Palenie papierosów wœród gimnazjalistów powiatu rzeszowskiego

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Zdzis³awa CHMIEL-PO EÆ Lucyna BORATYN-DUBIEL Monika BINKOWSKA-BURY Palenie papierosów wœród gimnazjalistów powiatu rzeszowskiego Cigarette smoking by secondary school students in the country of Rzeszow Instytut Pielêgniarstwa i Po³o nictwa, Uniwersytet Rzeszowski, Dyrektor: Prof. dr hab. n. med. Pawe³ Januszewicz Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie papierosów m³odzie szkolna Additional key words: cigarette smoking students Adres do korespondencji: Dr Zdzis³awa Chmiel -Po³eæ Uniwersytet Rzeszowski Wydzia³ Medyczny Instytut Pielêgniarstwa i Po³o nictwa ul. Warzywna 1, Rzeszów Tel.: (+) ins_piel@univ.rzeszow.pl W ostatnim dziesiêcioleciu palenie tytoniu sta³o siê bardzo powszechne. Zjawiskiem niepokoj¹cym jest wci¹ zwiêkszaj¹ca siê liczba m³odych ludzi podejmuj¹cych palenie papierosów. Powszechnie wiadomo, e dzia³anie dymu tytoniowego mo e powodowaæ nieodwracalne zmiany w dojrzewaj¹cym organizmie. Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wœród m³odzie y gimnazjalnej. Badania przeprowadzono w czerwcu 2007 roku i objêto nimi 193 uczniów, w wieku od 13 do 16 roku ycia, w tym 52,84% dziewcz¹t i 47,16% ch³opców. Dobór osób do grupy badawczej by³ celowy i obejmowa³ uczniów z dwóch gimnazjów powiatu rzeszowskiego: miejskiego i podmiejskiego. Wœród badanych 103 osoby (53,36%) pochodzi- ³y ze œrodowiska wiejskiego, a uczniów (46,63%) ze œrodowiska miejskiego. Badania przeprowadzono metod¹ sonda u diagnostycznego z wykorzystaniem techniki Autorskiego Kwestionariusza Ankiety. W opracowaniu statystycznym wykorzystano test niezale noœci chi kwadrat Persona oraz analizê wariancji ANOVA. Badania wykaza³y, e zdecydowana wiêkszoœæ (83,94%) m³odzie y nie przyznaje siê do palenia papierosów. Wœród pal¹cych gimnazjalistów 67,74% stanowi¹ ch³opcy. Wiêkszoœæ (83,87%) wypala od 1 do 5 sztuk papierosów dziennie. Zdrowie zajmuje pierwsz¹ pozycjê w hierarchii nastolatków. Zaskakuj¹cy okaza³ siê fakt, e uczniowie pal¹cy w sposób regularny najczêœciej traktowali zdrowie, jako wartoœæ najwa niejsz¹ w hierarchii. Analiza wybranych czynników sprzyjaj¹cych paleniu papierosów wykaza³a, e bardzo du a grupa rówieœników (77,20%) oraz znaczna grupa nauczycieli (63,73%) i rodziców (39,89%) ankietowanych osób pali papierosy, jednak nie wp³ywa to na czêstoœæ palenia papierosów przez m³odzie szkoln¹. A last ten years cigarette smoking has become very popular. The most startling finding is the increase in the amount of young people who are becoming smokers. At is well known, that smoking cigarettes causes irreversible changes in the bodies of young people. The main objective of the thesis was to document and interpret the spread of cigarette smoking among secondary school of aged students in Rzeszow country. The research was carried out in June, students took part in the research study, they were between the ages of 13 and 16 years old, 52.84% were girls and 47.16% were boys. This group of young people was specifically selected to cover both the city and its surrounding area in the country of Rzeszow. Of the students who took part in the research 103 (53.36%) were from the surrounding countryside and (46.63%) from the city. The research findings were gathered using diagnostic techniques, including questionnaires prepared by the author. To analyze the statistics the author used the test of independence chi Parsons Square, and the variety analyze (ANOVA). The research showed that the majority of young people (83,94%) withheld the fact that they were smoking cigarettes % of the students in the study were secondary school aged boys. Most of them (83.87%) smoke between 1 to 5 cigarettes per day. Even for those who smoked, when asked they said, that health was most important to them. It is surprising, that smokers who smoke everyday chose health as their most important value. After analyzing the conditions which affect smoking, we found that many of their colleagues (77.20%), teachers (63.73%) and parents (39.89%) smoked also; although that didn t affect the regularity of smoking by the students surveyed. 762 Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 Z. Chmiel-Po³eæ i wsp.

