W ROLNICTWIE INDYWIDUALNYM RETIREMENT AND PENSION BENEFITS IN PRIVATE FARMING

Transkrypt

1 356 M. Wasilewski, STOWARZYSZENIE K. CharemskiEKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 4 Miros³aw Wasilewski, Krzysztof Charemski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, KRUS Oddzia³ Regionalny w Kielcach ŒWIADCZENIA EMERYTALNO-RENTOWE W ROLNICTWIE INDYWIDUALNYM RETIREMENT AND PENSION BENEFITS IN PRIVATE FARMING S³owa kluczowe: ubezpieczenia spo³eczne rolników, œwiadczenia emerytalno-rentowe rolników Key words: farmers social insurance, retirement and pension benefits Synopsis. Omówiono tendencje w œwiadczeniach emerytalno-rentowych w rolnictwie indywidualnym w latach -. Dane empiryczne uzyskano z KRUS. Stwierdzono spadek liczby emerytur i rent w badanym okresie i jednoczesny wzrost liczby objêtych ubezpieczeniem. Przyrost liczby rencistów wyst¹pi³ w grupie wiekowej powy ej 65 lat, podczas gdy w pozosta³ych nast¹pi³ spadek. Mo e to byæ skutkiem wiêkszej kontroli orzecznictwa lekarskiego w tym zakresie. Wysokoœæ œwiadczeñ emerytalno-rentowych jest ma³o zró nicowana i niska w kwotach pieniê nych. Wstêp Obecny system ubezpieczenia spo³ecznego rolników jest konstruowany g³ównie dla rolników i domowników utrzymuj¹cych siê z pracy w gospodarstwie rolnym. Odrêbny system ubezpieczenia maj¹ pracownicy najemni, niejednokrotnie zatrudnieni na podstawie umowy o pracê u w³aœcicieli du ych gospodarstw oraz rolnicy cz³onkowie spó³dzielni rolniczych. Gospodarstwo rolnicze jest szczególnym miejscem pracy, gdy sfera œciœle zawodowa nie daje siê na ogó³ oddzieliæ od sfery socjalno-bytowej. Uchwalona ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników okreœli³a zadania nowego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych w rolnictwie, do realizacji których powo³ano odrêbn¹ instytucjê p³atnicz¹ w postaci Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego (KRUS) [Podstawka, Wawrzyniak, Wojtasik 2005]. Wprowadzony ustaw¹ system przybra³ w wiêkszym stopniu charakter ubezpieczeniowy. Dowodzi tego przede wszystkim konstrukcja zasad nabywania i ustalania wysokoœci œwiadczeñ emerytalno-rentowych, zale nych g³ównie od okresu op³acania sk³adek, a nie od poziomu produkcyjnoœci gospodarstwa czy jego losów po uzyskaniu wieku emerytalnego przez rolnika [Tañska-Hus, Orlewski ]. Ustawodawca zasadê podlegania ubezpieczeniu opar³ na konstrukcji domniemania prawnego, polegaj¹cej na tym, e samo posiadanie lub wspó³posiadanie gospodarstwa o powierzchni u ytków rolnych (UR) powy ej jednego hektara przeliczeniowego decyduje o wykonywaniu dzia³alnoœci rolniczej i podleganiu ubezpieczeniu spo- ³ecznemu. Zwi¹zek tego ubezpieczenia z instrumentami prawnymi s³u ¹cymi przebudowie struktury agrarnej i przyœpieszeniu zmian pokoleniowych w rolnictwie okaza³ siê niewielki. Przejawia siê g³ównie we wprowadzeniu umowy z nastêpc¹ oraz warunku przyznania podstawowej czêœci emerytury po zaprzestaniu dzia³alnoœci rolniczej, co wi¹ e siê z przekazaniem gospodarstwa. Do œwiadczeñ pieniê nych przys³uguj¹cych z ubezpieczenia emerytalno-rentowego nale ¹ œwiadczenia d³ugookresowe, takie jak: emerytura, renta inwalidzka oraz renta rodzinna, a ponadto dodatki przys³uguj¹ce do tych œwiadczeñ oraz zasi³ek pogrzebowy. Obowi¹zuj¹ca konstrukcja systemu ubezpieczeñ spo³ecznych rolników nie jest w stanie pokryæ bie ¹cych œwiadczeñ emerytalno-rentowych. Przychody ze sk³adek na ubezpieczenia pokrywaj¹ tylko 7% wyp³acanego œwiadczenia emerytalno-rentowe przez kasê regionaln¹ [Bastek, Waœniewska, Kucka 2004]. Rolniczy system ubezpieczenia spo³ecznego jest systemem preferencyjnym, a zatem powinni z niego korzystaæ g³ównie rolnicy. Zalicza siê do nich osoby posiadaj¹ce gospodarstw rolne oraz dzia³y specjalne produkcji rolnej [Podstawka 1996, Podstawka 2004].

