Prawo rodzinne i opiekuńcze

Transkrypt

1 Podręczniki Prawnicze Prawo rodzinne i opiekuńcze Tadeusz Smyczyński 5. wydanie C. H. Beck

2 PODRÊCZNIKI PRAWNICZE Tadeusz Smyczyñski Prawo rodzinne i opiekuñcze

3 Ukochanemu synkowi Micha³owi

4 Prawo rodzinne i opiekuñcze Tadeusz Smyczyñski profesor dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Szczeciñski i Instytut Nauk Prawnych PAN 5. wydanie uzupe³nione i uaktualnione

5 Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck ul. Bonifraterska 17, Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN

6 Przedmowa Niniejszy podrêcznik napisano z myœl¹ o studentach wydzia³ów prawa. Tok wyk³adu opiera siê na systematyce Kodeksu rodzinnego i opiekuñczego, co powinno u³atwiæ poznanie poszczególnych instytucji prawnych przy jednoczesnym œledzeniu przepisów Kodeksu. Nale y bowiem pamiêtaæ o tym, e studiowanie prawa nie mo e opieraæ siê tylko na podrêczniku, lecz przede wszystkim na poznaniu treœci aktów normatywnych reguluj¹cych dan¹ dziedzinê stosunków spo³ecznych. Podrêcznik przedstawia kwestie jurydyczne obowi¹zuj¹cego prawa rodzinnego i opiekuñczego i, w minimalnym tylko zakresie, ich t³o historyczne. Uwzglêdniono równie Konstytucjê RP uchwalon¹ w 1997 r., która wskazuje kierunek wyk³adni KRO i innych aktów prawnych dotycz¹cych rodziny. Ponadto wprowadzono do podrêcznika informacje o miêdzynarodowych standardach prawnych w odniesieniu do okreœlonej dziedziny stosunków prawnorodzinnych. Skoro ratyfikowane przez Polskê umowy miêdzynarodowe s¹ czêœci¹ krajowego porz¹dku prawnego, zarówno studenci, jak i praktykuj¹cy prawnicy, powinni siê z nimi zapoznaæ co najmniej w elementarnym zakresie. Zwrócono uwagê zw³aszcza na akty prawa miêdzynarodowego z dziedziny praw cz³owieka o zasiêgu uniwersalnym, a ponadto wskazano akty prawne Rady Europy, której Polska jest cz³onkiem. Id¹c za wzorem powo³ywania literatury w innych podrêcznikach z zakresu prawa cywilnego opublikowanych przez Wydawnictwo C. H. Beck, wskazujê j¹ sumarycznie na pocz¹tku ka dego rozdzia³u. Poniewa fundamentalnym dzie³em omawiaj¹cym ca³oœæ problematyki jest System prawa rodzinnego i opiekuñczego (red. J. S. Pi¹towski, Ossolineum 1985) zawieraj¹cy szczegó³owy wykaz literatury, wskazujê przede wszystkim na tê pozycjê oraz na wa niejsze publikacje og³oszone póÿniej. W niniejszym wydaniu poszerzono jednak wykaz literatury, co powinno u³atwiæ Czytelnikowi poszukiwanie publikacji zarówno tych wczeœniejszych, jak i najnowszych. Poza tym przy omawianiu szczegó³owych kwestii cytujê niektóre publikacje w przypisach.

7 VI Przedmowa W pi¹tym wydaniu podrêcznika uzupe³niono objaœnienia dotycz¹ce znowelizowanego w 2004 r. ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego. W potrzebnym dla wyk³adu zakresie uwzglêdniono piœmiennictwo prawnicze, które ukaza³o siê w czasie obowi¹zywania zmienionych przepisów. Przede wszystkim jednak zaktualizowano wyk³ad prawa rodzinnego i opiekuñczego wed³ug znowelizowanych w 2008 r. przepisów KRO (ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuñczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 220, poz. 1431). Nowelizacja ta dotknê³a szczególnie prawo filiacyjne, ale tak e w³adzê rodzicielsk¹, obowi¹zek alimentacyjny i w mniejszym stopniu prawo opiekuñcze. Stan prawny, orzecznictwo i piœmiennictwo uwzglêdniono na dzieñ r. Poznañ, czerwiec 2009 r. Prof. dr hab. Tadeusz Smyczyñski