2 Wstêp Palenie papierosów jest szeroko rozpowszechnione i zakorzenione w wielu spo³eczeñstwach, a zw³aszcza o wysokim stopniu industrializacji. Jest najpopularniejszym i jednym z najczêœciej wymienianych dzia- ³añ antyzdrowotnych podejmowanych przez cz³owieka [7,]. Wed³ug WHO na œwiecie jest oko³o 1,1 miliarda palaczy papierosów, w tym oko³o 9 milionów Polaków [5]. Czêsto pierwsze próby podejmowania palenia papierosów siêgaj¹ okresu dzieciñstwa i wczesnej m³odoœci. W tym czasie, co najmniej trzy czwarte m³odych ludzi podejmuje jedno lub wielorazowe próby palenia. Wiêkszoœæ doros³ych palaczy rozpoczyna regularne palenie w drugiej dekadzie ycia [10]. pokoj¹cy jest jednak fakt, e na³óg ten staje siê coraz bardziej popularny wœród kobiet oraz m³odzie y zw³aszcza p³ci eñskiej [4]. Zdrowotne skutki palenia papierosów ujawniaj¹ siê najczêœciej u osób doros³ych w postaci szeregu chorób tytoniozale nych, ale prowadz¹ce do nich uzale nienie dotyczy jednak okresu wczesnej m³odoœci, czyli czasu najwa niejszego dla kszta³towania siê okreœlonych zachowañ zdrowotnych [2]. Okres m³odzieñczy to czas poszukiwañ, zdobywania wiedzy i rozwoju. stety to tak e okres, w którym dzieci i m³odzie bardzo ³atwo ulegaj¹ ró nym wp³ywom, poszukuj¹ przyjemnoœci p³yn¹cych miêdzy innymi z palenia papierosów. Spo³eczna tolerancja dla nikotynizmu oraz nieprawid³owe wzorce zachowañ pal¹cych rodziców i nauczycieli sprzyjaj¹ podejmowaniu palenia tytoniu przez m³odych ludzi. Dla czêœci nastolatków pierwsze, nawet niepozorne próby palenia papierosów mog¹ byæ pocz¹tkiem uzale nienia. Palenie papierosów staje siê coraz powszechniejsze i dotyczy coraz m³odszej populacji polskich dzieci. Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wœród m³odzie- y gimnazjalnej. Materia³ i metoda Badania przeprowadzono w czerwcu 2007 roku, wziê³o w nich udzia³ 193 uczniów, w wieku od 13 do 16 lat, z dwóch gimnazjów: miejskiego - Gimnazjum nr 7 w Rzeszowie oraz podmiejskiego - Gimnazjum w Zespole Szkó³ w Trzcianie. Dobór osób do grupy badawczej by³ celowy, warunkiem uczestnictwa by³o wyra enie zgody dyrekcji szkó³ oraz rodziców uczniów na udzia³ w badaniu. Badania przeprowadzono metod¹ sonda u diagnostycznego z wykorzystaniem Autorskiego Kwestionariusza Ankiety. Kwestionariusz sk³ada³ siê z pytañ o charakterze zamkniêtym oraz metryczki. Pytania skierowane by³y na okreœlenie liczby osób pal¹cych, zdrowia w systemie oraz czynników sprzyjaj¹cych podejmowaniu palenia tytoniu. Udzia³ w badaniach by³ dobrowolny i anonimowy. Uzyskane wyniki opracowano jakoœciowo i iloœciowo oraz poddano analizie statystycznej. W opracowaniu statystycznym wykorzystano test niezale noœci chi kwadrat Persona oraz test ANOVA. W analizie wariancji przyjêto nastêpuj¹ce regu³y statystyczne: p> 0,05 brak istotnoœci, p< 0,05 - istotnoœæ statystyczna (*), p< 0,01 - wysoce istotna zale noœæ statystyczna (**) oraz p< 0,001 - bardzo wysoka istotnoœæ statystyczna (***). W badaniach uwzglêdniono dwie zmienne: p³eæ i miejsce zamieszkania Wyniki Wœród badanej populacji uczennice stanowi³y 52,84%, uczniowie 47,15%. Wiêkszoœæ respondentów pochodzi³a ze wsi Tabela I i miejsce zamieszkania wœród m³odzie y szkolnej. Sex (male / female) and environment (city / countryside). Miejsce zamieszkania (53,36%), w tym 46,60% ch³opców i 53,39% dziewcz¹t. Pozostali badani mieszkali w mieœcie (46,63%), w tym 47,77% ch³opców i 52,22% dziewcz¹t (tabela I). Ponad po³owa badanej m³odzie y, zarówno z miasta, jak i ze wsi, sytuacjê materialn¹ swojej rodziny oceni³a jako dobr¹ (odpowiednio 64,44%, 54,36%), nastêpnie kolejno jako: bardzo dobr¹ (odpowiednio,77%, 23,30%), œredni¹ (odpowiednio 16,66%, 22,33%). Tylko jedna osoba (1,11%) pochodz¹ca z miasta oceni³a sytuacjê ekonomiczn¹ swojej rodziny, jako z³¹. N % N % N % N % N % N % 43 47, ,22 46,63 46, , ,36 N % N % N % N % N % N % 43 47,25 52, , , , ,84 Tabela II Deklaracja palenia papierosów z uwzglêdnieniem systematycznoœci. Declaration of smoking, regular or occasional. Rodzaj odpowiedzi p - dla testu Razem Persona N % N % N % Regularnie 4 4,40 2 1,96 6 3,11 Okazjonalnie 18,69 8 7,84 p < 0,05 25,55 76,92 92, ,94 p - dla testu Razem N % N % Persona N % Regularnie 5 5,56 1 0,97 6 3,11 Okazjonalnie 13,44 11,65 p < 0,05 25, ,00 87, ,94 Tabela III Iloœæ wypalanych papierosów dziennie wœród uczniów pal¹cych. The quantity of cigarettes smoked daily by the students. Iloœæ wypalanych papierosów dziennie p - dla testu Razem Persona N % N % N % 1 paczka 2 9, ,00 3 9, sztuk 1 4, ,00 p < 0,05 2 6, sztuk 18 85, ,00 83,87 p - dla testu Razem N % N % Persona N % 1 paczka 1 7,69 3 9, sztuk p < 0,05 2 6, sztuk 77,77 92,30 83,87 Najwiêcej ojców (32,03%), pochodz¹cych ze œrodowiska wiejskiego, posiada³o wykszta³cenie zasadnicze zawodowe, nastêpnie 23,30% œrednie ogólne (23,30%). Pozosta- ³a grupa ojców posiada³a nastêpuj¹ce wykszta³cenie: œrednie techniczne (21,35%), wy sze (,47%) i pomaturalne (3,88%). Wœród matek dominowa³o wykszta³cenie œrednie ogólne (25,24%) i wy sze (23,30%), nastêpnie zasadnicze zawodowe (22,33%), œrednie techniczne (16,50%) i pomaturalne (10,67%). Tylko cztery osoby posiada³y wykszta³cenie podstawowe. Inaczej przedsta- Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 /

