BADANIA TEMPERATUROWEJ ZALEŻNOŚCI SORPCJI CO 2 W WĘGLACH KAMIENNYCH W ASPEKCIE GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI DITLENKU WĘGLA
|
|
- Karol Adamczyk
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 BADANIA TEMPERATUROWEJ ZALEŻNOŚCI SORPCJI CO 2 W WĘGLACH KAMIENNYCH W ASPEKCIE GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI DITLENKU WĘGLA THE INVESTIGATIONS OF TEMPERATURE DEPENDENCE OF CO 2 SORPTION ON COALS RELATED TO THE GEOLOGICAL SEQUESTRATION OF CARBON DIOXIDE Aleksandra Marecka Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Energetyki i Paliw, al. Mickiewicza 30, Kraków marecka@agh.edu.pl ABSTRACT In this work, the influence of porous structure on the sorption capacity was studied by means of CO 2 sorption on two coals collected from Polish collieries. The analysis of sorption isotherms at two temperatures was allowed to estimate thermodynamic parameters (heat of sorption) at very low surface coverage. Research on the problems presented in the study may be a source of valuable information on energetic interaction between coal and mine gases. Furthermore, its importance as regards the sequestration and storage of gases in unmineable coal seams cannot be underestimated. Keywords: coal, carbon dioxide, isosteric heat of sorption, geological sequestration Wprowadzenie W wielu krajach podejmowane są obecnie wysiłki zmierzające do radykalnego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Problem wychwytywania i unieszkodliwiania odpadowego CO 2 stał się aktualny na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Pośród kilku możliwości obniżenia zawartości CO 2 w atmosferze, sekwestracja tego gazu w podziemnych strukturach geologicznych wydaje się być jedną z ważniejszych metod. Należy zwrócić uwagę również na dążność w świecie do redukcji emisji CO 2 na drodze lepszego i bardziej efektywnego wykorzystania nośników energii pierwotnej, szybkiego rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz wprowadzenia opłat za nadmierną emisję. Szeroko dyskutuje się możliwość przejścia do energii wodoru (Jestin L., 2007, Marzec A., 2007). Tymczasem, jak wynika z prognoz Departamentu Energii USA i Komisji Europejskiej, światowa emisja ditlenku węgla będzie nadal wzrastać, z poziomu 25 mld ton odnotowanego w 2003 do 45 mld ton w 2030 r. Największa część tej emisji (około 56 %) pochodzi z przemysłu energetycznego (wytwarzanie energii i ciepła). Ocenia się, że zapotrzebowanie na energię do 2030 r. zwiększy się o dalsze 58 % przy rosnącym wykorzystaniu węgla jako nośnika energii. Należy podkreślić, że obowiązujące regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego w ramach Ustawy Prawo Ochrony Środowiska Dz. U , w której znajduje odzwierciedlenie Dyrektywa IPPC 96/61/WE, nakładają na wszystkich obowiązek kompleksowej ochrony środowiska. W odniesieniu do procesów spalania paliw węglowych oznacza to minimalizację emisji CO 2. Z kolei, na podstawie Dyrektywy 2003/87/EC, firmy z sektorów wymienionych w Dyrektywie są zobowiązane do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (CO 2 ) do wyznaczonych limitów. Z wymienionych przyczyn, powszechne stosowanie węgla dla celów energetycznych w najbliższej przyszłości będzie zmierzać w kierunku rozwoju czystych technologii węglowych (CCT Clean Coal Technologies), oraz ograniczenia emisji CO 2. Jednym z ważniejszych zadań towarzyszących produkcji energii będzie wyeliminowanie ditlenku węgla. W perspektywie najbliższych kilkudziesięciu lat oznacza to budowę tzw. poligeneracyjnych układów do wytwarzania energii z węgla z zastosowaniem zamkniętych cykli, w których szczególnego znaczenia nabierają procesy wydzielania ditlenku węgla z gazów spalinowych a następnie jego sekwestracji. Według planów Komisji Europejskiej, po roku 2020 przewiduje się że będą uruchamiane tylko bloki energetyczne z instalacją CSS (Capture Storage and Sequestration). Podziemne składowanie CO 2 w głębokich strukturach geologicznych, w tym w warstwach
2 130 węglonośnych, jest jedną z możliwości ograniczenia emisji ditlenku węgla do atmosfery. Co więcej, w metodzie tej nie ma potrzeby tworzenia specjalnych warunków ciśnieniowych. Koncepcje podziemnego magazynowania CO 2, z wykorzystaniem między innymi wyrobiska nieczynnych kopalni węglowych na podziemny zbiornik gazu odpadowego (gazu już wyemitowanego) zostały przedstawione w licznych publikacjach (Marecka A., 2005 i literatura tam cytowana). W wielu ośrodkach naukowych dąży się zatem do zweryfikowania przydatności różnych miejsc składowania tego gazu. Rozważa się równocześnie możliwość intensyfikacji wydobycia metanu z pokładów węgla kamiennego (technologia ECBM Enhanced Coalbed Methane). Oznacza to że, zatłaczany ditlenek węgla do złóż węglowych będzie w nich sorbowany jak również będzie wypierał metan. Nowa technologia jest obiecująca, ale nie jest jeszcze sprawdzona. Wiele pytań dotyczących tej ważnej dziedziny badawczej oczekuje jeszcze na odpowiedź. Z drugiej strony, pozyskiwanie metanu z pokładów węgla w wyniku procesu desorpcji gazu, związane jest zarówno z zagadnieniami bezpieczeństwa w pracach górniczych (Marecka A., 1994 i literatura tam cytowana) jak i ze wzrastającymi wymogami ochrony środowiska naturalnego (metan gaz cieplarniany). Należy uwzględnić szereg kryteriów, które winny być spełnione aby stosować metodę zatłaczania CO 2, m. in. długoletni okres składowania (kilkaset lub więcej lat), wpływ na środowisko. Wciąż najważniejszą kwestią, oprócz aspektu ekologicznego, jest minimalizacja kosztów metody sekwestracji (Jestin L., 2007). Biorąc powyższe pod uwagę i przy założeniu dostępności do nowoczesnych technologii CSS, badania sorpcji gazów w węglach kamiennych w temperaturze otoczenia mają ogromne znaczenie tak w aspekcie poznawczym jak i technologicznym. Badania sorpcyjne na próbkach węgli o różnym stopniu uwęglenia (różnych charakterystykach) mogą dać odpowiedź z p.w. zjawisk fizykochemicznych górotworu węglowego co do możliwości składowania i magazynowania gazów w potencjalnym złożu węglowym. W prezentowanej pracy przedstawiono wyniki badań laboratoryjnych sorpcji CO 2 na wyselekcjonowanych węglach kamiennych o średnim stopniu uwęglenia. Metody badań sorpcyjnych mogą wnieść istotny wkład do szerokiej oceny roli niektórych czynników związanych z możliwością sekwestracji CO 2 w wyrobisku węglowym. Wyznaczono zatem pojemności sorpcyjne (objętości gazu przy założonym ciśnieniu) testowanych węgli i efekt cieplny procesu sorpcji. Zagadnienia poruszane w pracy mają znaczenie poznawcze, mogą dostarczyć cennych informacji o oddziaływaniach energetycznych w układzie sorpcyjnym: węgiel kamienny gazy kopalniane, ditlenek węgla. Charakterystyka węgli kamiennych i metodyka badań Węgle kamienne należą do naturalnych skał organicznych, które powstają w wyniku długotrwałego działania czynników o charakterze biologicznym, chemicznym i tektonicznym. Wykazują cechy skomplikowanego materiału organicznego zawierającego jako domieszki substancje nieorganiczne (składniki popiołu). Niejednorodna natura węgli nie pozwala na identyfikację i ilościowe określenie występujących w nim struktur chemicznych. Zainteresowanie węglami kamiennymi wynika z ich specyficznych właściwości fizykochemicznych i sorpcyjnych. Są materiałami mikroporowatymi i o rozwiniętej wewnętrznej powierzchni. Powierzchnia wewnętrzna jest wynikiem rozbudowanej struktury mikro- i submikroporów. Badania sorpcyjne prowadzone w różnych warunkach i przy użyciu różnych sorbatów potwierdziły przypuszczenie, że duża część tej struktury przypada na pory o rozmiarach porównywalnych a nawet mniejszych od rozmiarów sorbowanych cząsteczek gazów. Z kolei, obecne w strukturze makropory oraz drobne szczeliny determinują zjawiska transportowe w substancji węglowej. Węgle kamienne, jako polidyspersyjne materiały, wykazują bardzo zasadnicze różnice w rozkładzie wielkości porów w porównaniu do innych naturalnych sorbentów. Te różnice w istotny sposób wpływają nie tylko na zjawiska transportowe w złożu węglowym (Marecka A., 2005) lecz także na rozkład substancji w fazie zasorbowanej i objętościowej. Warto podkreślić, że technologia adsorpcyjnego magazynowania gazów kopalnianych (CO 2 ) jest uzasadniona w przypadku gdy gęstość zasorbowanego ditlenku węgla będzie większa w porównaniu do jego gęstości w fazie gazowej. Charakteryzują się zdolnością do pochłaniania gazów. Jak wiadomo, złoża węglowe zawierają znaczne ilości gazów kopalnianych, w tym metan i ditlenek węgla. Koniecznością staje się zatem określenie oddziaływania fizykochemicznego CO 2 ze środowiskiem składowania oraz zdolności magazynowej, również w warunkach polskich kopalń. Do oceny niezwykle złożonej struktury fizykochemicznej węgla wykorzystuje się różne metody badawcze, wśród których metody sorpcyjne stanowią ważne źródło danych. Prace badawcze nad sorpcją ditlenku węgla na węglach kamiennych różnego typu prowadzono już
