PRACE ORYGINALNE. tych palaczy, którzy z racji zawodu, lub wykonywanego obecnie powinni byæ wolni od dymu tytoniowego. Celem

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Adam RZE NICKI Justyna KRUPIÑSKA W³odzimierz STELMACH Alina KOWALSKA Czêstoœæ palenia tytoniu wœród studentów ostatnich lat Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Frequency o smoking tobacco among the students o the last year o the Faculty o Health Sciences Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w odzi Kierownik: Pro. dr hab. med. Wojciech Drygas Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie tytoniu pal¹cy studenci palenie bierne Additional key words: smoking tobacco smoking students passive smoking Adres do korespondencji: Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny ul. eligowskiego 7/ ódÿ Tel.: (+42) Fax: (+42) oice@cindi.org.pl Palenie tytoniu stanowi jedno z najczêœciej spotykanych i niebezpiecznych uzale nieñ Polaków, a jednoczeœnie mimo wielu dramatycznych skutków jest zagro eniem najbardziej bagatelizowanym. Trudno zrozumieæ szczególnie tych palaczy, którzy z racji zawodu, który bêd¹ wykonywaæ w przysz³oœci lub wykonywanego obecnie powinni byæ wolni od dymu tytoniowego. Celem pracy by³o ustalenie udzia³u osób inhaluj¹cych dym tytoniowy wœród studentów ostatnich lat studiów z uwzglêdnieniem wybranych cech spo³eczno- demograicznych. Badaniem objêto wszystkich, to jest 162 studiuj¹cych na ostatnich latach Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi. Pos³uguj¹c siê technik¹ ankiety audytoryjnej badania prowadzono w okresie od 1 do 15 marca 27 roku. Wype³nione kwestionariusze odda³o 92,6% studiuj¹cych na ostatnich latach (15 studentek i studentów). Wœród 15 badanych do palenia papierosów przyzna- ³o siê 58 osób 38,6%. Odsetek pal¹cych studentek wynosi³ 34,% a pal¹cych studentów 46,4%. W przesz³oœci pali³o prawie 65% badanych. Ponad 54% ankietowanych pierwszego papierosa zapali³o w szkole œredniej. Najwiêcej pal¹cych (3,5%) w ci¹gu doby wypala³o 5 1 sztuk papierosów. Wiêkszoœæ pal¹cych (7,4%) stwierdzi³a, e palili wszêdzie tam, gdzie mieli na to ochotê. Spoœród 58 pal¹cych 4 osoby mog¹ byæ uzale nione armakologicznie od nikotyny. Prawie wszyscy chcieliby zerwaæ z na³ogiem. Odsetek pal¹cych studentów ostatnich lat studiów Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi w 27 roku by³ bardzo wysoki. W grupie mê czyzn pali³ prawie, co drugi student a w grupie kobiet pali³a co trzecia studentka. Zdecydowana wiêkszoœæ pal¹cych nara a- ³a na palenie bierne inne osoby pal¹c wszêdzie tam, gdzie mieli na to ochotê. Istnieje pilna potrzeba podjêcia skutecznych dzia³añ proilaktycznych ukierunkowanych na problem palenia wœród studiuj¹cej m³odzie y szczególnie na kierunkach kszta³c¹cych kadry dla placówek ochrony zdrowia. Smoking tobacco is one o the most requent and most dangerous addictions among the Poles, at the same time despite the many dramatic results it is the most belittled o threats. It is diicult to understand especially those smokers who, due to their uture or present job should be ree rom tobacco smoke. The aim o the work was to establish the participation o the smoke inhalers among the students o the last years o studies, ocusing on the particular socio-demographic eatures. 162 students were tested, that means all who are the last year students at the Faculty o Health Sciences o the Medical University o Lodz. Using the auditoria survey, the studies were carried out between the 1 st to 15 th March 27. The illed in surveys were handed back in by 92.6% o students (15 emale and male students). Among the 15 o the tested, 58 people conessed to smoking (38.6%). The ratio o the smoking emale students was 34.% and smoking male students 46.4%. In the past, there were close to 65% o smokers among the tested. Over 54% o the asked people smoked their irst cigarette in the high school. Majority o smokers (3.5%) smoked rom 5 to 1 cigarettes a day. Majority o smokers (7.4%) conirmed they smoked everywhere where they wished. From among 58 smokers, 4 people could be pharmacologically addicted to nicotine. Almost all o them would like to quit smoking. The ratio o smoking students o the last years o the Faculty o Health Sciences o the Medical University o Lodz was very high in 27. There was practically every second male student who smoked and close to every third emale one. Great majority o the smokers put the health o the people around them who did not smoke at risk because they smoked everywhere they pleased. There is a need to undertake some eicient preventive actions directed at the problem o smoking among the students, especially o the departments which produce the personnel o the health centres. 786 Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 A. RzeŸnicki i wsp.

2 Wstêp Palenie tytoniu stanowi jedno z najbardziej niebezpieczniejszych uzale nieñ Polaków, a jednoczeœnie mimo tak dramatycznych skutków jest zagro eniem najbardziej bagatelizowanym [1,8]. Uznawane jest za g³ówny czynnik odpowiedzialny za powstawanie ponad 2 ró - nych chorób miêdzy innymi takich jak rak p³uca, rak krtani, choroba wieñcowa, udar mózgu, choroba wrzodowa o³¹dka, choroby p³uc i inne. Wyniki badañ wskazuj¹, e palenie papierosów jest przyczyn¹ 3% nowotworów z³oœliwych, a ponad 8% chorych na raka p³uca, to palacze papierosów [2]. Stopieñ œmiertelnoœci w przypadku raka p³uca jest bardzo wysoki wynosi a 95% [6]. Czo³owe miejsca w rankingach przedwczesnej umieralnoœci zajmuj¹ na³ogowi palacze papierosów. Szacuje siê, e jeœli czêstoœæ palenia papierosów bêdzie utrzymywaæ siê na obecnym poziomie, to w ci¹gu kolejnych 5 lat spowoduje oko³o 45 milionów zgonów na ca³ym œwiecie [4,5]. Ograniczenie palenia tytoniu o 5% pozwoli³oby unikn¹æ 2 do 3 milionów przedwczesnych zgonów w pierwszym kwartale naszego wieku i oko³o 15 milionów w kolejnym [16]. Mimo stosunkowo du ej wiedzy na temat szkodliwego wp³ywu palenia na stan zdrowia, odsetek pal¹cych pozostaje wysoki zw³aszcza w populacji m³odych osób i waha siê pomiêdzy 2% a 3% w zale noœci od wieku, p³ci i œrodowiska [13,15]. Palenie tytoniu jest znacz¹c¹ sk³adow¹ stylu ycia czynnika, który determinuje stan zdrowia w najwiêkszym procencie. Mimo stosunkowo du ej wiedzy na temat jego szkodliwego wp³ywu na dobrostan biopsycho-spo³eczny odsetek pal¹cych pozostaje wysoki [17]. Chcia³oby siê postawiæ nastêpuj¹ce pytania: Dlaczego w ogóle ludzie pal¹? Dlaczego niektórzy œwiadomie decyduj¹ siê na palenie mimo to, e wiedz¹ i jest ono szkodliwe, oraz zwiêksza ryzyko chorób a nawet œmierci? Pytania te i wiele innych dotykaj¹ g³êbokiej struktury osobowoœci i motywacji oraz umiejêtnoœci podejmowania decyzji yciowo wa nych dla jednostki i dla spo³eczeñstwa coraz bardziej uzale niaj¹cego siê od tytoniu [18]. Trudno zrozumieæ szczególnie tych palaczy, którzy z racji swojego zawodu powinni byæ wolni od nikotyny np. lekarze, studenci medycyny, studenci wydzia³ów nauk o zdrowiu, pedagodzy, ksiê a. Przecie to w³aœnie oni powinni pomagaæ ludziom uzale nionym i nak³aniaæ ich do zerwania z na- ³ogiem [3,1,14]. Zaprzestanie palenia stwarza szansê zmniejszenia narastaj¹cej przedwczesnej umieralnoœci, zw³aszcza wœród mê czyzn. A 7% palaczy uwa a, e próbowaliby rzuciæ palenie, gdyby doradzi³ im to lekarz, dlatego lekarze powinni stanowiæ wzór do naœladowania [7]. Powy sze releksje powinny znaleÿæ odzwierciedlenie w kreowaniu mody na niepalenie wœród przysz³ych pracowników ochrony zdrowia. W przysz³oœci wiêkszoœæ absolwentów Wydzia³u Nauk o Zdrowiu bêdzie zajmowa- ³a siê promowaniem zdrowego stylu ycia i edukacj¹ zdrowotn¹ spo³eczeñstwa [11]. Wa ne jest aby ich wiedza teoretyczna by³a poparta w³aœciwymi postawami zdrowotnymi. Pal¹cy papierosy pracownik s³u by zdrowia i zachêcaj¹cy do zerwania z na³ogiem palenia nie jest osob¹ wiarygodn¹ [9]. Dlatego bez pog³êbienia wiedzy i zaanga owania œrodowiska medycznego w walkê z paleniem tytoniu trudno oczekiwaæ poprawy stanu zdrowia Polaków. Celem pracy by³o ustalenie udzia³u osób inhaluj¹cych dym tytoniowy wœród studentów ostatnich lat Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi oraz dokonanie analizy zachowañ badanych dotycz¹cych palenia tytoniu z uwzglêdnieniem cech spo³eczno -demograicznych. 37,3% (56) Rycina 1 Struktura badanych wg p³ci. Structure o the tested according to sex. % Kobiety 25,3% (38) Rycina 2 Struktura badanych wg kierunku studiów. Structure o the tested according to the direction o studies. Materia³ i metoda Badaniem objêto wszystkich, to jest 162 studiuj¹cych na ostatnich latach Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi. Pos³uguj¹c siê technik¹ ankiety audytoryjnej badania prowadzono w okresie od 1 do 15 marca 27 roku. Wype³nione kwestionariusze odda³o 15 studentek i studentów, co stanowi 92,6% wszystkich studiuj¹cych na ostatnich latach. Wœród badanych by³y 94 studentki 62,7% oraz 56 studentów 37,3% (rycina 1). Studenci studiów dziennych stanowili 68,% respondentów a studenci studiów zaocznych 32,% ogó³u badanych. Zdecydowana wiêkszoœæ respondentów to studenci studiów magisterskich 119 osób, to jest 79,3%, a 31 osób, co stanowi 2,7% badanych odbywa³o studia na poziomie licencjackim: 1. Na Oddziale Medycyny Ratunkowej magisterskich studiów dziennych studiowa³o 38 osób (25,3% badanych), to jest 18 kobiet i 2 mê czyzn. 2. Na Oddziale Medycyny Ratunkowej magisterskich studiów zaocznych studiowa³o 48 studentów (32,%), w tym 25 kobiet i 23 mê czyzn. Mê czyÿni 32,% (48) 62,7% (94) 22,% (33) 2,7% (31) Oddzia³ Medycyny Ratunkowej - magisterskie studia dzienne Oddzia³ Medycyny Ratunkowej - magisterskie studia zaoczne Oddzia³ Zdrowia Publicznego - studia magisterskie Oddzia³ Medycyny Ratunkowej - studia licencjackie Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 787

3 3. Na Oddziale Zdrowia Publicznego studiów magisterskich studiowa³y 33 osoby (22,%), w tym 28 studentek i 5 studentów. 4. Na Oddziale Medycyny Ratunkowej studiów licencjackich studiowa³o 31 osób (2,7%), w tym 23 kobiety i 8 mê czyzn. Strukturê badanych wed³ug kierunku studiów przedstawiono na rycinie 2. Dokonano analizy wybranych ragmentów zebranego materia³u empirycznego. W opracowaniu statystycznym zastosowano metody opisowe. Dla opisu badanych grup respondentów obliczono wskaÿniki struktury. W przypadku analizowania ma³ych podgrup wskaÿniki przedstawiano w postaci rakcji (), w pozosta³ych przypadkach wyra ano je w procentach (%). Wyniki W grupie studentów Wydzia³u Nauk o Zdrowiu licz¹cej 15 osób, 58 badanych (39%), w tym 32 kobiety i 26 mê czyzn odpowiedzia³o, e w styczniu lub lutym 27 roku zapalili przynajmniej jednego papierosa. Nie pali³o w ogóle w tym okresie 92 badanych (61%), to jest 62 kobiety i 3 mê - czyzn. W grupie 94 kobiet do palenia papierosów przyzna³y siê 32 osoby 34,% a w grupie 56 mê czyzn 26 badanych 46,4% stwierdzi³o, e palili w analizowanym okresie (rycina 3). Spoœród 38 studentów Oddzia³u Medycyny Ratunkowej magisterskich studiów dziennych 14 respondentów (=,37) w tym 7 kobiet i 7 mê czyzn stwierdzi³o, e w styczniu lub lutym 27 roku palili papierosy, a 24 respondentów (=,63), w tym 11 kobiet i 13 mê czyzn stwierdzi³o, e nie palili. Spoœród 48 studentów Medycyny Ratunkowej magisterskich studiów zaocznych 26 osób (=,54) w tym 13 kobiet i 13 mê - czyzn stwierdzi³o, e w styczniu lub lutym 27 roku zapalili przynajmniej jednego papierosa, a 22 osoby (=,46), to jest 12 kobiet i 1 mê czyzn odpowiedzia³o, e nie palili w tym czasie. Wœród 33 studentów Oddzia³u Zdrowia Publicznego studiów magisterskich twierdz¹co na pytanie dotycz¹ce palenia tytoniu w styczniu lub lutym 27 roku odpowiedzia³o 8 osób (=,24), to jest 6 kobiet i 2 mê czyzn, a 25 osób (=,76) w tym 22 kobiety i 3 mê czyzn odpowiedzia³o, e nie palili w analizowanym okresie. Spoœród 31 studentów Oddzia³u Medycyny Ratunkowej studiów licencjackich do palenia papierosów w styczniu lub lutym przyzna³o siê 1 studentów (=,32), to jest 6 kobiet i 4 mê czyzn, a 21 osób (=,68), w tym 17 kobiet i 4 mê czyzn stwierdzi³o, e nie palili papierosów w tym czasie (rycina 4). Badanych pal¹cych obecnie lub w przesz³oœci zapytano, ile sztuk papierosów w ci¹gu doby wypalaj¹ lub wypalali. Spoœród 98 studentów pal¹cych obecnie lub w przesz³oœci 9 badanych (9,2%), w tym 4 kobiety i 5 mê czyzn odpowiedzia³o, e wypalaj¹ do 2 papierosów w ci¹gu doby, 9 respondentów (9,2%), to jest 5 kobiet i 4 mê czyzn stwierdzi³o, e pal¹ od 3 do 4 papierosów w ci¹gu doby, 3 badanych (3,5%), w tym 2 kobiet i 1 mê czyzn odpowiedzia³o, e wypalaj¹ od 5 do 1 papierosów w ci¹gu doby. Powy ej 1 papierosów w ci¹gu doby wypala³o 23 respondentów (23,5%), to jest 13 studentek i 1 studentów, 4 badanych Rycina 3 Rozk³ad odpowiedzi respondentów dotycz¹cy palenia tytoniu w styczniu lub lutym 27 roku wg p³ci. Distribution o the respondents concerning smoking in January or February 27 according to sex.,8,7,6,5,4,3,2,1,8,7,6,5,4,3,2,1 =,37 (14) =,63 (24) dzienne (38 osób) =,37 (14) =,63 (24) dzienne (38 osób) =,54 (26) =,46 (22) zaoczne (48 osób) Palili =,54 (26) =,46 (22) zaoczne (48 osób) Palili Rycina 4 Zachowania respondentów dotycz¹ce palenia tytoniu w styczniu lub lutym 27 roku wg kierunków studiów. Behaviour o smokers concerning smoking in January or February 27 according to the direction o studies. (4,1%), to jest 3 kobiety i 1 mê czyzna odpowiedzia³o, e pal¹ kilka sztuk papierosów w tygodniu, 23 studentów (23,5%), w tym 9 kobiet i 14 mê czyzn pali³o sporadycznie, przy specjalnej okazji (rycina 5). =,24 (8) =,76 (25) OZP - magisterskie (33 osoby) Nie palili =,24 (8) =,76 (25) OZP - magisterskie (33 osoby) Nie palili =,32 (1) =,68 (21) OMR - licencjat (31 osób) =,32 (1) =,68 (21) OMR - licencjat (31 osób) Na pytanie: Czy palisz obecnie b¹dÿ pali³eœ/aœ w przesz³oœci tylko w miejscach wyznaczonych, czy wszêdzie tam, gdzie masz b¹dÿ mia³eœ/aœ ochotê? 98 badanych pal¹cych obecnie lub w przesz³oœci odpo- 788 Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 A. RzeŸnicki i wsp.

4 4,1% (4) 23,5% (23) 23,5% (23) 3,5% (3) Rycina 5 Rozk³ad odpowiedzi respondentów dotycz¹cy liczby wypalanych papierosów w ci¹gu doby obecnie lub w przesz³oœci. Distribution o the answers o the respondents concerning the number o smoked cigarettes a day now or in the past.,9,8,7,6,5,4,3,2,1 7,4% (69) 1 9,2% (9) 9,2% (9) do 2 w ci¹gu doby 3-4 w ci¹gu doby 5-1 w ci¹gu doby powy ej 1 w ci¹gu doby kilka sztuk w tygodniu palê (pali³em) sporadycznie, przy specjalnej okazji Palê (pali³em/am) tylko w miejscach wyznaczonych Palê (pali³em/am) tam, gdzie mam (mia³em/am) ochotê =,93 (54) poni ej 7 punktów =,7 (4) 7 punktów i wiêcej Rycina 7 Wyniki Testu Fagerströma przeprowadzonego wœród respondentów pal¹cych tytoñ. The results o the Fagerström test carried out among the smoking respondents. 29,6% (29) Rycina 6 Rozk³ad odpowiedzi na pytanie: "Czy palisz b¹dÿ pali³eœ/aœ w przesz³oœci tylko w miejscach wyznaczonych, czy wszêdzie tam, gdzie masz b¹dÿ mia³eœ/aœ ochotê?" Distribution o the answers to a question: 'Do you smoke / Have you smoked only in the places assigned to smoke or everywhere you want / wanted?' wiedzia³o nastêpuj¹co: 29 osób (29,6%), w tym 21 kobiet i 8 mê czyzn odpowiedzia³o, e palili tylko w miejscach wyznaczonych, 69 respondentów (7,4%), to jest 33 kobiety i 36 mê czyzn odpowiedzia³o, e palili tam gdzie mieli na to ochotê (rycina 6). Obecnie pal¹cy (58 osób) wype³niali Test Uzale nienia od Nikotyny wg Fagerströma oraz Test Motywacyjny do Zaprzestania Palenia wg Schneider. Dokonuj¹c analizy wyników Testu Uzale nienia od Nikotyny wed³ug Fagerströma zgodnie z instrukcj¹ przyznawano punkty adekwatnie do udzielonej odpowiedzi. Zdecydowana wiêkszoœæ respondentów, to jest 54 osoby (=,93), w tym 31 kobiet i 23 mê czyzn uzyska³o poni ej 7 punktów. Oznacza to, e te osoby nie s¹ prawdopodobnie biologicznie uzale nione od nikotyny, a palenie tytoniu jest b¹dÿ wyuczonym, b¹dÿ psychospo³ecznie generowanym zachowaniem. Czterech badanych (=,7), to jest 1 kobieta studiuj¹ca na Oddziale Medycyny Ratunkowej studiów zaocznych i 3 mê czyzn, w tym 2 osoby studiuj¹ce na Oddziale Medycyny Ratunkowej studiów zaocznych i 1 mê czyzna studiuj¹cy na Oddziale Medycyny Ratunkowej studiów dziennych uzyska³o sumê punktów równ¹ 7. Oznacza to, e te osoby s¹ prawdopodobnie biologicznie uzale nione od nikotyny, oraz s¹ g³êboko przekonane, e nie potrai¹ yæ bez papierosa (rycina 7). Badani (58 pal¹cych) odpowiadali na 12 pytañ zawartych w Teœcie Motywacji do Zaprzestania Palenia wed³ug Schneider wybieraj¹c odpowiedzi tak lub nie. Nastêpnie zgodnie z instrukcj¹ sumowano oddzielnie odpowiedzi tak i nie i porównywano, których odpowiedzi jest wiêcej. Zdecydowana wiêkszoœæ respondentów (55 osób, =,95, w tym 31 kobiet i 24 mê - czyzn) uzyska³a wiêcej odpowiedzi tak. Oznacza to, e s¹ umotywowani silnie do zerwania z na³ogiem palenia. Trzy osoby (=,5), to jest 1 kobieta i 2 mê czyzn uzyska³y sumê odpowiedzi tak mniejsz¹ b¹dÿ równ¹ sumie odpowiedzi nie. Oznacza to, e ich gotowoœæ do zerwania z na³ogiem nie jest zbyt wysoka i mog¹ ponieœæ pora kê ju w pierwszych dniach abstynencji (rycina 8). Dyskusja Palenie tytoniu przez studentów ostatnich lat studiów kierunków medycznych, którzy po przeprowadzeniu niniejszych badañ w zdecydowanej wiêkszoœci za 3 miesi¹ce opuszcz¹ mury Uczelni jest szczególnie niepokoj¹ce. Pracownik s³u by zdrowia powinien promowaæ zdrowy styl ycia przede wszystkim w³asn¹ postaw¹ wobec zdrowia. Wœród badanych papierosy pali³ prawie, co drugi student i co trzecia studentka. Zdecydowana wiêkszoœæ pal¹cych, to jest ponad 7% nara a³a na palenie bierne osoby przebywaj¹ce w ich otoczeniu. W roku akademickim 25/26 pos³uguj¹c siê tym samym kwestionariuszem ankiety, co w niniejszej pracy, przeprowadzono badania wœród studentów pierwszych lat studiów Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi. Ustalono, e pali³o 31,7% badanych [12]. W porównaniu z wynikami badañ w³asnych przedsta- Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 789

5 1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 =,95 (55) powy ej 6 odpowiedzi "tak" Rycina 8 Wyniki Testu Motywacyjnego do Zaprzestania Palenia tytoniu wg Schneider. The results o the test Motivating to Quit Smoking according to Schneider. wionymi w niniejszej pracy odsetek pal¹cych by³ ni szy o 6,9 punktu procentowego. Okaza³o siê równie, e odsetek pal¹cych w przesz³oœci wœród studentów pierwszych lat w ubieg³ym roku by³ równie ni - szy o 11,8 punktu procentowego. Liczba wypalanych papierosów w ci¹gu doby przez badanych pierwszego roku ró - ni³a siê w sposób korzystny. Powy ej 1 sztuk papierosów wypala³o wówczas 12% badanych a wyniki badania wœród studentów ostatnich lat przedstawionego w niniejszej pracy wskazuj¹, e odsetek pal¹cych powy ej 1 sztuk papierosów wynosi³ a 23,5%. Wnioski. 1. Odsetek pal¹cych studentów ostatnich lat studiów Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi w 27 roku by³ bardzo wysoki. Osoby pal¹ce papierosy stanowi³y 38,6% badanych. 2. Rozpowszechnienie palenia tytoniu wœród mê czyzn by³o bardzo wysokie, pali³ prawie, co drugi student (46,4%). =,5 (3) 6 lub mniej odpowiedzi "tak" 3. Czêstoœæ palenia w grupie kobiet by³a mniejsza w porównaniu z mê czyznami o 12,4 punktu procentowego (34,%) co oznacza, e by³a równie du a. Papierosy pali³a, co trzecia studentka. 4. Optymistyczny jest akt, e w czasie studiów znacz¹ca czêœæ badanych, to jest 26,1% (39 osób) zaprzesta³o palenia. 5. Zdecydowana wiêkszoœæ pal¹cych (ponad 7%) nara a³a na palenie bierne inne osoby pal¹c wszêdzie tam, gdzie mieli ochotê. 6. Osoby uzale nione armakologicznie od nikotyny stanowi³y nieznaczn¹ czêœæ pal¹cych (4 osoby spoœród 58 pal¹cych). 7. Optymistyczny jest akt, e prawie wszyscy palacze chcieli zerwaæ z na³ogiem (55 osób spoœród 58 pal¹cych). 8. Istnieje pilna potrzeba podjêcia dalszych badañ i skutecznych dzia³añ proilaktycznych ukierunkowanych na problem palenia wœród studiuj¹cej m³odzie y szczególnie na kierunkach kszta³c¹cych kadry dla placówek ochrony zdrowia. Piœmiennictwo. 1. Adamek R.: Palenie tytoniu a zdrowie w œwietle badañ, Med. Rodz. 21, 4, Ball S.: Papieros na ³awie oskar onych, czyli o na³ogu palenia bez retuszu. Warszawa Choi Won S., Harris K.J., Okuyemi K. et al.: Predictors o smoking initiation among college-bound high school students, Ann. Behav. Med. 23, 26, Delnevo C.D., Hrywna M., Abatemarco D.J. et al.: Relationships between cigarette smoking and weight control in young women, Fam. Community Health 23, 26, Ezzati M., Lopez A.D.: Estimates o global mortality attributable to smoking in 2. Lancet 23, 362, Florek E., Piekoszewski W.: Toksykologiczne aspekty palenia tytoniu, Pol. Med. Rodz. 24, 6, Gerstenkorn A., Suwa³a M.: Terapia antynikotynowa w praktyce lekarskiej. Polskie Towarzystwo Medycyny Ogólnej i Œrodowiskowej, Lublin Halawa B.: Palenie papierosów a schorzenia sercowo-naczyniowe, Lek. Wojs. 24, 8, Jêdrzejewska B., Kalinowski P.: Rola pracowników ochrony zdrowia w proilaktyce na³ogu palenia tytoniu, Wiad. Lek. 22, 55, (Supl. 1 cz. 1), Kear M. E.: Psychosocial determinants o cigarette smoking among college students. J. Comm. Health Nurs.22, 19, Kishchuk N., Tremblay M., Lapierre J. et al.: Qualitative investigation o young smoker s and ex-smokers views on smoking cessation methods. Nicotine Tab. Res. 24, l 6, Kowalska A., RzeŸnicki A., Drygas W.: Postawy i zachowania dotycz¹ce palenia tytoniu studentów pierwszego roku Wydzia³u Nauk o Zdrowiu. Przegl. Lek. 26,63, Malara B., Góra-Kupilas K., Joœko J. i wsp.: Palenie tytoniu i stosowanie innych u ywek wœród studentów wybranych uczelni. Przegl. Lek. 26, 63, Morrell H. E. R., Cohen Lee M., Bacchi D. et al.: Predictors o smoking and smokeless tabacco use in college students: A preliminary study using webbased survey methodology. J. Am. Coll. Health 25 l 54, Patterson F., Lerman C., Kaumann V. G. et al.: Cigarette smoking practices among american college students: Review and uture directions. J. Am. Coll. Health 23, 52, Peto R., Lopez A., Boreham J. et al.: Mortality rom tobacco in developed countries: indirect estimates rom national vital statistic. Lancet 1992, 339, Zatoñski W., Cekiera Cz.: Palenie tytoniu: wolnoœæ czy zniewolenie? Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Centrum Onkologii- Instytut im. M. Sk³odowskiej Curie. Warszawa Zatoñski W., PrzewoŸniak K. (red.): Palenie tytoniu w Polsce: postawy, nastêpstwa zdrowotne, proilaktyka. Centrum Onkologii- Instytut im. M. Sk³odowskiej Curie. Warszawa Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 A. RzeŸnicki i wsp.