3 S³awa Pieni¹dze Zdrowie Szczêœcie rodzinne Ciekawa praca - W ybrane yciowe (w %) ,07% 46,11% 43,00% 4,% 2,59% 43,52% 7,% 3,10% Rycina 1 Wartoœci preferowane przez m³odzie szkoln¹. Value prefer by the students. 44,04% wia³a siê sytuacja dotycz¹ca wykszta³cenia rodziców m³odzie y pochodz¹cej z miasta, najliczniejsza grupa zarówno matek, jak i ojców posiada³a wykszta³cenie wy sze (odpowiednio,88%, 46,67%). Nastêpnie ojcowie legitymowali siê wykszta³ceniem: œrednim technicznym (18,88%), œrednim ogólnym (13,33%), zasadniczym zawodowym (11,11%) i pomaturalnym (6, 66%). Natomiast matki posiada³y wykszta³cenie: œrednie ogólne (21,11%), pomaturalne (11,11%), zasadnicze zawodowe (7,77%) i œrednie techniczne (6,66%). Tylko 2,22% zarówno matek, jak i ojców posiada³o wykszta³cenie podstawowe. Szczegó³owa analiza wyników wykaza- ³a, e zdecydowana wiêkszoœæ dziewcz¹t (,20%) oraz ponad po³owa ch³opców (76,92%) nie pali³a papierosów, co stanowi³o (83,94%) ogó³u badanych. Podobna grupa osób niepal¹cych mieszka³a zarówno w mieœcie (80,00%), jak i na wsi (87,38%). Do palenia papierosów przyznawa³o siê 16,66% ankietowanych, w tym regularnie pali³o 3,11%, okazjonalnie,55%. Wœród dziewcz¹t pali³o 9,80%, w tym 7,84 23,31% 60,10% 55,95% 23,83% 3,62% 4,% 10,88% I II III IV V 75,64% Stopnie wybranych (I - wartoœæ najwa niejsza, V -wartoœæ najmniej wa na) 4,% 2,07% % stanowi³y osoby pal¹ce w sposób okazjonalny, a 1,96% pal¹ce w sposób regularny. Ch³opców pali³o znacznie wiêcej - 23,09%, z czego 18,69% to palacze okazjonalni, a 4,40% to regularni. Zaobserwowano ró nice statystyczne pomiêdzy p³ci¹ a paleniem papierosów na poziomie istotnoœci statystycznej (p< 0,05*), (tabela II)., bez wzglêdu na miejsce zamieszkania, m³odzie najczêœciej pali³a od 1 do 5 sztuk papierosów dziennie, w tym 80,00% pal¹cych dziewcz¹t i 85,71% pal¹cych ch³opców. W tej grupie 92,30% badanych mieszka³o na wsi, a 77,77% w mieœcie. Od 5 do 10 sztuk wypala³o 10,00% dziewcz¹t i 4,76% ch³opców zamieszka³ych w mieœcie. Jedn¹ paczkê papierosów dziennie wypala³o 10,00% uczennic i 9,52% uczniów. i miejsce zamieszkania nie ró nicowa³y badanych, w sposób istotny statystycznie, w zakresie iloœci wypalanych papierosów dziennie (p> 0,05), (tabela III). z przeprowadzonych badañ wynika, e najwiêkszy odsetek badanej m³odzie y (46,11%) za najwa niejsz¹ wartoœæ wœród wybranych hierarchii uzna- ³o wartoœæ zdrowia. Na drugiej pozycji uczniowie najczêœciej umieszczali szczêœcie rodzinne (43,00%), nastêpnie na trzecim miejscu ciekaw¹ pracê (60,10%), na czwartej pozycji posiadanie pieniêdzy (55,95%), a na pi¹tej - s³awê (75,64%), (rycina 1). Z analizy badañ wynika, e m³odzie szkolna, ze wzglêdu na p³eæ, ró ni siê w sposób istotny statystycznie w zakresie nastêpuj¹cych preferowanych yciowych: zdobycia s³awy (p< 0,001), posiadania pieniêdzy i dobrego zdrowia (p< 0,01) oraz szczêœcia rodzinnego (p< 0,05). Uczennice czêœciej wy ej ceni³y: wartoœæ zdrowia (odpowiednio: I 49,01%; II,03%) i szczêœcia rodzinnego (odpowiednio: I,03%; II 46,07%), ni ch³opcy (zdrowie: I 42,85%; II 38,46%; szczêœcie rodzinne: I 37,36%; II 41,75%). Natomiast ni sze pozycje czêœciej przypisywa³y s³awie V 83,33% oraz posiadaniu pieniêdzy IV 65,68%, natomiast ch³opcy (odpowiednio: V - 67,03%; IV - 45,05%). ró nicowa³o badanych w zakresie takich jak: zdobycie s³awy i zdrowia (p< 0,01) oraz posiadania pieniêdzy (p< 0,05). Respondenci mieszkaj¹cy na wsi czêœciej umieszczali zdrowie na wy szych pozycjach (I 54,36%), ni mieszkaj¹cy w mieœcie (I 36,66%). S³awie, zarówno osoby mieszkaj¹ce na wsi, jak i w mieœcie przypisywali najczêœciej pozycjê pi¹t¹ (odpowiednio: V 81,55%; V 68,88%). Szczegó³owe wyniki przedstawia tabela nr IV. Z badañ wynika, e pomiêdzy paleniem papierosów a pozycj¹ zdrowia w hierarchii m³odzie y nie wystêpuj¹ ró nice istotne statystyczne (p> 0,05). Analiza wyników wykaza³a, e zdrowie by³o najcenniejsz¹ ¹ dla uczniów pal¹cych w sposób regularny, (rycina 2). Wiêkszoœæ ankietowanych (62,69%) informacje, dotycz¹ce wp³ywu palenia papierosów na zdrowie, czerpa³a z radia i telewizji, 56,99% z ksi¹ ek i prasy, a 52,84% wiedzê na ten temat przekazywali rodzice. Dla ponad po³owy badanych (58,54%) Ÿród³em informacji byli tak e nauczyciele. mal co drugi ankietowany (40,41%) przyznawa³, e Tabela IV Wartoœci preferowane przez m³odzie szkoln¹ z uwzglêdnieniem podzia³u na p³eæ i miejsce zamieszkania. Value of students preference accounting for sex and environment. I II III IV V I II III IV V p dla testu N % N % N % N % N % N % N % N % N % N % ANOVA p < 0,001*** S³awa 4 4,39 5 5, ,98 11, ,03 7 6, , ,33 Pieni¹dze 8 8, , , 41 45, ,98 1 0,98 4 3, , ,68 7 6,86 Zdrowie 39 42, ,69 6 6,59 4 4, ,01 49,03 3 2,94 Szczêœcie p < 0,05* rodzinne 34 37, ,75 6 6,59 8 8,79 5 5,49 49, ,07 2 1,96 1 0,98 3 2,94 Ciekawa praca 6 6,59 4 4,39 44,35 28,57 11,08 2 1,96 2 1,96 72, ,60 6 5,88 I II III IV V I II III IV V p dla testu N % N % N % N % N % N % N % N % N % N % ANOVA S³awa 4 4,44 4 4, ,00 11, ,88 1 0,97 8 7, , 84 81,55 p < 0,05* Pieni¹dze 6 6, , ,55 44,88 7 7,77 3 2,91 4 3, , , , Zdrowie 33 36, ,55 5 5,55 8 8, , ,74 2 1,94 1 0,97 1 0,97 Szczêœcie rodzinne 41 45, ,55 7 7,77 7 7, , ,45 5 4,85 2 1,94 1 0,97 Ciekawa praca 5 5,55 4 4, , ,22 13,33 3 2,91 2 1, ,04 25,24 5 4,85 Wybrane Wybrane Stopnie I,II,III,IV,V Stopnie I,II,III,IV,V 764 Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 Z. Chmiel-Po³eæ i wsp.

4 w szko³ach by³y prowadzone zajêcia poœwiêcone szkodliwoœci palenia papierosów. Prawie co trzeci uczeñ (32,%) nie mia³ zdania na temat prowadzenia szkolnej profilaktyki w tym zakresie, (rycina 2). Analiza wybranych czynników sprzyjaj¹cych podejmowaniu palenia wykaza³a, e zdecydowana wiêkszoœæ (77,20%) rówieœników badanych osób pali papierosy. Ponad po³owa respondentów (63,73%) poda³a, e Wartoœci oceny zdrowia 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 pal¹ tak e ich nauczyciele. Wœród ankietowanych,09% przyzna³o, e palenie papierosów wystêpuje wœród ich rodzeñstwa. wykazano ró nic na poziomie istotnoœci statystycznej, zarówno w mieœcie, jak i na wsi (p> 0,05), pomiêdzy paleniem papierosów przez rówieœników, nauczycieli i rodzeñstwo a paleniem tytoniu wœród gimnazjalistów. Zaobserwowano natomiast ró - nicê statystyczn¹ na poziomie p< 0,05 po- Wykres interakcji œrednich oceny zdrowia w podziale na sposób palenia papierosów nie palili papierosów palili w sposób regularny palili w sposób okazjonalny Œrednie oceny dotycz¹ce zdrowia wed³ug osób, które pali³y papierosy w sposób regularny, okazjonalny lub nie pali³y w ogóle Rycina 2 Wartoœæ zdrowia a palenie papierosów wœród m³odzie y gimnazjalnej. Value of health and smoking of the students. miêdzy paleniem papierosów przez rodziców a podejmowaniem palenia przez m³odzie w œrodowisku wiejskim. Wœród respondentów mieszkaj¹cych na wsi 3,33% nie posiada³o wiedzy, dotycz¹cej palenia papierosów przez rodziców, (tabela V). Dyskusja Œwiatowa Organizacja Zdrowia uzna³a na³óg palenia tytoniu za najwiêksze zagro- enie dla zdrowia publicznego w skali œwiata. Polska nale y do czo³ówki pod wzglêdem u ywania wyrobów tytoniowych. Szacuje siê, e Polacy, w tym oko³o 20% kobiet i oko³o 40 % mê czyzn, rocznie wypalaj¹ oko³o miliardów papierosów [1]. pokoj¹cy jest fakt, e w Polsce, jak i w innych krajach po papierosy siêgaj¹ coraz m³odsi. Ka dego dnia oko³o 500 m³odych ludzi rozpoczyna palenie papierosów. W 1998 roku, w badaniach przedstawionych przez Barbarê Wojnarowsk¹, próby palenia tytoniu podjê³o 43,00% m³odzie y w wieku od 11 do15 lat, a wœród 15-latków tak¹ próbê mia³o za sob¹ 65,00% uczniów [13]. Badania w³asne dowodz¹, e 16,66% ogó³u badanych pali papierosy, z tego do regularnego palenia przyznaje siê jedna czwarta, a pozostali pal¹ okazjonalnie. w istotny sposób ró nicuje m³odzie pod wzglêdem palenia tytoniu, wœród pal¹cych nastolatków zdecydowanie wiêksz¹ grupê stanowili ch³opcy. Palenie papierosów jest przyczyn¹ wielu chorób dotycz¹cych uk³adu kr¹ enia, oddechowego oraz chorób nowotworowych, przez co zwiêksza ryzyko przedwczesnej œmierci. D³ugotrwa³e nara enie organizmu na dym tytoniowy jest nie tylko przyczyn¹ zmian w szeregu narz¹dów wewnêtrznych, mo e tak e powodowaæ wiele groÿnych zmian w sferze emocjonalnej. Rozpoczêcie Tabela V Wybrane czynniki sprzyjaj¹ce podejmowaniu palenia tytoniu a palenie papierosów wœród m³odzie y szkolnej. Selected conditions which affect the decision to smoke and continue smoking. Wybrane czynniki sprzyjaj¹ce podejmowaniu palenia papierosów rówieœników pal¹ Pal¹ papierosy O gó³em pal¹ Pal¹ papierosy N % N % N % N % N % N % N % 60 83, , , , ,53 73, ,20 16,67 15, , , ,79 rodziców 23, ,00 28,89 44, , , , , , , , , ,96 W przesz³oœci 21 29, 3 16,66 24,67 7 7,78 1 7,69 8 7, ,58 wiem 3 2,91 3 1,55 p < 0,05 rodzeñstwa 10 13, ,33 16,78 15, ,07 16,50 33, , , , , ,15 67, ,80 wiem 6 8, , , , , , ,36 Brak rodz. 6 8,33 8 8, ,38 5 4, ,73 nauczycieli 37 51, ,11 53, , , , ,73 1 1,39 1 1,11 1 0,97 4 2,07 wiem 34 47, , , ,44 27, ,19 Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 /

5 palenia przed 18 rokiem ycia wi¹ e siê z d³ugotrwa³ym nara eniem organizmu na dzia³anie sk³adników dymu tytoniowego oraz mo e byæ przyczyn¹ nieodwracalnych zmian w dojrzewaj¹cym organizmie [8]. Bardzo istotny wp³yw na stan zdrowia ma równie intensywnoœæ palenia. Z badañ Zawadzkiej przeprowadzonych wœród m³odzie y szkolnej w by³ym województwie kieleckim, wynika, e m³odzie 15-letnia wypala dziennie mniej papierosów, ni 18-latkowie, wiêcej sztuk papierosów dziennie wypalaj¹ osoby mieszkaj¹ce w mieœcie (13,10%), ni na wsi (10,50%) []. Podobnie przedstawiaj¹ siê wyniki badañ w³asnych, ponad po³owa osób deklaruj¹cych palenie papierosów mieszka w mieœcie. Najwiêkszy odsetek respondentów pali dziennie od 1 do 5 sztuk, natomiast 9,67% wypala 1 paczkê papierosów, co mo e jednak budziæ du e zaniepokojenie. Podejmowanie okreœlonych zachowañ zdrowotnych jest odzwierciedleniem posiadanej wiedzy i umiejêtnoœci w tym zakresie, a tak e postrzegania zdrowia w hierarchii. Wartoœæ to coœ, czego cz³owiek pragnie, jak równie wszystko to, o co warto zabiegaæ. Posiadany pakiet jednostka uk³ada hierarchicznie, tworz¹c w³asny system [9]. W zwi¹zku z tym osoby, dla których zdrowie stanowi wartoœæ najwy sz¹ powinny w wiêkszoœci podejmowaæ dzia³ania prozdrowotne, unikaæ zachowañ antyzdrowotnych, a zw³aszcza palenia tytoniu. Zdecydowana wiêkszoœæ badanych bardzo wysoko i wysoko ceni swoje zdrowie. Zastanawiaj¹cy jest jednak fakt, e to w grupie osób pal¹cych regularnie, zdrowie wybierane by³o, jako wartoœæ najwa niejsza. Wyniki te mog¹ wskazywaæ na niewiedzê badanej m³odzie y, dotycz¹c¹ wp³ywu palenia papierosów na zdrowie lub ignorancjê, tak wa nego problemu przez ankietowanych. W zwi¹zku z narastaj¹cym problemem palenia tytoniu w spo³eczeñstwie, podejmowanych jest szereg dzia³añ, maj¹cych na celu zmniejszenie rozpowszechnienia na³ogu. O wa noœci problemu œwiadczy równie jego obecnoœæ w celach operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia, dotycz¹cych czynników ryzyka i dzia³añ w zakresie promocji zdrowia. Zagadnienie to realizowane jest w ramach profilaktyki uzale nieñ w ró - nych grupach spo³ecznych, w tym w œrodowisku wychowania i nauczania, gdzie zjawisko palenia papierosów ma tendencjê zwy - kow¹. Wdra ane programy wszechstronnej edukacji zdrowotnej maj¹ na celu podniesienie œwiadomoœci zdrowotnej wœród m³odego pokolenia [6]. Ponad po³owa badanych przyzna³a, e w szkole prowadzone by³y zajêcia poœwiêcone tematyce palenia tytoniu, jednak znaczna grupa m³odzie y nie posiada³a wiedzy na ten temat. Nikotynizm to narkotyczny na³óg u ywania tytoniu, u którego genezy le ¹ ró ne czynniki, a wœród nich naœladownictwo starszych [3]. Sprzyja mu ogólne przyzwolenie spo³eczeñstwa na palenie papierosów oraz du a tolerancja dla nikotynizmu w rodzinach, gdzie rodzice lub przynajmniej jedno z nich pali. Na³óg palenia dotyczy tak e nauczycieli, wielu wychowawców szkolnych pali papierosy, daj¹c tym samym negatywne wzorce zachowañ swoim wychowankom [11]. Potwierdzeniem tego s¹ badania, z których wynika, e co drugi nauczyciel i prawie po- ³owa rodziców jest uzale niona od na³ogu palenia. Wœród czynników, które sprzyjaj¹ podejmowaniu palenia wymieniæ nale y tak- e zachowania i postawê zdrowotn¹ rówieœników oraz rodzeñstwa. Trudno oczekiwaæ, e dzieci i m³odzie wychowuj¹ca siê w atmosferze ca³kowitego przyzwolenia na palenie papierosów, bêdzie stroniæ od na³ogu i postrzegaæ go, jako coœ niew³aœciwego. Wprawdzie do palenia papierosów przyzna³ siê co, szósty ankietowany, ale zdecydowana wiêkszoœæ badanych poda³a, e ma pal¹cych rówieœników. Byæ mo e palenie papierosów w tym przedziale wiekowym jest bardziej rozpowszechnione. Nastoletnia m³odzie, spotykaj¹c siê z papierosami w domu, szkole i na ulicy, dorasta w przekonaniu, e dym tytoniowy jest czymœ naturalnym i codziennym. Wielu z nich, lekcewa ¹c ryzyko uzale nienia, siêga po papierosy, nie zdaj¹c sobie sprawy, e w ten sposób skazuje siê na przedwczesn¹ œmieræ. Wnioski 1. M³odzie szkolna w zdecydowanej wiêkszoœci (83,94%) nie pali papierosów. 2. jest czynnikiem ró nicuj¹cym m³odzie szkoln¹ pod wzglêdem palenia papierosów. pal¹ czêœciej (23,09%), ni dziewczêta (9,80%). 3. W grupie osób pal¹cych zdecydowana wiêkszoœæ (83,87%) wypala od 1 do 5 sztuk papierosów dziennie. 4. W hierarchii badanej m³odzie y zdrowie zajmuje najwy sz¹ pozycjê. Zaskakuj¹cy okaza³ siê fakt, e uczniowie pal¹cy w sposób regularny najczêœciej wybierali zdrowie, jako wartoœæ najwa niejsz¹. 5. Istotne czynniki sprzyjaj¹ce paleniu tytoniu to: palenie papierosów przez rodziców, rówieœników i nauczycieli. Piœmiennictwo 1. Adamek R.: Palenie tytoniu a zdrowie w œwietle badañ. Medycyna Rodzinna. 2001, 45, Burzycka Sitkiewicz K.: Socjalizacyjne determinanty stylu ycia m³odzie y szkó³ ponadpodstawowych. Annales UMCS Lublin, Sectio D Medicina. 2003, 24, Fr¹czek B.: Rodzina jako œrodowisko kszta³tuj¹ce prozdrowotny styl ycia m³odzie y. Annales UMCS, Lublin, 2004, 59, Jab³oñska T.: Profilaktyka uzale nieñ, tytoñ, alkohol, narkotyki. Magazyn Pielêgniarki i Po³o nej. 2004, Muszalik M., Marzec A., Bartuzi Z.: Edukacja zdrowotna metod¹ zapobiegania palenia papierosów i picia alkoholu wœród m³odzie y szkolnej. Pielêgniarstwo Polskie. 2005, 2, Narodowy Program Zdrowia na lata , MZiOS, Warszawa Pietryka Micha³owska E., Wdowiak L., Dreher P.: Zachowania zdrowotne studentów akademii medycznej. Analiza spo ycia alkoholu, palenia papierosów, za ywania narkotyków, picia kawy. Zdrowie Publiczne. 2004, 4, Prewencja w podstawowej opiece zdrowotnej. Przewodnik dla lekarzy rodzinnych i studentów. WHO, Europejskie Biuro Regionalne, ódÿ, PrzewoŸniak L.: Spo³eczne i ekonomiczne uwarunkowania zdrowia. [W]: Czupryna A., PaŸdzioch S. i ws. (red): Zdrowie Publiczne. UWM Vesalius, Kraków, Reid D., McNeill A., Glun T.: Reducing prevalence of smoking in youth in Western countries: An international review. Tob. Control. 1995, 4, Œledzianowski J.: Uzale nienia wœród dzieci i m³odzie y szkolnej. WAS, Kielce, 2000, Woynarowska B., Mazur J.: Zachowania zdrowotne m³odzie y szkolnej w Polsce: wyniki badañ HBSC Zdrowie Publiczne. 2004, 2, Woynarowska B., Mazur J., Szymañska M.: Zachowania zdrowotne m³odzie y raport WHO. Wychowanie fizyczne i zdrowotne. 2000, 4, Zawadzka B.: Zachowania zdrowotne m³odzie y wyzwaniem dla zreformowanej edukacji. Wychowanie fizyczne i zdrowotne. 1998, 1, Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 Z. Chmiel-Po³eæ i wsp.