3 131 od dawna (Clarkson C.E. i in.,1999, Marecka A., 2001, Ozdemir E., i in. 2004). Rezultaty tych badań wskazują, że udział ditlenku węgla w fazie gazowej jest nieznaczny i zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia górotworu. Potencjalna chłonność sorpcyjna jak i sekwestracja CO 2 będą zatem uwarunkowane procesami sorpcyjnymi w matrycy węglowej (Marecka A., 2005, 2007). Magazynowanie cząsteczek gazów w węglach przy ciśnieniach poniżej atmosfery, będzie polegać głównie na zatrzymaniu ich w fazie powierzchniowej. Równocześnie, warto nadmienić o możliwości występowania dodatkowych, niekorzystnych zjawisk w złożu węglowym głównie przy ciśnieniach powyżej atmosfery, tj. absorpcji (pochłanianie) cząsteczek w organicznych składnikach matrycy węglowej i pęcznienia węgla. Procesy te mogą przyczyniać się do migracji oraz ucieczki gazu ze zbiornika poprzez różne pęknięcia i szczeliny występujące w górotworze. Z dotychczasowych badań wynika, że udział absorpcji w całkowitym procesie sorpcji w większości polskich węgli jest jednak niewielki. Procesowi sorpcji zawsze towarzyszy wydzielenie pewnej ilości ciepła. Z technologicznego punktu widzenia, w rzeczywistych warunkach układu skały zbiornikowej, znaczenia nabierają również dodatkowo warunki, w których wymieniane jest ciepło. Najczęściej stosowaną funkcją termodynamiczną do opisu równowag w układzie sorbent sorbat jest ciepło sorpcji. W zależności od stosowanego układu, efekt cieplny procesu określa się jako izotermiczne lub adiabatyczne różniczkowe ciepło sorpcji. W celu wyznaczenia tego efektu często stosuje się metody eksperymentalne: kalorymetryczną, chromatograficzną, izosteryczną. Chromatografia gazowa najczęściej jest polecana dla prostych układach sorpcyjnych, tj. z izotermą Henry ego. Z kolei, w metodzie kalorymetrycznej, najlepsze wyniki uzyskuje się w przedziale niskich zapełnień. Dobre rezultaty można uzyskać metodą sorpcyjną, tj. z bezpośrednich pomiarów równowag sorpcyjnych co najmniej w dwóch temperaturach, techniką pomiarową stosowaną w niniejszej pracy. Dla wyjaśnienia zjawisk, przebiegających w pokładzie węglowym nasyconym gazem duże znaczenie mają badania efektów cieplnych towarzyszących selektywnej sorpcji ditlenku węgla. Rezultaty tych badań dają możliwość ilościowej jak i jakościowej charakterystyki sił wzajemnego oddziaływania w układzie sorpcyjnym. Mogą także wnosić ważne informacje o niejednorodności powierzchni ciała stałego (Marecka A., 2000). Z powyższych rozważań wynika celowość wyznaczania efektu cieplnego procesu sorpcji w układzie: węgiel kamienny ditlenek węgla. Część doświadczalna Materiał badawczy i aparatura pomiarowa W niniejszej pracy przeprowadzono pomiary sorpcji CO 2 na wyselekcjonowanych węglach pochodzących z różnych pokładów jednej kopalni węgla kamiennego. W próbkach tych oznaczono na wstępie podstawowe parametry analizy technicznej i chemicznej: zawartość pierwiastka C (C daf ), wilgoci (M a ), popiołu (A d ) i części lotnych (V daf ), a wyniki oznaczeń zebrano w Tabeli 1. Badane węgle (typ 37 i 38) charakteryzowały się zbliżoną zawartością węgla pierwiastkowego. Pomiary zostały wykonane standardową metodą objętościową, w temperaturach 293 i 303 K i w zakresie ciśnień ok kpa. Zasada pomiaru polegała na rozprężeniu gazu o znanym ciśnieniu i objętości z przestrzeni dozującej do ampułki z badaną próbką. Parametrem wyznaczanym w trakcie eksperymentu jest chłonność sorpcyjna, czyli maksymalna ilość substancji jaka może być zasorbowana przez jednostkę masy węgla w danych warunkach temperatury i ciśnienia. Eksperyment przeprowadzono na próbkach węgli o uziarnieniu 1,0 1,5 mm. Przed przystąpieniem do pomiarów sorpcyjnych węgle kamienne odgazowano do próżni rzędu 10-3 Pa. Zalety i ograniczenia pomiarów sorpcyjnych w układzie: węgiel kamienny gazy, szczególnie w zakresie niskich ciśnień, przedstawiono w pracach wcześniejszych autora (Marecka A., 2005, 2007). Jak wykazano eksperymentalnie i teoretycznie w pracy (Mianowski A., i Marecka A., 2003) szybkość ustalania się równowag sorpcyjnych w węglu kamiennym w sposób bardzo wyraźny uzależniona jest od stopnia rozdrobnienia materiału węglowego. Właściwości densymetryczne Gęstość rzeczywistą ( ρ He ) oznaczono w pracy metodą piknometrii helowej, natomiast gęstość pozorną - metodą piknometrii rtęciowej ( ρ Hg ) oraz hydrostatycznego ważenia ( ρ par ) zaproponowaną przez Kubielkę, dla dużych kawałków węgla (w przybliżeniu o rozmiarach 3x2.5x1.5cm), trudniejszych do oznaczenia innymi metodami. Oznaczenia w tej metodzie z wykorzystaniem parafiny, wykonuje się dla próbek węgla naturalnie zawilgoconego. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku tak złożonego materiału jak węgiel kamienny w kontekście tematyki pracy powstaje pytanie, czy w procesie mechanicznego rozdrabniania próbki wewnętrzna struktura zostaje zachowana. Dyskusja i odpowiedź na to pytanie jest tym bardziej istot-
4 132 na, że oznaczenie objętości porowatego ciała w metodzie parafinowej jest bardziej zbliżone do warunków in situ. Jak wykazano doświadczalnie, obliczenia porowatości na podstawie wyników uzyskanych metodą hydrostatycznego ważenia nie wnoszą nowych informacji z p.w. opisu charakteru struktury porowatej tak skomplikowanego materiału badawczego. Opierając się na znajomości wartości powyżej przedstawionych parametrów obliczono objętość właściwą porów V o oraz porowatość węgli ε. W Tabeli 1 zebrano wyniki oznaczeń. Tabela 1. Wybrane wyniki analizy chemicznej i technologicznej węgli oraz parametry charakteryzujące badane węgle, wyznaczone z pomiarów gęstości C daf V daf A d M a b c ρ He εhg ε V par o 10 2 b wt % wt % wt % wt % g cm -3 % % cm 3 g Typ a -1 węgla W W a zgodnie z polską klasyfikacją (PN-82/G ) b wyznaczone z pomiarów densymetrycznych c wyznaczone metodą hydrostatycznego ważenia dla ρ par = g cm -3 Właściwości sorpcyjne Obecne badania są częścią prac prowadzonych w aspekcie takich zagadnień jak: wyrzutowość gazów i skał, geologiczna sekwestracja CO 2 w złożach węglowych z równoczesnym pozyskiwaniem metanu. Charakterystykę sorpcyjną wyselekcjonowanych węgli kamiennych z polskiej kopalni przeprowadzono na podstawie pomiarów równowagowych izoterm sorpcji w temperaturach bliskich otoczenia. Stosowanie CO 2 jako sorbatu w badaniach laboratoryjnych w przypadku węgli kamiennych jest interesujące. Cząsteczka ditlenku węgla jest liniowa i posiada na tyle małą średnicę kinetyczną, iż uważa się że w temperaturach okołokrytycznych (T c =304.1 K) i zarazem zbliżonych do rzeczywistych warunków temperaturowych w pokładzie węgla, cała wewnętrzna struktura sorbentu węglowego jest przez nią penetrowana. Na Rysunku 1 zestawiono izotermy sorpcji na badanych węglach. Izotermy empiryczne w badanym zakresie ciśnień mają kształt zbliżony do liniowego. Ze wzrostem ciśnienia chłonność sorpcyjna obu węgli rośnie osiągając dla ciśnienia około 90 kpa najwyższą wartość odpowiednio mmol g -1 oraz mmol g -1. Rys. 1. Izotermy, ditlenek węgla na dwóch badanych węglach w T=293 K; Ο - W 1, - W 2.
5 133 Przebieg izoterm dla obu węgli jest wyraźnie zróżnicowany, szczególnie w zakresie wyższych mierzonych ciśnień i koreluje z wynikami pomiarów densymetrycznych oraz obliczeń porowatości (Tabela 1). Dla próbki W 2, ilości sorbowanego CO 2 są większe w porównaniu z próbką W 1 zawierającą nieco większą ilość części lotnych i charakteryzującą się mniejszą objętością porów (V o ). Co ciekawe, stopień uwęglenia, wyrażony zawartością C daf, w istotny sposób wiąże się ze zdolnościami sorpcyjnymi węgli lecz nie jest czynnikiem wyłącznie odpowiedzialnym za te cechy węgla kamiennego. Z kolei, jak wynika z doniesień literaturowych, zawartość wilgoci w węglu kamiennym zmniejsza sorpcję tego gazu w sposób wyraźny (Barker-Read GR., 1989, Kross BM., i in. 2002). Podsumowując, na podstawie przeprowadzonych badań w zakresie ciśnień do około 90 kpa, wykazano, że porowatość jako nierozdzielny element budowy węgla, decyduje o kolektorskich właściwościach węgla kamiennego i o jego zdolnościach do magazynowania (sekwestracji) gazów. Spośród dwóch przebadanych węgli kamiennych reprezentujących różne pokłady, najwyższą pojemnością sorpcyjną charakteryzuje się węgiel W 2 zawierający w swoim składzie mniejszą ilość części lotnych (V daf ). Ponadto, jak wynika z badań w laboratorium, sorpcja ditlenku węgla jest procesem powolnym i częściowo nieodwracalnym. Przedstawione wyniki badań laboratoryjnych potwierdzają możliwość usuwania CO 2 z powietrza (i/lub ze strumienia spalin) w procesie sorpcji przez użyte węgle. Jednakże, węgle kamienne o średnim stopniu uwęglenia, mają w większym stopniu skomplikowaną strukturę ze względu na duży udział w strukturze niewielkich rozmiarów porów, które mogą być niedostępne dla cząsteczek CO 2. Stąd, w procesie sorpcji część struktury wewnętrznej tego węgla może być blokowana ze względu na zbyt dużą barierę energetyczną u wejścia do otworu (szczególnie w zakresie niskich mierzonych ciśnień). Stąd, z punktu widzenia zagadnienia sekwestracji, ilość gazu deponowanego w węglach o średnim stopniu uwęglenia będzie niższa. Izosteryczne ciepło sorpcji Cząsteczka CO 2, charakteryzuje się liniowym momentem kwadrupolowym (4, j.es.). Efekt energetyczny procesu sorpcji może obejmować zatem wkłady oddziaływań niespecyficznych i specyficznych. Dlatego, można oczekiwać, że badania efektu cieplnego towarzyszącego procesowi sorpcji gazu, powinny być jednoznaczną miarą energetycznych właściwości powierzchni węgla i w konsekwencji jego zdolności sorpcyjnych. Z przeprowadzonych eksperymentów w temperaturach 293 K i 303 K oraz w zakresie ciśnień ok kpa, wyznaczono różniczkowe izosteryczne ciepła sorpcji CO 2 z zależności Clausiusa-Clapeyrona. Tabela 2. Izosteryczne ciepła sorpcji CO 2 na badanych węglach w zakresie temperatur K Q st / kj mol -1 a 10 2 / mmol g W W Warto zaznaczyć, że dla wszystkich przebadanych układów, dane empiryczne dobrze spełniały warunek prostoliniowości izoster co świadczy o inwariantności ciepeł sorpcji w badanym przedziale temperatur. Wyznaczone wartości ciepeł Q st w zależności od ilości zasorbowanego CO 2 przedstawiono w Tabeli 2. Analiza danych tabeli wskazuje, że wartości Q st określone dla tego samego stopnia zapełnienia były praktycznie te same w przypadku obu badanych węgli. A zatem, wyznaczone w pracy wartości izosterycznego ciepła sorpcji CO 2 nie zmieniają się wyraźnie w zależności od typu węgla. Wskazuje to najprawdopodobniej na jednorodny charakter powierzchni węgla w procesie fizycznej sorpcji ditlenku węgla w zakresie mierzonych ciśnień (oddziaływania van der Waalsa w warstwach zasorbowanych cząsteczek z centrami na powierzchni sorbentu węglowego) lub może wynikać raczej z kompensacji dwóch efektów: specyficznego oddziaływania cząsteczek gazu z sorbentem węglowym oraz rosnącego w tym procesie oddziaływania między cząsteczkami gazu.
6 134 Z kolei, początkowe (maksymalne) ciepła o sorpcji Q st (a 0) dla obu węgli kamiennych są wyższe i wynoszą odpowiednio 34.6 kj mol -1 oraz 37.2 kj mol -1. To podwyższenie wartości ciepeł dla najmniejszych zapełnień związane jest z silniejszym oddziaływanie cząsteczek CO 2 z aktywnymi centrami na powierzchni węgla kamiennego, posiadającego w swej strukturze bardzo wąskie pory, o rozmiarach molekularnych. Zwykle przyjmuje się, że sorpcja w bardzo wąskich porach pociąga za sobą zwiększenie oddziaływań niespecyficznych spowodowane bliskością ścian i zachodzeniem na siebie potencjałów dyspersyjnych. Brak zdecydowanych różnic w składzie chemicznym badanych prób węglowych oraz wyższe wartości parametrów oznaczonych w badaniach densymetrycznych sugerują, że węgiel W2 posiada znacznie bardziej rozwinięty układ mikroporowaty. W tym przypadku, chłonność sorpcyjna próbki W2 względem ditlenku węgla także jest większa. Podsumowanie i wnioski W pracy przedstawiono oznaczenia densymetryczne, wyznaczono izotermy sorpcji CO 2 w dwóch temperaturach bliskich temperaturze otoczenia i w zakresie niższych ciśnień ditlenku węgla (poniżej atmosfery) oraz wyznaczono efekt cieplny procesu sorpcji. Uzyskane wyniki pozwoliły ocenić badane węgle kamienne. Niskociśnieniowa sorpcja CO 2 jest szczególnie przydatna w charakteryzowaniu struktury mikroporowatej węgla kamiennego oraz oddziaływań energetycznych w układzie sorpcyjnym (izosteryczne ciepło sorpcji) w najbardziej charakterystycznym zakresie, tj. w przedziale niskich zapełnień. Badania sorpcji w układzie węgiel kamienny gaz można traktować jako podstawę do wyjaśnienia zjawisk zachodzących w warunkach naturalnych. W przypadku sorpcji na różnych typach węgli kamiennych nie można pomijać takich zagadnień jak zróżnicowana chłonność sorpcyjna. Zagadnienia poruszane w pracy mają aspekt poznawczy. Z drugiej strony, trudno nie zauważyć ich znaczenia w relacji do tematyki związanej z magazynowaniem gazów. Sekwestracja CO 2 jest wciąż aktualnym problemem technologicznym. LITERATURA BARKER-READ GR., 1989, The relationship between the pore structure of coal and gas dynamic behaviour of coal seams, Mining Science and Technology, 8, CLARKSON C.E., BUSTIN R.M., 1999, The effect of pore structure and gas pressure upon the transport properties of coal: a laboratory and modeling study. 1. Isotherms and pore volume distributions, Fuel, 78, JESTIN L., 2007, A contribution of the centralised energy sector to the preparation of the Polish long-term energy vision, Mineral Resources Management, T. 23, zeszyt specjalny, KROSS BM., van Bergen F., Gensterblum Y., Siemons N., David P., 2002, High-Pressure Methane and Carbon Dioxide Adsorption on Dry and Moisture equilibrated Pennsylvanian Coals, Int. J. of Coal Geology, 51, MARECKA A., 1994, Materiały Seminarium Węgiel kamienny własności, akumulacja, uwalnianie i pozyskiwanie gazów kopalnianych, październik 1994, Kraków. MARECKA A., 2000, Materiały ogólnopolskiego Seminarium Węgiel, sorbenty i wyroby węglowe 2000, czerwiec 2000, Kraków. MARECKA A., 2001, Struktura węgli kamiennych w świetle badań sorpcyjnych, Chemia i Inżynieria Ekologiczna, T8, MARECKA A., 2003, Energetic effects of lowpressure sorption kinetics of simple gases in coal w: Carbon 03, Oviedo 6-10 July, Spain. MARECKA A., 2005, Kinetyka sorpcji w układzie węgiel kamienny CO 2 /CH 4 w aspekcie magazynowania ditlenku węgla, Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 33, T.2, MARECKA A., 2007, Sorption and diffusion investigations of gases on coals in the aspect of carbon dioxide sequestration and methane recovery, Mineral Resources Management, T. 23, MIANOWSKI A., Marecka A., 2003, Application of the fast stage, according to Fick s II law, for the description of the sorption processes of simple gases on highly metamorphized coal in ambient conditions, w: Carbon 03, Oviedo 6-10 July, Spain (in electronic version). MARZEC A., 2007, Energetyka wodorowa-co to oznacza dla roli węgla?, Karbo, 2, OZDEMIR E., MORSI B.I., SCHROEDER K., 2004, CO 2 adsorption capacity of argonne premium coals, Fuel, 83,
OKREŚLENIE CIŚNIENIA ZŁOŻOWEGO METANU NA PODSTAWIE POMIARÓW METANONOŚNOŚCI ORAZ BADAŃ SORPCYJNYCH WĘGLA NA PRZYKŁADZIE KWK KRUPIŃSKI
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 1 2009 Barbara Dutka*, Jan Walaszczyk**, Mirosław Wierzbicki* OKREŚLENIE CIŚNIENIA ZŁOŻOWEGO METANU NA PODSTAWIE POMIARÓW METANONOŚNOŚCI ORAZ BADAŃ SORPCYJNYCH WĘGLA
Bardziej szczegółowoTECHNOLOGIE MAGAZYNOWANIA I OCZYSZCZANIA WODORU DLA ENERGETYKI PRZYSZŁOŚCI
21.03.2006 POLITECHNIKA WARSZAWSKA Szkoła Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku C e n t r u m D o s k o n a ł o ś c i CERED REDUKCJA WPŁYWU PRZEMYSŁU U PRZETWÓRCZEGO RCZEGO NA ŚRODOWISKO NATURALNE TECHNOLOGIE
Bardziej szczegółowoTermochemia elementy termodynamiki
Termochemia elementy termodynamiki Termochemia nauka zajmująca się badaniem efektów cieplnych reakcji chemicznych Zasada zachowania energii Energia całkowita jest sumą energii kinetycznej i potencjalnej.
Bardziej szczegółowoWykład 1. Anna Ptaszek. 5 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 1. Anna Ptaszek 1 / 36
Wykład 1 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 5 października 2015 1 / 36 Podstawowe pojęcia Układ termodynamiczny To zbiór niezależnych elementów, które oddziałują ze sobą tworząc integralną
Bardziej szczegółowoPodstawowe prawa opisujące właściwości gazów zostały wyprowadzone dla gazu modelowego, nazywanego gazem doskonałym (idealnym).
Spis treści 1 Stan gazowy 2 Gaz doskonały 21 Definicja mikroskopowa 22 Definicja makroskopowa (termodynamiczna) 3 Prawa gazowe 31 Prawo Boyle a-mariotte a 32 Prawo Gay-Lussaca 33 Prawo Charlesa 34 Prawo
Bardziej szczegółowoZawartość i sposoby usuwania rtęci z polskich węgli energetycznych. mgr inż. Michał Wichliński
Zawartość i sposoby usuwania rtęci z polskich węgli energetycznych mgr inż. Michał Wichliński Rtęć Rtęć występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,05 ppm, w małych ilościach można ją wykryć we wszystkich
Bardziej szczegółowoMOśLIWOŚCI REALIZACJI CCS W GRUPIE LOTOS Z WYKORZYSTANIEM ZŁÓś ROPY NAFTOWEJ NA BAŁTYKU C.D.