8 Spis treœci Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz podrêczników... Str. V XVII XXI Nb. Wprowadzenie Rodzina jako zjawisko spo³eczne i prawne I. Pojêcie rodziny i jej funkcje Pojêcie Funkcje rodziny II. Powstanie rodziny III. Sk³ad rodziny IV. Wiêzi rodzinne Pokrewieñstwo Powinowactwo Osoby bliskie Stan cywilny Zagadnienie transseksualizmu a 2. Prawo rodzinne I. Charakter i funkcje Geneza prawa rodzinnego Budowa Kodeksu rodzinnego i opiekuñczego II. ród³a prawa rodzinnego i opiekuñczego Konstytucja Kodeks rodzinny i opiekuñczy i inne ustawy III. G³ówne zasady i kierunki wyk³adni IV. Orzekanie w sprawach rodzinnych a Czêœæ pierwsza. Ma³ eñstwo Rozdzia³ I. Zawarcie i uniewa nienie ma³ eñstwa Pojêcie ma³ eñstwa I. Definicja i funkcje II. Elementy modelu prawnego Ma³ eñstwo monogamiczne Œwieckoœæ ma³ eñstwa Trwa³oœæ ma³ eñstwa

9 VIII Spis treœci 4. Równouprawnienie ma³ onków III. Standard miêdzynarodowy a 4. Zawarcie ma³ eñstwa I. Uwagi wstêpne II. Zawarcie ma³ eñstwa przed kierownikiem Urzêdu Stanu Cywilnego Przes³anki konieczne Przes³anki formalno-porz¹dkowe III. Zawarcie ma³ eñstwa przed duchownym IV. Przeszkody zawarcia ma³ eñstwa Uwagi ogólne Katalog V. Charakter prawny zawarcia ma³ eñstwa Uniewa nienie ma³ eñstwa I. Pojêcie II. Przyczyny uniewa nienia Przeszkoda wieku Przeszkoda ubezw³asnowolnienia Przeszkoda choroby psychicznej Przeszkoda bigamii Przeszkoda pokrewieñstwa i powinowactwa Przeszkoda przysposobienia Stan wy³¹czaj¹cy œwiadome wyra enie woli B³¹d GroŸba Przeszkoda dotycz¹ca pe³nomocnictwa III. Uniewa nienie ma³ eñstwa po jego ustaniu IV. Skutki uniewa nienia ma³ eñstwa Charakter prawny Z³a wiara przy zawarciu ma³ eñstwa Ustalenie nieistnienia i istnienia ma³ eñstwa a I. Powództwo o ustalenie nieistnienia ma³ eñstwa a II. Powództwo o ustalenie istnienia ma³ eñstwa b III. Uniewa nienie aktu ma³ eñstwa c Rozdzia³ II. Prawa i obowi¹zki ma³ onków Ogólna charakterystyka I. Pojêcie i klasyfikacja II. Zasada równoœci III. Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny IV. Standard miêdzynarodowy a 8. Prawa i obowi¹zki niemaj¹tkowe I. Wspólne po ycie, miejsce zamieszkania II. Obowi¹zek wiernoœci III. Obowi¹zek wzajemnej pomocy i wspó³dzia³ania IV. Nazwisko ma³ onków Prawa i obowi¹zki maj¹tkowe I. Obowi¹zek przyczyniania siê do utrzymania rodziny Ogólna charakterystyka

10 Spis treœci IX 2. Przes³anki Adresat obowi¹zku Wykonanie obowi¹zku Korzystanie z mieszkania II. Upowa nienie do dzia³ania za wspó³ma³ onka Pojêcie Zakres Przes³anki III. Odpowiedzialnoœæ solidarna ma³ onków Rozdzia³ III. Ustroje maj¹tkowe ma³ eñskie Pojêcie i rodzaje I. Pojêcie II. Rodzaje III. Standard miêdzynarodowy a 11. Ustrój wspólnoœci ustawowej I. Powstanie II. Wspólnoœæ ustawowa a maj¹tki ma³ onków Wspólnoœæ a maj¹tek wspólny Maj¹tek wspólny Maj¹tek osobisty III. Zarz¹d maj¹tkiem wspólnym Pojêcie zarz¹du Wykonywanie zarz¹du Skutecznoœæ czynnoœci prawnych IV. Przesuniêcia praw maj¹tkowych miêdzy ró nymi maj¹tkami ma³ onków Umowne ustroje maj¹tkowe ma³ eñskie. Ustrój przymusowy I. Ustroje umowne Pojêcie Rodzaje ustrojów umownych Forma i zakres umowy Skutecznoœæ umów wobec osób trzecich Zmiana lub rozwi¹zanie ma³ eñskiej umowy maj¹tkowej II. Ustrój przymusowy Ustanie ustroju wspólnoœci ustawowej i umownej I. Zdarzenia powoduj¹ce ustanie wspólnoœci II. S¹dowe ustanowienie rozdzielnoœci maj¹tkowej Uprawnienie osobiste Wa ne powody Uchylenie odpowiedzialnoœci za d³ugi III. Oznaczenie dnia ustania wspólnoœci IV. Skutki ustania wspólnoœci maj¹tkowej Zmiana ustroju Maj¹tek ma³ onków V. Podzia³ maj¹tku wspólnego Sposoby podzia³u maj¹tku Rozliczenia miêdzy ma³ onkami

11 X Spis treœci 14. Odpowiedzialnoœæ maj¹tkowa ma³ onków I. Podstawa i charakter odpowiedzialnoœci z maj¹tku wspólnego Podstawa odpowiedzialnoœci Charakter odpowiedzialnoœci II. Odpowiedzialnoœæ w czasie trwania wspólnoœci Zakres odpowiedzialnoœci maj¹tkiem wspólnym Tryb orzekania Zaspokojenie z maj¹tku wspólnego nale noœci publicznoprawnych III. Odpowiedzialnoœæ ma³ onków po ustaniu wspólnoœci Rozdzia³ IV. Ustanie ma³ eñstwa Œmieræ i uznanie za zmar³ego I. Œmieræ II. Uznanie za zmar³ego Rozwód I. Pojêcie II. Przes³anki Przes³anka rozk³adu po ycia Przes³anki wy³¹czaj¹ce dopuszczalnoœæ rozwodu (tzw. negatywne) III. Wyrok rozwodowy i zakres orzekania Wyrok Zakres orzekania IV. Standard miêdzynarodowy a V. Skutki wyroku Orzeczenie rozwi¹zuj¹ce ma³ eñstwo Orzeczenie oddalaj¹ce powództwo VI. Postêpowanie w sprawach o rozwód W³aœciwoœæ s¹du Posiedzenie pojednawcze Wy³¹cznoœæ postêpowania rozwodowego Integralnoœæ wyroku Rozdzia³ V. Separacja ma³ onków a 17. Geneza separacji i jej rola a 18. Przes³anki orzeczenia separacji b I. Rozk³ad po ycia ma³ enskiego b II. Przes³anki negatywne c III. Zgodne ¹danie ma³ onków d 19. Orzekanie o separacji e 20. Skutki separacji i jej ustanie f I. Skutki f II. Zniesienie separacji g

12 Spis treœci XI Czêœæ druga. Rodzice dzieci Rozdzia³ VI. Pochodzenie dziecka Wstêpna charakterystyka I. Ustalenie stanu cywilnego II. Standard miêdzynarodowy a III. Macierzyñstwo Rola aktu urodzenia S¹dowe dochodzenie macierzyñstwa Charakter prawny wyroku Ustalenie ojcostwa dziecka ma³ eñskiego I. Uwagi ogólne II. Postêpowanie i dowody III. Ojcostwo mê a matki dziecka Domniemanie Zaprzeczenie ojcostwa Skutki wyroku Ustalenie ojcostwa dziecka pozama³ eñskiego I. Uwagi ogólne II. Uznanie dziecka Pojêcie Przes³anki uznania Skutki prawne uznania dziecka Uniewa nienie uznania Zagadnienie bezwzglêdnej niewa noœci uznania dziecka Wyrok III. S¹dowe ustalenie ojcostwa Pojêcie Przes³anki Legitymacja procesowa i tryb postêpowania Charakter wyroku i jego skutki Roszczenia maj¹tkowe zwi¹zane z ustaleniem ojcostwa Pochodzenie dziecka poczêtego w wyniku zabiegu medycznie wspomaganej prokreacji a Rozdzia³ VII. W³adza rodzicielska Pojêcie, podmioty i charakter prawny I. Pojêcie Stosunek prawny Kwestia terminologiczna Standard miêdzynarodowy a II. Podmioty Rodzice Dziecko Treœæ w³adzy rodzicielskiej I. Uwagi wstêpne II. Piecza nad osob¹ dziecka Wychowanie i kierowanie dzieckiem

13 XII Spis treœci 2. Dzia³ania kszta³tuj¹ce sytuacjê prawn¹ dziecka III. Piecza nad maj¹tkiem dziecka Pojêcie Sposób sprawowania zarz¹du Wy³¹czenia z zarz¹du IV. Reprezentacja dziecka Pojêcie i zakres Wy³¹czenia Wykonywanie w³adzy rodzicielskiej i odpowiedzialnoœæ rodziców I. Dyrektywa ogólna II. Osobiste wykonywanie w³adzy rodzicielskiej III. Odpowiedzialnoœæ rodziców Ustanie w³adzy rodzicielskiej i jej modyfikacje I. Ustanie Przyczyny ustania w³adzy rodzicielskiej Pozbawienie w³adzy rodzicielskiej II. Zmiany w zakresie w³adzy rodzicielskiej Zawieszenie w³adzy rodzicielskiej Ograniczenie w³adzy rodzicielskiej Piecza zastêpcza Stosunki miêdzy rodzicami a dzieckiem niezale ne od w³adzy rodzicielskiej a I. Nazwisko dziecka Nazwisko dziecka ma³ eñskiego Nazwisko dziecka pozama³ eñskiego II. Imiê dziecka III. P³eæ IV. Wzajemny obowi¹zek pomocy V. Osobista stycznoœæ z dzieckiem Rozdzia³ VIII. Przysposobienie Pojêcie, funkcja spo³eczna i charakter prawny I. Pojêcie II. Funkcja III. Charakter prawny IV. Standard miêdzynarodowy Przes³anki przysposobienia a I. Przes³anki po stronie przysposobionego a 1. Ma³oletnioœæ a 2. ycie a 3. Zgoda ma³otetniego a II. Przes³anki po stronie przysposabiaj¹cego Wyra enie woli przysposobienia Ró nica wieku Pe³na zdolnoœæ do czynnoœci prawnych Kwalifikacje podmiotowe III. Inne przes³anki Zgoda rodziców Adopcja zagraniczna

14 Spis treœci XIII 31. Rodzaje przysposobienia i ich skutki I. Przysposobienie pe³ne, rozwi¹zywalne Powstanie stosunku rodzicielskiego Imiê i nazwisko Stan cywilny II. Przysposobienie ca³kowite Anonimowoœæ i nierozwi¹zywalnoœæ Nowy stan cywilny Niedopuszczalnoœæ ustalenia naturalnego pochodzenia Zmiana nazwiska Zakaz przysposobienia pasierba Dziedziczenie III. Przysposobienie niepe³ne Ustanie stosunku przysposobienia I. Przyczyny ustania (wygaœniêcia) stosunku przysposobienia II. Przes³anki rozwi¹zania przysposobienia Wa ne powody Dobro dziecka III. Skutki rozwi¹zania przysposobienia Stan cywilny W³adza rodzicielska Prawa spadkowe Obowi¹zek alimentacyjny Rozdzia³ IX. Obowi¹zek alimentacyjny Pojêcie i funkcja obowi¹zku alimentacyjnego I. Pojêcie Uwagi ogólne ród³o obowi¹zku alimentacyjnego Charakterystyka prawna II. Funkcja III. Standard miêdzynarodowy Zakres podmiotowy i kolejnoœæ obowi¹zków alimentacyjnych a I. Kr¹g osób uprawnionych i zobowi¹zanych a 1. Krewni a 2. Przysposobienie Powinowaci Ma³ onkowie Inne osoby II. Kolejnoœæ Przes³anki i treœæ obowi¹zku alimentacyjnego I. Przes³anki powstania roszczenia Przes³anki podstawowe wszystkich roszczeñ Przes³anki w odniesieniu do niesamodzielnego dziecka Przes³anki obowi¹zku miêdzy rodzeñstwem Przes³anki obowi¹zku miêdzy powinowatymi Niegodnoœæ alimentacji II. Treœæ i zakres obowi¹zku alimentacyjnego Treœæ

15 XIV Spis treœci 2. Zakres Funkcja œwiadczeñ socjalnych Wykonanie obowi¹zku alimentacyjnego i ochrona roszczeñ I. Wykonanie obowi¹zku alimentacyjnego Sposoby wykonania œwiadczenia Obowi¹zek wspólny kilku zobowi¹zanych Rola umowy dotycz¹cej obowi¹zku alimentacyjnego II. Ochrona roszczeñ alimentacyjnych Ochrona realnej wartoœci zas¹dzonych alimentów Zabezpieczenie wykonania obowi¹zku Wygaœniêcie obowi¹zku i przedawnienie roszczenia I. Wygaœniêcie II. Przedawnienie Przedmiot przedawnienia Bieg przedawnienia Czêœæ trzecia. Prawo opiekuñcze Rozdzia³ X. Opieka Wprowadzenie I. Zagadnienia terminologiczne II. Cel i charakter prawny opieki III. Cechy prawa opiekuñczego Powszechnoœæ Wy³¹cznoœæ s¹du opiekuñczego Dobro osoby poddanej opiece IV. Organy opieki Opieka nad ma³oletnim I. Ustanowienie opieki II. Ustanowienie opiekuna Wybór postaci opieki Wybór osoby opiekuna Objêcie opieki III. Sprawowanie opieki piecza opiekuñcza Treœæ opieki nad ma³oletnim Piecza nad osob¹ dziecka Piecza nad maj¹tkiem Reprezentacja Bezp³atnoœæ i osobiste sprawowanie opieki Odpowiedzialnoœæ opiekuna IV. Nadzór nad sprawowaniem opieki V. Zwolnienie opiekuna VI. Ustanie opieki Przyczyny ustania opieki Skutki ustania opieki (zwolnienia opiekuna) Opieka nad ca³kowicie ubezw³asnowolnionym I. Cel i ustanowienie opieki II. Swoiste unormowania opieki nad ubezw³asnowolnionym III. Ustanie opieki

16 Spis treœci XV Rozdzia³ XI. Kuratela Pojêcie i funkcje kurateli I. Pojêcie II. Funkcje Typy i rodzaje kurateli I. Typ kurateli trwa³ej, o znacznym zakresie pieczy Kuratela dla osoby czêœciowo ubezw³asnowolnionej Kuratela dla osoby u³omnej II. Typ kurateli z ograniczonym zakresem pieczy Ustanie kurateli Indeks rzeczowy

17

18 Wykaz skrótów 1. Akty normatywne BGB... Bürgerliches Gesetzbuch (Kodeks cywilny z 1896 r. obowi¹zuj¹cy w Republice Federalnej Niemiec) EKSPDP... Europejska Konwencja o statusie prawnym dziecka pozama³ eñskiego z r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 79, poz. 888) KC... Kodeks cywilny z 1964 r. KK... Kodeks karny z 1997 r. KKW... Kodeks karny wykonawczy z 1997 r. KPC... Kodeks postêpowania cywilnego z 1964 r. KPA... Kodeks postêpowania administracyjnego z 1960 r. KPK... Kodeks postêpowania karnego z 1997 r. KRO... Kodeks rodzinny i opiekuñczy z 1964 r. Konkordat... Konkordat miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ a Rzecz¹pospolit¹ Polsk¹ z r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KPD... Konwencja o prawach dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) PrASC... ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.) PrUpadNapr... ustawa z r. Prawo upad³oœciowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) PWKRO... ustawa z r. Przepisy wprowadzaj¹ce Kodeks rodzinny i opiekuñczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) 2. Akty prawa miêdzynarodowego Rekomendacja... Rekomendacja Rady Europy Nr R(84)4 z 1984 r. w sprawie odpowiedzialnoœci rodzicielskiej 3. Czasopisma KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego NP... Nowe Prawo OSN... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych

19 XVIII Wykaz skrótów OSPiKA... Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych Pal... Palestra PiP... Pañstwo i Prawo Pr. Praw. U.Œl.... Prace Prawnicze Uniwersytetu Œl¹skiego PS... Przegl¹d S¹dowy. Czasopismo poœwiêcone prawnym zagadnieniom wymiaru sprawiedliwoœci Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczposp.... Rzeczpospolita St. Cyw.... Studia Cywilistyczne St. Pr.... Studia Prawnicze ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego ZNUS... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Œl¹skiego ZNUWr... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wroc³awskiego 4. Literatura Adamski, Socjologia... F. Adamski, Socjologia ma³ eñstwa i rodziny. Wprowadzenie, Warszawa 1982 Dobrzañski, Ignatowicz, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuñczy. Komentarz, praca zbiorowa pod red. B. Dobrzañskiego i J. Ignatowicza, Warszawa 1975 Grzybowski, Prawo... S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wyk³adu, Warszawa 1980 Ignatowicz, Prawo... J. Ignatowicz, Prawo rodzinne. Zarys wyk³adu, Warszawa 1995 Ignatowicz, Nazar, Prawo rodzinne J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005 Piasecki, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuñczy. Komentarz, pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2006 Pietrzykowski, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuñczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, Warszawa 1993 Radwañski, Prawo... Z. Radwañski, Prawo cywilne czêœæ ogólna, Warszawa 2002 System prawa cywilnego... System prawa cywilnego, t. I, S. Grzybowski, redaktor tomu, Ossolineum 1985 System Pr. Pryw.... System Prawa Prywatnego, t. 12, Prawo rodzinne i opiekuñcze, pod red. T. Smyczyñskiego, Warszawa 2003 System prawa rodzinnego. System prawa rodzinnego i opiekuñczego, praca zbiorowa pod red. J. S. Pi¹towskiego, Ossolineum 1985 Szer, Prawo... S. Szer, Prawo rodzinne, Warszawa 1966 Tyszka, Socjologia... Z. Tyszka, Socjologia rodziny, Warszawa 1979 Walaszek, Zarys... B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuñczego, Warszawa 1971 Winiarz, Prawo... J. Winiarz, Prawo rodzinne, Warszawa 1994 Zieliñski, Prawo... Prawo rodzinne i opiekuñcze w zarysie, Warszawa 2000

20 Wykaz skrótów XIX 5. Orzecznictwo Wytyczne SN z 1952 r... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w sprawie s¹dowego ustalenia ojcostwa, OSN 1953, poz. 31 Wytyczne SN z 1955 r.... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w zakresie zastosowania art. 29 KRO, OSN 1955, poz. 46 Wytyczne SN z 1968 r.... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz art. 58 KRO, OSN 1968, poz. 77 Wytyczne SN z 1974 r... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w zakresie stosowania przepisów o podziale maj¹tku wspólnego ma³ onków, w wypadku gdy w sk³ad tego maj¹tku wchodzi spó³dzielcze prawo do lokalu, OSN 1975, poz. 37 Wytyczne SN z 1978 r.... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu zajmowanym przez ma³ onków oraz o podziale maj¹tku wspólnego, OSN 1978, poz. 39 Wytyczne SN z 1987 r... Wytyczne S¹du Najwy szego z r. w zakresie wyk³adni prawa i praktyki s¹dowej w sprawach o alimenty, OSN 1988, poz. 42 Zalecenia kierunkowe z 1976 r.... Zalecenia kierunkowe S¹du Najwy szego z r. w sprawie wzmo enia ochrony rodziny, OSN 1976, poz Inne Dz.U.... Dziennik Ustaw kan.... kanon Nb.... numer brzegowy orz... orzeczenie SN... S¹d Najwy szy SN (7)... S¹d Najwy szy w sk³adzie 7 sêdziów tekst jedn.... tekst jednolity uchw.... uchwa³a USC... urz¹d stanu cywilnego wyr... wyrok zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami