej przewagi jest efektywne zarządzanie siłami sprzedaży. Jak pokazują wyniki badania
Bardziej szczegółowoPRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc
PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych
Bardziej szczegółowoJerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski*
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 23/1 2006 Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski* OCENA EFEKTYWNOŒCI ZABIEGÓW INTENSYFIKACJI WYDOBYCIA W ODWIERTACH EKSPLOATACYJNYCH 1. WPROWADZENIE
Bardziej szczegółowoBadania właściwości sorpcyjno-odkształceniowych węgla w stanie obciążenia okólnego
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 13, nr 1-4, (2011), s. 31-35 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Badania właściwości sorpcyjno-odkształceniowych węgla w stanie obciążenia okólnego BARBARA DUTKA
Bardziej szczegółowo2.Prawo zachowania masy
2.Prawo zachowania masy Zdefiniujmy najpierw pewne podstawowe pojęcia: Układ - obszar przestrzeni o określonych granicach Ośrodek ciągły - obszar przestrzeni którego rozmiary charakterystyczne są wystarczająco
Bardziej szczegółowoBADANIA TEMPERATUROWEJ ZALEŻNOŚCI SORPCJI CO 2 W WĘGLACH KAMIENNYCH W ASPEKCIE GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI DITLENKU WĘGLA
BADANIA TEMPERATUROWEJ ZALEŻNOŚCI SORPCJI CO 2 W WĘGLACH KAMIENNYCH W ASPEKCIE GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI DITLENKU WĘGLA THE INVESTIGATIONS OF TEMPERATURE DEPENDENCE OF CO 2 SORPTION ON COALS RELATED TO
Bardziej szczegółowoGospodarowanie odpadami w laboratoriach badawczych
Jolanta Biegańska, Monika Czop Gospodarowanie odpadami w laboratoriach badawczych Wskazówki, przepisy prawne, dokumenty Ochrona środowiska Jolanta Biegańska, Monika Czop Gospodarowanie odpadami w laboratoriach
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Dz.U.05.73.645 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z dnia 28 kwietnia 2005 r.) Na podstawie
Bardziej szczegółowoSTANDARDOWE REGULATORY CIŒNIENIA I TEMPERATURY HA4
ZTCh - Zak³ad Techniki Ch³odniczej Wy³¹czny dystrybutor firmy HANSEN na Polskê 85-861 Bydgoszcz ul. Glink i 144 tel. 052 3450 43 0, 345 0 4 3 2 fax: 052 345 06 30 e-mail: ztch@ ztch. pl www.ztch.pl STANDARDOWE
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoProjektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania
GABRIELA MAZUR ZYGMUNT MAZUR MAREK DUDEK Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania 1. Wprowadzenie Badania struktury kosztów logistycznych w wielu krajach wykaza³y, e podstawowym ich
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIA DODATKOWE DO OGÓLNYCH WARUNKÓW GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE KREDYTOBIORCÓW Kod warunków: KBGP30 Kod zmiany: DPM0004 Wprowadza się następujące zmiany w ogólnych warunkach grupowego ubezpieczenia
Bardziej szczegółowoRys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi
5.3. Regula falsi i metoda siecznych 73 Rys. 5.1. Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi Rys. 5.2. Przypadek f (x), f (x) > w metodzie regula falsi 74 V. Równania nieliniowe i uk³ady równañ liniowych
Bardziej szczegółowoBLOK PRZYGOTOWANIA SPRÊ ONEGO POWIETRZA G3/8-G1/2 SERIA NOVA trójelementowy filtr, zawór redukcyjny, smarownica
SP Ó KA AKCY JN A ul. Wapiennikowa 9, - KIELCE, tel. -9-, fax. - -9-8 www.prema.pl e-mail: prema@prema.pl BLOK PRZYGOTOWANIA SPRÊ ONEGO POWIETRZA G/8-G/ SERIA NOVA trójelementowy filtr, zawór redukcyjny,
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA SERWISOWA. Wprowadzenie nowego filtra paliwa PN 874060 w silnikach ROTAX typ 912 is oraz 912 is Sport OPCJONALNY
Wprowadzenie nowego filtra paliwa PN 874060 w silnikach ROTAX typ 912 is oraz 912 is Sport ATA System: Układ paliwowy OPCJONALNY 1) Zastosowanie Aby osiągnąć zadowalające efekty, procedury zawarte w niniejszym
Bardziej szczegółowoPodstawa programowa kształcenia ogólnego informatyki w gimnazjum
1 Podstawa programowa kształcenia ogólnego informatyki w gimnazjum Obowiązująca podstawa programowa nauczania informatyki w gimnazjum, w odniesieniu do propozycji realizacji tych zagadnień w podręcznikach
Bardziej szczegółowoApplication of MSW model to describe mine gases sorption on the basis of the selected coal samples from the Rybnik Coal Area
10 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 UKD 622.333:622.324.622:167.168 Zastosowanie modelu MSW do opisu sorpcji gazów kopalnianych na wybranej próbce węgla z Rybnickiego Okręgu Węglowego Application of MSW model to
Bardziej szczegółowoGospodarcze wykorzystanie metanu z pok³adów wêgla na przyk³adzie rozwi¹zañ JastrzêbskiejSpó³kiWêglowejS.A.
SYMPOZJA I KONFERENCJE nr 73 Materia³y XXII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Ustroñ, 19 22.10.2008 r. Kazimierz GATNAR* Gospodarcze wykorzystanie
Bardziej szczegółowoDANE UCZESTNIKÓW PROJEKTÓW (PRACOWNIKÓW INSTYTUCJI), KTÓRZY OTRZYMUJĄ WSPARCIE W RAMACH EFS
DANE UCZESTNIKÓW PROJEKTÓW (PRACOWNIKÓW INSTYTUCJI), KTÓRZY OTRZYMUJĄ WSPARCIE W RAMACH EFS Dane uczestników projektów, którzy otrzymują wsparcie w ramach EFS Dane uczestnika Lp. Nazwa Możliwe wartości
Bardziej szczegółowoXLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA
-2/1- XLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA pieczątka Komitetu Okręgowego Zawody II stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 6. Poniżej przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez konwencjonalne złoże gazu
Bardziej szczegółowoSYSTEM FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI MIESZKANIOWYCH W POLSCE
SYSTEM FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI MIESZKANIOWYCH W POLSCE Wstęp Rozdział 1 przedstawia istotę mieszkania jako dobra ekonomicznego oraz jego rolę i funkcje na obecnym etapie rozwoju społecznego i ekonomicznego.
Bardziej szczegółowoREGULAMIN WYNAGRADZANIA PRACOWNIKÓW SAMORZĄDOWYCH
Załącznik do zarządzenia nr 36/14/15 Dyrektora ZSM-E w Olsztynie z dnia 8 stycznia 2015r. REGULAMIN WYNAGRADZANIA PRACOWNIKÓW SAMORZĄDOWYCH Zespołu Szkół Mechaniczno Energetycznych im. Tadeusza Kościuszki
Bardziej szczegółowoANALOGOWE UKŁADY SCALONE
ANALOGOWE UKŁADY SCALONE Ćwiczenie to ma na celu zapoznanie z przedstawicielami najważniejszych typów analogowych układów scalonych. Będą to: wzmacniacz operacyjny µa 741, obecnie chyba najbardziej rozpowszechniony
Bardziej szczegółowoSystem wizyjny do wyznaczania rozp³ywnoœci lutów
AUTOMATYKA 2007 Tom 11 Zeszyt 3 Marcin B¹ka³a*, Tomasz Koszmider* System wizyjny do wyznaczania rozp³ywnoœci lutów 1. Wprowadzenie Lutownoœæ okreœla przydatnoœæ danego materia³u do lutowania i jest zwi¹zana
Bardziej szczegółowoHiTiN Sp. z o. o. Przekaźnik kontroli temperatury RTT 4/2 DTR. 40 432 Katowice, ul. Szopienicka 62 C tel/fax.: + 48 (32) 353 41 31. www.hitin.
HiTiN Sp. z o. o. 40 432 Katowice, ul. Szopienicka 62 C tel/fax.: + 48 (32) 353 41 31 www.hitin.pl Przekaźnik kontroli temperatury RTT 4/2 DTR Katowice, 1999 r. 1 1. Wstęp. Przekaźnik elektroniczny RTT-4/2
Bardziej szczegółowoUwarunkowania rozwoju miasta
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 06 Uwarunkowania rozwoju miasta W 880.06 2/9 SPIS TREŚCI 6.1 Główne czynniki
Bardziej szczegółowoLp. Tematyka Liczba godzin I. Wymagania edukacyjne
Anna Ulrych Plan wynikowy Przedmiot: Materiały fryzjerskie Kierunek : Technikum Usług Fryzjerskich- rok szkolny 05/ 06 Liczba godzin: 76 Liczba godzin w roku szkolnym: KL.II Lp. Tematyka Liczba godzin
Bardziej szczegółowoProcedura nadawania uprawnień do potwierdzania, przedłuŝania waŝności i uniewaŝniania profili zaufanych epuap. Załącznik nr 1
Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 204/2014 Burmistrza Miasta Kudowa-Zdrój z dnia 5 sierpnia 2014 r. Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania, przedłuŝania waŝności i uniewaŝniania profili zaufanych
Bardziej szczegółowoPODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW Opracowanie: dr inż. Krystyna Moskwa, dr Wojciech Solarski 1. Termochemia. Każda reakcja chemiczna związana jest z wydzieleniem lub pochłonięciem energii, najczęściej
Bardziej szczegółowoDokumenty regulujące kwestie prawne związane z awansem zawodowym. ustawa z dnia 15 lipca 2004 r.
Dokumenty regulujące kwestie prawne związane z awansem zawodowym ustawa z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta a oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1) ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Bardziej szczegółowoSST - 03 - SZCZEGÓŁOWE SPECYFIKACJE TECHNICZNE.
SST - 03 - SZCZEGÓŁOWE SPECYFIKACJE TECHNICZNE. H 03.00.00 Roboty Umocnieniowe kod CPV 45 200000-9 H 03.01.00 Układanie geowłókniny SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 148 2.MATERIAŁY 148-149 3. SPRZĘT... 149 4. TRANSPORT...149
Bardziej szczegółowoDOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
Bardziej szczegółowoRZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER CYFRYZACJI
Warszawa, dnia 22 grudnia 2015 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER CYFRYZACJI Anna Streżyńska DI-WRP.0210.14.2015 Pani Justyna Duszyńska Sekretarz Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji Szanowna Pani Sekretarz,
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ PRACA ZAROBKOWA EMERYTÓW I RENCISTÓW A PROBLEM BEZROBOCIA BS/80/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2002
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoSprawozdanie. z realizacji budŝetu Związku Międzygminnego Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie za 2005r.
Sprawozdanie z realizacji budŝetu Związku Międzygminnego Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie za 2005r. Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie działa na podstawie Ustawy
Bardziej szczegółowoElektronicznie sterowany zawór ciœnienia parowania, typu KVQ
Elektronicznie sterowany zawór ciœnienia parowania, typu KVQ Wprowadzenie KVQ jest elektronicznym regulatorem ciœnienia parowania, sterowanym temperatur¹, który reguluje temperaturê medium w uk³adach wymagaj¹cych
Bardziej szczegółowoExxonMobil i gaz upkowy w województwie lubelskim
ExxonMobil i gaz upkowy w województwie lubelskim Lublin, 27 wrze nia 2010 r. Niniejsza prezentacja zawiera stwierdzenia dotycz ce przysz o ci. Faktyczne warunki panuj ce w przysz o ci (w tym warunki gospodarcze,
Bardziej szczegółowoDANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV
DANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV Stopa procentowa Wszelkie prawa zastrze one. Kopiowanie i rozpowszechnianie ca ci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek
Bardziej szczegółowoJakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości?
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości? Obowiązki sprawozdawcze według ustawy o rachunkowości i MSR 41 Przepisy ustawy o rachunkowości w zakresie
Bardziej szczegółowo- 70% wg starych zasad i 30% wg nowych zasad dla osób, które. - 55% wg starych zasad i 45% wg nowych zasad dla osób, które
Oddział Powiatowy ZNP w Gostyninie Uprawnienia emerytalne nauczycieli po 1 stycznia 2013r. W związku napływającymi pytaniami od nauczycieli do Oddziału Powiatowego ZNP w Gostyninie w sprawie uprawnień
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
Bardziej szczegółowogdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10)
5.5. Wyznaczanie zer wielomianów 79 gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10) gdzie stopieñ wielomianu p 1(x) jest mniejszy lub równy n, przy
Bardziej szczegółowoPrzykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik górnictwa podziemnego 311[15] Zadanie egzaminacyjne 1
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik górnictwa podziemnego 311[15] Zadanie egzaminacyjne 1 Uwaga! Zdający rozwiązywał jedno z dwóch zadań. 1 2 3 4 5 6 Zadanie egzaminacyjne
Bardziej szczegółowoPOMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA.
POMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA. Do pomiaru strumienia przep³ywu w rurach metod¹ zwê kow¹ u ywa siê trzech typów zwê ek pomiarowych. S¹ to kryzy, dysze oraz zwê ki Venturiego. (rysunek
Bardziej szczegółowoul. Wapiennikowa 90, KIELCE, tel , fax
SP Ó KA AKCY JN A ul. Wapiennikowa 9, - KIELCE, tel. 6-9-, fax. - 6-9-8 www.prema.pl e-mail: prema@prema.pl ZAWORY ROZDZIELAJ CE TYPU ZE G/8, /, /, / i / sterowane elektromagnetycznie sterowane jednostronnie
Bardziej szczegółowoIII. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE
III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE 1. GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY W województwie łódzkim w maju 2002 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 2587,9 tys. osób. Stanowiły one 99,0%
Bardziej szczegółowo