MOśLIWOŚCI REALIZACJI CCS W GRUPIE LOTOS Z WYKORZYSTANIEM ZŁÓś ROPY NAFTOWEJ NA BAŁTYKU C.D. Jerzy DomŜalski Gdańsk, 7 stycznia 2009 GEOLOGICZNA SEKWESTRACJA CO2 GEOLOGICZNA SEKWESTRACJA CO2 (geosekwestracja)
Bardziej szczegółowoAnaliza układu węgiel kamienny-gaz pod kątem intensyfikacji wydobycia metanu z użyciem ditlenku węgla
Paweł Baran*, Joanna Rogozińska, Katarzyna Zarębska, Stanisław Porada AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Analysis of the coal-gas system for intensification of methane recovery with carbon dioxide
Bardziej szczegółowoCIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego
CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej
Bardziej szczegółowoOFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ
OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Badania kinetyki utleniania wybranych grup związków organicznych podczas procesów oczyszczania
Bardziej szczegółowoMateriały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej
Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej w Systemach Technicznych Symulacja prosta dyszy pomiarowej Bendemanna Opracował: dr inż. Andrzej J. Zmysłowski
Bardziej szczegółowoWYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO. 1. Wstęp. 2. Metodyka wykonania badań laboratoryjnych próbek węgla na zawartość metanu
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 31 Zeszyt 2 2007 Jan Macuda*, Ludwik Zawisza* WYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO 1. Wstęp Znaczna część naturalnych procesów chemicznych w skorupie ziemskiej
Bardziej szczegółowoPolityka energetyczna w UE a problemy klimatyczne Doświadczenia Polski
Polityka energetyczna w UE a problemy klimatyczne Doświadczenia Polski Polityka energetyczna w Unii Europejskiej Zobowiązania ekologiczne UE Zobowiązania ekologiczne UE na rok 2020 redukcja emisji gazów
Bardziej szczegółowoMateriały polimerowe laboratorium
Materiały polimerowe laboratorium Wydział Chemiczny, Studia Stacjonarne II stopnia (magisterskie), rok 1, semestr 2 kierunek: INŻYNIERIA CHEMICZNA I PROCESOWA specjalność: Inżynieria procesów chemicznych
Bardziej szczegółowoANALIZA SORPCJI METANU I DITLENKU WĘGLA W WĘGLACH KAMIENNYCH Z PUNKTU WIDZENIA SEKWESTRACJI I MAGAZYNOWANIA DITLENKU WĘGLA LUB METANU
ROZDZIAŁ ANALIZA SORPCJI METANU I DITLENKU WĘGLA W WĘGLACH KAMIENNYCH Z PUNKTU WIDZENIA SEKWESTRACJI I MAGAZYNOWANIA DITLENKU WĘGLA LUB METANU Analysis of methane and carbon dioxide sorption in hard coal
Bardziej szczegółowoZADANIA Z CHEMII Efekty energetyczne reakcji chemicznej - prawo Hessa
Prawo zachowania energii: ZADANIA Z CHEMII Efekty energetyczne reakcji chemicznej - prawo Hessa Ogólny zasób energii jest niezmienny. Jeżeli zwiększa się zasób energii wybranego układu, to wyłącznie kosztem
Bardziej szczegółowoZjawiska powierzchniowe
Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Model Langmuira Model BET 1 Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Proces gromadzenia się substancji z wnętrza fazy na granicy międzyfazowej; Wynika z tego, że w obszarze powierzchniowym
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia Masa atomowa (cząsteczkowa) - to stosunek masy atomu danego pierwiastka chemicznego (cząsteczki związku chemicznego) do masy 1/12
Podstawowe pojęcia Masa atomowa (cząsteczkowa) - to stosunek masy atomu danego pierwiastka chemicznego (cząsteczki związku chemicznego) do masy 1/12 atomu węgla 12 C. Mol - jest taką ilością danej substancji,
Bardziej szczegółowoCIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego
CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej
Bardziej szczegółowoLIDER WYKONAWCY. PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów http://www.elturow.pgegiek.pl/
LIDER WYKONAWCY PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów http://www.elturow.pgegiek.pl/ Foster Wheeler Energia Polska Sp. z o.o. Technologia spalania węgla w tlenie zintegrowana
Bardziej szczegółowoApplication of MSW model to describe mine gases sorption on the basis of the selected coal samples from the Rybnik Coal Area
10 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 UKD 622.333:622.324.622:167.168 Zastosowanie modelu MSW do opisu sorpcji gazów kopalnianych na wybranej próbce węgla z Rybnickiego Okręgu Węglowego Application of MSW model to
Bardziej szczegółowoANALIZA ROZDRABNIANIA WARSTWOWEGO NA PODSTAWIE EFEKTÓW ROZDRABNIANIA POJEDYNCZYCH ZIAREN
Akademia Górniczo Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców Rozprawa doktorska ANALIZA ROZDRABNIANIA WARSTWOWEGO NA PODSTAWIE
Bardziej szczegółowoĆwiczenia audytoryjne z Chemii fizycznej 1 Zalecane zadania kolokwium 1. (2018/19)
Ćwiczenia audytoryjne z Chemii fizycznej 1 Zalecane zadania kolokwium 1. (2018/19) Uwaga! Uzyskane wyniki mogą się nieco różnić od podanych w materiałach, ze względu na uaktualnianie wartości zapisanych
Bardziej szczegółowoPOLSKA IZBA EKOLOGII. Propozycja wymagań jakościowych dla węgla jako paliwa dla sektora komunalno-bytowego
POLSKA IZBA EKOLOGII 40-009 Katowice, ul. Warszawska 3 tel/fax (48 32) 253 51 55; 253 72 81; 0501 052 979 www.pie.pl e-mail : pie@pie.pl BOŚ S.A. O/Katowice 53 1540 1128 2001 7045 2043 0001 Katowice, 15.01.2013r.
Bardziej szczegółowoMoŜliwości realizacji CCS w Grupie LOTOS z wykorzystaniem złóŝ ropy naftowej na Bałtyku
MoŜliwości realizacji CCS w Grupie LOTOS z wykorzystaniem złóŝ ropy naftowej na Bałtyku Wojciech Blew, Dyrektor ds. Rozwoju Technologii, Grupa LOTOS Jerzy DomŜalski, Główny Koordynator Kontraktów Geolog,
Bardziej szczegółowoKrzysztof Stańczyk. CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA
Krzysztof Stańczyk CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2008 Spis treści Wykaz skrótów...7 1. Wprowadzenie...11 1.1. Wytwarzanie i uŝytkowanie energii na świecie...11
Bardziej szczegółowoWykorzystanie węgla kamiennego. Warszawa, 18 grudnia 2013
Wykorzystanie węgla kamiennego Warszawa, 18 grudnia 2013 2 Zasoby kopalin energetycznych na świecie (stan na koniec 2012 r.) Ameryka Płn. 245/34/382 b. ZSRR 190/16/1895 Europa 90/3/150 Bliski Wschód 1/109/2842
Bardziej szczegółowoProwadzący: dr hab. inż. Agnieszka Gubernat (tel. (0 12) 617 36 96; gubernat@agh.edu.pl)
TRANSPORT MASY I CIEPŁA Seminarium Transport masy i ciepła Prowadzący: dr hab. inż. Agnieszka Gubernat (tel. (0 12) 617 36 96; gubernat@agh.edu.pl) WARUNKI ZALICZENIA: 1. ZALICZENIE WSZYSTKICH KOLOKWIÓW
Bardziej szczegółowoPrawne aspekty przygotowania i realizacji w Polsce projektów demonstracyjnych typu CCS (car bon capture and storage) w kontekście składowania CO2.
prof. nadzw. dr hab. Maciej Rudnicki kierownik katedry Prawa Zarządzania Środowiskiem Wydział Prawa KUL w Lublinie Prawne aspekty przygotowania i realizacji w Polsce projektów demonstracyjnych typu CCS
Bardziej szczegółowoMetan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych.
XXXII Konferencja - Zagadnienia surowców energetycznych i energii w energetyce krajowej Sektor paliw i energii wobec nowych wyzwań Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników
Bardziej szczegółowoAdsorpcyjne techniki separacji CO 2
Dariusz WAWRZYŃCZAK, Wojciech NOWAK Politechnika Częstochowska Adsorpcyjne techniki separacji CO 2 Przedstawiono adsorpcyjne techniki separacji dwutlenku węgla ze spalin kotłowych. Dla wybranych technik
Bardziej szczegółowoCENTRUM CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH CLEAN COAL TECHNOLOGY CENTRE. ... nowe możliwości. ... new opportunities
CENTRUM CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH CLEAN COAL TECHNOLOGY CENTRE... nowe możliwości... new opportunities GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA fluidalnym przy ciśnieniu maksymalnym 5 MPa, z zastosowaniem różnych
Bardziej szczegółowoEKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA W SEKTORZE PALIW I ENERGII. mgr Małgorzata GÓRALCZYK
EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA W SEKTORZE PALIW I ENERGII mgr Małgorzata GÓRALCZYK Polska Akademia Nauk, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Pracownia Badań Strategicznych, ul. Wybickiego
Bardziej szczegółowoZMIANA PARAMETRÓW TERMODYNAMICZNYCH POWIETRZA W PAROWNIKU CHŁODZIARKI GÓRNICZEJ Z CZYNNIKIEM R407C***
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 30 Zeszyt 1 2006 Krzysztof Filek*, Piotr Łuska**, Bernard Nowak* ZMIANA PARAMETRÓW TERMODYNAMICZNYCH POWIETRZA W PAROWNIKU CHŁODZIARKI GÓRNICZEJ Z CZYNNIKIEM R407C*** 1. Wstęp
Bardziej szczegółowoGAZ DOSKONAŁY. Brak oddziaływań między cząsteczkami z wyjątkiem zderzeń idealnie sprężystych.
TERMODYNAMIKA GAZ DOSKONAŁY Gaz doskonały to abstrakcyjny, matematyczny model gazu, chociaż wiele gazów (azot, tlen) w warunkach normalnych zachowuje się w przybliżeniu jak gaz doskonały. Model ten zakłada:
Bardziej szczegółowoOPRACOWANIE TECHNOLOGII ZGAZOWANIA WĘGLA DLA WYSOKOEFEKTYWNEJ PRODUKCJI PALIW I ENERGII ELEKTRYCZNEJ
OPRACOWANIE TECHNOLOGII ZGAZOWANIA WĘGLA DLA WYSOKOEFEKTYWNEJ PRODUKCJI PALIW I ENERGII ELEKTRYCZNEJ Zadanie badawcze nr 3 realizowane w ramach strategicznego programu badan naukowych i prac rozwojowych
Bardziej szczegółowoPARAMETRY FIZYKOCHEMICZNE BADANYCH PALIW Z ODPADÓW
VII Konferencja Paliwa z odpadów Chorzów, 14-16 marca 2017 PARAMETRY FIZYKOCHEMICZNE BADANYCH PALIW Z ODPADÓW dr Łukasz Smędowski mgr Agnieszka Skawińska Badania właściwości paliw Zgodnie z obowiązującym
Bardziej szczegółowoInwentaryzacja emisji metanu z układów wentylacyjnych i z układów odmetanowania kopalń węgla kamiennego w Polsce w latach 2001-2010
1 Inwentaryzacja emisji metanu z układów wentylacyjnych i z układów odmetanowania kopalń węgla kamiennego w Polsce w latach 2001-2010 Dr inż. Renata Patyńska Główny Instytut Górnictwa Pracę zrealizowano
Bardziej szczegółowoĆWICZENIA LABORATORYJNE
Akademia Górniczo - Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Wydział Energetyki i Paliw Katedra Technologii Paliw ĆWICZENIA LABORATORYJNE Surowce energetyczne i ich przetwarzanie cz. II - paliwa stałe Oznaczanie
Bardziej szczegółowoPolska energetyka scenariusze
27.12.217 Polska energetyka 25 4 scenariusze Andrzej Rubczyński Cel analizy Ekonomiczne, społeczne i środowiskowe skutki realizacji 4 różnych scenariuszy rozwoju polskiej energetyki. Wpływ na bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoJak powstają decyzje klimatyczne. Karol Teliga Polskie Towarzystwo Biomasy
Jak powstają decyzje klimatyczne Karol Teliga Polskie Towarzystwo Biomasy 1 SCENARIUSZE GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA 2 Scenariusz 1 Powstanie i wdrożenie wspólnej globalnej polityki klimatycznej (respektowanie
Bardziej szczegółowopętla nastrzykowa gaz nośny
METODA POPRAWY PRECYZJI ANALIZ CHROMATOGRAFICZNYCH GAZÓW ZIEMNYCH POPRZEZ KONTROLOWANY SPOSÓB WPROWADZANIA PRÓBKI NA ANALIZATOR W WARUNKACH BAROSTATYCZNYCH Pracownia Pomiarów Fizykochemicznych (PFC), Centralne
Bardziej szczegółowoADSORPCJA BŁĘKITU METYLENOWEGO I JODU NA WYBRANYCH WĘGLACH AKTYWNYCH
Węgiel aktywny w ochronie środowiska i przemyśle (2006) ZYGMUNT DĘBOWSKI, EWA OKONIEWSKA Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska ul. Brzeźnicka 60a, 42-200 Częstochowa ADSORPCJA
Bardziej szczegółowoDRUGA ZASADA TERMODYNAMIKI
DRUGA ZASADA TERMODYNAMIKI Procesy odwracalne i nieodwracalne termodynamicznie, samorzutne i niesamorzutne Proces nazywamy termodynamicznie odwracalnym, jeśli bez spowodowania zmian w otoczeniu możliwy
Bardziej szczegółowoPolskie Normy opracowane przez Komitet Techniczny nr 277 ds. Gazownictwa
Polskie Normy opracowane przez Komitet Techniczny nr 277 ds. Gazownictwa Podkomitet ds. Przesyłu Paliw Gazowych 1. 334+A1:2011 Reduktory ciśnienia gazu dla ciśnień wejściowych do 100 bar 2. 1594:2014-02
Bardziej szczegółowoLaboratoryjne określenie zależności między ciśnieniem hydrostatycznym wywieranym na próbkę węgla, a wybranymi parametrami opisującymi sorpcję gazu
2 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 UKD 001.891:67/68.05:531.4 Laboratoryjne określenie zależności między ciśnieniem hydrostatycznym wywieranym na próbkę węgla, a wybranymi parametrami opisującymi sorpcję gazu Laboratory
Bardziej szczegółowoWykład FIZYKA I. 14. Termodynamika fenomenologiczna cz.ii. Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak
Wykład FIZYKA I 14. Termodynamika fenomenologiczna cz.ii Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak Instytut Fizyki Politechniki Wrocławskiej http://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/fizyka1.html GAZY DOSKONAŁE Przez
Bardziej szczegółowoWYBRANE WŁASNOŚCI WĘGLI W REJONACH ZAGROŻONYCH WYRZUTAMI METANU I SKAŁ
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 32 Zeszyt 1 2008 Barbara Dutka*, Mirosław Wierzbicki* WYBRANE WŁASNOŚCI WĘGLI W REJONACH ZAGROŻONYCH WYRZUTAMI METANU I SKAŁ 1. Wstęp Zjawiska gazodynamiczne stanowią w podziemnych
Bardziej szczegółowoLaboratorium. Hydrostatyczne Układy Napędowe
Laboratorium Hydrostatyczne Układy Napędowe Instrukcja do ćwiczenia nr Eksperymentalne wyznaczenie charakteru oporów w przewodach hydraulicznych opory liniowe Opracowanie: Z.Kudżma, P. Osiński J. Rutański,
Bardziej szczegółowoKierownik: Prof. dr hab. inż. Andrzej Mianowski
POLITECHNIKA ŚLĄSKA Etap 23 Model reaktora CFB, symulacja układu kogeneracyjnego IGCC, kinetyka zgazowania za pomocą CO2, palnik do spalania gazu niskokalorycznego Wykonawcy Wydział Chemiczny Prof. Andrzej
Bardziej szczegółowoEnergetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego
Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na
Bardziej szczegółowoAnaliza porównawcza sposobu pomiaru jakości spalania gazu w palnikach odkrytych
NAFTA-GAZ kwiecień 2011 ROK LXVII Mateusz Rataj Instytut Nafty i Gazu, Kraków Analiza porównawcza sposobu pomiaru jakości spalania gazu w ch odkrytych Wstęp W związku z prowadzonymi badaniami różnego typu
Bardziej szczegółowoSKUTKI SUSZY W GLEBIE
SKUTKI SUSZY W GLEBIE Zakrzów, 20 lutego 2019 r. dr hab. inż. Marek Ryczek, prof. UR atmosferyczna glebowa (rolnicza) hydrologiczna rośliny wilgotność gleba zwięzłość struktura gruzełkowata zasolenie mikroorganizmy
Bardziej szczegółowoKonsekwencje termodynamiczne podsuszania paliwa w siłowni cieplnej.
Marcin Panowski Politechnika Częstochowska Konsekwencje termodynamiczne podsuszania paliwa w siłowni cieplnej. Wstęp W pracy przedstawiono analizę termodynamicznych konsekwencji wpływu wstępnego podsuszania
Bardziej szczegółowoWymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo. do pojazdów
Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo mgr inż. Paweł Bukrejewski do pojazdów Kierownik Pracowni Analitycznej Starszy Specjalista Badawczo-Techniczny Laboratorium Produktów Naftowych i Biopaliw
Bardziej szczegółowoBEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE MIAST I WSI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO. Maciej Dzikuć
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE MIAST I WSI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Maciej Dzikuć Celem artykułu jest przedstawienie postrzegania bezpieczeństwa energetycznego przez mieszkańców województwa lubuskiego. Wskazano
Bardziej szczegółowoZmienność temperaturowa współczynników równania Langmuir a na przykładzie pokładów partii E Ruchu Zofiówka
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 18, nr 3, wrzesień 2016, s. 19-25 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Zmienność temperaturowa współczynników równania Langmuir a na przykładzie pokładów partii
Bardziej szczegółowoWspółzależność zjawisk sorpcyjno-rozszerzalnościowych dla próbek węgla kamiennego pochodzących z różnych pokładów
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 19, nr 3, wrzesień 2017, s. 21-27 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Współzależność zjawisk sorpcyjno-rozszerzalnościowych dla próbek węgla kamiennego pochodzących
Bardziej szczegółowoMichał REJDAK, Andrzej STRUGAŁA, Ryszard WASIELEWSKI, Martyna TOMASZEWICZ, Małgorzata PIECHACZEK. Koksownictwo
Michał REJDAK, Andrzej STRUGAŁA, Ryszard WASIELEWSKI, Martyna TOMASZEWICZ, Małgorzata PIECHACZEK Koksownictwo 2015 01.10.2015 Karpacz System zasypowy vs. System ubijany PORÓWNANIE ZAŁADUNEK KOMÓR KOKSOWNICZYCH
Bardziej szczegółowoZIARNA HYDROFILOWE W PRZEMYSŁOWYM PROCESIE FLOTACJI WĘGLI O RÓŻNYM STOPNIU UWĘGLENIA
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 30 Zeszyt 3/1 2006 Marek Lenartowicz*, Jerzy Sablik** ZIARNA HYDROFILOWE W PRZEMYSŁOWYM PROCESIE FLOTACJI WĘGLI O RÓŻNYM STOPNIU UWĘGLENIA 1. Wstęp W wyniku zmechanizowania
Bardziej szczegółowoPomiar wilgotności : Biomasa, pelety i zrębki drewniane. Potrzeba pomiaru w czasie rzeczywistym.
Pomiar wilgotności : Biomasa, pelety i zrębki drewniane. Potrzeba pomiaru w czasie rzeczywistym. Proces produkcji peletu odbywa się poprzez wtłaczanie suchych trocin, zrębków drzewnych pod dużym ciśnieniem
Bardziej szczegółowoKryteria samorzutności procesów fizyko-chemicznych
Kryteria samorzutności procesów fizyko-chemicznych 2.5.1. Samorzutność i równowaga 2.5.2. Sens i pojęcie entalpii swobodnej 2.5.3. Sens i pojęcie energii swobodnej 2.5.4. Obliczanie zmian entalpii oraz
Bardziej szczegółowoBadania właściwości sorpcyjno-odkształceniowych węgla w stanie obciążenia okólnego
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 13, nr 1-4, (2011), s. 31-35 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Badania właściwości sorpcyjno-odkształceniowych węgla w stanie obciążenia okólnego BARBARA DUTKA
Bardziej szczegółowoBadanie procesów dyfuzji i rozpuszczania się gazu ziemnego w strefie kontaktu z ropą naftową
NAFTA-GAZ luty 2011 ROK LXVII Jerzy Kuśnierczyk Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno Badanie procesów dyfuzji i rozpuszczania się gazu ziemnego w strefie kontaktu z ropą naftową Wstęp Badania mieszanin
Bardziej szczegółowoTechnika próżni / Andrzej Hałas. Wrocław, Spis treści. Od autora 9. Wprowadzenie 11. Wykaz ważniejszych oznaczeń 13
Technika próżni / Andrzej Hałas. Wrocław, 2017 Spis treści Od autora 9 Wprowadzenie 11 Wykaz ważniejszych oznaczeń 13 Część I Fizyczne podstawy techniki próżniowej 1. Właściwości gazów rozrzedzonych 19
Bardziej szczegółowoLaboratorium Elektronicznej Aparatury Medycznej I
Laboratorium Elektronicznej Aparatury Medycznej I Politechnika Wrocławska Wydział Podstawowych Problemów Techniki Katedra Inżynierii Biomedycznej Dr inż. Elżbieta Szul-Pietrzak ĆWICZENIE NR 4 APARATURA
Bardziej szczegółowoZagadnienia do pracy klasowej: Kinetyka, równowaga, termochemia, chemia roztworów wodnych
Zagadnienia do pracy klasowej: Kinetyka, równowaga, termochemia, chemia roztworów wodnych 1. Równanie kinetyczne, szybkość reakcji, rząd i cząsteczkowość reakcji. Zmiana szybkości reakcji na skutek zmiany
Bardziej szczegółowoAnaliza pęcznienia węgli kamiennych i brunatnych w oparciu o analizę izoterm sorpcji CO 2
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 18, nr 4, grudzień 2016, s. 109-116 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Analiza pęcznienia węgli kamiennych i brunatnych w oparciu o analizę izoterm sorpcji CO
Bardziej szczegółowoWPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ I DODATKÓW GAZOWYCH NA WŁASNOŚCI FIZYCZNE MIESZANIN ODDECHOWYCH
Polish Hyperbaric Research Anna Majchrzycka, Tadeusz Kozak Anna Majchrzycka Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny Wydział Inżynierii Mechanicznej i Mechatroniki Katedra Techniki Cieplnej 7-3 Szczecin,
Bardziej szczegółowoUwolnij energię z odpadów!
Uwolnij energię z odpadów! Energia-z-Odpadów: Co na wejściu? Co na wyjściu? Energia-z-Odpadów a legislacja europejska 26.11.2009 POLEKO, Poznań dr inŝ. Artur Salamon, ESWET 1 O nas: ESWET (European Suppliers
Bardziej szczegółowoSolarCool. Instalacja solarna dla systemów HVACR. Energooszczędne rozwiązanie wspomagające pracę układu chłodniczego
SolarCool. Instalacja solarna dla systemów HVACR Energooszczędne rozwiązanie wspomagające pracę układu chłodniczego Moc energii słonecznej Pod względem wydajności żaden system na świecie nie może równać
Bardziej szczegółowoZAGROŻENIE WYRZUTAMI GAZÓW I SKAŁ
CENTRALNA STACJA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO 41-902 Bytom, ul. Chorzowska 25, tel.: 032 282 25 25 www.csrg.bytom.pl e-mail: info@csrg.bytom.pl ZAGROŻENIE WYRZUTAMI GAZÓW I SKAŁ CENTRALNA STACJA RATOWNICTWA
Bardziej szczegółowoKierunek: Paliwa i Środowisko Poziom studiów: Studia II stopnia Forma studiów: Stacjonarne. Wykład Ćwiczenia
Wydział: Energetyki i Paliw Kierunek: Paliwa i Środowisko Poziom studiów: Studia II stopnia Forma studiów: Stacjonarne Rocznik: 2019/2020 Język wykładowy: Polski Semestr 1 Blok przedmiotów obieralnych:
Bardziej szczegółowoStatyka Cieczy i Gazów. Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał
Statyka Cieczy i Gazów Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał 1. Podstawowe założenia teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał: Ciała zbudowane są z cząsteczek. Pomiędzy cząsteczkami
Bardziej szczegółowoOdwracalność przemiany chemicznej
Odwracalność przemiany chemicznej Na ogół wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne, tzn. z danych substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegają rozkładowi na substraty. Fakt
Bardziej szczegółowoProjekt Inżynier mechanik zawód z przyszłością współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zajęcia wyrównawcze z fizyki -Zestaw 4 -eoria ermodynamika Równanie stanu gazu doskonałego Izoprzemiany gazowe Energia wewnętrzna gazu doskonałego Praca i ciepło w przemianach gazowych Silniki cieplne
Bardziej szczegółowoWykład 4. Przypomnienie z poprzedniego wykładu
Wykład 4 Przejścia fazowe materii Diagram fazowy Ciepło Procesy termodynamiczne Proces kwazistatyczny Procesy odwracalne i nieodwracalne Pokazy doświadczalne W. Dominik Wydział Fizyki UW Termodynamika
Bardziej szczegółowoJan Cebula (Instytut Inżynierii Wody i Ścieków, POLITECHNIKA ŚLĄSKA, Gliwice) Józef Sołtys (PTH Intermark, Gliwice)
Jan Cebula (Instytut Inżynierii Wody i Ścieków, POLITECHNIKA ŚLĄSKA, Gliwice) Józef Sołtys (PTH Intermark, Gliwice) Bałtyckie Forum Biogazu 17 18 wrzesień 2012 PODSTAWOWY SKŁAD BIOGAZU Dopuszczalna zawartość
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 2 TERMODYNAMIKA. Termodynamika opiera się na czterech obserwacjach fenomenologicznych zwanych zasadami
WYKŁAD 2 TERMODYNAMIKA Termodynamika opiera się na czterech obserwacjach fenomenologicznych zwanych zasadami Zasada zerowa Kiedy obiekt gorący znajduje się w kontakcie cieplnym z obiektem zimnym następuje
Bardziej szczegółowoWarunki izochoryczno-izotermiczne
WYKŁAD 5 Pojęcie potencjału chemicznego. Układy jednoskładnikowe W zależności od warunków termodynamicznych potencjał chemiczny substancji czystej definiujemy następująco: Warunki izobaryczno-izotermiczne
Bardziej szczegółowoWykład 2. Anna Ptaszek. 7 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 2. Anna Ptaszek 1 / 1
Wykład 2 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 7 października 2015 1 / 1 Zjawiska koligatywne Rozpuszczenie w wodzie substancji nielotnej powoduje obniżenie prężności pary nasyconej P woda
Bardziej szczegółowoField of study: Chemical Technology Study level: First-cycle studies Form and type of study: Full-time studies. Auditorium classes.
Faculty of: Energy and Fuels Field of study: Chemical Technology Study level: First-cycle studies Form and type of study: Full-time studies Annual: 013/014 Lecture language: Polish Semester 1 STC-1-105-s
Bardziej szczegółowoKolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1
2016 Kolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1 Elżbieta Niemierka Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej 2016-01-07 1. SPIS TREŚCI 2. Gaz cieplarniany - definicja...
Bardziej szczegółowoCzym w ogóle jest energia geotermalna?
Energia geotermalna Czym w ogóle jest energia geotermalna? Ogólnie jest to energia zakumulowana w gruntach, skałach i płynach wypełniających pory i szczeliny skalne. Energia ta biorąc pod uwagę okres istnienia
Bardziej szczegółowoKierunek: Technologia Chemiczna Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne. Wykład Ćwiczenia
Wydział: Energetyki i Paliw Kierunek: Technologia Chemiczna Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne Rocznik: 013/014 Język wykładowy: Polski Semestr 1 STC-1-105-s Mechanika techniczna
Bardziej szczegółowoSpecyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY Specyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych Opracowała: Joanna Pałdyna W ramach przedmiotu: Techniki niskotemperaturowe w medycynie Kierunek studiów:
Bardziej szczegółowoWPŁYW CECH FIZYCZNYCH SUROWCÓW ROŚLINNYCH NA JAKOŚĆ I ENERGOCHŁONNOŚĆ WYTWORZONYCH BRYKIETÓW
WPŁYW CECH FIZYCZNYCH SUROWCÓW ROŚLINNYCH NA JAKOŚĆ I ENERGOCHŁONNOŚĆ WYTWORZONYCH BRYKIETÓW Ignacy Niedziółka, Beata Zaklika, Magdalena Kachel-Jakubowska, Artur Kraszkiewicz Wprowadzenie Biomasa pochodzenia
Bardziej szczegółowoBadania konkurencyjnej sorpcji CO 2 i CH 4 w warunkach izotermiczno-izobarycznych na węglu kamiennym
Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 19, nr 1, marzec 217, s. 45-55 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Badania konkurencyjnej sorpcji CO 2 i CH 4 w warunkach izotermiczno-izobarycznych na węglu kamiennym
Bardziej szczegółowoWZBOGACANIE BIOGAZU W METAN W KASKADZIE MODUŁÓW MEMBRANOWYCH
biogaz, wzbogacanie biogazu separacja membranowa Andrzej G. CHMIELEWSKI *, Marian HARASIMOWICZ *, Jacek PALIGE *, Agata URBANIAK **, Otton ROUBINEK *, Katarzyna WAWRYNIUK *, Michał ZALEWSKI * WZBOGACANIE
Bardziej szczegółowoWpływ warunków separacji ropy na wielkość jej wydobycia
NAFTA-GAZ styczeń 2011 ROK LXVII Józef Such Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno Wpływ warunków separacji ropy na wielkość jej wydobycia Wstęp W warunkach panującego w otworze wysokiego ciśnienia ropa
Bardziej szczegółowoAby pozbyć się nadmiaru CO2 z atmosfery należy go... Czerwiec Skompresować Wychwycić W jaki sposób przebiega technologia CCS? Dwutlenek węgla przeznaczony do geologicznego składowania pochodzi z obiektów
Bardziej szczegółowoChemia Fizyczna Technologia Chemiczna II rok Wykład 1. Kierownik przedmiotu: Dr hab. inż. Wojciech Chrzanowski
Chemia Fizyczna Technologia Chemiczna II rok Wykład 1 Kierownik przedmiotu: Dr hab. inż. Wojciech Chrzanowski Kontakt,informacja i konsultacje Chemia A ; pokój 307 Telefon: 347-2769 E-mail: wojtek@chem.pg.gda.pl
Bardziej szczegółowoKierunek: Technologia Chemiczna Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne. Wykład Ćwiczenia
Wydział: Energetyki i Paliw Kierunek: Technologia Chemiczna Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne Rocznik: 014/015 Język wykładowy: Polski Semestr 1 STC-1-105-s Mechanika techniczna
Bardziej szczegółowoAtomy wieloelektronowe
Wiązania atomowe Atomy wieloelektronowe, obsadzanie stanów elektronowych, układ poziomów energii. Przykładowe konfiguracje elektronów, gazy szlachetne, litowce, chlorowce, układ okresowy pierwiastków,
Bardziej szczegółowoProdukty Chemiczne Część węglowa
Politechnika Wrocławska Produkty Chemiczne Część węglowa Ćw. W1 Analiza struktury porowatej węgli aktywnych metodą adsorpcji N 2 w 77K Opracowane przez: dr inż. Krzysztof Kierzek Wrocław 2011 I. WSTĘP
Bardziej szczegółowoWPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 4 2009 Stanisław Cierpisz*, Daniel Kowol* WPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE 1. Wstęp Zasadniczym
Bardziej szczegółowoZałącznik 1. Propozycja struktury logicznej Programu (cele i wskaźniki)
Załącznik 1. Propozycja struktury logicznej Programu (cele i wskaźniki) CEL GŁÓWNY: Wypracowanie rozwiązań 1 wspierających osiągnięcie celów pakietu energetycznoklimatycznego (3x20). Oddziaływanie i jego
Bardziej szczegółowoWykorzystanie ciepła odpadowego dla redukcji zużycia energii i emisji 6.07.09 1
Wykorzystanie ciepła odpadowego dla redukcji zużycia energii i emisji 6.07.09 1 Teza ciepło niskotemperaturowe można skutecznie przetwarzać na energię elektryczną; można w tym celu wykorzystywać ciepło
Bardziej szczegółowoWYZNACZANIE ROZMIARÓW
POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI Ćwiczenie 6 WYZNACZANIE ROZMIARÓW MAKROCZĄSTECZEK I. WSTĘP TEORETYCZNY Procesy zachodzące między atomami lub cząsteczkami w skali molekularnej
Bardziej szczegółowoKrajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.
Wprowadzenie do zagadnień ochrony. klimatu i gospodarki niskoemisyjnej Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Józefowa Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Zmiany klimatu W ostatnich latach termin
Bardziej szczegółowo