2 Œwiadczenia emerytalno-rentowe w rolnictwie indywidualnym 357 G³ównym celem opracowania jest okreœlenie zakresu, poziomu i tendencji w œwiadczeniach emerytalno-rentowych w rolnictwie indywidualnym. Zasadnicza analiza bêdzie dotyczy³a œredniorocznej liczby emerytur i rent wed³ug rodzaju œwiadczeñ, liczby i struktury rent inwalidzkich wed³ug grup wiekowych i p³ci rencistów, liczby sk³adanych wniosków o emerytury i renty oraz przeciêtnej miesiêcznej wysokoœci œwiadczeñ emerytalno-rentowych. Okres badawczy obejmuje g³ównie lata -, a pierwotne dane empiryczne uzyskano z KRUS. Wyniki badañ W tabeli 1 przedstawiono udzia³ sk³adki do KRUS w uzyskanych dochodach rolników w roku. Sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne najsilniej oddzia³ywuj¹ na strukturê kosztów dzia- ³alnoœci gospodarstw o powierzchni do 10 ha UR. W gospodarstwach o areale 1-2 ha UR stanowi¹ one 45% dochodu rolniczego, skorygowanego (powiêkszonego) o kwotê zap³aconej sk³adki. Oznacza to, e zap³acona sk³adka zmniejsza o prawie po³owê zrealizowany potencjalny dochód rolniczy. Wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa stwierdzono malej¹c¹ tendencjê wp³ywu tej sk³adki na wielkoœæ uzyskiwanych dochodów pieniê nych z dzia³alnoœci operacyjnej i dochód rolniczy. W gospodarstwach o areale 2-5 ha UR stanowi³y one odpowiednio 26 i Tabela 1. Udzia³ sk³adki do KRUS w dochodach rolników w roku [%] Grupy obszarowe gospodarstw [ha UR] powy ej Udzia³ sk³adki do KRUS w skorygowanym o tê sk³adkê: dochodzie pieniê nym z dzia³alnoœci operacyjnej dochodzie rolniczym 15,7%, a w gospodarstwach o wielkoœci 5-7 ha UR udzia³ ten zmniejszy³ siê ju do odpowiednio 11,5 i 10,5%. W gospodarstwach wiêkszych o powierzchni ha UR udzia³ sk³adki w dochodzie rolniczym wynosi 4,3%, a w tych o powierzchni powy ej 100 ha UR jedynie 1,2%. Mo na zatem stwierdziæ, e sk³adki p³acone do KRUS maj¹ du y wp³yw na wielkoœæ dochodów osi¹ganych z dzia³alnoœci operacyjnej, g³ównie w mniejszych obszarowo gospodarstwach rolniczych. Wystêpuje przy tym jednak du e zró nicowanie realnych obci¹ eñ z tego tytu³u. Liczbê wyp³aconych emerytur i rent, informacje o relacji wyp³acanych rent inwalidzkich do ogó³u wyp³aconych œwiadczeñ emerytalno-rentowych i stosunku emerytów i rencistów do podlegaj¹cych ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników przedstawiono w tabeli 2. W latach - wystêpowa³ systematyczny spadek liczby pobieraj¹cych emerytury i renty, z w roku do w roku, tj. o osoby. Wzrasta³a natomiast liczba objêtych ubezpieczeniem spo³ecznym rolników, do w roku, tj. o 7,4%. Nastêpstwem tego by³ malej¹cy wskaÿnik œwiadczeniobiorców, przypadaj¹cych na jedn¹ osobê ubezpieczon¹, z 1,3 w roku do 1,15 w roku. Szczególnie istotn¹ kwesti¹ jest rosn¹cy udzia³ rent inwalidzkich w ogólnej liczbie œwiadczeñ emerytalno-rentowych, który zwiêkszy³ siê z 42,1% w roku do 43,5% w roku. Spowodowane jest to tym, e renciœci po ukoñczeniu wieku emerytalnego z regu³y nie ubiegaj¹ siê o emeryturê rolnicz¹, gdy wysokoœæ rent inwalidzkich i emerytur ustalana jest wed³ug tych samych zasad, a zatem wniosek o emeryturê mo e tylko spowodowaæ zmianê nazwy œwiadczenia, nie powoduj¹c wzrostu jego wysokoœci. Przyznanie