Tom 8, nr 2, 2012 Volume 8, no 2, Agnieszka Jurek 1 B D E F Magdalena Marczyńska-Stolarek 2 Małgorzata Zadurska 3 A B D E F

Transkrypt

1 Badania kliniczne Clinical research Zjawisko późnego powstawania zawiązków zębów nadliczbowych - opis dwóch przypadków Phenomenon of a late supernumerary tooth formation - two case reports Agnieszka Jurek 1 B D E F Magdalena Marczyńska-Stolarek 2 Małgorzata Zadurska 3 A B D E F B D Wkład autorów: A Plan badań; B Zbieranie danych; C Analiza statystyczna; D Interpretacja danych; E Redagowanie pracy; F Wyszukiwanie piśmiennictwa Authors Contribution: A Study design; B Data Collection; C Statistical Analysis; D Data Interpretation; E Manuscript Preparation; F Literature Search 1, 2, 3 Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny Department of Orthodontic, Institute of Stomatology, Medical University of Warsaw Streszczenie Wstęp: Hiperodoncją określa się występowanie większej niż prawidłowa liczby zębów. Zęby nadliczbowe występują z częstością 1-3% w uzębieniu stałym i 0,3-1,8% w uzębieniu mlecznym, najczęściej pojedynczo. Występowanie mnogich zębów nadliczbowych jest przeważnie związane z obecnością wrodzonych wad i zespołów. Izolowane występowanie mnogich zębów nadliczbowych jest rzadsze. Zjawisko to jest najczęściej obserwowane w rejonie zębów przedtrzonowych w żuchwie. Etiologia zębów nadliczbowych nie jest do Abstract Introduction: Hyperodontia determines the presence of more than normal number of teeth. Supernumerary teeth occur with the frequency of 1-3% in the permanent dentition and with % in the primary dentition. Supernumerary teeth are usually a single phenomenon. The occurrence of multiple supernumerary teeth is usually associated with the presence of congenital defects and syndromes. Isolated occurrence of multiple supernumerary teeth is rare, this phenomenon is often observed at the premolar 1 lek. dent., rezydent; dent, resident 2,3 dr n. med., adiunkt; MDS, assistant professor Adres do korespondencji; correspondence adress: Zakład Ortodoncji IS WUM ul. Nowogrodzka 59, Warszawa, Poland malgorzatazadurska@wp.pl, agnieszka_jurek@onet.eu 73

2 końca znana. Do diagnostyki zębów nadliczbowych są wykorzystywane zdjęcia pantomograficzne, zębowe, zgryzowe oraz stożkowa tomografia wolumetryczna CBCT. Cel pracy: Analiza dwóch przypadków klinicznych późnego pojawienia się zębów nadliczbowych. Opis przypadków: U pierwszego pacjenta zaobserwowano powstanie dwóch zębów nadliczbowych w żuchwie, położonych obustronnie w okolicy zębów przedtrzonowych, które zostały wykryte na pantomogramie kontrolnym u 12-letniego pacjenta w trakcie leczenia ortodontycznego. Zęby te nie były widoczne na pantomogramie wykonanym w wieku lat 8. U drugiego pacjenta zdiagnozowano obecność ośmiu zębów nadliczbowych: dwóch w przedniej okolicy szczęki oraz sześciu pojawiających się kolejno w okolicy zębów przedtrzonowych szczęki i żuchwy na przestrzeni pięciu lat. Wnioski: Ze względu na możliwość pojawiania się kolejnych zębów nadliczbowych u tego samego pacjenta w uzasadnionych przypadkach wskazane jest regularne monitorowanie radiologiczne w czasie leczenia ortodontycznego i po jego zakończeniu. ( Ortod. 2012; 8: 71-80). Nadesłano: Przyjęto do druku: Słowa kluczowe: hiperodoncja, późne powstawanie zębów, zęby nadliczbowe, zęby przedtrzonowe region in the mandible. The etiology of supernumerary teeth is not fully known. Panoramic, dental, occlusal radiographs and cone beam computed tomography CBCT are used for diagnosis of supernumerary teeth. Objective: Analysis of two clinical cases with a late appearance of supernumerary teeth. Cases report: First patient had two supernumerary teeth located in the mandible, at the premolar region, bilaterally. They were detected on a panoramic radiograph, that was taken during treatment in a 12-year old patient. Supernumeraries were not visible in the panoramic radiograph at the age of 8. In the second patient eight supernumerary teeth were diagnosed: two in the anterior maxilla and six at the premolar regions in the maxilla and mandible, that were consecutively appearing over five years. Conclusions: Because of the possible further occurrence of supernumerary teeth in the same patient, in selected cases it is recommended to regularly perform radiological examination during treatment and after its completion. (Orthod. 