wczeœniejszej emerytury oznacza nawet zmniejszenie wy- 100 ujemny dochód 26,0 11,5 13,0 7,1 5,0 3,8 2,2 1,1 45,0 15,7 10,5 12,7 8,2 6,1 4,3 2,8 1,2 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych KRUS. Tabela 2. Liczba i rodzaje œwiadczeñ Lata - - [%] Œrednioroczna liczba emerytur i rodzaju œwiadczeñ o gó³em w tym: emerytury ,3 emerytalno-rentowych renty inwalidzkie ,4 rent wed³ug renty rodzinne ,6 Renty inwalidzkie w œwiadcz. ogó³em [%] 42,1 42,8 43,5 Liczba objêtych ubezpieczeniem ,4 Liczba emerytów i rencistów na osobê ubezp. 1,30 1,23 1,15 0,15 88,5

3 358 M. Wasilewski, K. Charemski sokoœci dotychczas pobieranej renty inwalidzkiej. Emerytura wczeœniejsza (czêœæ uzupe³niaj¹ca tego œwiadczenia) wyp³acana jest w mniejszym wymiarze ni emerytura osi¹gniêta w wieku 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mê czyzna). Ponadto nie ka dy rencista spe³nia warunki wymagane do przyznania emerytury w wieku o 5 lat ni szym od wieku emerytalnego, bowiem w przypadku emerytury wczeœniejszej ustawa wymaga, oprócz zwiêkszonego sta u ubezpieczeniowego, spe³nienia dodatkowego warunku zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej. Nie ka dy rencista, który osi¹gn¹³ wiek emerytalny, mo e ponadto wykazaæ siê wymaganym sta em ubezpieczeniowym (25 lat ubezpieczenia emerytalnorentowego, aby otrzymaæ emeryturê normaln¹, lub 30 lat tego ubezpieczenia w przypadku emerytury wczeœniejszej). Przyznanie renty inwalidzkiej w m³odym wieku i wy³¹cznie z ubezpieczenia oznacza, e rencista mo e nie nabyæ prawa do emerytury. Zdecydowana wiêkszoœæ rencistów pobieraj¹cych rolnicze renty inwalidzkie to osoby w wieku emerytalnym, co obrazuje tabela 3. W grupach wiekowych do 65 lat w roku w stosunku do roku wyst¹pi³ spadek udzia³u liczby rencistów w stosunku do ich liczby ogó³em. Najwy sze zmniejszenie w tym zakresie dotyczy³o grupy wiekowej lat (o 5,6 pkt%). Natomiast udzia³ grupy wiekowej powy ej 65 lat zwiêkszy³ siê zasadniczo, z 36,4% w roku do 54,1% w roku, tj. o 17,7 pkt%. Zmiany te spowodowa³y zmniejszenie siê liczby rencistów ogó³em z 795,6 tys. w roku do 781,6 tys. w roku, przy czym spadek ten by³ wy szy w przypadku kobiet ni mê czyzn. Stwierdzono tak e, e wœród kobiet udzia³ w wieku do 50 lat by³ nieznacznie ni szy ni w przypadku mê czyzn. Natomiast wiêkszy udzia³ w wieku z przedzia³u lat dotyczy³ kobiet. W grupie wiekowej powy ej 65 lat ponownie widoczna by³a nieznaczna dominacja mê czyzn. Pomimo tendencji rosn¹cej udzia³u rent inwalidzkich w ogólnej liczbie œwiadczeñ emerytalno-rentowych, stopniowo zmniejsza siê liczba przyznawanych rent inwalidzkich. Taka tendencja wystêpuje od 1997 roku, tj. od wprowadzenia w KRUS orzecznictwa lekarskiego. Liczbê sk³adanych wniosków o renty inwalidzkie oraz liczbê przyznanych rent inwalidzkich w latach przedstawiono w tabelach 4 i 5. Podczas gdy w 1997 roku z³o ono wniosków o przyznanie rent inwalidzkich i wydano decyzji je przyznaj¹cych, to w roku liczba wniosków spad³a a o , a decyzji o W roku zarówno liczba wniosków, jak i liczba decyzji przyznaj¹cych renty inwalidzkie zmala³a w stosunku do 1997 roku, odpowiednio o oko³o 40 i 42%. Udzia³ liczby przyznawanych rent inwalidzkich w ogólnej liczbie przyznawanych œwiadczeñ zmniejszy³ siê do 48,2% w roku (o 3,9 pkt%). Oznacza to, e powsta³e struktury orzecznictwa lekarskiego wzmocni³y kontrolê nad ca³ym Tabela 3. Liczba i Grupa wiekowa [lata] do i > Razem liczba 17,0 34,9 65,5 98,1 125,1 152,5 289,4 795,6 i struktura rolniczych rent inwalidzkich wed³ug grup wiekowych i p³ci w latach O gó³em W tym: kobiety mê czyÿni 2,1 4,4 8,2 12,3 15,7 19,2 36,4 3,5 5,6 10,8 22,8 44,6 79,1 86,5 105,9 422,8 781,6 0,5 2,9 5,7 10,1 1 13,6 54,1 1,9 3,4 18,4 40,3 67,7 82,0 92,9 163,6 478,1 0,4 1,7 3,9 8,4 14,2 17,1 19,4 34,2 1,2 2,5 4,8 11,2 24,7 50,4 57,8 65,8 251,7 470,1 0,3 0,5 2,4 1 12,3 14,0 53,6 Tabela 4. Liczba z³o onych wniosków o emerytury i renty inwalidzkie Wyszczególnienie Wnioski o rentyinwalidzkie Wnioski o emerytury 3,3 4,5 9,1 16,5 2 30,4 43,1 59,6 125,8 317,5 1,1 2,8 9,6 13,6 18,8 39,6 2,3 3,1 6,0 11,6 19, 9 28,7 28,7 40,1 171,1 311,5 % 0,8 1,9 3,7 6,4 9,2 9,2 12,9 54,9 L ata /1997 [%] ,4 64,1

4 Œwiadczenia emerytalno-rentowe w rolnictwie indywidualnym 359 Tabela 5. Liczba przyznawanych Lata Liczba ogó³em przyznanych œwiadczeñ emerytalno-rentowych cych przepisów to œwiadczenia posiadaj¹ce dodatkowe zwiêkszenia, tj. z tytu³u przekazania gospodarstwa rolnego do Skarbu Pañstwa. W najmniej korzystnej sytuacji znajduj¹ siê osoby, które nie u ytkowa³y gospodarstwa rolnego, a jedynie pracowa³y w gospodarstwie rolnym rolnika jako domownicy. Wysokoœæ ich œwiad- œwiadczeñ emerytalno-rentowych Liczba przyznanych inwalidzkich rent rolniczych (kol. 3/kol. 2) x 100 [%] ,1 51,2 49,6 48,2 przebiegiem orzekania o d³ugotrwa³ej niezdolnoœci do pracy w gospodarstwie rolniczym. Powodem zmniejszania siê liczby przyznawanych rent inwalidzkich jest utrzymuj¹cy siê od kilku lat doœæ wysoki wskaÿnik decyzji odmawiaj¹cych prawa do rent Tabela 6. Przeciêtne rodzajów miesiêczne œwiadczenia emerytalno-rentowe wed³ug R odzaje œwiadczeñ L ata [z³] / [%] Ogó³em Emeryturyrazem, w tym emerytura: wczeœniejsza zustawyzdnia r. o u.s.r. za przekazane gospodarstwo rolne nastêpcy Renta inwalidzka razem, w tym renta: zustawyzdnia r. o u.s.r. za przekazane gospod. rolne nastêpcy Renta rodzinna, w tym: zustawyzdnia r. o u.s.r. za przekazane gospodarstwo rolne nastêpcy 601,6 630,9 529,0 528,8 737,4 682,9 550,5 566, ,9 689,5 500,2 519,3 513,4 649,6 549,7 491,5 678,5 713,2 596,0 602,9 836,8 774,7 625,1 639,0 554,7 829,2 784,5 564,8 582,2 575,0 735,3 619,6 557,5 700,4 737,2 615, ,7 804,3 648,8 659,9 577,0 860,2 816,4 583,6 604,5 597,6 762, ,7 ich 116,8 118,8 116,5 118,3 118,4 116,7 117,4 118,4 117,1 inwalidzkich (w roku oko³o 33% to decyzje odmowne). Pozytywne efekty wdro enia w KRUS orzecznictwa lekarskiego to tak e znaczne skrócenie okresu postêpowania orzeczniczego, w nastêpstwie skrócenie czasu za³atwiania wniosków o renty inwalidzkie i wyeliminowanie zjawiska nieterminowego za³atwiania wniosków oraz wyp³aty odsetek za zw³okê w za³atwieniu sprawy. Wysokoœæ emerytur i rent rolniczych charakteryzuje dosyæ niski poziom, gdy oscyluje w granicach wysokoœci emerytury podstawowej. Stosunkowo niskie kwoty emerytur i rent rolniczych wynikaj¹ g³ównie z faktu powi¹zania wysokoœci tych œwiadczeñ z emerytur¹ podstawow¹ oraz op³acania od 1 stycznia 1991 roku jednakowej sk³adki, niezale nie od wielkoœci posiadanego gospodarstwa rolnego, a tak e niewielkiego zró nicowania tej sk³adki w latach Przeciêtne miesiêczne œwiadczenia emerytalno-rentowe przedstawiono w tabeli 6. Dane kwotowe uwzglêdniaj¹, poza œwiadczeniami bie ¹cymi, wyp³aty wyrównawcze za okresy wsteczne oraz obejmuj¹ kwoty nale nych œwiadczeñ z innych systemów ubezpieczenia spo³ecznego, wyp³acane z emerytur¹ lub rolnicz¹ rent¹ inwalidzk¹. Widoczny by³ wzrost wartoœci przeciêtnego œwiadczenia emerytalno-rentowego do 700,4 z³ w roku, tj. o 16,4%. Przeciêtna emerytura zwiêkszy³a siê natomiast do kwoty 737,2 z³, tj. o 16,8%. Najni szy poziom œwiadczeñ dotyczy³ renty rodzinnej, która w roku wynosi³a przeciêtnie 604,5 z³. Przy ocenie tempa zmian w ujêciu wzglêdnym nale y jednak uwzglêdniæ procesy inflacyjne w tym okresie. Faktyczne kwoty œwiadczeñ emerytalno-rentowych, które otrzymuje rolnik lub domownik, s¹ ni sze o podatek dochodowy od fizycznych. Rolnicze œwiadczenia emerytalno-rentowe s¹ ma³o zró nicowane. Wysokoœæ œwiadczeñ emerytalno-rentowych przyznanych na podstawie przepisów obowi¹zuj¹cych przed 1 stycznia 1991 roku jest wy sza ni emerytur i rent przyznanych póÿniej. Wynika to z faktu, e przepisy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników, funkcjonuj¹ce przed wejœciem w ycie ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników dawa³y mo liwoœæ wyp³aty œwiadczeñ emerytalno-rentowych z wiêcej ni jednego systemu ubezpieczenia spo³ecznego (np. emerytury rolniczej i emerytury pracowniczej), na co nie pozwala obecna ustawa. Ponadto czêœæ emerytur i rent wyp³acanych na podstawie poprzednio obowi¹zuj¹-

5 360 M. Wasilewski, K. Charemski czeñ, która z regu³y równa siê wysokoœci emerytury podstawowej, zani a wysokoœæ rolniczych œwiadczeñ emerytalno-rentowych. Niska wysokoœæ œwiadczenia, któr¹ pobiera domownik, wynika z faktu, e grupa ta zosta³a póÿno objêta ubezpieczeniem spo³ecznym (od 1 stycznia 1983 roku), a op³acana w latach sk³adka mia³a najni szy wymiar. Wnioski W opracowaniu przedstawiono analizê zakresu i tendencji w œwiadczeniach emerytalno-rentowych w rolnictwie indywidualnym. Na podstawie przeprowadzonych badañ sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski koñcowe: 1. Stwierdzono malej¹cy udzia³ sk³adki do KRUS w dochodach rolników wraz ze zwiêkszaniem siê powierzchni UR gospodarstwa. G³ównie niskie dochody rolników s¹ podstawow¹ przeszkod¹ uniemo liwiaj¹c¹ zwiêkszenie udzia³u sk³adek w kosztach ich systemu emerytalno-rentowego. Dodatkowym problemem jest niski wskaÿnik liczby p³ac¹cych sk³adki do liczby œwiadczeniobiorców. Relacja ta jest rezultatem starzenia siê ludnoœci wiejskiej, rozdrobnionej struktury agrarnej gospodarstw oraz zmniejszania siê liczby zainteresowanych prowadzeniem dzia³alnoœci rolniczej. 2. W badanym okresie zmniejszeniu uleg³a œrednioroczna liczba emerytur (o 7,7%) i rent (o 1,6%). Nast¹pi³ jednoczeœnie wzrost liczby objêtych ubezpieczeniem, co przyczyni³o siê do korzystnej tendencji w zmniejszeniu liczby emerytów i rencistów przypadaj¹cych na jedn¹ osobê ubezpieczon¹. Wzrós³ natomiast wskaÿnik udzia³u liczby rent inwalidzkich w œwiadczeniach ogó- ³em. Spowodowane jest to tym, e renciœci po ukoñczeniu wieku emerytalnego nie ubiegaj¹ siê o emeryturê rolnicz¹, gdy wysokoœæ rent inwalidzkich i emerytur ustalana jest wed³ug tych samych zasad. W strukturze rent inwalidzkich zauwa alny by³ wzrost udzia³u z grupy wiekowej powy ej 65 lat, podczas gdy w pozosta³ych grupach wiekowych wyst¹pi³ spadek. Jedn¹ z przyczyn tej zale noœci jest wzmocnienie kontroli przez struktury orzecznictwa lekarskiego. Nale- y mieæ jednak na uwadze, e rolnicze œwiadczenia emerytalno-rentowe s¹ ma³o zró nicowane, przy czym we wszystkich ich formach nast¹pi³ wzrost w wartoœciach nominalnych. 3. Ewentualna reforma systemu ubezpieczeñ w rolnictwie nie mo e spowodowaæ relatywnego wzrostu obci¹ enia rolników dodatkowymi kosztami. Dotychczasowy system obci¹ eñ w tym zakresie stanowi w wielu przypadkach zachêtê do likwidacji gospodarstw przez potencjalnych œwiadczeniobiorców, a to przyczynia siê do koncentracji ziemi w indywidualnych gospodarstwach rolniczych. Literatura Bastek A., Waœniewska A., Kucka E. 2004: Niektóre aspekty systemu ubezpieczeñ spo³ecznych na przyk³adzie Oddzia³u Regionalnego KRUS. Wieœ i Rolnictwo, Suplement do Nr 4(125), Podstawka M. 1996: Rolnicze ubezpieczenia spo³eczne w Polsce i perspektywy ich zmian. Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnoœciowej, nr 1, Podstawka M. : Ubezpieczenia spo³eczne. Wydawnictwo ARRA, Jarocin, Podstawka M. 2004: Dotychczasowe i nowe zadania w systemie finansowania rozwoju wsi i rolnictwa po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wieœ i Rolnictwo, Nr 2(123), Tañska-Hus B., Orlewski M. : Ewolucja systemu ubezpieczeñ spo³ecznych rolników w Polsce. [W:] Ubezpieczenia spo³eczne. Wieœ i Rolnictwo. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, Wawrzyniak B.M., Wojtasik B. 2005: Ewolucja systemu ubezpieczeñ spo³ecznych w rolnictwie. Wieœ i Rolnictwo, Nr 1(126), Summary The paper presents analysis of tendencies in retirement and pension benefits in private farms. It was found that there was a decreasing share of contribution to the Agricultural Social Insurance Fund (KRUS) in farmers incomes while increase of AL are of the farms and very low, in comparison to off-agricultural branch, relation of number of people paying contributions to number of beneficiaries. Moreover, yearly number of retirements and pensions decreased. At the same time, increase of number of people provided by the insurance caused decrease of number of retired and pensioners per one insured. However, relation of disability pensions number to the whole number of benefits increased. In the structure of disability pensions where was growth of percentage share of people older than 65, whereas there was decrease in other age groups. Agricultural retirement and pension benefits are not diversified regarding types and amounts of average sums of money received by the beneficiaries. dr hab. Miros³aw Wasilewski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 166, Warszawa tel. (0 22) , miroslaw_wasilewski@sggw.pl Adres do korespondencji: mgr Krzysztof Charemski KRUS Oddzia³ Regionalny w Kielcach krzysztofcharemski@interia.pl