2012; 8: 71-80). Received: Accepted: Key words: hyperodontia, late tooth formation, supernumerary tooth, premolar teeth Wstęp Hiperodoncja jest wadą zębową charakteryzującą się występowaniem większej niż prawidłowa liczby zębów. Zęby nadliczbowe występują z częstością 1-3% w uzębieniu stałym i 0,3-1,8% w uzębieniu mlecznym (1,2,3). Najczęściej obserwuje się jeden (76-86%) lub dwa zęby nadliczbowe (12-23%), większą ich liczbę stwierdza się mniej niż w 1% przypadków (4,5,6). Dziewięćdziesiąt procent zębów nadliczbowych pojawia się w przednim odcinku szczęki (1), od 8 do 10% występuje w rejonie zębów przedtrzonowych (co stanowi 0,29-0,64% populacji). U mężczyzn hiperodoncja jest rozpoznawana dwa razy częściej niż u kobiet (2,4). Częstość występowania zębów nadliczbowych zmienia się również w zależności od rasy: u odmiany kaukaskiej wynosi od 0,15 do 3,8%, u mongoidalnej przekracza 3%, natomiast u Afro-Amerykanów sięga 8,8% (5). Zęby nadliczbowe są najczęściej wykrywane w wieku 6-7 lat jako przyczyna zaburzonego wyrzynania zębów siecznych (1). Etiologia występowania zębów nadliczbowych nie jest do końca poznana. Wśród przyczyn wymienia się nadaktywność i przedłużoną działalność listewki zębowej, podział zawiązków zębowych w czasie odontogenezy, czynniki atawistyczne oraz genetyczne - gen autosomalny dominujący charakteryzujący się niską penetracją (4,5,6,7). Introduction Hyperodontia is a dental defect characterized by the presence a larger than normal number of teeth. Supernumerary teeth occur with the frequency of 1-3% in the permanent dentition and with % in the primary dentition (1,2,3). Most frequently is observed the presence of one (76-86%) or two supernumerary teeth (12-23%), their increased number is present in less than 1% of cases (4,5,6). Ninety per cent of supernumerary teeth appear in the maxillary anterior region (1), 8 to 10% appear in the premolar region ( % of the population). Hyperodontia is recognized twice as often in men than in women (2,4). The incidence of supernumerary teeth also varies according to race: in Caucasians the range is from 0.15 to 3.8%, in Mongoidals the range is more than 3%, whereas in Afro- Americans reaches up to 8.8% (5). Supernumerary teeth are most frequently detected at the age of 6-7 following abnormal incisor eruption. (1). The etiology of presence of supernumerary teeth is not fully understood. Hyperactivity and prolonged activity of dental lamina, tooth germ dichotomy during odontogenesis, atavistic and genetic factors (autosomal dominant gene with low penetrance) are frequently present (4,5,6,7). The presence of multiple supernumerary teeth is 74

3 Obecność wielu zębów nadliczbowych jest powszechnym objawem w zespołach lub wadach wrodzonych np. dysplazji obojczykowo-czaszkowej, zespole Gardnera, zespole Fabry ego - Andersona, zespole Ehler Danlosa i szczelinowatości twarzy (3,4,5,6,8,9). Natomiast izolowane występowanie mnogich zębów nadliczbowych jest rzadsze. Według Yusof (10) zjawisko to jest najczęściej obserwowane w rejonie zębów przedtrzonowych w żuchwie. Proces mineralizacji zębów stałych rozpoczyna się pomiędzy 32 tygodniem życia płodowego (pierwsze stałe zęby trzonowe) a 28 miesiącem życia (drugi dolny ząb przedtrzonowy), oraz w 9 roku życia - trzecie zęby trzonowe (1). Z badań Komorowskiej i Drelicha (7) wynika, że dojrzewanie zębów nadliczbowych nie jest skorelowane z wiekiem. W 49,3% rozwój zębów nadliczbowych i typowych przebiegał podobnie jak prawidłowych, w 39,3% był znacznie wolniejszy, natomiast w 11,3% szybszy. Występowaniu zębów nadliczbowych może towarzyszyć opóźnione ząbkowanie, pojawienie się diastemy, przemieszczenia, obroty i resorpcje korzeni zębów sąsiednich oraz rozwój torbieli zębopochodnych (1,2,4). Komorowska i Drelich (7) podkreślają, że późne pojawienie się zębów nadliczbowych może mieć także aspekt pozytywny, ponieważ mogą one służyć jako materiał do autotransplantacji. Do diagnostyki zębów nadliczbowych wykorzystywane są zdjęcia pantomograficzne, zębowe oraz zgryzowe (dla zobrazowania zębów siecznych, zębów przytrzonowych i zatrzonowych). Dokładną ocenę zęba nadliczbowego i jego położenie w stosunku do otaczających struktur umożliwia tomografia komputerowa (3,5). Stożkowa tomografia wolumetryczna CBCT pozwala na ocenę odległości zębów nadliczbowych od zębów typowych oraz ocenę resorpcji zębów stałych, przy kilkakrotnie mniejszej ekspozycji pacjenta na napromieniowanie w porównaniu do standardowej tomografii (11). Wśród 167 pacjentów, u których występowały zęby nadliczbowe, leczonych w Zakładzie Ortodoncji IS Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w ciągu ostatnich 10 lat, odnotowano jedynie dwa przypadki ich późnego tworzenia. often seen in syndromes or congenital anomalies such as cleidocranial dysplasia, Gardner syndrome, Fabry Anderson syndrome, Ehler - Danlos syndrome and facial fissures, it may also accompany dwarfism, abnormal skull shape and mandibular distortion (3,4,5,6,8,9). Isolated occurrence of multiple supernumerary teeth is rare. According to Yusof (10) this phenomenon is often observed at the premolar region in the mandible. Permanent tooth mineralization starts between 32 weeks of gestation (first permanent molars) and 28 months (second lower premolar) of life. Third molars start to mineralize of the age of 9 (1). Komorowska and Drelich s (7) showed that supernumerary tooth maturation was not correlated with the age. In 49.3% of cases the development of supernumerary and normal teeth proceeded like is a normal dentition; in 39.3% of cases was much slower, while in 11.3 % of cases it was faster. The occurrence of supernumerary teeth may be associated with the delayed eruption, the emergence of diastema, displacements, rotations, root resorption of neighboring teeth and development of odontogenic cysts (1,2,4). Komorowska and Drelich (7) pointed out, that the late appearance of supernumerary teeth can also have a positive aspect because they can be used for tooth autotransplantation. In detection of supernumerary teeth panoramic, dental and occlusal radiographs (to illustrate the incisors, paramolars and retromolars) are used. Computed tomography allows for a precise location of a supernumerary tooth and its location in relation to neighboring structures (3,5). Cone beam computed tomography CBCT allows to assess the distance between the supernumerary and a normal tooth and to detect a possible root resorption of neighboring teeth using less radiation compared to a standard tomography (11). From 167 patient with supernumerary teeth who were treated in the Department of Orthodontic IS of Medical University of Warsaw during last 10 years, only two patient with a late formation of supernumerary teeth were found. Opis przypadków Przypadek 1. Do Zakładu Ortodoncji IS WUM zgłosił się 8 letni pacjent z wadą zgryzu. Rozpoznano wadę klasy II podgrupy 1 oraz stłoczenia zębów. Na pantomogramie stwierdzono obecność zawiązków wszystkich zębów stałych, łącznie z trzecimi zębami trzonowymi, bez jakichkolwiek cech mogących świadczyć o formowaniu się zawiązków zębów nadliczbowych. Pacjent był leczony aparatami zdejmowanymi. Pantomogram kontrolny wykonany po 4 latach ujawnił obecność dwóch Cases report Case 1. An 8-year-old patient was seeking treatment due to malocclusion at the Department of Orthodontic Medical University in Warsaw. He was diagnosed as Class II division 1 malocclusion with crowding. All permanent teeth, including wisdom teeth were present on panoramic radiograph. No supernumerary teeth were seen. Patient was treated with removable appliances. Panoramic radiograph taken after 75

4 zębów dodatkowych położonych pomiędzy korzeniami kłów i pierwszych zębów przedtrzonowych w żuchwie. Przypadek 2. Do Zakładu Ortodoncji IS WUM zgłosił się 10-letni pacjent z wadą zgryzu. Rozpoznano wadę klasy II podgrupy 1. Stwierdzono obecność czterech pierwszych stałych zębów trzonowych, czterech dolnych stałych zębów siecznych i górnych stałych bocznych zębów siecznych. Z wywiadu uzyskano informację, że przed zgłoszeniem się do leczenia w górnym łuku zębowym usunięto przetrwałe mleczne przyśrodkowe siekacze i dwa zęby nadliczbowe w przednim odcinku szczęki. Górny przyśrodkowy siekacz po stronie prawej wyrznął się pod wpływem zastosowanej protezy ortodontycznej, po stronie lewej został wprowadzony do łuku za pomocą aparatu stałego, po zabiegu chirurgicznego odsłonięcia. Na pantomogramie wykonanym w 11 roku życia stwierdzono obecność zawiązka trzeciego zęba nadliczbowego poniżej i nieco przyśrodkowo od korony niewyrzniętego górnego prawego pierwszego zęba przedtrzonowego oraz zawiązek czwartego zęba nadliczbowego między korzeniem dolnego prawego pierwszego zęba trzonowego i koroną niewyrzniętego dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego. Na pantomogramie wykonanym w 12 roku życia pojawił kolejny się zawiązek innego zęba nadliczbowego umiejscowionego pomiędzy korzeniami dolnego lewego drugiego zęba przedtrzonowego i dolnego lewego pierwszego zęba trzonowego. Na pantomogramie wykonanym w 13 roku życia, po usunięciu zębów dodatkowych w szczęce i żuchwie po stronie prawej, uwidocznił się zawiązek szóstego zęba nadliczbowego położonego pomiędzy korzeniami pierwszego i drugiego dolnego lewego zęba przedtrzonowego. Na pantomogramie wykonanym w wieku 14 lat obserwujemy dalszy rozwój wymienionych zawiązków zębów nadliczbowych po stronie lewej w żuchwie oraz pojawienie się kolejnego, siódmego zawiązka zęba nadliczbowego nad koroną dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego. Ząb dodatkowy z nad dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego został usunięty natomiast ekstrakcje zębów dodatkowych po stronie lewej w żuchwie zostały odroczone ze względu na ryzyko uszkodzenia dolnego lewego drugiego zęba przedtrzonowego oraz bliskie położenie nerwu żuchwowego. Na pantomogramie wykonanym w 15 roku życia jest widoczny zawiązek ósmego zęba nadliczbowego w okolicy wierzchołka korzenia górnego lewego pierwszego zęba przedtrzonowego. Omówienie Oba omówione przypadki późnego pojawienia się zębów nadliczbowych dotyczyły ogólnie zdrowych pacjentów płci 4 years revealed the presence of two supernumerary teeth located between the roots of canines and first premolars in the mandible. After removal of supernumerary teeth the treatment was continued using fixed appliances. Case 2. A 10-year-old patient was seeking treatment due to malocclusion at the Department of Orthodontic Medical University in Warsaw. He was diagnosed as Class II division 2 malocclusion. All first molars, lower incisors and upper laterals were present during clinical examination. During interview it was revealed, that deciduous first upper incisors and two supernumeraries in the anterior maxilla were removed. Upper right central incisor erupted after using prosthesis. Upper left central incisor was aligned using fixed appliances after surgical exposure. Panoramic radiograph taken at age of 11 revealed the presence of the germ of the third supernumerary tooth below and slightly medial to the crown of the upper right first premolar unerupted tooth and germ of the fourth supernumerary tooth between lower right first molar tooth root and crown of unerupted lower right second premolar. On the panoramic radiograph taken at the age of 12, another supernumerary tooth germ was located between the roots of lower left second premolar and lower left first molar. On the panoramic radiograph taken at the age of 13, after removing supernumeraries in the maxilla and in the mandible on the right, the germ of sixth supernumerary tooth located between the roots of lower left first premolar and lower left second premolar was detected. On the panoramic radiograph taken at the age of 14 the continous development of these supernumerary tooth germs on the left side in the mandible and the emergence of the next, the seventh supernumerary tooth germ above crown of the lower right second premolar was observed. Supernumerary tooth which were located abowe crown of the lower right second premolar were removed and the extraction of additional teeth on the right side in the mandible had been postponed, due to the risk of damage to the lower left second premolar and an injury of the mandibular nerve. On the panoramic radiograph taken at the age of 15 germ of the eighth supernumerary tooth at the apex of upper left first premolar root is seen. Review Both cases with deleyed development of supernumerary teeth were healthy males, that present a very rare occurrence, less than 1% of all hiperodontia cases (4,5,6). The first case is an example of a late formation of 76

5 męskiej. Należą więc do bardzo rzadko przedstawianych, występujących poniżej 1% przypadków hiperodoncji (4,5,6). Pierwszy przypadek kliniczny należy do najczęściej opisywanych w piśmiennictwie przykładów późnego formowania się zębów nadliczbowych (2,5,7,12,13). Dotyczy zębów o budowie typowych przedtrzonowców umiejscowionych w żuchwie, których rozwój jest opóźniony w stosunku do zębów prawidłowych (7). Wędrychowska-Szulc (5) przedstawiła pięć przypadków nadliczbowości zębów przedtrzonowych w żuchwie, dwa w szczęce i jeden przypadek pacjenta z nadliczbowymi zębami przedtrzonowymi w szczęce i żuchwie. Większość z nich miało opóźniony rozwój w stosunku do zębów prawidłowych. Późne pojawienie się zębów nadliczbowych w okolicy przedtrzonowców szczęki i żuchwy opisali także Hegde (14) i Saini (15). Drugi przypadek kliniczny dotyczy większej liczby późno pojawiających się zębów nadliczbowych. Biedziak (6) opisała dwa przypadki hiperodoncji, w których późnemu pojawieniu się nadliczbowych zębów przedtrzonowych w żuchwie, towarzyszyła nadliczbowość dwóch zębów w przednim odcinku szczęki. Przypadek występowania zębów nadliczbowych w okolicy zębów siecznych szczęki, a następnie w okolicy zębów przedtrzonowych przedstawili także Chadwick i Kilpatrick (16). Pojawiające się systematycznie nowe zęby dodatkowe w okolicy zębów przedtrzonowych w żuchwie opisują między innymi Moore (8) i Jamwal (12). Anegundi (17) zaobserwował siedem (dwa wyrznięte i pięć niewyrzniętych) zębów nadliczbowych w rejonie przedtrzonowców szczęki i żuchwy, które pojawiały się na przestrzeni czterech lat. U opisanego przez nas pacjenta wykryto łącznie osiem zębów nadliczbowych: dwa w przednim odcinku szczęki oraz sześć późno pojawiających się, kolejno na przestrzeni pięciu lat, w okolicy przedtrzonowców. Wnioski Późne pojawianie się zębów nadliczbowych nie jest zjawiskiem częstym w codziennej praktyce stomatologicznej. Ze względu na możliwość pojawiania się kolejnych zębów nadliczbowych u tego samego pacjenta w uzasadnionych przypadkach wskazane jest regularne monitorowanie radiologiczne w czasie leczenia ortodontycznego i po jego zakończeniu. supernumerary teeth, that is one of the most common reported in the literature (2,5,7,12,13). It is a tooth with a typical premolar morphology located in the mandible which development is delayed compared to a normal dentition (7). Wędrychowska-Szulc (5) described five cases of supernumerary premolars in the mandible, two in the maxilla and one case with supernumerary premolars in the maxilla and mandible. Most of them had delayed development in relation to a normal dentition. Late appearance of supernumerary teeth in the premolar region of maxilla and mandible has been also described by Hegde (14) and Saini (15). The second clinical case represents the increased number of late emerging supernumerary teeth. Biedziak (6) described two cases of hiperodontia, where the late appearance of supernumerary premolars in the mandible has been accompanied by two supernumerary teeth in the anterior maxillary region. The case of supernumerary teeth presence at the anterior maxilla region and than at the premolar region was also presented by Chadwick and Kilpatrick (16). The regular emergence of extra teeth at the premolar region in the mandible has been described by Moore (8) and Jamwal (12). Anegundi (17) reported seven (two erupted and five unerupted) supernumerary teeth in the premolar region of maxilla and mandible, which were seen over four years. In our patient described there was total eight supernumerary teeth in total: two in the anterior maxillary region and six in the premolar regions, that presented late development, consecutively over five years. Conclusions Late occurrence of supernumerary teeth is a rare phenomenon in everyday dental practice. Because of the possible occurrence of further supernumerary teeth in the same patient, it is recommended in selected cases to monitor them radiologically regularly during treatment and after its completion. 77

6 ryc. 1a. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta w wieku lat 8. fig. 1a. Panoramic radiograph of a 8-year-old patient. ryc. 1b. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta w wieku 12 lat. Widoczne dwa zęby dodatkowe położone pomiędzy korzeniami kłów i pierwszych zębów przedtrzonowych w żuchwie. fig. 1b. Panoramic radiograph of a 12-year-old patient. two supernumerary teeth are present between the roots of canines and first premolars in the mandible. ryc. 1c. Schemat zdjęcia pantomograficznego pacjenta z zębami nadliczbowymi. fig. 1c outline panoramic radiograph of patient with supernumerary teeth. ortodontyczne 78

7 ryc. 2a. Zdjęcie pantomograficzne wykonane w wieku 10 lat. Widoczne zatrzymane górne przyśrodkowe zęby sieczne. fig. 2a. Panoramic radiograph of a 10-year-old patient. unerupted upper central incisors are visible. ryc. 2b. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta wykonane w wieku lat 11. Widoczny zawiązka trzeciego zęba nadliczbowego poniżej i nieco przyśrodkowo od korony niewyrzniętego górnego prawego pierwszego zęba przedtrzonowego, oraz zawiązek czwartego zęba nadliczbowego między korzeniem dolnego prawego pierwszego zęba trzonowego i koroną niewyrzniętego dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego. fig. 2b. Panoramic radiograph of a 11-year-old patient. Visible the germ of the third supernumerary tooth below and slightly medial to the crown of the upper right first premolar unerupted tooth and germ of the fourth supernumerary tooth between the root of the lower right first molar and the crown of unerupted lower right second premolar. ryc. 2c. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta wykonane w wieku lat 12. Widoczny zawiązek piątego zęba nadliczbowego umiejscowionego pomiędzy korzeniami dolnego lewego drugiego zęba przedtrzonowego i dolnego lewego pierwszego zęba trzonowego. fig. 2c. Panoramic radiograph of a 12-year-old patient. the germ of the fifth supernumerary tooth located between the roots of the lower left second premolar and the lower left first molar is visible. ortodontyczne 79

8 Ryc. 2d. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta w wieku 13 lat. Widoczny zawiązek szóstego zęba nadliczbowego położonego pomiędzy korzeniami pierwszego i drugiego dolnego lewego zęba przedtrzonowego. Fig. 2d. Panoramic radiograph of a 13-year-old patient. The germ of the sixth supernumerary tooth located between the roots of the lower left first and second premolars is visible. Ryc. 2e. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta wykonane w wieku 14 lat. Widoczny zawiązek siódmego zęba nadliczbowego nad koroną dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego. Fig. 2e. Panoramic radiograph of a 14-year-old patient The germ of the seventh supernumerary tooth above crown of the lower right second premolar is visible. Ryc. 2f. Zdjęcie zębowe wykonane w wieku 14 lat. Widoczny ząb nadliczbowy rozwijający się nad koroną dolnego prawego drugiego zęba przedtrzonowego. Fig. 2f. Dental radiograph of a 14-year-old patient. The supernumerary tooth is developing above the crown of the lower right second premolar. Ryc. 2g. Zdjęcie pantomograficzne pacjenta wykonane w 15 roku życia. Widoczne zawiązki zębów dodatkowych po stronie lewej w żuchwie oraz zawiązek ósmego zęba nadliczbowego w okolicy wierzchołka korzenia górnego lewego pierwszego zęba przedtrzonowego. Fig. 2g. Panoramic radiograph of a 15-year-old patient. The germ of the eighth supernumerary tooth located at the apex of upper left first premolar root is visible. 80

9 Ryc. 2h. CBCT pacjenta wykonane w wieku lat 15. Widoczne językowe położenie zęba nadliczbowego. Fig. 2h. Cone beam computer tomography (CBCT) of a 15-year-old patient. Interestingly, the supernumerary teeth are always lingually positoned. Ryc. 2i. Schemat zdjęcia pantomograficznego pacjenta z zaznaczoną kolejnością pojawiania się zębów nadliczbowych. Fig. 2i. Outline panoramic radiograph of patient with supernumerary teeth marked with accordance of appearance. 81

10 Piśmiennictwo / References Proffit WR, Fields HW, Sarver DM. Planowanie leczenia ortodontycznego - od listy problemów do planu szczegółowego. Ortodoncja Współczesna Red. Komorowska Anna. Elsevier Urban & Partner. Wrocław 2010; 92: Gibson N. A late developing mandibular premolar supernumerary tooth. Aust Dent J 2000; 45: Budkiewicz A, Mikliński P, Ziętek-Saja B. Hiperodoncja - obraz kliniczny i radiologiczny. Mag Stomatol 2001; 4: Yague-Garcia J, Berini-Aytes L, Gay-Escoda C. Multiple supernumerary teeth not associated with complex syndromes: a retrospective study. Med Oral Pathol Oral Cir Bucal 2009;14: E Wędrychowska-Szulc B, Janiszewska-Olszowska J, Węsierska K, Sporniak-Tutak K. Kliniczny i radiologiczny obraz pacjentów z nadliczbowymi zębami przedtrzonowymi oraz możliwości ich leczenia. Czas Stomatol 2010; 63: Biedziak B, Kurzawski M, Zabel M. Późne tworzenie zębów nadliczbowych - opis przypadków. Nowa Stomatol 2006; 4: Komorowska A, Drelich A. Powstawanie i rozwój zębów nadliczbowych. Czas Stomatol 1995; 48: Moore SR, Wilson DF, Kibble J. Sequential development of multiple supernumerary teeth in the mandibular premolar region - a radiographic case report. Int J Pediatr Dent 2002; 12: Cho SY, So FHC, Lee CK, Chan CY. Late forming supernumerary tooth in the premaxilla - a case report. Int J Pediatr Dent 2000; 10: Yusof WZ. Non-syndrome multiple supernumerary teeth: literature review. J Can Dent Assoc 1990; 56: Żochowska U, Masłowska A, Dunin-Wilczyńska I. Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiperodoncją. Ortod 2011; 4: Jamwal RS, Sharma P, Sharma R. Late-developing supernumerary teeth in the mandibular premolar: a case report. World J Orthod 2010; 11: e Cochrane SM, Clark JR, Hunt NP. Late developing supernumerary teeth in the mandible. Br J Orthod 1997; 24: Hedge SV, Munshi AK. Late development of supernumerary teeth in the premolar region: a case report. Quintessence Int 1996; 27: Saini T, Keene JJ Jr, Whetten J. Radiographic diagnosis of supernumerary premolars: case reviews. ASDC J Dent Child 2002; 69: Chadwick SM, Kilpatrick NM. Late development of supernumerary teeth: a report of two cases. Int J Pediatr Dent 1993; 3: Anegundi RT, Tavargeri A, Indushekar KR, Sudha P. Sequential development of multiple supplemental premolars. Four - year follow report. N Y State Dent J 2008; 74: